Массалар ақауы.Ядроның байланыс энергиясы. Радиоактивті сәулеленудің табиғаты. Радиакті ыдырау заңы (9 сынып)

• 1 слайд

  Өткен тақырыпты қайталау
  “Мен нені үйрендім”
  

• 2 слайд

  1.Атом құрылысының «планетарлық» моделін ұсынған ғалым кім? Қай елдің ғалымы? Қай жылы ұсынды?
  Ағылшын ғалымы Э.Резерфорд,
  1911 жылы
  

• 3 слайд

  2.Атомның құрылысын кім айтып береді?
  Атомның центрінде ядро орналасқан, электрондар ядро айналасында эллипстік орбита бойымен қозғалады.
  

• 4 слайд

  3.Электрон қалай белгіленеді?
  Заряды қандай? Массасы нешеге тең?
  ( -10е)
  Электрон
  mе= 9,1*10-31кг
  

• 5 слайд

  4.Протон қалай белгіленеді?
  Заряды қандай? Массасы нешеге тең?
  
  
  ( 11р)
  П р о т о н
  mp= 1,6726 *10-27кг
  

• 6 слайд

  5. Нейтрон қалай белгіленеді?
  Заряды қандай? Массасы нешеге тең?
  
  Н е й т р о н
  (01n )
  mn= 1,6749 *10-27кг
  

• 7 слайд

  6.Массалық сан дегеніміз не? Қалай белгіленеді, формуласы қандай?
  7. Нуклон дегеніміз не
  (А= Z+N)
  (Протон мен нейтронның жалпы санын нуклон дейміз.)
  
  

• 8 слайд

  “Білім шыңына өрлейік”
  Жаңа сабақ
  

• 9 слайд

  Массалар ақауы.Ядроның байланыс энергиясы. Радиоактивті сәулеленудің табиғаты. Радиакті ыдырау заңы
  

• 10 слайд

  1905 жылы А.Эйнштейн массасы m бөлшектің және оның 𝐸 0 тыныштық энергиясының арасында тура пропорционалдық байланыс барын ашты:
  Е 0 =𝑚 𝑐 2
  мұндағы: с=3∗ 10 8 м/с-вакуммдағы жарық жылдамдығы. Эйнштейн қатысы деп аталатын бұл өрнектен мынадай қорытынды туады: егер белгілі бір жүйенің тыныштық энергиясы ∆Е шамасына өзгерсе, онда оның массасы да ∆𝑚=∆ 𝐸 0 / 𝑐 2 шамасына өзгереді.
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  Место для уравнения.
  Место для уравнения.
  ∆
  Место для уравнения.
  Место для уравнения.
  

• 11 слайд

  Ядроны құрайтын жекеленген нуклондар массаларының қосындысы ядроның массасынан артық болатынын эксперимент нәтижесі көрсетті:
  Мя< Z*mp + N*mn
  
  
  
  Ядролық тарту күшінің жұмысы есебінен нуклондардан атом ядросы түзілгенде пайда болатын массалар айырымын массалар ақауы – деп айтамыз.
  
  - масса ақауының
  формуласы
  
  ∆М= Z*mp + N*mn - Mя
  

• 12 слайд

  
  Атом ядросын түгелімен жеке нуклонға ыдырату үшін қажетті минимал энергияны - ядроның байланыс энергиясы дейміз.
  Энергия үшін МэВ -өлшем бірлігі қолданылады:
   
  Еб= ( Z*mp + N*mn - Mя )*931,5 МэВ
  
  немесе Еб=( Z*mН + N*mn – Mа )*931,5 МэВ.
  
   ∆М= Еб / c2.
  
  Еб= ΔM*c2
  Еб =( Z*mp + N*mn - Mя )*c2
  немесе
  Еб=( Z*mН + N*mn – Mа )*c2;
  
  – байланыс
  энергиясының
  формуласы;
  

• 13 слайд

  Кейбір бөлшектер мен элементтердің
  бейтарап атомдарының тыныштық массалары мен энергиялары берілген
  
  

• 14 слайд

  Мыс: 13Al27 ядросының байланыс энергиясын
  табыңдар.
  
  Бер: 13Al27 A=Z+N; N=A –Z = 27-13=14
  Z=13, A=27 Еб= ΔM*931,5 МэВ
  ∆М= Z*mН + N*mn – Mа
  Т/к: Еб - ? Еб= (Z*mН + N*mn – Mа )*931,МэВ
  
  Еб=(13 *1,0078 + 14*1,0086 – 26,9814) *931,МэВ =
  (13,1014 + 14,1204 - 26,9814) *931,МэВ =
  223,93 МэВ
  

• 15 слайд

  
  Меншікті байланыс энергиясы деп ядроның байланыс энергиясының А массалық санға қатынасын, яғни бір нуклонға сәйкес келетін байланыс энергиясын айтады
  
  
  Ем.б= Еб/А
  - меншікті байланыс энергиясы
  

• 16 слайд

  1Н2 - 1,1 МэВ/нуклон
  
  26Fe56 - 8,8 МэВ/нуклон
  
  92U238 - 7,6 МэВ/нуклон
  

• 17 слайд

  
  Ядродағы протондардың немесе нейтрондардың саны мына сандарға тең болса
  
  2,8,20,24,50,82,126
  
  онда оларды қосарланған киелі санды ядро деп атайды және олардың ядролары аса тұрақты болып келеді.
  Ал, егер протондардың да, нейтрондардың да сандары киелі сандарға тең болса
  онда олар
  киелі сандар, ядролары тұрақты болады.
  
  Табиғатта ондай бес ядро бар:
  2He4, 8O16, 20Ca40,
  24Cr48, 82Pb208
  

• 18 слайд

  Ядролар ыдырағанда мына екі заң үнемі сақталады
  1) Ыдырайтын ядроның зарядтық саны ыдырауда пайда болған бөлшектердің зарядтық сандарының қосындысына тең (зарядтық санның сақталу заңы);
  2) Ыдырайтын ядроның массалық саны ыдырауда пайда болған бөлшектердің массалық сандарының қосындысына тең (массалық санның сақталу заңы).
  
  
  

• 19 слайд

  - ыдырау
  Мұндағы Х – ыдырайтын ядро; А – массалық сан (нуклондар саны); Z – ыдырайтын элементтің зарядтық саны (периодтық кестедегі реттік нөмірі); ₂⁴Не – туынды гелий ядросы (⍺ - бөлшегі); Ү – туынды ядро.
  

• 20 слайд

  протон электрон
  
  
  
  
  
  нейтрино (антинейтрино)
  
  НЕЙТРОН
  

• 21 слайд

  β -ыдырау формуласы
  

• 22 слайд

  γ - ыдырау формуласы
  

• 23 слайд

  Кітаппен жұмыс жасау
  
  Электронның (-10е) антибөлшегін позитрон (+10е) деп аталады.
  

• 24 слайд

  Позитрондық ыдырау
  Электронның антибөлшегін позитрон деп атайды.
  
  

• 25 слайд

  Мына ядролық реакциялардағы белгісіз бөлшектерді анықтаңдар:
  
  
  
  
  Мына ядролық реакциялардағы белгісіз бөлшектерді анықтаңдар. Олар қандай ыдырауға жатады:
  
  Есептер шығару
  44 жаттығу №2, 45 жаттығу №1,2
  

• 26 слайд

  Ядролар өз бетімен түрленіп альфа , бета  және басқа да бөлшектер мен сәулелерді  шығаруларын олардың радиактивті ыдырауы деп атайды.
   Радиактивті изотоп ядроларының тек жартысы ыдырайтын уақыт осы  изотоптың жартылай ыдырау периоды деп аталады.
  Висмут-209 изотоп үшін   Т= 2 х 10 18 жыл ,
  Висмут-210 изотоп үшін   Т= 5 тәулік ,
  Көміртегі-14    үшін           Т= 5600 жыл ,
  Криптон -85    үшін            Т= 10,6 жыл ,
  Лантан – 140    үшін           Т= 40,2 сағ ,
  Барий – 140      үшін           Т= 12, 8сағ.
  
  
  
  

• 27 слайд

  Ыдырамай қалған ядролар санын жалпы түрде былай жазады:
                            N = 𝑵 𝟎 ∙ 𝟏 𝟐 𝒏 = 𝑵 𝟎 ∙ 𝟏 𝟐 𝒕 𝑻
  𝑵 𝟎 – алғашқы ядролардың саны ;
  N – ыдырамай  қалған ядролардың саны ;
  t –  ыдырау уақыты ;
  n – жартылай ыдырау периодының t уақыт ішіндегі саны ;
  T – жартылай  ыдырау периоды.
  1902 ж. Э.Резерфорд пен Ф.Содди ашқан бұл өрнек радиактивті ыдырау заңы деп аталады.
  
  

• 28 слайд

  1. Массалар ақауын есептейтін формула
  
  А) ΔM=Z*mp + N*mn –Mя
  
  В) ΔM=Z(mp -mn) –Mя
  С)ΔM=(А-Z)*(mp + mn) –Mя
  

• 29 слайд

  А) Еб= ΔM*c2
  С) Е=hν
  В) Ем.б= Еб/А
  2. Байланыс энергиясының формуласы
  
  

• 30 слайд

  3. Меншікті байланыс энергиясының формуласы
  
  А) Е= hν
  В) Еб= ΔM*c2
  С)Ем.б= Еб/А
  

• 31 слайд

  4. Радиактивті ыдырау заңын ашқан ғалымдар?
  С) Э.Резерфорд пен Ф.Содди
  В) О.Ган мен Ф. Штрассман
  А) Мозли мен Мэрви
  

• 32 слайд

  5. Ядролар өз бетімен түрленіп альфа, бета  және басқа да бөлшектер мен сәулелерді  шығаруларын қалай атайды?
  А) фотоэффект
  В)радиактивті ыдырау
  С)ыдырау периоды
  

• 33 слайд

  Оқулықтан §56-58, 45 жаттығу №3
  Үйге тапсырма: