Мақал - мəтелдер жинағы

Достық пен жолдастық, мінез-құлық

Жолдасын тастаған – жолда қалар.

Шошқаға ерген – балшыққа аунар.

Досы жоқ адам – тұзы жоқ тағам.

Әңгіме жол қысқартады.

Досы көппен сыйлас,
Досы азбен сырлас.

Жаман жолдастан жақсы дұшпан артық.

Жолдасты жол айырады.

Жаман жолдастан мықты таяқ артық.

Сыйласу екі кісіге бірдей.

Жолдасы көптің – олжасы көп.

Жаман қорыққанын сыйлайды.
 
Көргенді кісі
Көргенін айтар,
Көргенсіз кісі
Бергенін айтар.
 
Ақымақ бұзуға бар,
Түзеуге жоқ.
 
Жаманға сырыңды айтсаң
Жарға жығады.
 
Жаманның ақылы
Түс ауған соң кіреді.
 
Жаман ашса көрмес,
Айтса білмес.
 

Жаман жігіт той бұзады,
Жаман әйел үй бұзады.
 
Тегі жаман тойда тонын сұрар.

Жаманға сырыңды айтпа,
Сырыңды айтсаң да, шыныңды айтпа.
 
Шығысы жаман қамысты
Су ішінен өрт шалар.
Бейілі жаман адамды
Түйе үстінен ит қабар.
 
Жанбаса — отын жаман,
Жаға алмаса — қатын жаман.
Қараспаса — жақын жаман,
Жау алмаса — батыр жаман.
 
Өкпеден соққан жел жаман,
Елінен безген ер жаман.
Елге сыймас кер жаман,
Егінсіз болса жер жаман.
 
Жаман қатын байына
Жалғыз атын сойғызар;
Жақсы қатын жолдасын
Жоқтан құрап тойғызар.
 
Жаманның айтқаны келмейді,
Сандырақтағаны келеді.
 
Қас жаман
Қасындағысын қарақтайды.
 
Жаманжаңбыр жаумай су болады.
 
Жаманның үсті су болса,
Кеппестей көрер;
Жаман адамға мал бітсе,
Кетпестей көрер.
 
Жаман өкпелеймін деп
Сыбағасынан құр қалады.
 
Арыстан асқынса —
                           айға шабар,
Ақымақ асқынса —
                           анасын сабар.
 
Жаманадам өзі бола алмайды,
Болғандыкөре алмайды.
 
Жаманныңаттан құлағаны дажаман.
 
Қайта жауған қар жаман,
Қайта шапқан жау жаман.
 
Жаманның ойыны жаман
Шошқаның мойыны жаман.
 
Жолдасың жаман болса,
Алыс жүріп түн қатпа.
Қатының жаман болса,
Кісі алдында тіл қатпа.
 
Атың жаман болса,
Қарың кетер.
Балаң жаман болса.
Арың кетер.
 
Тақыр жерге су төксең,
Жүруге тайғақ болар;
Жаманға сырыңды айтсаң,
Тар жерде айғақ болар.
 
Үндемес ауызда пәле бар,
Екі ұртында шала бар.
 
Бейілі жаман кісіден көшеді,
Өз асын өзі жасырып ішеді.
 
Жаман өзен өткел бермес,
Жаман кісі көпке ермес.
 
Күтімі жаман ағаштың
Бітімі жаман.
 
Жапа шегіп, жай жату
Жасықтықтың белгісі,
Ерте жатып, кеш тұру
Пасықтықтың белгісі.
 
Шөлдің қамысы болмайды.
Жаманның намысы болмайды.

Жаманға ошақтың үш бұты,
Үш айлық жол.
 
Құс жаманы саңғығыш,
Адам жаманы қаңғығыш.
 
Балуанның жаманы,
Жығылған соң қалтырар,
Күзетшінің жаманы
Алдырған соң талтаяр.
 
Дәніккеннен құныққан жаман.
 
Сөздің аласы – жаман,
Оттың шаласы  – жаман.
 
Жаман сөз  – жылытады,
Жақсы сөз  – жұбатады.
 
Жаман арба жол бұзар,
Жаман адам ел бұзар.
 
Азаматтың ақысын,
Азамат қайырар,
Жаман сөз жалпақ,
Жұртқа жайылар.
 
Жылағанның көзі жаман,
Сұрағанның өзі жаман.
 
Жаман жігіт  – үйкүшік.
 
Шабан ат дегенше,
Жаман ат десеңші.
Шабан жігіт дегенше,
Жаман жігіт десеңші.
 
Жаманнан жарты қасық ас қалады.
 
Әдепсіз өскен адамнан
Тәртіппен өскен тал жақсы.
 
Жөн білмейтін жаманнан
Жайылып жүрген мал жақсы.
 
Өзін зорсынып,
Өзгені қорсынған жаман.
 
Біреуге ор қазба, өзің түсерсің.
 
Жаманат жатпайды.
 
Көз аласынан,
Сөз саласы жаман.
 
Жаманның барынан  – жоғы,
Ашынан – тоғы.
 
Туа жаман жоқ,
Жүре жаман бар.
 
Топас адам  –  тобашыл,
Жаман адам  –  табашыл.
 
Сатарда атың жаман,
Ажырасарда қатын жаман.
 
Сұм сипап отырып шымшиды.
 
Бір жаманның  ниеті түзелсе
Екі жаманнаң беті түзеледі.
 
Өгізді өрге салма
Қарың талар.
Жаманға сөзің салма
Сағың сынар.
 
Жамандықта  – тек жоқ,
Жауыздықта  – шек жоқ.
 
Қамысты қатты ұстамасаң,
Қолыңды кеседі,
Жаманды қатты ұстамасаң,
Тоныңды шешеді.
 
Бір сапар ер арытпас,
Жаман жолдасын жарытпас.
 
Жабағы тайдың тері ащы,
Жаман адамның тілі ащы.
 
Сөйлей білмес жаманның,
Сөзі өтпес бір пышақ.
Сөз білетін адамның
Әр сөзіне бір тұсақ.
 
Жатқа мініңді айтпа,
Жаманға сырыңды айтпа.
 
Жаманның бір қылығы артық,
Жағасы жыртық.
 
Көргені жаман оңбайды,
Айтқан тілді алмайды.
Алғаны жаман оңбайды,
Қағып төсек салмайды.
 
Көргені жаман —
Бергенін айтады.
 
Тыстағы мың жаудан,
Үйдегі бір жау жаман.
 
Наданға жалынғанша,
Адамға жалын:
Надан жолыңды тосады,
Адам қатарға қосады.
 
Қауым елді жамандама,
Қарғысына қаларсың.
Қара жерді жамандама,
Қайтып сонда барарсың.
 
Үндемегеннің ішінде,
Үйдей бәле жатады.
 
Жаманның ақылы қалтасында,
Ақымақтың ақылы балтасында.
 
Құлқы жаманның
Қасында болма.
Құнтыжаманның
Асында болма.
 
Жаман етігін майлар,
Етігі етегін майлар,
Етегі көпшігін майлар,
Көпшігі құйрығын майлар.
 
Жаман артық қылам деп
Тыртық қылар.
 
Көксоққаннан,
Көпсоққан жаман.
 
Жыланға түк біткен сайын
Қалтырауық болады.
Жаманға мал біткен сайын
Бақырауық болады.
 
Еркектің жаманы
Қатынын жамандар,
Елдің жаманы
Батырын жамандар.
 
Жаманның сөзін сөйлеме,
Жасықтың дауын даулама.
 
Жерді жамандама,
Сеніңтуған анаң.
Халықтыжамандама,
Паналайтын панаң.
 
Өлімнен қорлық жаман.
 
Кімдіқор тұтсаң,
Соған зар боларсың.
 
Қайталаған дертжаман,
Қайта бұзған сертжаман.
 
Қазан қолыңды күйелейді,
Жаман жүзіңді күйелейді.
 
Жыланның сырты жұмсақ,
Тісі заһар.
Жауыздың тілі жұмсақ,
Ниеті қатал.
 
Қарау
Қара басының қамын ойлайды.
 
Жағымпаз — жасқаншақ,
Жаман — мақтаншақ.
 
Жаман деп бесікке күлме,
Тар деп бар есікке күлме.
Бесік — ұшар ұяң,
Есік — алтын шыған.
 
Жаман теке сүзіскек,
Жаман жігіт ұрысқақ.
 
Жаман байыса,
Жақынын танымас.
 
Жаман адам төршіл.
 
Даңқ қуған далама қалады,
Мақтан қуған масқара болады.
 
Қыңыр істің қырық жылдан соң да
Қиығы шығар.
 
Жаман есепші
Жанынан төлейді.
 
Іші тарлық — сараңның ісі,
Жалақорлық — жаманның ісі.
 
Азар болса, жақын жаман,
Шабан болса, атың жаман.
Шайпау болса, қатын жаман.
 
Құтырған әкім
Құдыққа түкіреді.
 
Жаманға айтқан ақыл,
Жапанға атқан оқпен тең.
 
Жақсыдан жаман туады,
Бір аяқ асқа алғысыз;
Жаманнан жақсы туады,
Адам айтса нанғысыз.
 
Жаман мақтанса қатынын сабар.
 
Жақсыға жанас,
Жаманнан адас.
 
Жаманмен жолдас болсаң,
Кесірі жұғар,
Жақсымен жолдас болсаң,
Несібі жұғар.
 
Жақсылыққа жақсылық
Әр кісінің ісі дұр.
Жамандыққа жақсылық
Ер кісінің ісі дұр.
 
Жақсы әке жаман балаға,
Қырық жылдық ризық.
 
Ескіге жаңа — өлшеуіш,
Жаманға жақсы — өлшеуіш.
 
Жақсыға шаң жуымас,
Жаманға жан жуымас.
 
Басыңа іс түссе,
Жақсы көмек етеді,
Жаман күліп өтеді.
 
Жақсы сөзіңді сыйлар
Жаман тезіңді сыйлар.
 
Жақсы байқап сөйлер,
Жаман жайпап сөйлер.
 
Жаманның сөзі
Түйеден түскендей,
Жақсының сөзі
Диірменнен шыққандай.
 
Жаманға шөп батады,
Жақсыға сөз батады.
 
Жақсы атқа бір қамшы,
Жаман атқа мың қамшы.
 
Жақсының шарапаты
Тиер тар жерде;
Жаманның кесапаты
Тиер әр жерде.
 
Жақсылық терек басында,
Жамандық тізең астында.
 
Жаман айтпай, жақсы жоқ.
 
Темірдің бір басы ыстық,
Бір басы суық.
 
Жақсының жүрген жері —базар,
Жаманның жүрген жері — азар.
Татуға — тіл,
Сұлуға — сұқ.
 
Жақсылық қылсаң өзіңе,
Жамандық қылсаң өзіңе,
Аспанға қарай оқ атсаң
Қайтып тиер көзіңе.
 
Жақсының күнде
Бір ойы кеңиді;
Жаманның күнде
Бір ойы кемиді.
 
Жақсы өз басынан көреді,
Жаман жолдасынан көреді.
 
Жақсыны сыйласаң,
Есінен кетпейді.
Жаманды сыйласаң,
Есігіңнен кетпейді.
 
Жақсы болсаң,жердейбол,
Бәріншыдап,көтерген.
Таза болсаң,судай бол,
Бәрін жуып кетірген.
 
Жақсы келін құрдасыңдай болар,
Жақсы ұлың сырласыңдай болар.
 
Екі жақсы дос болса,
Бірін бірі қия алмас.
Екі тентек қосылса
Бір шаһарға сыя алмас.
 
Жақсы керісіп отырып
Күліседі.
Жаман келісіп  отырып
Керіседі.
 
Жақсы болса алғаның,
Үйіңнен кісі кетпейді;
Жаман болса алғаның,
Шын досың да шеттейді.
 
Күле кіріп,
Күңірене шыққаннан сақтан,
Күн шығып тұрып
Құя жауғаннан сақтан.
 
Жақсыны жамандасаң
Аруағы тасады;
Жаманды жамандасаң,
Құты қашады.
 
Жаман ағайын
Бар болсаң
Көре алмайды.
Жоқ болсаң
Бере алмайды.
 
Жапалақ мақтанса,
Жардан қоян алдым дер.
Жаман мақтанса,
Жақсының жағасынаналдым дер.
 
Жаны жайсаң жігіттер
Дария шалқар көлмен тең:
Жан аян кескен жігіттер
Ел қонбаған шөлмен тең.
 
Қарға қаңқылдаса,
Қысты шақырады.
Қаз қаңқылдаса,
Жазды шақырады.
 
Жақсы жүрген жерін
Мақтап жүреді,
Жаман жүрген жерін
Даттап жүреді.
 
Жақсы жаныңа жолдас,
Жаман малыңа жолдас.
 
Айыратын жаман бар,
Қосатын жараң бар,
Барын ішпейтін сараң бар,
Жасырып ішетін арам бар.
 
Жақсыдан үйрен,
Жаманнан жирен.
 
Жақсының сөзі кепіл,
Жаманның өзі кепіл.
 
Жаман етіңе келеді,
Жақсы ниетіңе келеді.
 
Өрлеген балық
Ауға жолығады,
Өр кеуде жігіт дауға жолығады.
 
Мейірімділік —
Жүректен.
 
Жақсы адам туса —
Көптің ырысы,
Жазғы жаңбыр жауса,
Көктің ырысы.
 
Аққа қара жоқ,
Қараға шара жоқ.
 
Жақсыға құрмет
Жас-жаранға міндет.
 
Жақсының өзі де жақсы,
Сөзі де жақсы.
 
Өзін ғана ойлаған
Жамандықтың белгісі,
Өзгені де ойлаған
Адамдықтың белгісі.
 
Ермек қуған
Бәлеге жолығады;
Еңбек қуған
Қазынаға молығады.
 
Жақсының жаты болмайды
Жаманның ұяты болмайды.
 
Сүймегенге сүйкенбе
Бағың кетеді,
Мың тіллалық басыңды
Бір пұл етеді.
 
Жақсы адам елдің ырысы,
Жақсы сөз жанның тынысы.
 
Жағымпаз надан —
Жаудан жаман.
 
Жақсының сөзі:
Шамдай жарық,
Айдай анық.
 
Адамгершілікке арналған
Үш сауап бар:
Шөлге құдық қазған,
Өзенге көпір салған,
Жолға ағаш еккен.
 
Жаманның қолында болғанша,
Жақсының жолында бол.