Логопедтин ада-иелер -биле ажылдажылгазы

 Чоон-Хемчик  кожууннун   Хайыракан ниити билиг ортумак школазы

Ада-иелерге  семинар-кичээл:

«Уругларнын чугаа сайзырадылгазынга холдарнын шимченгир чоруун сайзырадыры»

                                                   Ажылды кылган  башкы : Ондар М. М.

                                                                    2015 ч

      Логопедтин эге класс башкылары болгаш ада- иелер –биле кады ажылдажылгазы.

Соолгу уеде чугаа-домаа сайзырангай эвес ( чассыг) уругларны канчаар  ооредиринин дугайында айтырыг  чидиг  апар чыдар. Чуге дизе  янзы- буру чылдагаааннарнын  уржуундан  дыл- домаа  уе- шаанда  чогуур деннелинге чедир сайзыраваан  уругларнын  хой кезии ол четпезин улуг дувурел- биле ишти –хоннунге будуу эдилеп чоруур. Ындыг уругларга  дурген  логопед  дузазы  чедирбес болза,  ол чуул чаш кижинин  угаан- сарыыл болгаш сагыш- сеткил талазы-биле озулдезин саададыр.Бичии уругнун чугаазы колдуунда улуг улус- биле  харылзажылганын туннелинде  сайзыраарын башкылар эки билир.

            Ортумак школа иштинге логопедтин ажылы уре-туннелдиг болзун дизе, логопед биле эге класс башкылары боттарынын харылзаазын быжыглаар ужурлуг. Ол кады ажылдажылга оореникчилерге чугле улуг ужур-дузалыг болур, оон туннелинде уругларнын билиг шингээдири дургедеп, ооредилгезинин шынары экижиир.

            Ооредилге чылы эгелеп турда, логопед башкы чаа ооренип кирген уругларнын чугаа-домаан хынап, оон туннелдерин класс башкызынга таныштырар ужурлуг. Чугаазы сайзырангай эвес  уругларнын частырыглары кандыгыл, ону канчаар эдип болурул дээрзин тайылбырлааш, кичээл чурумун класс башкызы-биле кады тургузуп алыры кузенчиг.

            Логопедтин сорулгазы – уругларнын дыл-домаанда нарын  четпестерни эткеш, оларнын аас болгаш бижимел чугаазын сайзырадыры болганда, ол бодунун ажылын тус класстын программазы-биле база сырый холбап ажылдаар апаар. Логопед башкы ооредилге программазы болгаш эге ооредилгенин стандарттары-биле, ол ышкаш башкыларнын ажыглап турар аргалары болгаш дериг-херекселдери-биле танышкан турар.

            Уруглар логопед башкынын кичээлдеринге шын адалга ооренип, чугаа-домаан эдип-чазап, шингээдип алган билиглерин ниити ооредилге уезинде база улаштыр сайзырадып быжыглаар. Логопедтин салып каан уннери ала чайгаар шын адаттынып турарын чедип алырда, класс башкызы оореникчилерге шулуктерни азы оске-даа созуглелдерни доктааттырып тургаш, оларнын частырыгларын эдип, уннерни шын адаарын чедип ап, янзы-буру мергежилгелерни ургулчу кылдыртыр. Класс башкызы логопед болуунде кичээлдеп турар оореникчинин ажылын оваарымчалыг болгаш  кичээнгейлиг унелээр ужурлуг, чуге дизе дыл-домаа дорт эвес уруглар школа нормазын улуг кужениишкин-биле кууседир болгай. Оскээр чугаалаарга, чугаа четпестерин – грамматика дурумнеринден, а дыл-домак частырыгларын – ооредилге частырыгларындан ылгап билири чугула. Манаа чугаа-домак частырыгларын чизелээн, оларнын тыптыр чылдагаанын айыткан таблицаны кылгаш, эге класс башкыларынга улеп бээр болза эки.

            Бодунун ээлчээнде, логопед башкы боду кичээлдер эрттирип тургаш,  чунун-даа мурнунда оореникчинин кичээнгейин, идепкейин, оон ажылдаар  кузелин болгаш бодунун тыпкаш эткен частырыгларын барымдаалаар ужурлуг.Ынчангаш бо таварылгада класста ооредилгези кошкак уруглар логопедтин кичээлинге бодунун бодалын долу болгаш хостуг дамчыдып шыдаар , бодунга бузурели улуг болур, ниити сайзыралы бедиир.Чунун-даа мурнунда  уругларга таарымчалыг  психологтуг байдалды  тургузары чугула.

Уругларга шак  ындыг байдалды бажынынга ада- иенин  тургузуп бээри  база артык эвес. Ынчангаш логопед ада- ие- биле сырый харылзааны тудар, оларга  ажыктыг арга- сумелерни кадып, олар- биле кады демниг ажылдаар ужурлуг.  Ада- иелер  ажы- толун чугле чедиишкиннер дээш эвес,  а оралдажыышкыннар,  бурунгаар чуткул дээш деткиир болза, уругларнын сонуургалы оттуп,  эртем- билиг , дыл –домаанын сайзыралы озер. Ынчангаш ада-ие- биле  ургулчу ужуражып чугаалажып, оларны уруглары- биле кады ажылдап билир кылдыр ооредири чугула.

Ооредилге чылынын эгезинде, ортузунда, тончузунде ада –ие хуралдары ада-иелерни ажы-толдун чугаазын эдер ажылче хаара тударынга дыка таарымчалыг. Баштайгы  хуралга-ла ада-ие логопед-биле  канчаар ажылдаарын  билип алыр болза, ооредилге  солун болгаш уре- туннелдиг болур. Бажынга онаалгаларны уруглар албадал чокка, сонуургал- биле кылыр ужурлуг, онаалга уези санитарлыг  нормадан эртпес ужурлуг. Будун чыл  дургузунда  логопед башкы ада-ие-биле  харылзааны тудуп, оларнын ажы-толунун чедиишкиннерин демдеглеп,  ам-даа чедир ажылдаар аргаларын айтып бээр. Ада-иелер логопедке бузурээр болгаш оон дилээн ак сеткилдиг кууседир ужурлуг, ынчангаш чугаа  башкызы чугле ханы билиглиг  эвес,  сагыш човаачал, дузааргак база болур болза эки. Ооредилге  чылы дооступ турда, ада- иелерни ажы-толунун чыл эгезинде , чыл тончузунде туннелдери –биле таныштыргаш, башкынын болгаш ада-иенин чоруткан ажылын демдеглээр. Будун чыл дургузунда кылган ажыл хилис барбас кылдыр, ам-даа чедир ажылдаар уругларнын ада-иелеринге чайын кууседир мергежилгелерни, онаалгаларны берип каар херек.

Логопедтин орээлинге ада-иелерге янзы-буру темаларлыг булуннар турар ужурлуг, чижээ : « Логопедтин сумелери», « Ажы-толунер школага белен бе ?», « Дыннап билири – шын чугаанын ундезини» дээш оон-даа  ынай. Кичээлдээн  уругларга   хана- солуннар болгаш делгелгелерни кылыр болза эки,  чуге дизе  чаш  уруглар чуруктарны дыка сонуургаар. Кады ажылдажылга уезинде  башкы биле ада-иелернин  янзы-буру  темаларга арга-суме айтыржып чугаалажыры база чугула. Оларнын эн нептеренгейи –   « Ун гимнастиказы», « Аас биле бижимел  чугаанын харылзаазы», «Шын чугаалан» дээш оон-даа оске.

            Ажык эжиктер хунунде бирги классче кирер деп турар уругларнын ада-иелери-биле ужуражылгага логопед башкы уругларнын чугаа-домаанын сайзыралынын дугайында кыска таныштыргаш, ада-иеге ажыктыг арга-сумелерни кадар.Ада-иенин  ажык кичээлдерге олуржуру- ада-ие-биле логопед башкынын кады ажылдажылгазынга эки туннелдерге чедирер. Ужуражылгаларга чугаалашкан темаларны практиктиг кичээлдерге быжыглаары кузенчиг.

            Ада-иелер-биле ажылдаарда, оларга бажынга кылыр онаалгалар бээринден ангыда, янзы-буру тематиктиг сайттарны айтып берип, электроннуг хевирде номнарны, видеокичээлдерни база сонуургаарын сумелээр болза эки. Чамдыкта ада-иелер ажылынын азы оске-даа байдалдарнын аайы-биле чай чок, кээп шыдавас апаар болза, олар-биле телефон дамчыштыр харылзааны тудуп, ажылдап база болур. Кол-ла чуве – ада-иелернин уруг-дарыынгы дузаны кадыксай бээрин чедип алыры.

            Устунде айыттынган аргалар – логопедтин ажылынын ундезин дурумнери болур. Анаа немей амгы шагнын аргалары-биле чергелештир чоннун аас чогаалында чугаа-домак сайзырадыр бурунгу аргаларны холбап тургаш база ажыглап болур. Ада-иеде эн куштуг кижизидикчи чепсек – ажы-толунге ынакшыл , а башкыларын херээ – ол ынакшылды деткип, уругларнын чугаа-домаанда четпестерни эдип алырынга дузалаар таарымчалыг байдалдарны тургузары.

            Моон алгаш коорге, логопед башкынын эге класс башкызы болгаш ада-ие-биле кады сырый ажылдажылгазы уругларнын ооредилгезинге чугле таарымчалыг салдарны чедирер, ооредилге чорудуун таарыштырарынга чогумчалыг бир арга дээрзи коску-дур.