Программа курса па выбору «Практикалық қазақ тілі»

Облыстық білім беру мекемесі

Қалалық білім бөлімі

№ 26 гимназиясы

 

 

 

«Келісілді»                                                                                               «Бекітемін»

№26 гимназия                                                                   № 26 гимназиясының директоры

директорының орынбасары                                                   ____________ Панкрашкина Т.И.

___________ Болатбекова Ж.Ж.                                           «____» ____________ 2009 ж

«_____»  _____________ 2009 ж.

 

 

 

 

 

 

 

Курстың тақырыбы :

 

 

«Практикалық қазақ тілі»

 

 

 

 

    Білім саласы : қазақ тілі

     Бейін : қоғамдық-гуманитарлық

     Жас ерекшеліктері : 11 сынып

     Сағат саны : 34 сағат

 

 

 

 

 

Құрастырған : Тлеубаева Ж.Х.

 Жезқазған қаласы № 26 гимназиясының

қазақ тілі мен әдебиет пәнінің мұғалімі

 

 

 

 

 

Құрастырған :

№ 26 гимназиясының

Қазақ тілі және әдебиет

пәнінің мұғалімі                        ___________________           Тілеубаева Ж.Х.

 

 

 

Пікір жазушы :        _____________________                Сағындықова Ф.С.

 

№ 26 гимназиясының Әдістемелік  Кеңеспен ұсынылған

 

Протокол №5  ____  ____________   2009

 

Хатшы :

№ 26 гимназия

 директорының орынбасары     _________________  Болатбекова Ж.Ж.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Түсінік хат

 

                «Өнер алды –қызыл тіл» дейді ғой халық.Сол өнердің де, білімнің де алды , негізі, қоғамдық қарым-қатынастың құралы болып табылатын тілде талай-талай алуан түрлі сыр бар. Сырт қарағанда оны бірден байқай қою оңай емес.Өйткені сөйлескенде айтылып жатқан сөздердің бәрін талдап, тексеріп жатпаймыз. Тереңірек талдасақ, біздің ана тіліміздің сөздік қоры бай, мағынаға мол, оралымды тіл екенін көреміз.

      Қазақстан Республикасының  «Тілдерді дамытудың 2001-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдармаларының негізгі талабы- мемлекеттік тілді оқытудың саны мен сапасына көңіл бөлу керек».

     Орыс мектептерінде өтілетін қазақ тілі сабақтарының мақсаты- оқушылардың сөздік қорын дамыту, оқу техникасын қалыптастыру, дұрыс сөйлеуге, сауатты жазуға үйрету, сөйлем құрлысын меңгерту, қазақ тіліне тән дыбыстарын айтып, сөз ішінен ажырата білуге үйрету.

Қазіргі заманда, мемлекеттік тілге деген талап өсті.11-шы сынып

оқушылары  ҰБТ тапсырады. Осы ҰБТ-де жоғары көрсеткіштер алу үшін,

      «Практикалық қазақ тілі» атты таңдаулы  курсы ұсылып отыр.Бұл бағдарлама оқушыларды  ҰБТ-ге   дайындау  мақсатымен  құрастырылып отыр. Жұмыс жоспарында: фонетикалық,морфологиялық, синтаксистік қызметін танытуға негізделген тақырыптар жүйеленген.

       Оқытудың тиімді жолдары оқытудың әр түрлі әдістері арқылы анықталады.Бүгінгі таңда оқу процесінде оқытудың қалыптасқан негізгі әдістері мен қатар оқытудың жаңа әдістері, яғни инновациялық әдістері де

жиі қолданылады.

     Мысалы: қалыптасқан әдістер:

а) сұрақ-жауап;

б) суретті немесе көрнекілікті пайдалану;

в) аударма

г) сөйлем және сөзді толықтыру;

д) мәтін бойынша әңгімелесу;

е) тест сауалдарымен жұмыс;

ж) мақал- мәтелдер жарысы;

з) өлең, тақпақтар жарысы т.б.

    Жаңама жаңғыртып оқыту әдісі

а) пікір-сайыс (дебат) әдісі

б) коммуникативтік әдісі

в) драматизация әдісі

г) іскерлік әдіс

д) видео (бейне) арқылы сабақ беру әдісі

е) жобалы сабақ өту әдісі

ж) саралап оқыту әдісі т.б.

   Оқу процесінде оқытудың озық технологиясын қолдану- бүгінгі күннің өзекті мәселесі. Сондықтан да үнемі ізденіс үстінде болу керек. Заман талабына сай, оқушылардың білімін тереңдету үшін, тілге деген қызығушылығын арттыру үшін көп еңбек етуде, әр сабақта олар тест сауалдарымен жұмыс істейді. Себебі, ҰБТ-у  кезінде жоғары көрсеткіштер беру үшін, әрі оқушыларды жақсы дайындау үшін бұл әдістің пайдасы зор. Сонымен қатар өткен лексикалық және грамматикалық тақырыптарды бекіту үшін де тиімді.

 

Курстың мақсаты :

       Оқушыларға қазақ тілінің грамматикасын меңгертіп , қазақ тілде дұрыс сөйлеуге, сауатты жаза білуге,  грамматика ерекшеліктерін  басшылыққа ала білудің практикалық жолын үйрету.

 

 

Курстың міндеттері:

1.Мемлекеттік тілдің қолданысын кеңейту.

2.Грамматика бойынша білімдерін тереңдету.

3. Қазақ тілінің даму жүйесі мен нормаларын меңгерту.

4.Жалпы сөйлеу мәдениетін, сөздік қорын байыту.

5. Курс нәтижесін сараптау.

 

 

 

Күтілетін нәтижелер :

1.Қазақ тілінде дұрыс сөйлей, сауатты жаза білу дағдылары қалыптасады.

2.Өз бетінше қарым-қатынас жасай біледі.

3. Меңгерген материалдар арқылы  ҰБТ-де жоғары сапа  көрсете алады.

4.Бәсекеге қабілетті тұлға қалыптасады.

 

 

 

Оқу үрдісін ұйымдастыру.

 

       Таңдаулы курс 34 сағатқа есептелген.

Бұл курста оқушы құзыллығына көп көңіл  бөлінеді.

Курс бұл практикалық-бағдарлау бағытында жүргізіледі.Мұндағы сабақтың оқыту әдістері әр түрлі:  лекция,тренингтер,пікір-сайыс, семинарлар т.б.

      Меңгерілетін материалдардың көлемі 11-сынып оқушыларының жас ерекшеліктеріне сәйкес келеді.

         Апталық сағаты-1сағат, жылдық сағаты- 34 сағат .

 

 

 

Болжамы:

                     "Практикалық қазақ тілі" курсының бағдарламасында көрсетілген тақырыптарды оқушылар меңгерсе, онда қазақ тілінің грамматикасын,  дұрыс және сауатты жазуы, ҰБТ-да жоғары балл алуына жағдай жасалады.

 

Диагностика:

Курстың бірінші сабағында оқушыларға кіру сауалнамасы ұсынылады.Ал курс соңында нені меңгергенін білу мақсатында бағалау беріледі.

 

 

Оқу материалын меңгеруге қойылатын талаптар.

   1.Дайындық деңгейіне қойлатын талаптар:

Сөздердің грамматикалық мағынасын ажырату.

Сөйлемдегі сөздердің орын тәртібін білу.

   2.Нені білу қажет?

Тіл білімінің салаларын,олардың зерттейтін обьектілерін білу;

Қазақ тілінің грамматикасын меңгеру;

Сөздердің мағынасын түсініп,орынды қолдана білу.

   3.Нені үйрену керек?

Қазақ тілінің грамматикасын біліп,  қарым-қатынас жасай білу керек;

Қазақ тілінде дұрыс сөйлей, сауатты жаза білу керек;

Алған білімдерін пайдаланып, тест жұмыстарын жоғары деңгейде шығара білу керек.

 

 

 

Тақырыптық жоспар

 

 

№	Тақырыптың  аты	Өткізілу түрлері
		Жалпы сағат саны	Лекция	Тәжірибе	Тренинг
1	Кіріспе.Фонетика.Үндестік заңы	2	+	+
2	Сөз таптары .Зат есім	2	+	+
3	Зат есімнің жалғаулары.Тәуелдік жалғау.Зат есім бойынша тест	3	+	+ +	+
4	Сын есім .Оның түрлері.Практикалық жұмыс	2	+	+
5	Сын есімнің шырайлары. Сын есім бойынша тест	2	+		+
6	Сан есім . Оның мағыналық түрлері.Практикалық жұмыс	2	+	+
7	Есімдік . Оның түрлері.Практикалық жұмыс	2	+	+
8	Етістік .Етістіктің шақтары. Практикалық жұмыс	2	+	+
9	Етіс	1	+
10	Етістіктің райлары	1		+
11	Есімше және көсемше	1	+
12	Үстеу. Шылау. Тест	2	+	+
13	Еліктеу сөз .Одағай	1	+
14	Қаратпа сөз.Қыстырма сөз	1	+
15	Жай сөйлем. Жай сөйлемнің түрлері	1	+
16	Сөйлем мүшелері	1		+
17	Құрмалас сөйлем.Салалас құрмалас сөйлемнің түрлері	3	+	+	+
18	Сабақтас құрмалас сөйлем	3	+	+	+
19	Төл сөз және төлеу сөз	1	+
20	Қорытынды жұмыс. Тест	1		+

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Жұмыс дәптері

(кестелер, тапсырмалар,жаттығу жұмыстар, тесттер үлгілері)

 

Зат есім

Заттың атын білдіретін атау сөздер зат есім деп аталады .

Сұрақтары :    Кім? Не? Кімдер? Нелер?

 

Түрлері (типы)		мысалдар
Мағынасына қарай (по значению)	Жалпы (нариц)	Бала, адам,дала
	Жалқы (собст.)	Қарағанды, Есіл, Әлібек
Тұлғасына қарай (по способу образования)	Негізгі (непроизводные)	Ел, жер, қала
	Туынды (производные)	Әнші,қойшы
Құрамына қарай  (по составу)	1Дара (простые)	Жігіт, жылқы
	2 Күрделі (сложные)
	Біріккен (слитные)	Қолжазба,белбау
	Қос сөз   (парные)	Ата-ана, қыз-келіншек
	Тіркес сөз (словосочетания)	Аяқ киім, сиыр еті
	Қысқарған (сокращенные)	см, Пединститут

 

 

Туынды зат есімнің жұрнақтары

 

жұрнақтар	мысалдар
-Шы,-ші	Етік-ші , жазу-шы, балық-шы
-лық,-лік,-дық,-дік,-тық,-тік	Бала-лық, дос-тық, жеңіл-дік
-лас,-лес,-дас,-дес,тас,-тес	Жер-лес,  кур-дас
-ғар,-гер,-қар,-кер	Тәлім-гер, талап-кер

 

                                                        

 

 

	Деректі зат есім Көзге көрінетін заттар: гүл, алма, теңіз, су

 

 

 

 

 

      

	Дерексіз зат есім Көзге көрінбейтін, оймен танылатын заттар: ақыл, алғыс, арман, ой
		Жалпы зат есім Бірнеше затқа ортақ атаулар жалпы есімдер деп аталады. Мысалы: көл, бала, тау, арал.
	Жалқы зат есім Белгілі бір затқа ғана берілген атауларды жалқы есімдер деп атайды. Мысалы : Алакөл, Асан, « Ұлан», Мұхтар Әуезов.

 

 

 

 

 

 

 

Етістік

Заттың қимылың, іс-әрекетін білдіретін сөз табын етістік дейміз .

Сұрақтары :  Не істейді ? не істеді ? қайтті ?

 

Түрлері		Мысалдар
Тұлғасына қарай	негізгі	оқы,жаз,бар,кел,бер
	туынды	Тұзда,гүлде,ойна,ойла,кешік
Мағынасына қарай	негізгі	Ал,қал,көр,сөйле,әкел
	көмекші	Бол,әкет,тұр,шық
Объектіге қатынасына қарай	салт-(табыс септігінде тұрған сөзбен байланыспайтын етістік)	Бар,кел,отыр,жүр,тұр
	сабақты( табыс сепгігінде тұрған сөзбен байланысатын етістік)	Жаз,ал,бер,айт,аш,жап
Іс-әрекеттің орындалуына қарай	болымды	Бар,кел,оқы,жаз
	болымсыз	Барма,барған жоқ,келген емес
Құрамына қарай	дара	Жаз,оқы,ойына,гүлде
	күрделі	Барып кел,кіріп шық,келіп кет, алып бар,алып қайт

 

Тұйық етістік – «у» жұрнағы жалғануы арқылы жасалады .

Болымсыз етістік – ма,-ме,-ба,-бе,-па,-пе жұрнақтары және  жоқ, емес  сөздері арқылы жасалады.

 

Туынды етістіктің жасалуы (способы образования)

 

Жұрнақтар	Мысалдар
-да,-де,   -ла,-ле,                                   -та,-те	Ой Шеге Іс	ой+ла шеге+ле іс+те
-дас,дес,                                    -лас,-лес,                                     -тас,-тес	Ақыл Бір Көмек	ақыл+дас бір+лес көмек+тес
-а,-е	Ат Түн	ат+а түн+е
-қар,-кер     -ғар,-ғер	Бас Ес	бас+қар ес+кер
-ар,-ер	Ақ Көк	ағ+ар+у көг+ер+у

                                        

 

 

 

 

 

 

Сын есім

Жаттығу жұмысы

 

 

№	Мысалдар	Негізгі  сын есім	туынды сын есім	дара сын есім	күрделі сын есім	сапалық сын есім	қатыстық сын есім
1	биік	+		+		+
2	таулы
3	қара торы
4	қара
5	қой көзді
6	әсемпаз
7	аппақ
8	ардақты
9	ашық
10	кішірек
11	ауыспалы
12	биік-биік
13	пайдалы
14	ұзын
15	сұр ала
16	қызғаншақ
17	семіз
18	суық
19	тамаша
20	ұялшақ

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Сын есімнің шырайлары

 

№	Мысалдар	Жай шырай	Салыстырмалы шырай	Күшейтпелі шырай
1	сарғыш		+
2	көкшілдеу
3	өте тәтті
4	қып-қызыл
5	суық
6	қысқалау
7	қап-қатты
8	ең биік
9	өте бай
10	аса қадірлі
11	аппақ
12	ақшылдау
13	тым ұзақ
14	сүйкімді
15	ыстық
16	ұзынша
17	білімділеу
18	қоңырқай
19	кішірек
20	сұршыл

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Синтаксис

Сөйлем түрлері

 

№	Мысалдар	Жақты сөйлем	Жақсыз сөйлем	Жалаң сөйлем	Жайылма сөйлем	Толымды сөйлем	Толымсыз сөйлем	Атаулы сөйлем
1	Маған сабақтан қалуға болмайды.		+
2	Көлдің биік қабағы.
3	Бізге көбірек оқу керек.
4	Күн суытты.
5	Су арығын тазалап тұрмаса болмайды.
6	Тұқымды құрғатпай-ақ себе беруге болады.
8	Есік жақта киім ілгіш.
9	Жиналыстан шығып  үйіне жүгіре басып келеді.
10	Оның арманы орындалды.
11	Арман сүзіле қарады.
12	Ертең қашан келесің ?
13	Айсыз, бұлтсыз қараңғы түн.
14	Жұмысшыларды пәледен құтқармай болмады.
15	Қабырғада сағат.
16	Мен ақын емеспін.
17	Қар астында шықырлаған жер үйлер.
18	Үрейден төбе шашы тік тұрды.
19	Сан жүздеген адамнан аяқ алып, жүруге мүмкін емес.
20	Сабақ аяқталды.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Морфология

Етістік

№	Мысалдар		Негізі етістік	Туынды етістік	Дара етістік	Күрделі етістік	Болымды етістік	Болымсыз етістік	Салт етістік	Сабакты етістік
			А	Ә	Б	В	Г	Ғ	Д	Е
1		баста		+	+		+			+
2		келе жатыр
3		жаза бастады
4		ойлап отыр
5		шақырмады
6		отыр
7		өртеген жоқ
8		жүгіріп жүр
9		айта салды
10		көрген емес
11		айқайламаған
12		салған екен
13		тоқтайтынсың
14		хабарласып тұрды
15		сұрай жаздады
16		алғайсың
17		қағу
18		төлепті
19		теуіп калды
20		шыққысы келмеді
21		сарғайып қалыпты
22		өндірілуде
23		байқап койды
24		көмектеспеспін
25		барар емес
26		уәде берді
27		көз жұмды
28		күлімсірейді
29		тоқтап тұр екен
30		көгеріп кетті

 

 

 

 

 

 

Зат есім

Сөз құрамын анықтаңыз.

 

№	Мысалдар	түбір		жұрнақ		Жалғаулар
						көптік	тәуелдік	септік		жіктік
1	ағамсың
2	мектептен
3	ұстазым
4	әпкеммен
5	жүректілік
6	достарымызға
7	жастардан
8	студентсің
9	жастармыз
10	қазақпыз
11	үй
12	жолдастарға
13	ғалымсыздар
14	қабаттан
15	ақылмен
16	әкең
17	достарымен
18	мұражайға
19	дәрігер
20	адамгершілік
21	жолдастарымызға
22	көшелерге
23	ақылдымыз
24	қаламыз
25	үздіктер
26	білімдісіз
27	анам
28	дастархандарың
29	оқытушыларда
30	меңгерушілерде

 

 

 

 

Зат есім

 

№	Мысалдар            Түрлері	Жалпы есім	Жалқы есім	Деректі зат есім	Дерексіз зат есім	Негізгі  зат есім	Туынды  зат есім	Дара    зат есім	Күрделі   зат есім
		А	Ә	Б	В	Г	Ғ	Д	Е
1	әке	+		+		+		+
2	Мұхтар Әуезов
3	Құлагер
4	қайғы
5	достық
6	Жамбыл көшесі
7	домбыра
8	қойшы
9	өнер
10	саудагер
11	шешен
12	тіршілік
13	Қарағанды
14	жігіттер
15	қызылордалық
16	жаңбыр
17	Алматы қаласы
18	дәріхана
19	халық
20	Бірлік аулы
21	Біржан сал
22	ақыл
23	жапырақ
24	Арман
25	шекаршы
26	күрек
27	білім
28	кемпірқосақ
29	Мәдениет үйі
30	әке-шеше

 

                            

 

 

 

 

 

 

Тапсырмалар үлгілері

 

 

1.                                                      Бос орынды толтырыңыз.

 

Басым _____________ . Қызуым __________ . Жүрегі ___________ . _______________ көтерілді.  _______________ жарақаттанды.

 

2.                                                      Жіктеңіз

Мен  жөтелдім, ауырдым .                                      Біз _______________________.

Сен __________________ .                                    Сендер ____________________.

Сіз__________________ .                                      Сіздер _____________________.

Ол __________________.                                       Олар  ______________________.

 

3.                                                      Тәуелдік  жалғауын қойыңыз.

 

Менің бауыр _____, оның тізе ______, сіздің бүйір_____ , сенің тізе___ ,

біздің бас____ ,сендердің жүрек_____ , сіздердің өкпе____ , олардың қабырға_____ .

 

4.                                                      Төмендегі етістіктерді өткен шаққа қойып жазыңыз.

Қақса    _________                                                              Таңы ___________

Жөтел _________                                                                Өлше __________

Сын      __________                                                             Емдел_________

Жарақаттан _______                                                          Ти____________

 

5.                                                      Төмендегі етістіктерді келер шаққа қойып жіктеніз.

 

Мен біл___мін, сөйле___мін.          Біз ______________________________.

Сен________________________.    Сендер___________________________.

Сіз________________________.     Сіздер____________________________.

Ол ________________________.     Олар_____________________________.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

«Мәдени мұра » бағдарламасы бойынша тапсырмалар

 

 

 

1.                Мәтінді оқып, қыстырма сөздерді тауып астын  сызыңыз. Сөйлемдерді толықтарыңыз.

 

      «Мәдени мұра» бағдарламасын қабылдауғы және оны іске  асырудағы негізгі мақсаттардың

бірі- өз тарихымыздың  шынайы жазылуын қамтамасыз ету . Өйткені, мәдени мұралар- ең алдымен,

бабалар өмірі бейнеленген тарихи дерек көздері

Біріншіден__________________________________________________________________________.

Екіншіден__________________________________________________________________________.

Үшіншіден__________________________________________________________________________

ғана шынайы тарихымызды жазуға болады.

     Мәдени мұралар – адамдардың саналы да мақсатты іс-әрекеттерінің нәтижесінде жасалынған

мәдениет  нысандары.

 

2.                Септік жалғауларын жалғап, сөйлемдерді байланыстырыңыз.

Елбасы___   бастамасы____  қабылданып, бірінші кезеңі іске асырылған мемлекеттік «Мәдени мұра» бағдарламасы_______  үлкен қоғамдық құбылыс ретінде Қазақстан тарихы_____  өз орны____  аларына еш күмән жоқ. Ұлттық деңгейдегі мемлекеттік бағдарлама_____   іске асыру_____   қомақты қаржы бөлініп, бірнеше министрлік____    қарасты ондаған мекемелер мен жүздеген мамандар қатысты. Бүгінде  «Мәдени мұра» бағдарламасы _____  екінші кезеңі іске асырылуда.

 

3.                Суретке қарап, «Мәдени ескерткіш» тақырыбында әңгіме құраңыз.

 

______________________________________

______________________________________

______________________________________

______________________________________

______________________________________

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

 

 

4.                Берілген сөз тіркестерімен сөйлем құрастырыңыз.

 

Бағдарлама аясында, қыруар істер, қосымша қаржы, электрондық нұсқа, таспаға басып шығару, интернетке енгізу, кешендер салу.

5.                Бос орынға тиісті етістіктерді қойыңыз.

 

«Ежелгі Отырардың қайта өрлеуі» бағдарламасы туралы

 

Отырар оазисіндегі қалыптасқан проблемаларға орай, салалық бағдарлама ____________ .

Онда мынадай міндеттер қойылған :

Біріншіден, археологиялық ескерткіштерді _________________  консервациялау;

Екіншіден, сәулет ескерткіштерін жаңғырту және ___________________________ ;

Үшіншіден, әлеуметтік-мәдени құрылыстар________________ және туризм инфрақұрылымын ______________________.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Тест үлгілері

Зат есім

1.Зат есім тудырушы жұрнақтарды табыңыз.

A)-қар,-көр.  B)-сын,-сін.  C)-лық,-лік.  D)-та,-те.  E)-дан,-ден.

2.Негізгі  зат есімді табыңыз.

A) Көмекші.  B) Тарсыл.C) Білім. D) Мәдениетті. E) Қалам.

3.Зат есімді көрсетіңіз.

A) Көмектесу.B) Басшы.C) Қалың.D) Нешінші.E) Қарсы алу.

4.Негізгі зат есімді табыңыз.

A) Күздік.B) Көмекші.C) Кітап.D) Өнерпаз.E) Әнші.

5.Етістіктен жасалған зат есімді белгілеңіз.

A) Дәріхана.B) Жақсылық.C) Қапшық.D) Бөлме.E) Достық.

6.Сын есімнен жасалған зат есімді белгілеңіз.

A) Жақсылық.B) Шебер.C) Етікші.D) Дүкенші.E) Қонақ.

7.Туынды сөзді табыңыз.

A) Кітапхана.B) Жол.C) Өлең.D) Күй.E) Жаз.

8.Етістіктен жасалған зат есімді белгілеңіз.

A) Жиын.B) Үйсіз.C) Қалалық.D) Өткір.E) Өтірікші.

9.Зат есім тудырушы жұрнақтарды белгілеңіз.

A) –лау,-леу.B) –дыр,-ыр.C) –шы,-ші.D) –дау,-деу.E) –с,-ыс.

10.Түбір сөзді көрсетіңіз.

A) Жазғы.B) Ойшыл.C) Күз.D) Ашулы.E) Ойсыз.         

11.Негізгі зат есімді көрсетіңіз.

A) Таңертең.B)  Қайырымды.C) Арбакеш.D) Өз бетінше.E) Тарих.

12.Туынды зат есімді көрсетіңіз

A) Салқын.B) Домбыра.C) Бұлт.D) Жаңбыр.E) Оқулық

13.Түбір сөзді көрсетіңіз.

A) Жазғы.B) Ойшыл.C) Күз.D) Ашулы.E) Ойсыз.         

14.Туынды сөзді табыңыз.

A) Тілмен.B) Тілші.C) Тілге.D) Тілден.E) Тілді.

15.Үндестік заңына бағынбайтын қосымшаларды белгілеңіз

A) –ға,-ге.B) –мен,-пен.C) –дан,-ден.D) –ты,-ті.E) –ны,-ні.

16.Зат есім құрамына қарай қалай бөлінеді?

A) Дара, күрделі.B) Негізгі, туынды.C) Жіктеу, сілтеу.D) Есеп, топтау.

E) Бастауыш, баяндауыш.

17.Заттың көптік мағынасын беретін жалғау түрін көрсетіңіз.

A) Көптік.B) Жіктік.C) Тәуелдік.  D) Септік.E) Қосымша.

18.Көмектес септікте тұрған зат есімді көрсетіңіз.

A) Дәптердің.B) Қызбен.C) Кітапты.D) Гүлдер.E) Балаға.

19Жіктік жалғауын белгілеңіз.

A) -сың,-сің.B) -ға,-ге.C) -дың,-дің.D) -нікі, -дікі.E) -да, -де.

20.Шығыс септіктегі сөзді белгілеңіз.

A) СағанB) Сенің C) СіздерD) СендерденE) Сіздермен

21.Тәуелдік жалғау жалғанған сөзді белгілеңіз.

A) Шайға.B) Шайларыңыз.C) Шайдың.D) Шайнек.E) Шайдан.

22.Жатыс септіктің жалғауын белгілеңіз.

A) -ба, -бе.B)  -а, -е.C)  -нан, -нен.D)  -ты, -ті.E)  -нда,-нде.

23.Барыс септік жалғауындағы сөзді табыңыз.

A) Әкелер.B) Әкетай.C) Әкесіне.D) Әкежан.E) Әкесінікі.

24.Кімге? Неге? Қайда? - қай септіктің сұрақтары екенін белгілеңіз.

A) Атау.B) Көмектес.C) Жатыс.D) Шығыс.E) Барыс.

25.Барыс септігінде тұрған сөзді белгілеңіз.

A) Халықпен.B)  Бидай.C)  Оған.D)  Адамды.E)  Бйланыс.

 

 

Есімдік

 

1.Өзімнен - есімдігі қай септікте тұрғанын белгілеңіз.

A) Ілік септік B) Барыс септік  C) Көмектес септік  D) Шығыс септік  

E) Табыс септік 

2.Ешкім, ештеңе, дәнеңе есімдіктің қай түріне жатады.

A) Сұрау.B) Өздік.  C) Жалпылау. D) Болымсыздық. E) Белгісіздік.

3.Қашан, қайда, қай – есімдіктің қай түріне жататынын анықтаңыз.

A) Сұрау.B) Сілтеу.  C) Белгісіздік. D) Болжалдық.  E) Өздік.

4.Сілтеу есімдіктерін белгілеңіз.

A) Кім, не, кімдер.B) Сіз, сендер.  C) Өзің, өзіңіз. D) Бұл, сол, мына.

E) Мен, сен, ол.

5.Жатыс септікте тұрған өздік есімдігін белгілеңіз.

A) Өзімде.B) Өзім.  C) Өзімнен. D) Өзімнің. E) Өзімде.

6.Кімде- кім, әркім, бірнеше – есімдіктің қай түріне жататынын көрсетіңіз.

A) Болымсыздық.B) Белгісіздік.  C) Жалпылау. D) Өздік. E) Сілтеу.

7.Берілген  мақалдағы есімдіктің түрін белгілеңіз.

Кісі елінде сұлтан болғанша, өз еліңде ұлтан бол.

A) Белгісіздік.B) Болымсыздық.C) Жалпылау.D)Өздік.E) Сілтеу.

8.Баяндауыш қызметіндегі есімдікті белгілеңіз.

Кешегі келген бала  - осы.

A) Кешегі. B) Келген. C) Бала. D) Осы. E) Мен.

9.Есімдіктің сөйлемдегі қызметін анықтаңыз.

Әркімнің туған тілі - туған шеше.

A) Толықтауыш.B) Бастауыш. C) Баяндауыш. D) Пысықтауыш. E) Анықтауыш.

10.Бастауыш қызметіндегі есімдікті белгілеңіз.

Мен жазбаймын өлеңді ермек үшін.

A) Мен.B) Жазбаймын. C) Өлеңді.D) Ермек.E) Үшін.

11.Барыс септігінде тұрған өздік есімдігін табыңыз.

A) Өзі.B) Өзіме. C) Өзің. D) Өзімен. E) Өздерің.

12.Жіктеу есімдіктерді анықтаңыз.

A) Анау, мынау.B) Жасыл, сары.C) Олар, мен.D) Біреу, бәрі.E) Ешкім, ештеңе.

13.Сілтеу есімдіктерді анықтаңыз.

A) Барлық, түгел.B) Бұл, мынау.C) Ештеңе, ешқашан.D) Бірлік, бірінші.

E) Оған, маған.

14.Жалпылау есімдіктерді көрсетіңіз.

A) Бүкіл, түгел.B) Ешкім, ешбір.C) Менің, сенің.D) Анаған, мынау.

E) Менімен, олармен.

15.Сілтеу есімдігінің тәуелделген түрін табыңыз.

A) Сен, ол.B) Мынауыңыз, анауым.C) Оған, маған.D) Оның, менің E) Бәрінің, ешкімнің.

16.Жіктеу есімдіктің ілік септіктегі түрін көрсетіңіз.

A) Бұныңыз, анауыңыз.B) Менің, сенің.C) Барлығы, бәрі.D) Ешкімнің, ешбірдің.

E) Анаудың, бүкілінің.

17.Сұрау есімдіктерді көрсетіңіз.

A) Анау, мынау.B) Ешкім, ештене.C) Ешқашан, ешбір.D) Кім, не.E) Олар, сендер.

18.Өздік есімдіктерді анықтаңыз.

A) Өзім, өзіңе.B) Бұл, ол.C) Кімдер, неге.D) Барлық, түгел.E) Ешбір, ешкім.

19.Белгісіздік есімдіктерді көрсетіңіз.

A) Әлдекім, әлдене.B) Өзі, өздері.C) Кімге, неге.D) Оларды, мені.E) Сені, сендерге.

20.Болымсыздық есімдіктерді аңықтаңыз.

A) Олар, бұлар.B) Менен, одан.C) Кейбіреуге, біреудің.D) Ешқашан, ешқайда.

E) Мен, сен.

21.Болымсыздық есімдіктердің ілік септік түрін көрсетіңіз.

A) Сенің,менің.B) Өзің,өзіңе.C) Ешкімнің, ешбірдің.D) Бұларды, оларды.

E) Бәріне, барлығына.

22.Жіктеу есімдігін табыңыз.

A) Бұлар.B) Қайдан?C) Ешкім.D) Олар.E) Кейбіреу.

23.Жалпылау есімдігі қатысқан сөйлемді анықтаңыз.

A) Ешкімге тіл қатушы болма.B) Саған ойыншық сатып әперемін.

C) Оның ағасы ешкімге тиіспейді.D) Бұлардың ойы іске аспады.

E) Оқушылар жиналысқа тегіс қатысты.

24.Сілтеу есімдігін табыңыз.

A) Күллі, барша, барлық.B) Өзім, өзді-өзі, өздеріңіз.C) Әркім, қайсыбір, ешқашанн

D) Мен, сен, ол, біз.E) Мынау, осы, соным, анау.

25.Сұрау есімдігін көрсетіңіз.

A) Бұлар.B) Әлдекім.C) Ешкім.D) ҚайдаE) Өзім.

 

 

 

 

 

 

Етістік

1.Болымсыз етістіктің –па, -пе  жұрнақтары жалғанатын сөзді белгілеңіз.

A) Ал, бер.B) Жаз, оқы.C) Тер, жүр.D) Айт, күт.E) Кел, отыр.

2.Негізгі  етістікті көрсетіңіз.

A) Ақылдас.B) Ойлан.C) Кел.D) Қысқарт.E) Ойнамақ.

3.Етістік нені білдіретінін белгілеңіз.

A) Заттың қимылын.B)  Заттың сапасын.C) Заттың бөлшектік санын.D) Заттың ретін.

E) Заттың белгісін.

4.Етістіктің сұрағын анықтаңыз.

A) Қандай?  Қашан?B) Қашан?  Қанша?C) Кімдер?  Келер?D) Қай?  Қайсы?

E) Не істеді?  Не қылды?

5.Жұрнақ арқылы жасалған етістікті анықтаңыз.

A) Бер.B) Ойла.C) Жаз.  D) Жүр.E) Бар.

6.Туынды етістікті белгілеңіз.

A) Кел.B) Шегеле.C) Бар.D) Аш.E) Өткір.

7.Негізгі етістікті белгілеңіз.

A) Көр.B) Ойна.C) Ойла.D) Сула.E) Ақылдас.

8.Туынды етістікті белгілеңіз.

A) Тайғақ.B) Тазала.C) Қорқақ.D) Сыртқы.E) Таулы.

9.Күрделі етістікті сөйлемді белгілеңіз.

A) Сөз - өмірдің үлкен арқауы.B) Көз - қорқақ, қол-батыр.

C) Жарысқа қатысқан жігіт жеңіліп қалды.D) Тіл қазынасы - ескі сөз.

E) Бұлақты жер - тұрақты жер.

10.Зат  есімнен  жасалған туынды етістікті белгілеңіз.

A) Жазған.B) Басқар.C) Жүрген.D) Отырған.E) Жатыр.

11.Туынды етісікті табыңыз.

A) Айтпады.B) Кет.C) Көрді.D) Жаз.E) Есепте.

12.Дара етістікті табыңыз.

A) Алып кел.B) Бара жатыр.C) Келе жатыр.D) Аяқта.E) Жазып отыр.

13.Күрделі етістікті табыңыз.

A) Жүгірді.B) Қанағаттанды.C) Жазып отыр.D) Келісілді.E) Таранды.

14.Зат есімнен жасалған етістікті табыңыз.

A) Ойла.B) Шекарашы.  C) Әке-шеше. D) Дәріхана. E) Домбыра.

15.Болымды етістікті табыңыз.

A) Суық бет қаратар емес.B) Саған енді бермеспін.C) Есепті бұлай шығармайтынмын.

D) Олар жиынға барған жоқ.E) Жүйрік алысқа шабады.

16.Болымсыз етістікті анықтаңыз.

A) Бүгін кезекші Асан емес.B) Менде кітап жоқ.C) Сен ғана келген жоқсың.

D) Уақытың я бар, я жоқ.E) Бұл кітап қызық емес.

17.Болымсыз етістікті табыңыз.

A) Қалам бар(ма).B) Бұл- шығар(ма).C) Сабақтан қал(ма).D) Қызық жарна(ма).

E) Атым Ал(ма).

18.Негізгі түбір етістікті табыңыз.

A) Ойлан.B) Сана.C) Шақыр.D) Тазала.E) Басқар.

19.Туынды етістікті белгілеңіз.

A) Есепте.B) Жатыр.C) Қуан.D) Сұра.E) Сығала.

20.Дара етістікті белгілеңіз.

A) Жазып берді.B) Айта алмай қалды.C) Көрген екен.D) Мәз болды.E) Жуынды.

21.Күрделі етістікті табыңыз.

A) Жүгірме.B) Ойнады.C) Жүре бер.D) Қуанды.E) Жаздыртты.

22.Туынды түбір етістікті табыңыз.

A) Ақылдас, сула.B) Кел, жаз, жүр.C) Бармады, келмеді.D) Келе жатыр, жазып отыр.

E) Келді, барған жоқ.

23.Етістіктің нақ осы шақ түрін көрсетіңіз.

A) Естіген болатын.B) Бара жатыр.C) Келмекші.D) Ойнапты.E) Барармын.

24.Етістіктің жедел өткен шағын табыңыз.

A) Жеткізер.B) Жеткізген.C) Жеткізетін.D) Жеткізеді.E) Жеткізді.

25.Ауыспалы келер шақты табыңыз.

A) Кешке әкем жұмыстан келеді.B) Ол жылда көлге бармақ.C) Оның құлағы естімейтін.

D) Қыста көп қар жауды.E) Мен алма жеп отырмын.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пайдаланған әдебиеттер тізімі:

 

1.     Жеткізген Ж.Б. Қазақ тілі грамматикасы

2.     Бектуров Ш., Серғалиев М.  Қазақ тілі

3.     Құлмағамбетов Б. «Қазақ тілін оқыту методикасы».

4.     Сыздықов М.Ж., Нұрғалиева Т.Н., Жақанова Ж.Р., Жұмагелдина Д.М., Қызалғышева А.Ж. «Сарыарқа».

5.     Бектурова А.Ш., БектуровШ.К. Казахский язык для всех

6.     Оралбаева Н., Әбдіғалиева Т., Шалабаев Б.  ПРактикалық қазақ тілі

7.     Қапасова Б. Оқушы анықтамасы