Утепова Салиха Қамбаровна
Астана
қаласы
№ 8 орта мектебінің
мұғалімі
М. Жұмабаевтың
«Түркістан» өлеңі
( 8 – сынып)
Сабақтың
мақсаты :
1.
Білімділік :
М. Жұмабаевтың «Түркістан» өлеңіндегі әдебиет пен тарихтың өзара
үндестігін зерттеу арқылы оқушылардың білімін тереңдете түсу.
2.
Дамытушылық : оқушылардың
зерттеушілік қабілеттерін дамыту, ойлау және еркін сөйлей білу қабілеттерін
арттыру, өздігінше жұмыс істеуге дағ-
дыландыру
;
3. Тәрбиелік
: туған тілін, елін, жерін, халқын, тарихын сүюге,
жас ұрпақты елжандылыққа тәрбиелеу.
Сабақтың
түрі : зерттеу сабағы
Сабақтың
әдіс – тәсілі: зерттеу, ізденушілік,көрнекілік
Сабақтың көрнекілігі :
Мағжан Жұмабаевтың шығармалар жинағы,
интерактивті
тақта , слайдтар
Сабақ
барысы :
І. Ұйымдастыру кезеңі.
1.Сәлемдесу
2.Сабаққа дайындығын тексеру
3.Сабақ мақсатымен таныстыру
ІІ.
Жаңа сабақ өту.
Мағжан Жұмабаевтың өмірі
мен шығармашылық жолы бойынша
хронологиялық кесте
Тарихи кезең
(
тарихи кезеңге сипаттама)
|
Авторы
(
өмірі туралы мәліметтер)
|
Әдеби мұра
(шығармалары
туралы мәлімет)
(шығармалары туралы
мәлімет
|
ХХ
ғасырдың басында Қазақстанда Ресейдің отарлау саясаты кең өріс алды. Ресейден
қоныс ауда-рушылар күрт өсіп, қазақтар құнарлы жерінен ығысты-
рылды.
Қазақ қоғамына ұлт
ретінде
біржола жойылып кету қаупі төнді. Ал оған
көнбеген
жағдайда өз мүд-десін қорғау мақсатында белсенді күреске шығу мәселесі
қойылды.
Қазақ
саяси элитасы ұлттық
мүддені
негізге алған саяси партия құру ісін қолға алды.
Ә.Бөкейханов,А.Байтұрсын
ұлы,М,
Дулатов ұлт –азат-
тық
қозғалысқа нысаналы сипат беру мақсатында газет- журналдар шығару, кітаптар
басып шығаруды
қолға
алды.
1911 ж.
«Айқап» журналы,
1913 ж.
«Қазақ» газеті.
1917-1918
ж. жарық көрген
«Бірлік
туы», «Сарыарқа»
газеттері
ұлт- азаттық күресінің қалыптасуына қызмет етті.
1917 ж
«Алаш» партиясы құрылды.
Қозғалысты
бастаушы және
оған дем
беруші топ қазақ
зиялылары
атануы.
Кеңес
өкіметінің Алаш зиялыларын қудалауға түсуі.
Алаш
азаматтарының
«халық
жауы» деп жазала-нуы, өлім жазасына кесілуі.
|
1893
жылы 25 маусымда
Солтүстік
Қазақстан облысы
қазіргі
М. Жұмабаев ауданы
Сасықкөл
жағасында дүние-
ге
келген.
Білім
алған ошақтары:
- ауыл
молдасынан хат таныған
-
1905-1910ж.ж.Қызылжар-дағы М. Бекішевтің медре-сесінде білім алды.
-1910-1913
ж.ж. Уфа қала-
сындағы
«Ғалия» медресе-сінде оқыды.
-
1913-1916 ж.ж. Омбы мұғалімдер семинариясында
оқып
жүріп, «Бірлік» ұйымына мүше болады.
Ә.
Бөкейхан,А. Байтұрсын-
ұлы, М.
Дулатовпен байла-ныс орнатып, өлеңдері
«Қазақ»
газетінде басылып шықты.
-1917 ж.
Алаш партиясының
мүшесі.
-
«Бостандық туы», «Ақ жол» газетінде. «Шолпан». «Сана» журналында қызмет
етеді.
- 1929
ж. бастап ақын қуғын
сүргінге
ұшырайды.
-1936 ж.
босанып шығады да,1937 ж. қайта тұтқында-
лады.
-1938 ж.
19 наурызда атыла-
ды.
-1991ж.
Қазақстан мемлекеті
тәуелсіздік
алғаннан соң
ғана М.
Жұмабаевтың аты ақталып шығады.
|
«Қазағым»,
«Сорлы
қазақ»,
«Жатыр»,
«Туған
жерім - Сасықкөл»,
«Мен
жастарға сенемін»,
«Сүйемін»,
«Қазақ
тілі»,
«Мен кім
?»,
«Сағындым»,
«Толқын»,
« Орал
тауы»,
«Туған
жер»,
«Жаралы
жан»,
«Бесік»
жыры,
«Қысқы
жолда»,
«Бұлбұл»,
«Күншығыс»,
«Қараңғы
дауылды түн»,
«Жазғы
таң» т. б.
Поэмалары:
«Батыр Баян»,
«Қорқыт»,
«
Жүсіпхан».
|
І
Сараптамалық талдау жұмыстары
Тақтадан
слайдтар арқылы оқушылардың сараптамалық ізденістері нәтижесінде жүргізген
жұмыстарын көрсету, оларды жүйелі баяндау.
ІІ
Мағжан шығармашылығын жүйелеу,
қорытындылау жұмыстары
Мағжанның барлық
өмірі – поэзиясында. Ақын өлеңдерінің көпшілігі негізінен халқының, ел –
жұртының тағдырына бағышталған. Ақынның еліне , халқына , бүкіл түркі
нәсілдес,қандас халықтарға деген сүйіспеншілігі.
Ақын
өлеңдері сан алуан тақырыпқа жазылған: туған жер, атамекен, халық тағдыры,адамгершілік,
шынайы махаббат.
«Түркістан»
өлеңі – елім, жерім, халқым деп соққан ақын жүрегінің қайнарынан төгілген
отаншылдық жырдың шынайы да шебер үлгісі.
Тұран –
көне мәдениет бесігі, сәулет өнерінің кең сарай көрінісі, ұлы ақындар
ордасы, имандылық мекені.
Өлеңнің
тақырыбы: Тұранның толқымалы тарихы.
Идеясы: Тұран – Түркістанның хандары мен
батырларын, ғалымдары мен
ақындарын мақтау, мадақтау.
Мазмұны:
-
Тұран - Түркістанның отты жылдай ескен
тарихы
-
Тұранның сұлу табиғаты
-
Ертедегі ертегі хан Афрасияп
-
Тұрандағы Шыңғыс хан билігі
-
Тұрандағы хандық дәуір
Қасым хан
Назар хан
Есім хан
Абылай хан
-
Ұлы ғұламалар
Ұлықбек
Ибн- Сина Әбуғали
Әбу Насыр әл – Фараби
Қожа Ахмет Йасауи
( Өлеңде аталып өткен атақты хандар
мен ғұламалар туралы жинаған мәліметтерін оқушылар әңгімелеп, бір –
бірімен пікір алысады).
Интерактивті тақтадан
Түркістан жерінің суреттерін көрсету.
(
Суреттерді көрсету арқылы көркем шығармадағы ақын суреттеген
бейнелерді
салыстыра отырып , оқушылардың зейінін артыру)
«Түркістан» өлеңін мәнерлеп оқып
беру.
Түркістан – екі дүние
есігі ғой.
Түркістан - ер түріктің
бесігі ғой.
Тамаша Түркістандай
жерде туған
Түріктің Тәңір берген
несібі ғой.
Ертеде Оқыс , Яқсарт –
Жейхун , Сейхун,
Түріктер бұл екеуін
дария дейтін.
Киелі сол екі су
жағасына
Болмаса, барсаңшы іздеп
бабаң бейітін.
Ақын Алаш
елін алаламай, Түркістан, Тұран – тұтас түндік ,бәрі түрік жері, қазақ жері
деп есептеген. Мұнда мекендеген халықтар бір кіндіктен жаралды деп таныған.
«
Түркістан» өлеңін оқушыларға мәнерлеп оқытып, өлең шумағын оқу- шыларға
талдау жасату.
3
4 4
Ер- те - де
// Түр – кіс –тан- ды //Тұ – ран дес –кен,
Тұ –ран –да // ер тү – рі
– гім // ту –ып - өс –қен.
Тұ –ран –ның // тағ – ды –
ры бар // тол – қы- ма – лы,
Ба- сы-нан // көп та –
ма - ша // күн - дер өт - кен .
Өлең 24
шумақты, 4 тармақты , 12 бунақты , 11 буынды қара өлең ұйқасымен жазылған.
Өлеңнің көркемдік тіліне талдау жасау.
Эпитет
|
Теңеу
|
Метафора
|
ер түрік,тамаша
күндер, аппақ шаштар, ерке бұлақ, салқын жас,
киелі су, болат
жігер,
асыл қан, кең
ақыл,
отты қайрат,
жүйрік қиял, тұңғиық ой т. б
|
желдей тарих,
теңіздей
ой, құйындай
күні,
|
от боп туған,
отқа ұқсап,
түрік көкжал, Шыңғыстай арыстан,
Арқаның ардагері
–қалың алаш
|
Аллитерация:
Тұранның елі, шексіз шөлі қандай !
Теңіздей
кемері жоқ көлі қандай !
Тұранның
дария аталған өзендері,
Тасыса, шөлді
басқан селі қандай!
ІІІ.
Сабақты бекіту .
Осы өтілген
тақырып бойынша тест сұрақтарына жауап беру
1. Мағжан
Жұмабевтың өмір сүрген жылдарын көрсет.
Р) 1885 – 1935 ж. ж.
С) 1894 – 1938 ж . ж.
Т) 1893 – 1938 ж. ж.
2. «Түркістан»
өлеңінің тақырыбын белгілеңдер
У) Әлеуметтік
Ұ) Табиғат
Ү) Туған жер
3. Афрасияп деп
ақын қай қағанды жырлағанын көрсетіңдер
Р) Алып Ер – Тұнға
С) Мөде қаған
Т) Аттила ( Еділ)
4. Өлеңде Ислам
дәуір әдебиетінің қай өкілдері аталғанын анықтаңдар
К) Әбу Насыр әл –Фараби , Қожа Ахмет
Йасауи
Қ) Тарағай, Ақсақ Темір
Л) Шыңғысхан, Шағатай
5. Аңыз
кейіпкерін көрсет
Ы) Ибн – Сина Әбуғали
І) Нұх пайғамбар
Э) Зұлқарнайын
6. Жейхун ,
Сейхун дариясының қазіргі кезеңдегі аттары көрсетіңдер
П) Оқыс, Яксарт
Р) Арал, Ыстықкөл
С)Амудария, Сырдария
7. Түркістан
қаласында қай әулиенің кесенесі салынғанын белгілеңдер
Т ) Қожа Ахмет Йасауи
У) Арыстанбаб
Ұ) Ақсақ Темір
8. ХVІІІ ғ. жоңғар
– қалмақтармен шайқасқан қазақ ханы
А) Абылай хан
Ә) Қасым хан
Б) Есім хан
9. « Арқаның
ардагері - қалың алаш» деген өлеңдегі көркемдеуіш тәсілді белгілеңдер
Л) Теңеу
М) Эпитет
Н) Метафора
Дұрыс жауаптары
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
8
|
9
|
Т
|
Ү
|
Р
|
К
|
І
|
С
|
Т
|
А
|
Н
|
Қорытынды:
Ақын ағамыздың қай өлеңі
болмасын халқына, туған жеріне деген сүйіспеншілігі , толғанысы бейнеленген.
Өлең жырлары арқылы халқының
болашағы, келешегі үшін күресіп, жанын
құрбан еткен ағаларымыздың
есімін ардақтап, естен шығармау – біздің парызымыз.
ІV.
Оқушыларды бағалау
V.
Үйге тапсырма : «Түркістан» өлеңінің 6 шумағын
жаттау.
«Түркістан – екі дүние есігі ғой» атты шығарма
жазып келу.
.
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.