Мұқағалиға
арналған жыр кеші
Исағұл
Қарғаш Елеусізқызы
Қарағанды
қаласы
МБК
№ 33
Қазақ
тілі және
қазақ
әдебиетінің мұғалімі.
Қазақ поэзиясындағы аса
көрнекті ақындардың бірі-Мұқағали Мақатаев. Оның жырлары сұлулық сезіміне,
терең ойға, көркем образдарға құрылған үздік лирика болып табылады.
Мұқағали Сүлейменұлы Мақатаев (1931-1976)
– қазақтың лирик ақыны, мұзбалақ ақын, өз заманында лайық бағасын ала
алмаса да өзінен кейінгілер үшін мәртебесі биік ақиық ақын. Ол 1931 ж. 8-ші
наурызында Алматы облысы, қазіргі Райымбек (бұрынғы Нарынқол) ауданының Қарасаз
ауылында дүниеге келген. Алайда, құжаттар бойынша ақынның туған күні ақпанның
9-нда тойланады. Бұған тиісті ақынның анасы Нағиман апа былай деген:
«Мұқағалиым 1931 жылы наурыз айының 8-інде дүниеге келген болатын. Жаңылысуым
мүмкін емес. Себебі балам мынау фәнидің есігін ашқаннан біраз уақыт кейін
Наурыз тойы болады, наурыз көже жасаймыз деп күтіп отырғанбыз.» Мұқағали
Мақатаев атындағы әдеби сыйлықтың лауреаты Оразақын Асқар ақынның екінші туған
күніне байланысты мынадай сөз айтады: «Ал құжат бойынша Мұқағали 9 ақпанда
дүниеге келген. Бұл куәлікті ақын ес білген кезде сол кездегі сайлау науқанына
байланысты өзі жаздырып алған екен». Азан шақырып қойылған аты - Мұхаметқали.
Әкесі қарапайым шаруашы:колхозда сушы, шалғышы болып істеген. Мұқағали үйдің
тұңғышы болған, оның артынан бір қыз және үш ұл туылған. Ақынның қарындасы мен
алғашқы інісі ерте көз жұмған. Соңғыларының есімдері - Тоқтарбай мен Көрпеш.
Қазақ дәстүрі бойынша үйдің алғашқы баласы ата-әжесінен тәрбие алуы тиіс,
сондықтан Мұқағали әжесі Тиынның қолында өсіп, анасын жеңгесіндей қабылдайды.
Балалық шағы соғыспен қатар өткендіктен, ақын тағдырдың ащы дәмін ерте
татады("Неңді сенің аңсаймын,бала шағым?"). Мұқағалидің әкесі 1941ж
Калиниград майданында қаза болады.
Бакыт деген сенiн бала кездерiн,
Бакытсызак ойнаганын кулгенiн
Бакыт деген балам саган дал казiр
Бакыт жайлы жазалмаган шыгарман
Бакыт iздеп мал бак мейлiн тас кала,
Бiрак балам мынаны естен тастама
Бакыттысын бакыт iздеп сорласан,
Бакытты боп сорлап журсен маскара...
1948 -ші жылы
орта мектепті бітірісімен, мәдени ағарту саласында түрлі қызыметтер атқарды.
Мектепте әдебиет сабағынан сабақ берді. Аудандық газетте әдеби қызметкер болып
істейді. Ол 1962- ші жылы Алматыға қоныс аударып, әдеби ортаға араласады.
М. Мақатаев қандай білім алады ?
1. Алматы шет тілдер университетінің неміс тілі
факультетін,
2. Қазақ мемлекеттік университетінің филология
факультетін,
3. Мәскеудегі М. Горький атындағы әлем әдебиеті
институтын бітірді.
М. Мақатаев қандай қызметтерді атқарды?
М.Мақатаев – қазақ радиосында диктор. «Қазақ
әдебиеті» газеті мен «Жұлдыз» журналында редактор болып қызмет атқарады.
Қазақстан жазушылар одағының поэзия саласында әдеби кеңесші міндетін атқарады.
Ақынның шығармашылық жолы қандай ?
Ақынның алғашқы өлеңі 1948 - ші жылы жарияланды.
1954 -ші жылы « Жұлдыз»журналында, «Қазақ әдебиеті»газетінде өлеңдер жинағы
жарық көрді. 1964- ші жылы « Ильич» атты поэмалар жинағы шықты. 1966 шы жылы «
Армысыңдар, достарым»,1967- ші жылы «Қарлығашым, келдің бе?» кітаптары басылды.
«Мавр» (1969) « Дариға жүрек» (1972) « Аққулар ұйықтағанда» (1974), «Шуағым
менің» (1975) шығармалары оқырмандар жүрегін жаулап алса, « Реквием» атты
толғауын 1976 шы жылы дүние саларының алдында жазған.
Ғашықпын мен бір жанға
Жүрегі елжіреткен.
Мендегі сезім туын,
Сол ғана желбіреткен.
Білемін сол бір жанды,
Салатын әндерімді.
Айтуға сезімімді,
Жетпейді дәрменімде.
Ғашықпын мен бір жанға,
Ынтықпын сырласуға.
Кездескен әр бір сәтті,
Балар ем мың ғасырға.
Баспанаң бұл өмірде,
Көтерем иығыма.
Жеткізу жүрек сырын,
Қиынның қиыны ма?
«Мұқағали Мақатаев адамдар арасындағы, өмірдегі,
табиғаттағы жарастық пен келісімнің жыршысы. Оның өлеңдері шын тебіреністен,
шын шабыттан, шын күйзелістен, шын қуаныштан, шын сағыныштан», -деп Т.
Молдағалиев айтқандай, М. Мақатаевтың әр өлеңі ой мен сезімнің бірлігінен
жаралып, оқырман жүрегіне жол тауып, ой санасына ерекше әсер етеді.
Біреулермен жалғастырып жең ұшын,
Жасап жүрсем жаным сүймес келісін,
Барлығы да, Поэзия, сен үшін, -деп жырлаған
азамат ақын тек поэзия үшін жаралған жан еді.
Мұқағали өлендерінің ерекшелігі қандай ?
Мұқағали өлеңдерінің өзгеше қасиеттілігі, ондағы
сезімінің сыршылдығы өлең сөздің құдіретін Абайша сезіне білгеннен болатын. Ұлы
Абай сынды айналасынан «мұңдасар бір жан таппаған» сәтте, туған табиғатына
табынып, тау- тасына, мөлдір бұлағына, ақ қайыңына мұңын шақты.
Жапырақ жүрек, жас қайың!
Жанымды айырбастайын,
Сен адам бола бастасаң,
Мен қайың бола бастайын...
Келісесің бе жас қайың?- деп әділетсіз өмітден
түңілген ақын бір сәт ак қайың боп өмір сүргісі келіп, осынау алмағайып
,дүниеге соның (қайыңның) көзімен қарағысы келеді.
Ақын өзін қалай сезінеді?
Поэзия!
Менімен егіз бе едің?
Сен мені сезесің бе,
Неге іздедім?
Алаулатқан таңдардан сені іздедім,
Қарауытқан таулардан сені іздедім, -деп,
«Поэзия» атты өлеңінде өнермен егіз жаралған ақын жаны осылайша егіледі. М. Мақатаев ақындық, өнерпаздық аясы
кең шығармашылық тұлға.
Ұқсайды бар тыныштық жер бетінде,
Ұйқыдағы сәбидің келбетіне.
Ояту былай тұрсын, рұқсат жоқ,
Ұйықтап жатқан ұлымды тербетуге.
Ұйыќта ұлым, ұйықта бөпем қасыңдамын,
Керек емес дүниа, асылдарың,
Бақыт, байлық барлығы менің үшін,
Сенің бір кеп мойныма асылғаның.
Аймалайсың жанымды күлкіңменен,
Тамағыңнан айналдым бүлкілдеген.
Не дейсің сен бұртыйып айтшы сәулем,
Қытықтаған жүректі бір тілменен.
Оның лирикалары мен поэмаларында өз заманының шындығы,
бүгінгі мен болашағы, жауыздық пен ізгілік, зұлымдық пен достық, арамдық пен
адалдық, қатыгездік пен адамгершілік атты сан тарау тақырып тұтастық
тапқан.Сондықтан да, Мұқағали қалдырған мол мұра қашанда халқымен бірге мәңгі
жасайтын асыл қазына екені анық.
Біз бүгінгі кешімізді ақын Фариза Оңғарсынованың
«Мұқағали ақыны бар халық бақытты халық» деген сөзімен қорытындаймыз. Олай
болса, сыршыл ақынның өміршең шығармасымен танысқан сендер - сол бақытты
ұрпағысыңдар. Ендеше, осы сұлулықты жанымен сүйген Мұқағали ақынның аса
құрметтеген адамның бірі - сазгер Нұрғиса Тілендиевтің «Аққу» күйін тындайық.
