Мастер-класс по марийскому языку

МОУ «Ронгинская средняя общеобразовательная школа»

Мастер-класс

Тÿрлö тÿсан шовычем

Куд лук ден(е) ослен оптем…

Марий йылмым туныктышо Л.В.Александрова ямдылен

2011

Александрова Людмила Владимировна,
учитель марийского (государственного) языка
МОУ «Ронгинская средняя общеобразовательная школа»
(e-mail: [e-mail] контактные телефоны: 89877310282; 9-73-21)

ЛИТЕРАТУРНО-ТВОРЧЕСКИЙ КРУЖОКЫШТО МАСТЕР-КЛАССЫМ ЭРТАРЫМАШ.

Кызытсе илышыште ме тунемше-влакым марий йылме дене радамлен сылнын мутланаш, шонкалаш туныктышаш улына. Тидымак йодеш у образовательный стандарт да ФГОС. Сандене нуно шке шонымашыштым тÿрлö семын почын пуаш ямде лийшаш улыт: аналитически, критически, логически. Йоча шкенжым кеч-могай ситуацийыштат комфортно шижшаш, мутланыме годым шўм-чон шижмашым, шонымашым чын каласен моштышаш.

Марий калык деке пагалыме шижмашым ылыжташ, тудын йылмыжым, историйжым, культуржым тунемаш кумыландаш, марий йылме дене шинчымашым погымо кумылым ылыжташ да вияндаш, тÿрлö илыш-йÿлам шуктымо годым марла кутырен моштымын кÿлешлыкшым ончыкташ – тиде туныктышын тÿн сомылжо.

Сандене пашаштем йоча-влакым шонаш туныкташ манын, тÿрлö методический йöным, формым кучылташ тыршем. Ик тыгай йöн – американ учёный Эдвар де Бонон «Метод шести шляп». Тиде йöным литературно-твворческий кружокышто эртараш пайдале.

Эртарыме радам.

I. Тÿналтыш ужаш. ( Тунемше-влак сценым модын ончыктат)

Ава :(эргыжлан куанен) Ой, эргым толешыс. Кужу корнеш нойышычат дыр?

Эрге: Мамочка, я вет по-марийский-то забул.

Ава: Кай, ала-мом ойлыштат. Шочмо йылмым мондаш лиеш мо.

Эрге: Чынак, забул. Марла кутыраяшет ынде не могу.

Ава: Тугеже, эргым, ала мыйымат рушла кутыраш туныктет? (олмапум ончыктен) Вот тиде по русски как будет?

Эрге: Яблочка.

Ава: (пызлым ончыктен) А тиде?

Эрге:(шонен-шонен)Пызлочка!

Ава: (ÿстелтöрыш шында) Вот тебе киндочка, вот тебе шÿрочка, давай кочкавай! Тау тыланет, мыйымат рушла ойлаш туныктышыч.

Тиде ужашыште нöлталме проблеме-влакым лончылена: шочмо йылмым йöратымаш, сылнын да раш мутланымаш, марий калыкын культурыжым виянден колтымаш.

II. Тÿн ужаш. Тунемше-влак вич группылан шелалтыт. Чылалан икгай текст пуалтеш. Кажне группа шке шонымашым раш почын пуышаш да аралышаш. Шке пашаштым плакат але листовка почеш арален кертыт. Группа-влак тыгай шонымашым аралышаш улыт.

1-ше группа. Ош шовыч: информаций. Тиде режимыште ме факт нерген мутланена.тыгай йодышлан вашмутым пуэна: мом ме тидын нерген палена, мом палаш кÿлеш да кузе тидым пален налаш.

2-шо группа. Шем шовыч: критике. Шем шовыч мемнам критик лияш ÿжеш. Туткар да шоналтыде ыштыме деч арала да пеш тÿткö лияш темла.

3-шо группа. Нарынче шовыч: логический позитив. Нарынче шовыч тиде йодышын позитивный могыржым лончыла. ( достоинство, преимущество)

4-ше группа. Йошкар шовыч: кöргö чон-шижмаш (интуиций). Шке чон шижмашдам каласен кертыда. Кö титакан, кузе да мом ыштыман – тиде тендан йодышда огыл.

5-е группа. Ужар шовыч: креативность. Тиде шовычым пидше-влак у шонымашым, йöным кычалыт, шымлат.

6-шо шовыч – канде. Туныктышо шке лиеш. Кажне группын шонымашыжым иктешла, лончыла. Иктешлымаш тыгайрак лийын кертеш.

III. Иктешлымаш.

Ава шöреш вийым налше йылмына йымыжа да ныжыл, шыма да мотор, тунамак куатле да кÿдыратле, шочмо кундемнам йöраташ да пашаче калыкна дене кугшнаш мемнам туныкта.

Кö шочмо йылмыжым уло кумылын йöрата, тудо марла газетым, журналым да книгам кидыш куанен налеш, тудо театрышкат чонжым пойдараш да шке сай могыржым ончыкташ толеш.

Шÿмбел йылмем.

Пеле-пуле толашыл ом чокие,

А пÿтынь ямым чон денак айлен

Да шижын тыйын ÿжара гай вийым,

Марий йылмем, мый тый денет ойлем.

Мый пелештем – шарла, пеледын, олык,

Гÿжлен шога акретле чодыра.

Тора гычын кугезе-шамыч толыт

Да йывыртен йолташла кутырат.

Шым мондо, маныт, шомакнам мемнаным,

Аралышыч, тугеже, йöратен.

Куатле да эн ныжылге семаным.

Тудлан ты вийым пÿртÿсак пуэн.

О мÿкшава гай поро шочмо йылме!

Ме пеленет йоча гай улына.

Вет шÿльыш налме тат гыч тыйын йыр ме

Мÿкшиге семынак пÿтырнена.

Тый колтенат шÿм-чоныш келге вожым.

Но лектыт але мыскынь-шамычат –

Шке йылмышт дечын коштыт нуно вожыл.

Мо? – вожылыт тÿняш шочмыштланат?

Ом пале. Но палем мый кумыл темын:

Илет, шÿлет да кутырет йылмем.

Керек ик татлан тыйым мый мондем гын,

Вурсен кертат тÿняштыжат улмме. (Г.Ояр)

Марий йылме – марий калыкын шочмо йылмыже, уш-акыл поянлыкше,илыш-корно воштончыжо. Шочмо мут гоч йоча пÿтынь тÿням шке калыкшын шÿм-чонжо дене шижаш тунемеш. Шочмо йылме гына тукым коклаште пенгыде кылым ышта, калыкын тÿс ойыртемжым арален кодаш полша. Марий йылмын кугыжаныш йылме статусым налмекше, шуктен шогымо сомыл кумданшаш, марий йылме марий кундемысе калык коклаште кылым кучымо йöныш савырнышаш да республикын мер да политик илышыштыже кумдан кучылтшаш. Марий йылме илышыш вашкерак пурыжо манын, школлаште марла кутырен моштыдымо йочаланат марий йылмым туныктыман. Молан манаш гын, вес калыкын йылмыжым тунеммаш икте-весе дене кылым кучаш сай йöным ышта; марий йылмым тунемме гоч йоча шочмо кундемын историйже да культурыжо нерген ешартыш шинчымашым налеш, марий калые деке пагалыме кумыл ылыжеш, тудын гоч тунемше-влакын культур кÿкшытышт нöлталтеш; кугыжаныш марий йылме шинчымашым погаш полшышо, уш-акылым шуарыше ешартыш йöныш савырна.

IV. Мöнгысö пашалан шочмо йылме нерген почеламутым але публицистический заметкым возен толаш темлаш лиеш.

II. Тÿн ужаш.

Тÿрлö тÿсан шовычем

Куд лук ден(е) ослен оптем…

Ош шовыч: информаций. Тиде режимыште ме факт нерген мутланена.тыгай йодышлан вашмутым пуэна: мом ме тидын нерген палена, мом палаш кÿлеш да кузе тидым пален налаш.

Вожылман мо?

Марий-влак коклаште виян ен-влак эреак лийыныт. Нуно ÿмырышт мучко шке калыкышт, тудын волгыдо ончыкылыкшо верч кредалыныт, шуко пачаш виян тушман ваштареш шогалын, вуйыштым пыштеныт.

Марий улмо деч вожылмаш деч утлашак кÿлеш. Иктаж öржыж шинчаж дене ончалат гын, тыгай годым моткоч мыскынь койына вет! А молан вожылаш? Чын, ме эше чыланжак пеш кугу культуран огынал. Но шке верч мыланна вожылман мо? Нимогай калыкым орлаш ок кÿл кажнын: шке виян да лушкыдо могыржо уло. Тыгодым ме шке ситыдымаш-влакым ужын моштышаш да пытараш тыршышашак улына.

А тидлан национальный кугешнымаш кÿлеш. Молан немыч, латыш, татар пошкудыж деке лавыран паша вургеман кутыркалаш миен ок шич? Нуно шкеныштым ситышын пагалат! А южо марий енже театрышкат эн сай вургемым чияш кÿлешлан ок шотло. Молан нуно шке йылмышт дене яндарын ойлаш тыршат, а ме, мо йылме мучашке толеш, тудым кучылтына? Амалже икте веле: шкенан шып, лыжга национальный кугешнымашна чоныштына йÿлен ок шинче.

Тÿрлö тÿсан шовычем

Куд лук ден(е) ослен оптем…

Шем шовыч: критике. Шем шовыч мемнам критик лияш ÿжеш. Туткар да шоналтыде ыштыме деч арала да пеш тÿткö лияш темла.

Вожылман мо?

Марий-влак коклаште виян ен-влак эреак лийыныт. Нуно ÿмырышт мучко шке калыкышт, тудын волгыдо ончыкылыкшо верч кредалыныт, шуко пачаш виян тушман ваштареш шогалын, вуйыштым пыштеныт.

Марий улмо деч вожылмаш деч утлашак кÿлеш. Иктаж öржыж шинчаж дене ончалат гын, тыгай годым моткоч мыскынь койына вет! А молан вожылаш? Чын, ме эше чыланжак пеш кугу культуран огынал. Но шке верч мыланна вожылман мо? Нимогай калыкым орлаш ок кÿл кажнын: шке виян да лушкыдо могыржо уло. Тыгодым ме шке ситыдымаш-влакым ужын моштышаш да пытараш тыршышашак улына.

А тидлан национальный кугешнымаш кÿлеш. Молан немыч, латыш, татар пошкудыж деке лавыран паша вургеман кутыркалаш миен ок шич? Нуно шкеныштым ситышын пагалат! А южо марий енже театрышкат эн сай вургемым чияш кÿлешлан ок шотло. Молан нуно шке йылмышт дене яндарын ойлаш тыршат, а ме, мо йылме мучашке толеш, тудым кучылтына? Амалже икте веле: шкенан шып, лыжга национальный кугешнымашна чоныштына йÿлен ок шинче.

Тÿрлö тÿсан шовычем

Куд лук ден(е) ослен оптем…

Нарынче шовыч: логический позитив. Нарынче шовыч тиде йодышын позитивный могыржым лончыла. ( достоинство, преимущество)

Вожылман мо?

Марий улмо деч вожылмаш деч утлашак кÿлеш. Иктаж öржыж шинчаж дене ончалат гын, тыгай годым моткоч мыскынь койына вет! А молан вожылаш? Чын, ме эше чыланжак пеш кугу культуран огынал. Но шке верч мыланна вожылман мо? Нимогай калыкым орлаш ок кÿл кажнын: шке виян да лушкыдо могыржо уло. Тыгодым ме шке ситыдымаш-влакым ужын моштышаш да пытараш тыршышашак улына.

А тидлан национальный кугешнымаш кÿлеш. Молан немыч, латыш, татар пошкудыж деке лавыран паша вургеман кутыркалаш миен ок шич? Нуно шкеныштым ситышын пагалат! А южо марий енже театрышкат эн сай вургемым чияш кÿлешлан ок шотло. Молан нуно шке йылмышт дене яндарын ойлаш тыршат, а ме, мо йылме мучашке толеш, тудым кучылтына? Амалже икте веле: шкенан шып, лыжга национальный кугешнымашна чоныштына йÿлен ок шинче.

Тÿрлö тÿсан шовычем

Куд лук ден(е) ослен оптем…

Йошкар шовыч: кöргö чон-шижмаш (интуиций). Шке чон шижмашдам каласен кертыда. Кö титакан, кузе да мом ыштыман – тиде тендан йодышда огыл.

Вожылман мо?

Марий улмо деч вожылмаш деч утлашак кÿлеш. Иктаж öржыж шинчаж дене ончалат гын, тыгай годым моткоч мыскынь койына вет! А молан вожылаш? Чын, ме эше чыланжак пеш кугу культуран огынал. Но шке верч мыланна вожылман мо? Нимогай калыкым орлаш ок кÿл кажнын: шке виян да лушкыдо могыржо уло. Тыгодым ме шке ситыдымаш-влакым ужын моштышаш да пытараш тыршышашак улына.

А тидлан национальный кугешнымаш кÿлеш. Молан немыч, латыш, татар пошкудыж деке лавыран паша вургеман кутыркалаш миен ок шич? Нуно шкеныштым ситышын пагалат! А южо марий енже театрышкат эн сай вургемым чияш кÿлешлан ок шотло. Молан нуно шке йылмышт дене яндарын ойлаш тыршат, а ме, мо йылме мучашке толеш, тудым кучылтына? Амалже икте веле: шкенан шып, лыжга национальный кугешнымашна чоныштына йÿлен ок шинче.

Тÿрлö тÿсан шовычем

Куд лук ден(е) ослен оптем…

Ужар шовыч: креативность. Тиде шовычым пидше-влак у шонымашым, йöным кычалыт, шымлат.

Вожылман мо?

Марий улмо деч вожылмаш деч утлашак кÿлеш. Иктаж öржыж шинчаж дене ончалат гын, тыгай годым моткоч мыскынь койына вет! А молан вожылаш? Чын, ме эше чыланжак пеш кугу культуран огынал. Но шке верч мыланна вожылман мо? Нимогай калыкым орлаш ок кÿл кажнын: шке виян да лушкыдо могыржо уло. Тыгодым ме шке ситыдымаш-влакым ужын моштышаш да пытараш тыршышашак улына.

А тидлан национальный кугешнымаш кÿлеш. Молан немыч, латыш, татар пошкудыж деке лавыран паша вургеман кутыркалаш миен ок шич? Нуно шкеныштым ситышын пагалат! А южо марий енже театрышкат эн сай вургемым чияш кÿлешлан ок шотло. Молан нуно шке йылмышт дене яндарын ойлаш тыршат, а ме, мо йылме мучашке толеш, тудым кучылтына? Амалже икте веле: шкенан шып, лыжга национальный кугешнымашна чоныштына йÿлен ок шинче.

III. Иктешлымаш

Ава шöреш вийым налше йылмына йымыжа да ныжыл, шыма да мотор, тунамак куатле да кÿдыратле, шочмо кундемнам йöраташ да пашаче калыкна дене кугшнаш мемнам туныкта.

Кö шочмо йылмыжым уло кумылын йöрата, тудо марла газетым, журналым да книгам кидыш куанен налеш, тудо театрышкат чонжым пойдараш да шке сай могыржым ончыкташ толеш.

Шÿмбел йылмем.

Пеле-пуле толашыл ом чокие,

А пÿтынь ямым чон денак айлен

Да шижын тыйын ÿжара гай вийым,

Марий йылмем, мый тый денет ойлем.

Мый пелештем – шарла, пеледын, олык,

Гÿжлен шога акретле чодыра.

Тора гычын кугезе-шамыч толыт

Да йывыртен йолташла кутырат.

Шым мондо, маныт, шомакнам мемнаным,

Аралышыч, тугеже, йöратен.

Куатле да эн ныжылге семаным.

Тудлан ты вийым пÿртÿсак пуэн.

О мÿкшава гай поро шочмо йылме!

Ме пеленет йоча гай улына.

Вет шÿльыш налме тат гыч тыйын йыр ме

Мÿкшиге семынак пÿтырнена.

Тый колтенат шÿм-чоныш келге вожым.

Но лектыт але мыскынь-шамычат –

Шке йылмышт дечын коштыт нуно вожыл.

Мо? – вожылыт тÿняш шочмыштланат?

Ом пале. Но палем мый кумыл темын:

Илет, шÿлет да кутырет йылмем.

Керек ик татлан тыйым мый мондем гын,

Вурсен кертат тÿняштыжат улмме. (Г.Ояр)

Марий йылме – марий калыкын шочмо йылмыже, уш-акыл поянлыкше, илыш-корно воштончыжо.

Шочмо мут гоч йоча пÿтынь тÿням шке калыкшын шÿм-чонжо дене шижаш тунемеш. Шочмо йылме гына тукым коклаште пенгыде кылым ышта, калыкын тÿс ойыртемжым арален кодаш полша.

Марий йылмын кугыжаныш йылме статусым налмекше, шуктен шогымо сомыл кумданшаш, марий йылме марий кундемысе калык коклаште кылым кучымо йöныш савырнышаш да республикын мер да политик илышыштыже кумдан кучылтшаш. Марий йылме илышыш вашкерак пурыжо манын, школлаште марла кутырен моштыдымо йочаланат марий йылмым туныктыман. Молан манаш гын, вес калыкын йылмыжым тунеммаш икте-весе дене кылым кучаш сай йöным ышта; марий йылмым тунемме гоч йоча шочмо кундемын историйже да культурыжо нерген ешартыш шинчымашым налеш, марий калые деке пагалыме кумыл ылыжеш, тудын гоч тунемше-влакын культур кÿкшытышт нöлталтеш; кугыжаныш марий йылме шинчымашым погаш полшышо, уш-акылым шуарыше ешартыш йöныш савырна.