Жалқау мен мешкей Есімшенің тәуелденуі

Скачать материал

Сабақ:

Күні:

Сынып: 8 Б

Сабақтың тақырыбы: Мазмұндама Жолбарыс пен тышқан

Сабақтың мақсаты:1.Оқушылардың білімін тереңдету.

2.Әдеби сөздік қорын молайту, байыту.

3.Қиналғанда көмек беруге, жақсылық жасауға тәрбиелеу

Сабақтың әдісі:Баяндау,сұрақ\ жауап

Сабақтың типі: Бақылау

Сабақтың түрі: Жазба жұмысы

Сабақтың барысы:

I Ұйымдастыру кезеңі:1.Cәлемдесу

2.Сабаққа назарын аудару

II Үй тапсырмасын тексеру:А.Құнанбайұлының өмірі мен шығармашылығына байланысты сұрақтарға жауап аламын.

III Жаңа сабақ:

Жаңа сөздермен таныстыру

Керегім боп қалар \я вам пригожусь

Тұзақ құру \раставлять силки

Қарыз болып қалмаспын \ не остануст в долгу

Ажалдан құтқарады \спасти от смерти

Қорытынды \вывод

Амалын тап \ найди выход

Үнінде \ в голосе

Тұзақ \ Силки

Құтқар \ спаси

Кеміру \грызть

Ізсіз \ бесследно

Алғаш \ впервые

Кенет \вдруг

Жорғалау \ ползать

Мазмұндаманың мәтінін оқып аударма жасап түсіндіру.

Жоспар құру

1. Ұйықтаған жолбарыс

2. Тышқанның сөзі

3.Тұзақтағы жолбарыс

4. Жолбарыстың қорытындысы

Жазба жұмысын орындау

IV Сабақты қорыту: Мәтінге байланысты сұрақтар қою арқылы сабақты қорытамын

V Үйге тапсырма: Өткенді қайталау

VI Бағалау

Сабақ:

Күні:

Сынып: 8Б

Сабақтың тақырыбы: Фаст фуд – денсаулықтың дұшпаны.

Сабақтың мақсаты:1.Оқушылардың білімін дамыту, тереңдету.

2.Әдеби сөздік қорын молайту, байыту.

3.Дұрыс тамақтануға тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі: баяндау, сұрақ - жауап

Сабақтың типі: жаңа білім беру

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың барысы:

I Ұйымдастыру кезеңі:1.Cәлемдесу

2.Сабаққа назарын аудару

II Үй тапсырмасын тексеру:Өтілген тақырыптарға байланысты сұрақтар қоямын.

III Жаңа сабақ:

Жаңа сөздермен таныстыру.

Фаст фуд – денсаулықтың дұшпаны мәтінді оқытып аударма жасап түсіндіру.

Берілген есімшелермен сөйлем құраңдар:Ұнататын, суытатын, қайнатқан, ұстамақ, қатысатын, табар, тырысатын, арнаған.

Берілген есімшелерге тәуелдік жалғауын жалғап жазыңдар.

Менің барғаным, менің пісіргенім, сеніің пісіретінің, оның дайындағаны, сіздің қайнататыныңыз, сендердің дайындағандарың, менің табатыным, сенің тырысатының, біздің түйетініміз, оның шақырғаны, сіздің пісіргеніңіз, олардың келгені.

Берілген есімшелерге тиісті есімдіктердіқойып жазыңдар.

Мен жазғаным жоқ.Олардың көргені көп. Біздің айтқанымыз келді. Сендердің келгендерің дұрыс болды. Менің барарым белгісіз болып тұр. Сіз сұрағанымызды әкелмедіңіз. Сіздің бағалағаныңыз маған әсер етті. Менің көретінім көп екен. Сенің келетінің қуантты.

IV Сабақты қорыту: Өтілген тақырыпқа байланысты сұрақтар қою арқылы сабақты қорытамын.

V Үйге тапсырма: Есімше қайталау, сөздік жаттау. Құрмалас сөйлем қайталау.

VI Бағалау

Сабақ:

Күні:

Сынып: 8Б

Сабақтың тақырыбы: Жалқау мен мешкей Есімшенің тәуелденуі.

Сабақтың мақсаты:1.Оқушылардың білімін дамыту, тереңдету.

2.Әдеби сөздік қорын молайту, байыту.

3.Дұрыс тамақтануға тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі: баяндау, сұрақ - жауап

Сабақтың типі: жаңа білім беру

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың барысы:

I Ұйымдастыру кезеңі:1.Cәлемдесу

2.Сабаққа назарын аудару

II Үй тапсырмасын тексеру:Өтілген тақырыптарға байланысты сұрақтар қоямын.

III Жаңа сабақ:

Жаңа сөздермен таныстыру.

Жалқау мен мешкей, Ішкен- жегенің де маңызды мәтіндерін оқытып аударма жасап түсіндіру.

Есімшенің тәуелденуін төмендегі кесте арқылы түсіндіру.

Жақ	Өткен шақ есімше	Келер шақ есімше	Ауыспалы шақ есімше
Менің	Жаз\ған\ым	Жаз\ар\ым	Жаз\атын\ым
Сенің	Жаз\ған\ың	Жаз\ар\ың	Жаз\атын\ың
Сіздің	Жаз\ған\ыңыз	Жаз\ар\ыңыз	Жаз\атын\ыңыз
Оның	Жаз\ған\ы	Жаз\ар\ы	Жаз\атын\ы

Сөйлемдерді аяқтаңдар.

Асқа тәбеті ерекше ауып тұрған. Кешеден бері нәр татқан жоқ. Ол мен дегенде ішкен асынжерге қоятын. Әрдайым аяғынан тік тұрып күтіп алатын.

Мәтіннен есімшелерді табыңдар, оларға сұрақ қойыңдар.

Мақал- мәтелдерді аяқтаңдар.

Жақша ішіндегі сөздерді қазақшалап, сөйлемді толықтырыңдар. Тәуелдік форманы еске түсіріңдер.

IV Сабақты қорыту: Өтілген тақырыпқа байланысты сұрақтар қою арқылы сабақты қорытамын.

V Үйге тапсырма: Есімше қайталау, сөздік жаттау. Құрмалас сөйлем қайталау. Б 103 синонимін жазу.

VI Бағалау

Сабақ:

Күні:

Сынып: 8Б

Сабақтың тақырыбы: Адамның денсаулығына бәрі де әсер етеді.

Сабақтың мақсаты:1.Оқушылардың білімін дамыту, тереңдету.

2.Әдеби сөздік қорын молайту, байыту.

3.Дұрыс тамақтануға, жеке гигиенаны сақтауға

тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі: баяндау, сұрақ - жауап

Сабақтың типі: жаңа білім беру

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың барысы:

I Ұйымдастыру кезеңі:1.Cәлемдесу

2.Сабаққа назарын аудару

II Үй тапсырмасын тексеру:Өтілген тақырыптарға байланысты сұрақтар қоямын.

III Жаңа сабақ:

Жаңа сөздермен таныстыру.

Адамның денсаулығына бәрі де әсер етеді мәтінді оқытып аударма жасап түсіндіру.

Жақша ішіндегі сөздерді қазақшалап, сөйлемді толықтырыңдар. Тәуелдік форманы еске түсіріңдер.

Мәтінде кездескен сөздерді тыңдап, оларға синоним сөздер айтыңдар. Синонимдер сөздігін қолдануға болады.

Диологты оқытып аударма жасап түсіндіру, өз ойларын ортаға салу.

IV Сабақты қорыту: Өтілген тақырыпқа байланысты сұрақтар қою арқылы сабақты қорытамын.

V Үйге тапсырма: Сөздік жаттау. Құрмалас сөйлем қайталау.

VI Бағалау

Сабақ:

Күні:

Сынып: 8Б

Сабақтың тақырыбы: Темекі саған дос емес.

Сабақтың мақсаты:1.Оқушылардың білімін дамыту, тереңдету.

2.Әдеби сөздік қорын молайту, байыту.

3.Салауатты өмір салтын сақтауға тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі: баяндау, сұрақ - жауап

Сабақтың типі: жаңа білім беру

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың барысы:

I Ұйымдастыру кезеңі:1.Cәлемдесу

2.Сабаққа назарын аудару

II Үй тапсырмасын тексеру:Өтілген тақырыптарға байланысты сұрақтар қоямын.Сөздікті қайталау.

III Жаңа сабақ:

Жаңа сөздермен таныстыру.

- Темекі саған дос емес мәтінді оқытып аударма жасап түсіндіру.

- Мәтінді оқып, ағзаға керек заттарды атап, дәптермен жұмыс жүргізу.

- Берілген сөйлемдерді жалғастырып жазыңдар.

- Мына берілген пікірлерге монолог дайындаңдар.

Организмдерге зиянды нәрселер көп.

Нашамен, темекімен уланған жастарды көргенде, жаның ауырады.

IV Сабақты қорыту: Өтілген тақырыпқа байланысты сұрақтар қою арқылы сабақты қорытамын.

V Үйге тапсырма: Темекі –досың ба, дұшпаның ба? Атты тақырыпта баяндама жасау.

VI Бағалау

Сөздік

Тамыр соғысы

Тез үйренеді

Тынымсыз

Ұйқысы нашар

Қыдыру

Баяу

Шыдамды

Өмір жасының ұзақтығы

Санақ бойынша

Жүзімнің қабығынан

Жүрек қан тамырлары

Жалқау

Мешкей

Қарным тоймайды

Ұйқым қанбайды

Шұғыл дайындалған тағам

Пікірталас

Кептірілген тұзды нандар

Жаңғақтар

Қатаң тыйым салған

Құмарлық

Тамыр соғысы

Тез үйренеді

Тынымсыз

Ұйқысы нашар

Қыдыру

Баяу

Шыдамды

Өмір жасының ұзақтығы

Санақ бойынша

Жүзімнің қабығынан

Жүрек қан тамырлары

Жалқау

Мешкей

Қарным тоймайды

Ұйқым қанбайды

Шұғыл дайындалған тағам

Пікірталас

Кептірілген тұзды нандар

Жаңғақтар

Қатаң тыйым салған

Құмарлық

Сабақ:

Күні:

Сынып: 8Б

Сабақтың тақырыбы: Тамақтану мәдениеті.

Сабақтың мақсаты:1.Оқушылардың білімін дамыту, тереңдету.

2.Әдеби сөздік қорын молайту, байыту.

3.Дұрыс тамақтануға тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі: баяндау, сұрақ - жауап

Сабақтың типі: жаңа білім беру

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың барысы:

I Ұйымдастыру кезеңі:1.Cәлемдесу

2.Сабаққа назарын аудару

II Үй тапсырмасын тексеру:Өтілген тақырыптарға байланысты сұрақтар қоямын.Сөздікті қайталау.

III Жаңа сабақ:

Жаңа сөздермен таныстыру.

- Тамақтану мәдениеті мәтінді оқытып аударма жасап түсіндіру.

- Мәтіннің мазмұны бойынша бір- біріне сұрақ қойып, әңгімелесу.

- Берілген сөйлемдерді қазақ тіліне аударыңдар.

- Жақшаны ашып, сөйлемдерді толықтырып жазыңдар.

Құрмалас сөйлемді қайталап, мысал келтіру.

IV Сабақты қорыту: Өтілген тақырыпқа байланысты сұрақтар қою арқылы сабақты қорытамын.

V Үйге тапсырма:Сөздік жаттау, Ас мәзірі түсінік айту.

VI Бағалау

Сабақ:

Күні:

Сынып: 8Б

Сабақтың тақырыбы: Ш.Құдайбердіұлы Адамдық борышың

Сабақтың мақсаты:1.Оқушылардың білімін дамыту, тереңдету.

2.Әдеби сөздік қорын молайту, байыту.

3. Оқушыларды адамгершілікке, ізгілікке баулу, достыққа

тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі: баяндау

Сабақтың типі: жаңа білім беру

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың көрнекілігі: тақта, сызба

Сабақтың барысы:

I Ұйымдастыру кезеңі:1.Cәлемдесу

2.Сабаққа назарын аудару

II Үй тапсырмасын тексеру: Өтілген тақырыптарға байланысты сұрақтар қоямын.

III Жаңа сабақ:

Жаңа сөздермен таныстыру.

Ш.Құдайбердіұлы адамгершілік, ағартушылық идеяларды шығармаларының арқауы еткен қазақтың ұлы ақыны.Ол сондай ақ прозашы, аудармашы, тарихшы және философ.

Ш.Қ.1858 жылы қазіргі Шығыс Қазақстан облысы Абай ауданының Шыңғыстау бөктерінде дүниеге келген.Ш Абайдың жақын інісі болып келеді.

Сандар сөйлейді: 1858, 1906,

IV Сабақты қорыту: Өтілген тақырыпқа байланысты сұрақтар қою арқылы сабақты қорытамын.

V Үйге тапсырма:Сөздік жаттау, Ас мәзірі түсінік айту.

VI Бағалау

Күні:

Сынып: 8Б

Сабақтың тақырыбы: Қазақстан қалалары

Сабақтың мақсаты:1.Оқушылардың білімін дамыту, тереңдету.

2.Әдеби сөздік қорын молайту, байыту.

3.Туған жерін сүюге тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі: баяндау, сұрақ - жауап

Сабақтың типі: жаңа білім беру

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың көрнекілігі: оқулық,тақта,қима\қағаздар

Сабақтың барысы:

I Ұйымдастыру кезеңі:1.Cәлемдесу

2.Сабаққа назарын аудару

II Үй тапсырмасын тексеру:Өтілген тақырыптарға байланысты сұрақтар қоямын.Сөздікті қайталау.

III Жаңа сабақ:

Жаңа сөздермен таныстыру.

- Қазақстан қалалары мәтінді оқытып аударма жасап түсіндіру.

- Мәтіндегі көп нүктенің орнына керекті әріптерді қою.

- Төменде берілген сөздердің синонимдерін жазыңдар. Олардың мағынасын синонимдер арқылы түсініп алыңдар.

- Туған еліміз туралы хабарлама дайындаңдар.Өз сөздеріңмен төмендегі үлгі бойынша бастаңдар.

- Қазақстан өлеңін мәнерлеп оқу.

Диологты оқып, аударма жасап түсінгенін әңгімелеу.

IV Сабақты қорыту: Өтілген тақырыпқа байланысты сұрақтар қою арқылы сабақты қорытамын.

V Үйге тапсырма:Сөздік жаттау, түсінік айту.

VI Бағалау

Сабақ:

Күні:

Сынып: 8 Б

Сабақтың тақырыбы: Мазмұндама Жаман жолдас

Сабақтың мақсаты:1.Оқушылардың білімін тереңдету.

2.Әдеби сөздік қорын молайту, байыту.

3.Қиналғанда көмек беруге, жақсылық жасауға тәрбиелеу

Сабақтың әдісі:Баяндау,сұрақ\ жауап

Сабақтың типі: Бақылау

Сабақтың түрі: Жазба жұмысы

Сабақтың көрнекілігі: тақта

Сабақтың барысы:

I Ұйымдастыру кезеңі:1.Cәлемдесу

2.Сабаққа назарын аудару

II Үй тапсырмасын тексеру:Өтілген тақырыптарға байланысты сұрақтар қою арқылы сабақты қорытамын.

III Жаңа сабақ:

Жаңа сөздермен таныстыру

Сауы \ здоровый

Өйткені \ потому \что

Сыбырлау \ шептать

Әрекет \ действие

Әлсіз \ слабый

Йіскелеп \ понюхав

Жалғыз \ один

Мазмұндаманың мәтінін оқып аударма жасап түсіндіру.

Жоспар құру

1. Екі дос

2. Аю кездесті

3.Әлсіз досының әрекеті

4. Аю кеткенде

5. Досының жауабы

Жазба жұмысын орындау

IV Сабақты қорыту: Мәтінге байланысты сұрақтар қою арқылы сабақты қорытамын

V Үйге тапсырма: Өткенді қайталау

VI Бағалау

Сабақтың тақырыбы: Мазмұндама Жолдас пен дос

Сабақтың мақсаты:1.Оқушылардың білімін тереңдету.

2.Әдеби сөздік қорын молайту, байыту.

3.Адал дос болуға, жақсылық жасауға тәрбиелеу

Сабақтың әдісі:Баяндау,сұрақ\ жауап

Сабақтың типі: Бақылау

Сабақтың түрі: Жазба жұмысы

Сабақтың барысы:

I Ұйымдастыру кезеңі:1.Cәлемдесу

2.Сабаққа назарын аудару

II Үй тапсырмасын тексеру:Өтілген тақырыптарға байланысты сұрақтар қоямын.

Сын есім тест

III Жаңа сабақ:

Жаңа сөздермен таныстыру

Мағына / значение

Дағды / привычка

Сарылып жату / скучать

Шаруа / хозяйство

Дос / друг

Жолдас / товарищ

Мазмұндаманың мәтінін оқып аударма жасап түсіндіру.

Жоспар құру

1. Атамның сөзі.

2. Темір ауруханада.

3.Алмас Темірге көмектесті.

4. Өзім ауырып қалдым.

5. Достарды сағыну.

6. Алмас – нағыз дос.

Жазба жұмысын орындау.

IV Сабақты қорыту: Мәтінге байланысты сұрақтар қою арқылы сабақты қорытамын

V Үйге тапсырма: Өткенді қайталау

VI Бағалау

Күні:

Сынып: 8Б

Сабақтың тақырыбы: М.Әлімбаев

Сабақтың мақсаты:1.Оқушылардың білімін дамыту, тереңдету.

2.Әдеби сөздік қорын молайту, байыту.

3.Ұқыпты тәртіпті болуға тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі: баяндау, сұрақ - жауап

Сабақтың типі: жаңа білім беру

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың көрнекілігі: оқулық,тақта,қима\қағаздар

Сабақтың барысы:

I Ұйымдастыру кезеңі:1.Cәлемдесу

2.Сабаққа назарын аудару

II Үй тапсырмасын тексеру:Өтілген тақырыптарға байланысты сұрақтар қоямын.Сөздікті қайталау.

III Жаңа сабақ:

Жаңа сөздермен таныстыру.

- М.Әлімбаев мәтінді оқытып аударма жасап түсіндіру.

- Мәншүк апай өлеңді мәнерлеп оқытып мәнін түсіндіру.

- Өлең мәтіні бойынша Мәншүкке сипаттама беріп, эссе жазыңдар.

- Сұрақтарға өз сөздеріңмен жауап беріңдер.

-.Диологты оқып, аударма жасап түсінгенін әңгімелеу.

IV Сабақты қорыту: Өтілген тақырыпқа байланысты сұрақтар қою арқылы сабақты қорытамын.

V Үйге тапсырма:Сөздік жаттау, түсінік айту.

VI Бағалау

Күні:

Сынып: 8Б

Сабақтың тақырыбы: Орыс мектебінде

Сабақтың мақсаты:1.Оқушылардың білімін дамыту, тереңдету.

2.Әдеби сөздік қорын молайту, байыту.

3.Ұқыпты тәртіпті болуға тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі: баяндау, сұрақ - жауап

Сабақтың типі: жаңа білім беру

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың көрнекілігі: оқулық,тақта,қима\қағаздар

Сабақтың барысы:

I Ұйымдастыру кезеңі:1.Cәлемдесу

2.Сабаққа назарын аудару

II Үй тапсырмасын тексеру:Өтілген тақырыптарға байланысты сұрақтар қоямын.Сөздікті қайталау.

III Жаңа сабақ:

Жаңа сөздермен таныстыру.

- Орыс мектебінде мәтінді оқытып аударма жасап түсіндіру.

- Сұрақтарға жауап аламын..

- Мәтіннен балалардың сұхбатынтауып, бір \ біріңе оқып түсіндіріңдер.

- Мәтіннен Гончаровтар отбасының Бауыржанға жасаған қамқорлықтарын тауып, теріп көшіріңдер, оны әңгімелеңдер.

-.Бауыржан Момышұлы туралы өздерің не білесіңдер? Батыр туралы өзара пікірлесіңдер.

IV Сабақты қорыту: Өтілген тақырыпқа байланысты сұрақтар қою арқылы сабақты қорытамын.

V Үйге тапсырма:Сөздік жаттау, түсінік айту.

VI Бағалау

Күні:

Сынып: 8Б

Сабақтың тақырыбы: Қ. Мырзаәлі

Сабақтың мақсаты:1.Оқушылардың білімін дамыту, тереңдету.

2.Әдеби сөздік қорын молайту, байыту.

3.Ұқыпты тәртіпті болуға тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі: баяндау, сұрақ - жауап

Сабақтың типі: жаңа білім беру

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың көрнекілігі: оқулық,тақта,қима\қағаздар

Сабақтың барысы:

I Ұйымдастыру кезеңі:1.Cәлемдесу

2.Сабаққа назарын аудару

II Үй тапсырмасын тексеру:Өтілген тақырыптарға байланысты сұрақтар қоямын.Сөздікті қайталау.

III Жаңа сабақ:

Жаңа сөздермен таныстыру.

- Қ. Мырзаәлі мәтінді оқытып, аударма жасап түсіндіру.

- Сұрақтарға жауап аламын.

- «Қызыл кітап» өлеңді мәнерлеп оқып,мағынасын түсіндір.

-Өлеңнің қорытынды бөлігіндегі афаризмді табыңдар. Оның мағынасын және мәнін түсіндіріп, пікірлесіңдер.Эссе жазыңдар.

-Өлеңді үш бөлімге бөліңдер. Бірінші бөлімді «Мылтықты көргенде» деп атап, жеке оқыңдар. Мылтықты көргенде автордың көңіл күйі қандай болатынын айтыңдар. Екінші бөлімге ат қойыңдар. Оны көшіріп, жаттап алыңдар. Өлеңнің үшінші қорытынды бөлімін жеке жазыңдар.

IV Сабақты қорыту: Өтілген тақырыпқа байланысты сұрақтар қою арқылы сабақты қорытамын.

V Үйге тапсырма:Сөздік жаттау, түсінік айту.

VI Бағалау

Сынып: 8Б

Сабақтың тақырыбы: Ә. Кекілбаев

Сабақтың мақсаты:1.Оқушылардың білімін дамыту, тереңдету.

2.Әдеби сөздік қорын молайту, байыту.

3.Ұқыпты тәртіпті болуға тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі: баяндау, сұрақ - жауап

Сабақтың типі: жаңа білім беру

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың көрнекілігі: оқулық,тақта,қима\қағаздар

Сабақтың барысы:

I Ұйымдастыру кезеңі:1.Cәлемдесу

2.Сабаққа назарын аудару

II Үй тапсырмасын тексеру:Өтілген тақырыптарға байланысты сұрақтар қоямын.Сөздікті қайталау.

III Жаңа сабақ:

Жаңа сөздермен таныстыру.

- Ә.Кекілбаев, мәтінді, диологты оқытып, аударма жасап түсіндіру.

- Жоспар бойынша мәтіннің желісі бойынша түсінік айту.

- Мәтіннен асханадағы суреттемені тауып, көшіріп жазыңдар.Әңгімеге тақырып қойыңдар.

-Сұрақтарға мәтін бойынша жауап беріңдер.

-Синоним ұғымдарды есте сақтаңдар. Оларды қолданып, сөйлем құраңдар.

-Өлеңді оқып, түсініңдер. Мәнін айтыңдар.

-Өлеңдегі құрмалас сөйлемнің салалас құрмалас екенін ділелдеп айтыңдар. Көшіріп жазыңдар

IV Сабақты қорыту: Өтілген тақырыпқа байланысты сұрақтар қою арқылы сабақты қорытамын.

V Үйге тапсырма:б 204 Берілген кесте бойыша сыныптас құрбыларың туралы ой \ түйін жазыңдар

VI Бағалау

Сынып: 8Б

Сабақтың тақырыбы: Диктант Аққу

Сабақтың мақсаты:1.Оқушылардың білімін дамыту, тереңдету.

2.Әдеби сөздік қорын молайту, байыту.

3.Ұқыпты тәртіпті болуға, қатесіз жазуға тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі: баяндау

Сабақтың типі: бақылау сабағы

Сабақтың түрі: жазба жұмысы

Сабақтың көрнекілігі: тақта

Сабақтың барысы:

I Ұйымдастыру кезеңі:1.Cәлемдесу

2.Сабаққа назарын аудару

II Үй тапсырмасын тексеру:Өтілген тақырыптарға байланысты сұрақтар қоямын.Сөздікті қайталау.

III Жаңа сабақ:

Қиын сөздерді тақтаға жазамын.

Аққу

Аққу- мемлекеттік қорғауға алынған, мойыны ұзын, сұлу жыл құсы. Қазақстанда дыбыс шығару ерекшелігіне байланысты аққудың сұңқылдақ, сыбырлақ деген екі түрі кездеседі.Тұмсығының жиегінде үлкенді- кішілі тісшелері болғандықтан, тұмсығы жалпақ әрісүзгі қызметінатқарады. Негізінен су өсімдігінің жапырағымен, тамырымен, кейде ұсақ жәндіктермен қоректенеді. Жылы жаққа қазан айында ұшып кетеді де, наурыз- сәуір айларында жаз мекендеріне оралады.

Аққу ұясын жұптасып қамысы нулы, суы таза, тұщы көл жағасына салады. 3-7 жұмыртқаны 35-40 күн басыпшығарады. Балапандары ширақ келеді. Ал аталығы ұясын, балапандарын қорғайды. Бір ерекшелігі- аққулар жұптарын өле-өлгенше жазбайды. Халқымыз жұбайларды қос аққуға осы себептен теңеген

IV Сабақты қорыту: Өтілген тақырыпқа байланысты сұрақтар қою арқылы сабақты қорытамын.

V Үйге тапсырма: Өткенді қайталау Етістіктің райлары

VI Бағалау

Сабақ:

Күні:

Сынып: 8 Б

Сабақтың тақырыбы: Мазмұндама Қарлығаш та алғыс айтқан шығар

Сабақтың мақсаты:1.Оқушылардың білімін тереңдету.

2.Әдеби сөздік қорын молайту, байыту.

3.Қиналғанда көмек беруге, жақсылық жасауға тәрбиелеу

Сабақтың әдісі:Баяндау,сұрақ\ жауап

Сабақтың типі: Бақылау

Сабақтың түрі: Жазба жұмысы

Сабақтың барысы:

I Ұйымдастыру кезеңі:1.Cәлемдесу

2.Сабаққа назарын аудару

II Үй тапсырмасын тексеру:С.Сейфулиннің өмірі мен шығармашылығына байланысты сұрақтарға жауап аламын.өлеңнен үзінді жаттау

III Жаңа сабақ:

Жаңа сөздермен таныстыру

Жар \ обрыв

Түрту \ задеть

Өрмелеу \ ползать

Тесік \ дыра

Төбемізден \ над головами

Мазмұндаманың мәтінін оқып аударма жасап түсіндіру.

Жоспар құру

1. Жардағы тесіктер

2. Әбіш пен қарлығаш

3.Жыланды өлтіру

4. Қарлығаштың алғысы

Жазба жұмысын орындау

IV Сабақты қорыту: Мәтінге байланысты сұрақтар қою арқылы сабақты қорытамын

V Үйге тапсырма: Өткенді қайталау

VI Бағалау

Сынып: 8Б

Сабақтың тақырыбы: Экология

Сабақтың мақсаты:1.Оқушылардың білімін дамыту, тереңдету.

2.Әдеби сөздік қорын молайту, байыту.

3.Ұқыпты тәртіпті болуға,табиғатты қорғауға тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі: баяндау, сұрақ - жауап

Сабақтың типі: жаңа білім беру

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың көрнекілігі: оқулық,тақта,қима\қағаздар

Сабақтың барысы:

I Ұйымдастыру кезеңі:1.Cәлемдесу

2.Сабаққа назарын аудару

II Үй тапсырмасын тексеру:Өтілген тақырыптарға байланысты сұрақтар қоямын.Сөздікті қайталау.

III Жаңа сабақ:

Жаңа сөздермен таныстыру.

- Экология мәтінді оқытып, аударма жасап түсіндіру.

- Мәтіннің көмегімен сөйлемді толықтырыңдар.

- Мәтінге сүйеніп, сұрақтарға жауап беру арқылы сұхбат құраңдар.

-берілген мәтін бойынша бірнеше сұрақтар жазыңдар.

-Өлеңді мәнерлеп оқып,мағынасын қазақ тілінде айтыңдар.

IV Сабақты қорыту: Өтілген тақырыпқа байланысты сұрақтар қою арқылы сабақты қорытамын.

V Үйге тапсырма:б 204 Берілген кесте бойыша сыныптас құрбыларың туралы ой \ түйін жазыңдар

VI Бағалау

Сынып: 8Б

Сабақтың тақырыбы: Табиғатты қорғау- кешенді мәселе

Сабақтың мақсаты:1.Оқушылардың білімін дамыту, тереңдету.

2.Әдеби сөздік қорын молайту, байыту.

3.Ұқыпты тәртіпті болуға,табиғатты қорғауға тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі: баяндау, сұрақ - жауап

Сабақтың типі: жаңа білім беру

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың көрнекілігі: оқулық,тақта,қима\қағаздар

Сабақтың барысы:

I Ұйымдастыру кезеңі:1.Cәлемдесу

2.Сабаққа назарын аудару

II Үй тапсырмасын тексеру:Өтілген тақырыптарға байланысты сұрақтар қоямын.Сөздікті қайталау. есімше, көсемше

III Жаңа сабақ:

Жаңа сөздермен таныстыру.

- Табиғатты қорғау- кешенді мәселе мәтінді оқытып, аударма жасап түсіндіру.

- Мәтіннің көмегімен төмендегі сөздер мен сөз тіркестерінен сөйлем құрап жазыңдар.

- Мәтінге сүйеніп, сұрақтарға жауап беруіңдер.

-берілген мәліметке сүйене отырып шағын пікір жазыңдар.

IV Сабақты қорыту: Өтілген тақырыпқа байланысты сұрақтар қою арқылы сабақты қорытамын.

V Үйге тапсырма:б 216 Берілген мәтінді оқып, осы тақырыпта реферат дайындаңдар.

VI Бағалау

Сынып: 8Б

Сабақтың тақырыбы: Табиғатты қорғау- қасиетті іс

Сабақтың мақсаты:1.Оқушылардың білімін дамыту, тереңдету.

2.Әдеби сөздік қорын молайту, байыту.

3.Ұқыпты тәртіпті болуға,табиғатты қорғауға тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі: баяндау, сұрақ - жауап

Сабақтың типі: жаңа білім беру

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың көрнекілігі: оқулық,тақта,қима\қағаздар

Сабақтың барысы:

I Ұйымдастыру кезеңі:1.Cәлемдесу

2.Сабаққа назарын аудару

II Үй тапсырмасын тексеру:Өтілген тақырыптарға байланысты сұрақтар қоямын.Сөздікті қайталау. есімше, көсемше

III Жаңа сабақ:

Жаңа сөздермен таныстыру.

- Табиғатты қорғау- қасиетті іс мәтінді оқытып, аударма жасап түсіндіру.

-Сұрақтарға жауап беріңдер.

- Төмендегі сөйлемдердің мағынасын өз сөздеріңмен түсіндіріңдер.

-Мәтінді пайдалана отырып, сөйлемдердің дұрыс, бұрыстығын анықтаңдар.

-Берілген сөйлемдерді толықтырыңдар.

IV Сабақты қорыту: Өтілген тақырыпқа байланысты сұрақтар қою арқылы сабақты қорытамын.

V Үйге тапсырма:б 220 Берілген сөйлемдердің баламасын мәтіннен табыңдар.Даналық сөздерді оқып, жаттаңдар.

VI Бағалау

Сынып: 8Б

Сабақтың тақырыбы: Өсімдік жақсы өссе

Сабақтың мақсаты:1.Оқушылардың білімін дамыту, тереңдету.

2.Әдеби сөздік қорын молайту, байыту.

3.Ұқыпты тәртіпті болуға,табиғатты қорғауға тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі: баяндау, сұрақ - жауап

Сабақтың типі: жаңа білім беру

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың көрнекілігі: оқулық,тақта,қима\қағаздар

Сабақтың барысы:

I Ұйымдастыру кезеңі:1.Cәлемдесу

2.Сабаққа назарын аудару

II Үй тапсырмасын тексеру:Өтілген тақырыптарға байланысты сұрақтар қоямын.Сөздікті қайталау. есімше, көсемше

III Жаңа сабақ:

Жаңа сөздермен таныстыру.

- Өсімдік жақсы өссе мәтінді оқытып, аударма жасап түсіндіру.

- Сөздерді орындарына ретімен қойып жазыңдар.

- Көп нүктенің орнына баяндауыштың дұрыс нұсқасын жазыңдар.

Сөздік диктант

IV Сабақты қорыту: Өтілген тақырыпқа байланысты сұрақтар қою арқылы сабақты қорытамын.

V Үйге тапсырма:б 222 Қорықта кімдер еңбек етеді? Өз ойларыңмен толықтырыңдар.

VI Бағалау

Сөздік диктант

Жизнь

Лишнее

Равнодушно

Дикий

Забота

Достижения

Последствие

Использовать бережливо

Понятие

Временно

Комплексно

Поколение

Полезные ископаемые

Расходы

Закономерность

Часть

Грызуны

Загрязнение

Топтать

Запрещать

Понимать

Сөздік диктант

Жизнь

Лишнее

Равнодушно

Дикий

Забота

Достижения

Последствие

Использовать бережливо

Понятие

Временно

Комплексно

Поколение

Полезные ископаемые

Расходы

Закономерность

Часть

Грызуны

Загрязнение

Топтать

Запрещать

Понимать

Сынып: 8Б

Сабақтың тақырыбы: Өсімдік экологиясы

Сабақтың мақсаты:1.Оқушылардың білімін дамыту, тереңдету.

2.Әдеби сөздік қорын молайту, байыту.

3.Ұқыпты тәртіпті болуға,табиғатты қорғауға тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі: баяндау, сұрақ - жауап

Сабақтың типі: жаңа білім беру

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың көрнекілігі: оқулық,тақта,қима\қағаздар

Сабақтың барысы:

I Ұйымдастыру кезеңі:1.Cәлемдесу

2.Сабаққа назарын аудару

II Үй тапсырмасын тексеру:Өтілген тақырыптарға байланысты сұрақтар қоямын.Сөздікті қайталау. есімше, көсемше

III Жаңа сабақ:

Жаңа сөздермен таныстыру.

- Өсімдік экологиясы мәтінді оқытып, аударма жасап түсіндіру.

- Мәтіннің көмегімен сұрақтарға жауап беру арқылы диолог құраңдар.

- Берілген сөздерден сөйлем құрастырып жазыңдар.

Етістіктің шақтарын қайталау

Өлеңді тыңдаңдар. Қандай әсер алғандарыңды айтыңдар.

IV Сабақты қорыту: Өтілген тақырыпқа байланысты сұрақтар қою арқылы сабақты қорытамын.

V Үйге тапсырма: Берілген мәліметті оқып, «Адам және табиғат» тақырыбына реферат жазу.

VI Бағалау

Сан есімнің сөйлемдегі қызметі

Жариялады: Гульмира70 Қаралды: 3434

Сабақтың мақсаты:
Білімділік:
Оқушылардың өтілген таырыптары бойынша білімін байқау, сан есімнің сөйлемдегі қызметін меңгерту; Сөйлемдегі сөздерді сатылай кешенді технологиясы арқылы талдай білуге машықтандыру;
Дамытушылық:
Оқушылардың сөздік қорын молайту, ойлау қабілетін дамытып, өз ойын жүйелі түрде жеткізе білуге дағдыландыру
Тәрбиелік:
Оқушыларды ұқыптылыққа, сауатты жазуға, еңбексүйгіштікке баулу. Өз елін қорғайтын, тәуелсіздікті бағалайтын өршіл рухты азамат тәрбиелеу;
Сабақтың түрі: аралас сабақ
Сабақтың әдісі: тірек - сызба, талдау, түсіндіру, сұрақ - жауап, ойын, сергіту жаттығулары.
Сабақтың көрнекілігі: интерактивті тақта, слайдтар, үлестірме қағаздар, семантикалық карта.
Пәнаралық байланыс: әдебиет, тарих, математика, халықтық педагогика, биология.
Сабақ барысы:
1.Ұйымдастыру кезеңі:
Оқушылармен сәлемдесу;
2. Түгелдеу;
3. Сынып тазалығына көңіл бөлу;
2. Үй тапсырмасын сұрау.
Миға шабуыл
1. Сан есім дегеніміз не?
2. Сан есім құрамына қарай қалай бөлінеді?
3. – ыншы,- інші, - ншы, - нші жұрнақтары сан есімнің қай түріне тән?
4. – лап, - леп, - дап, - деп, - тап, - теп жұрнақтары сан есімнің қай түріне
тән?
5. Реттік сан есім рим цифрымен берілгенде қалай жазылады?
6. Ай, жыл, ғасыр, күн аттарымен тіркескен реттік сан есім қалай
жазылады?
7. Цифрмен сан есімдерге жалғанатын жалғаулар қалай жазылады?
8. Шамалы, жуық, тарта шылаулары емле бойынша қалай жазылады?
2. Сан есімнің мағыналық топтарын тірек - сызба арқылы жинақтап қайталау.
3. МЫҢ, ТОҒЫЗЫНШЫ, ЖЕТЕУ сөздерін сатылай кешенді талдау.
1. БІР ҚҰРАМНАН ТҰР: МЫҢ
2. ТҰЛҒАСЫНА ҚАРАЙ – НЕГІЗГІ ТҮБІР
3. ҚҰРЫЛЫСЫНА ҚАРАЙ – ДАРА СӨЗ.
4. ЛЕКСИКАЛЫҚ МАҒЫНАСЫ – ЗАТТЫҢ САНАУ РЕТІН БІЛДІРІП ТҰР.
5. ГРАММАТИКАЛЫҚ МАҒЫНАСЫ – САН ЕСІМ.
6. МЫҢ – НЕШЕ? ДЕГЕН СҰРАҚҚА ЖАУАП БЕРЕДІ
7. МАҒЫНАСЫНА ҚАРАЙ ЕСЕПТІК САН ЕСІМ.
1. ЕКІ ҚҰРАМНАН ТҰР: ТОҒЫЗ+ЫНШЫ
2. ТҰЛҒАСЫНА ҚАРАЙ – НЕГІЗГІ ТҮБІР.
3. ҚҰРЫЛЫСЫНА ҚАРАЙ – ДАРА СӨЗ.
4. ЛЕКСИКАЛЫҚ МАҒЫНАСЫ – ЗАТТЫҢ САНАЛУ РЕТІН БІЛДІРІП ТҰР.
5. ГРАММАТИКАЛЫҚ МАҒЫНАСЫ – САН ЕСІМ.
6. ТОҒЫЗЫНШЫ – НЕШІНШІ? ДЕГЕН СҰРАҚҚА ЖАУАП БЕРЕДІ.
7. МАҒЫНАСЫНА ҚАРАЙ РЕТТІК САН ЕСІМ.
1. ЕКІ ҚҰРАМНАН ТҰР: ЖЕТІ+У
2. ТҰЛҒАСЫНА ҚАРАЙ – ТУЫНДЫ ТҮБІР
3. ҚҰРЫЛЫСЫНА ҚАРАЙ – ДАРА СӨЗ.
4. ЛЕКСИКАЛЫҚ МАҒЫНАСЫ – ЗАТТЫҢ ЖИНАҚТАЛҒАН МАҒЫНАСЫН БІЛДІРІП ТҰР.
5. ГРАММАТИКАЛЫҚ МАҒЫНАСЫ – САН ЕСІМ.
6. ЖЕТЕУ – НЕШЕУ? ДЕГЕН СҰРАҚҚА ЖАУАП БЕРЕДІ.
7. МАҒЫНАСЫНА ҚАРАЙ – ЖИНАҚТЫҚ САН ЕСІМ.
3. Сергіту жаттығулары:
Жұмбақ
Өз құрамында 3 буын, 7 әріп бар. Жалпы әріптері қарауындағыдан 6 есе көп.
Жаңылтпаш
Бес түп алма
«Бестік» алғандікі.
Төрт түп алма
«төрттік алғандікі.
«Төрттік» алған Бес түп алма алмайды.
«Бестік» алған
Төрт түп алма алмайды. (Қ. Мырзалиев)
4. Жаңа сабақ: Сан есімнің сөйлемдегі қызметі.
Сан есім заттың санын, мөлшерін анықтап, сөйлемде анықтауыштың қызметін атқарады. Мысалы: Жер шарының үштен екі бөлігін су алып жатыр.
Сан есім атау септікте тұрып бастауыш қызметін атқарады. Мысалы: Алтау ала болса, ауыздағы кетеді.
Сан есім жіктеліп, заттанып, немесе көмекші етістіктермен тіркесіп, баяндауыш қызметін атқарады. Мысалы: Атадан – алтау, анадан – төртеу, Жалғыздық көрер жерім жоқ.
Сан есім атау мен ілік септіктен басқа септікте тұрған сан есімдер толықтауыш қызметін атқарады. Мысалы: Білекті бірді жығар,
Білімді мыңды жығар.
Сан есімдер септік тұлғасында тұрып та, септелмей де етістіктің алдында келіп, пысықтауыш қызметін атқарады. Мысалы: Кездесіп жетпіс үште іздегенім.
Пысықтау:
Қырық – қасиетті сан.
Алыстан екі адам қараңдап көрінді.
Жүзден жүйрік, мыңнан тұлпар.
Ат баспаймын деген жерін үш басады.
Біз екеу едік.
5. 93 - жаттығу Мәтінді оқып шығып, құрамындағы сан есімдерге сұрақ қойыңдар, қай мүше екенін, қандай сөзбен тіркескенін айтыңдар.
Үлгі: Қанша күн? – он бес – анықтауыш, есептік сан есім.
Он бес күн өткен соң, Бекболаттың аулындағы бір көлік келді. Аман - есен жиырма үй Бекболаттың аулына көшіп барды. Бекболат әр кедейге бір - екі соқа жасап берді. Сарысудың табан балығынан кедейлер екі - үш көлік балық қақтап алды. Сөйтіп екі жылдың ішінде Бекболаттың төңірегінде қырық шамалы үй ағайындары жиналды.
Он бес күн өткен соң, Бекболаттың аулындағы бір көлік келді.
Он бес күн – анықтауыш, есептік сан есім.
бір көлік – анықтауыш, есептік сан есім.
Аман - есен жиырма үй Бекболаттың аулына көшіп барды.
жиырма үй – анықтауыш, есептік сан есім.
Бекболат әр кедейге бір - екі соқа жасап берді.
бір - екі соқа – анықтауыш, болжалды сан есім.
Сарысудың табан балығынан кедейлер екі - үш көлік балық қақтап алды.
екі - үш көлік – анықтауыш, болжалды сан есім.
Сөйтіп екі жылдың ішінде Бекболаттың төңірегінде қырық шамалы үй ағайындары жиналды.
екі жылдың ішінде – пысықтауыш, есептік сан есім.
қырық шамалы үй ағайындары – анықтауыш, болжалды сан есім.
6. Адасқан әріптер ойыны. Дұрыс оқы сөзін тап, әр тірліктің көзін тап.
Бес нәрседен қашық бол,
Адам болам десеңіз.
Өсек, өтірік, мақтаншақ,
Еріншек, бекер мал шашпақ –
Бес дұшпаның, білсеңіз.
Талап, еңбек, терең ой,
Қанағат, рахым, ойлап қой –
Бес асыл іс көнсеңіз.
Жұмбақ
Бір ағашта 38 алма бар. Оны алып жемек болсаң, оның 12 - сі тамағыңнан еркін өтеді, қалғандары қақтығып өтеді.
7. Семантикалық карта №1
8. Сөзжұмбақ
1. 5 КГ - ҒА ЖУЫҚ САЛМАҚ ӨЛШЕМІ
2. ЖЕТІ ЖҰТТЫҢ БІРІ
3. САН ЕСІМНІҢ СӨЙЛЕМДЕГІ НЕГІЗГІ ҚЫЗМЕТІ
4. АДАМ АҒЗАСЫНДАҒЫ ЖЕТІ БӨЛІК -
5. ЖЕТІ СЕПТІКТІҢ БІРІ
6. МАТЕМАТИКАЛЫҚ ТАҢБА
7. ЖЕТІ ҚАЗЫНАНЫҢ БІРІ
9. Домино ойыны немесе сәйкестікті табу.
Ол үйге төртте келді.
Бидай өңді.
10. Жаңа сабақты қорыту.
Сандық тест
1. Сан есім қандай сөйлем мүшесі болып тұрғанын көрсетіңіз.
Алпысыншы жылдарда қазақ жастары арасында дүрілдеп таралған белгілі әндер Еспаев пен Қалдаяқовтікі.
0) Анықтауыш.
1) Бастауыш.
2) Пысықтауыш.
3) Баяндауыш.
4) Толықтауыш.
2. Сан есімнің сөйлемдегі атқарып тұрған қызметін көрсетіңіз.
Жеті жұрттың тілін біл.
0) Анықтауыш.
1) Толықтауыш.
2) Бастауыш.
3) Баяндауыш.
4) Пысықтауыш.
3. Жарты, жарым, ширек сөздері қалай жазылады.
0) Бірге жазылады.
1) Бөлек жазылады.
2) Дефис арқылы жазылады.
3) Бірігу арқылы жазылады.
4) Қосылып жазылады.
4. Қай қатардағы сан есімдер арасына дефис қойылмайды?
0) Екі екіден.
1) 4 мыңға тарта.
2) 30, 40 - тай.
3) Бес алты.
4) Бір партаға екі екіден отыра кетті.
5. Емлеге сай жазылған сан есімді көрсетіңіз.
0) 6 - ны 2 - ге бөл.
1) ХІ - сынып.
2) 2030 - жыл.
3) 60 тай үй.
4) Алты - бүтін.
6. Жіктелген есім сөздердің 3 - жақтағы жалғауын көрсет.
0) бар.
1) – ды.
2) жоқ.
3) тұр.
4) – мын.
7. Сан есімді тіркесті тап.
0) Сарқырап аққан өзен.
1) Жарқыраған жаз
2) Күзгі суық.
3) Екі жас.
4) Кәрі - жас.
8. Есептік сан есімді тіркесті тап.
0) Алтау ала болмай.
1) Екі - екіден кіру.
2) Он шақты ірі қара.
3) Бес - алты жыл.
4) Бір қадам.
11. МАРКИРОВКА КЕСТЕСІ
БІЛЕМІН БІЛГІМ КЕЛЕДІ ҮЙРЕНДІМ
12. Үйге тапсырма беру. 182 - 183 - 184 - жаттығулар.
13. Оқушылардың білімін бағалау.

Ілмек сөздер: Сан есім, –ыншы, -інші, -ншы, -нші, жұрнақтар, қазақ тілі

Сабақтың тақырыбы: Сын есімнің сөйлемдегі қызметі

Сабақтың мақсаты: білімділік – оқушыларға сын есімнің сөйлемдегі қызметін

меңгерту, өткен сабақтармен байланыстыру, сөйлем ішіндегі

сын есімнің қызметін дұрыс табуға, оқушының өзіне талдату

арқылы өздігінен қорытынды шығарту;
дамытушылық – оқушылардың дүниетанымын, ой – өрісін

кеңейту, өз бетінше әрекеттенуге дағдыландыру, сөйлеу

тілін, сөйлеу мәдениетін дамыту;
тәрбиелік – оқушыларды ұжымдасып еңбектенуге,

жаттығулар орындата отырып әділдікке тәрбиелеу.
Типі: жаңа білімді меңгерту.
Түрі: аралас сабақ
Әдісі: талдау, сұрақ – жауап, жаттығу.
Көрнекілігі: интербелсенді тақта, үлестірме қағаздар,сызбалар.
Пәнаралық байланыс: әдебиет
Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру. Сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау.
Үйге берілген жаттығуды тексеремін.
59-жаттығу
Сұрақ –жауап әдісі

1.Сын есім дегеніміз не?
2.Негізгі сын есім дегеніміз не?
3.Туынды сын есім дегеніміз не?
4.Сапалық сын есім дегеніміз не?
5.Қатыстық сын есім дегеніміз не?
6.Салыстырмалы шырай дегеніміз не? Қалай жасалады?
7.Күшейтпелі шырай дегеніміз не? Қалай жасалады?
8.Сын есімнің емлесін айтыңдар
Сын есімнің анықтамасын,сұрағын өздері түйіндеу
ІІІ.Жаңа сабақ
Топтастыру
Сын есімнің сөйлемдегі қызметі.
Сөйлем мүшелері Ережесі Мысалдар
Бастауыш Зат есімнің орнына жүріп,зат есімнің қызметін атқаратын заттанған сын есім атау септікте тұрып, кім? не? деген сұраққа жауап беріп, бастауыш болады. Жақсы –ісімен жақсы. Көп қорқытады, терең батырады. Ұялшақ сыбағасынан құр қалар.Ақ- әдемі түс.
Анықтауыш Сын есім негізінен анықтауыштың қызметін атқарады Жақсының жақсылығын айт, нұры тасысын . Бораш бір ақ құбалау бала екен.
Толықтауыш Сын есім табыс (кімді ? нені?),барыс (кімге ? неге?) жатыс (кімде? неде?), шығыс(кімнен? неден?,көмектес (кіммен ? немен?) септіктерінде келіп заттанып, толықтауыш та болады. Білімдіден үйрен.Аққа құдай жақ. Білімдіден шыққан сөз,талаптыға болсын кез.
Пысықтауыш Сын есім сөйлемде етістіктің алдында тұрып қимыл, іс-әрекеттің сынын білдіріп қалай? деген сұраққа жауып беріп пысықтауыш та болады Аяулым бұл сөзді жақсы естіді. Асан анасын көрген сәтте қатты қуанды. Гүлнұр бөлмесін таза ұстайды. Өлеңмен сөзді желдей құйындатқан.
Баяндауыш Сын есім жіктік тұлғада тұрып,сөйлемнің соңында баяндауыш та болады Ол мұны көрмегені жақсы.Айнала күндізгідей жап-жарық.

ІV. Оқулықпен жұмыс.
Жаттығумен жұмыс.
60-жаттығу
Сын есімдерді тауып, сөйлемнің қай мүшесінің қызметін атқарып тұрғанын табу.
1.Толық айдың сүтіне шомылған түнгі айнала тып-тыныш.
2.Ақ үйдің төрінде астына қабат-қабат көрпе төсеп, жан-жағына үлкен ақ жастықтар қойып Аймен отыр. Үйге қызылды-жасылды киім киген бір топ жігіт кірді.3. Екі иығына ,омырауына мұп-мұздай қорғасын тамшылары тамып-тамып кетеді.4.Қалаға лезде келіп кірген торы жорға атты шана аңқып жатқан түп-түзу көшемен зулап келеді. Алматының бүгінгі аспаны да өркеш-өркеш ауыр сұр бұлттармен қапталған.

61-жаттығу.
Әңгімені дауыстап оқып, мазмұнын айтып беріңдер.құрамындағы сын есімдер сөйлемнің қай мүшесінің қызметін атқарып тұрғанын сұрақ қою арқылы ажыратыңдар.

Әдеп
Бір елдің бас әкімі өзіндей бір баймен жолығысып , сөйлесіп тұрғанда , қасынан бір жарлы мұжық өтеді. Ол өтіп бара жатып иіліп, бас ұрып сәлем береді. Оған қарсы әлгі үлкен әкім онан да төменірек бас иіп сәлем алады.
Қасындағы бай:
-Тақсыр , осынша жұрттың үстінен қараған әкімсіз . Қайдағы бір мұжыққа неге сонша иілдіңіз? –деп сұрапты.
Сонда әкім:
- Ешбір ілім-білім үйренбеген мұжық сонша иіліп әдептілігін көрсеткенде ,мен онан әдепсіз болып қалайын ба ?-депті.

62-жаттығу
Мақалдарды оқып шығып, зат есімнің қызметін атқарып тұрған сын есімдерге назар аударыңдар. Қай септіктерде тұрғанын, қандай сөйлем мүшесі екенін айтыңдар.
1.Сыпайы сырын сақтар,
Әдепті арын сақтар.
2.Жаманның тілі ащы,
Көк мияның гүлі ащы.
3.Үлкенді сен сыйласаң,
Кіші сені сыйлайды.
4.Жаманға еткен жақсылығың,
Жатқа кеткен малмен тең.
5.Ашулыдан алты табан қашық тұр.
6.Жақсыға барсаң ,жазылып қайтарсың.
Жаманға барсаң, жабығып қайтарсың
7.Жақсылықты қызғанба, бәріңізге жетеді.
Жақсы болып бір жүрсең, дүние қызық боп өтеді.
8.Жақсымен жанассаң, жетерсің мұратқа,
Жаманмен жанассаң, қаларсың ұятқа
Шығармашылық жұмыс:
Бір сын есімге көп зат есім тауып жазыңдар.
Қызық Жақсы
Бір зат есімге көп сын есім тауып жазыңдар.
V.Сабақты бекіту
Сәйкестендіру тесті

Бастауыш Жақсы сөз жан семіртеді.
Баяндауыш Жақсыдан –шарапат,жаманнан-кесапат
Анықтауыш Айжан сабақты жақсы оқиды
Толықтауыш Жақсы көпке ортақ
Пысықтауыш Бәріміз бір кімінің баласындай татумыз
(Жаңа сабақ бойынша сұрақ- жауап)
VІ.Үйге тапсырма беру
63-жаттығу. Ережелерді жаттау
Оқушыларды бағалау

М.Әуезовтың өмірі мен өнер жолы, ұлылық үлгісі.

Тақырыбы: М.Әуезовтың өмірі мен өнер жолы, ұлылық үлгісі.

Сабақтың мақсаты:

1.Білімділік:

а) жазушының әлемдік мәдениетке қосқан үлесі туралы оқушылардың білімдерін жүйелеу.

ә) ұлы суреткердің алғашқы шығармаларынан көрінетін азаматтық рух, еліне, халықына деген махаббатының мән-мағынасын ашу.

б) эпопеяға барар жолдағы автор ізденісіне негіз болған қайнар бұлақтар;

2.Дамытушылық:

а) өнерге айналған өмірді танып білу, өзіндік тұжырым-пікір жасау дағдыларына үйрету;

ә) жазушының суреткер ретіндегі ойшылдық шеберлігіне, тереңдігіне ену,

ұғып, меңгеру.

3. Тәрбиелік:

а) туған халқының тағдырына ортақтасу. Адамдық, сүйіспеншілік өсиеттерге баулу.

ә) азаматтық шығармашылығына байланысты альбомдар, буклеттер, зерттеу еңбектер, кітаптар көрмесі, ауызша әдеби журнал, газеттік, журналдық басылымдар т.б.

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезені: сәлемдесу, түгелдеу, оқу құралдарын даярлау, жаңа сабаққа назарларын аудару.

Жаңа сабақ:

«Бүкіл әлемді көз алдыңа келтіру үшін, басқалардың көзіне түсіру үшін, адам рухының қадір-қасиетін асқақтата көтеріп, жар салу үшін, (адам) өз биігің – М.Әуезов сияқты асқар шыңың болуы керек»...

М.Әуезовтың ұлылығын түсініп, шыңына шығу сабақтың негізгі мақсаты екенін айтып кетемін.

Қызығушылық ояту	Мағлұмат тани білу	Тақырып туралы толғаныс
М.Әуезов өмірінің ой мен қыры мол, өте күрделі; тарих төрінен алатын орны ерекше, өзіне қызықтырып, тарта береді	Ұлы эпопеяға апарар жолдың басы, Абай шығармаларын танып-білуден басталатын сияқты	М.Әуезовтің қиял-ойы шексіз терең; Мұхтар аға мұхитына терең бойлаған сайын ойыңа ой, сезімге сезім қосылады; жан дүниеміз байи түседі.

Оқушыларда ой қозғау мақсатында: «Жазушы, ірі суреткер, ойшыл, ғалым, ұлағатты ұстаз М.Әуезов жайында не білеміз?» деген сұрақ қойылады.

М.Әуезовтің 100 жылдық мерейтойы әлемдік деңгейде бүкіл қазақ халқының абыройын аспандатқан ұлы оқиға болды. (Сөздің мәнін ашуға жетелеу).

Өзім шолу ретінде жазушының өскен ортасы, балалық шағы, білім алу жолы, әдеби және қоғамдық қызметінің алғашқы кезеңі т.б. Сондай өсу, іздену, кемелдену шағын әңгіме өзегіне айналдырып баяндаймын. (Жазушы өміріне арналған хронологиялық кестені пайдалану).

Н.Погодин: «Әуезов Қазақстан үшін екінші Абай, біз үшін Шығыстың Шолоховы еді».

М.Әуезовті «Екінші Абай» деуде де белгілі мағына бар. Абай-ұлы реалист ақын. Ол өз заманының өмір шындығын суреттеп, халқының мұңмүддесін жырлаған биік поэзия жасады. М.Әуезов болса, ол да сол заманның өмір шындығын тұтас қамтып, халық өмірінің ойы мен қырын қопара суреттеген көркем прозаның, кең мағынасында, нағыз поэзияның жаңа шыңын жаса

ды. Абай сыншылдық реализм тұрғысынан өз заманының әлеуметтік міндерін сынай, шеней суреттесе, М.Әуезов те реализм тұрғысынан сол міндерді туғызған себептер мен заңдылықтарды және олардан арылу жолдарын ашып суреттеді. Абайдың эстетикалық мұраты туған халқының алдан күткен арманына сайса, М.Әуезовтің де эстетикалық

мұраты туған халқының алдағы заманда орындалған арманына саяды. Абай геройлары – М.Әуезовтің де геройлары – ал Абай өз творчествосының ол-эпикалық геройы.

М.Әуезовтің өз халқының жүрегіне үңіліп, ұлы Абай шеше алмаған түйіндерді шешуді мақсат еткенін айтамын.

Жаңа сабақты пысықтау: «Естеліктер сыр шертеді» /әдеби журнал/.

Жазушы шығармашылығын таныстыруды өзімен істес болған, бірге өсіп, бірге оқыған басқалардың естеліктері ұлылықтың қыры мен сырын үйретеді. Мұндай дүниелер бүгінгі жас ұрпақтың сана сарайын ашудағы, үлгі-өнеге, тәрбие берудегі асыл – қазыналардың бірі. Мысалы, «Естеліктер сыр шертеді» атты әдеби-альманах журнал жинағы әр қазақ мектебінде болса нұр үстіне нұр болар еді.

Ой қозғау. «Ақындарды тыңдайық».

І Бөлім. Қазір арамызда жүрген ғалым, жазушы, ақындарды өз даусын оқушыларға үнтаспадан тыңдату.

ІІ Бөлім. Қазір арамызда жоқ аяулы әдебиеттанушы ағалар, ақындар, зерттеуші-сыншылар.

ІІІ Бөлім. Шетел қаламгерлерінің сөздерін тыңдап, ұғып сезіну. (Ш.Айтматов, Луи Арагон, А.Брагин, К.Федин, Олесь Гончар т.б.).

Үзінділер оқылып болғаннан кейін оқушылардың алған әсерін байқау үшін арнайы сұрау-тапсырмалар беріледі:

1. Оқылған үзінділерден ақынның қандай ой тереңдігі мен сезімін аңғардыңдар?

2. Ақындар қандай көркемдік суреттеу құралдарын пайдаланған?

3. Ой нақтылығы, ақындық пафос үннен нені аңғаруға болады?

Оқушылар әрқайсысы өз пікірлерін шығармашылықпен жұмыс жасау арқылы білдіреді. Әркім өз пікірін дәптеріне жазып, оқып береді.

Мұндай жұмыстар сын тұрғысынан ойлауға, зерттеушілікке, өзіндік ізденістерге, шешім-тұжырым білдіруге, мәтінмен жұмыс істеуге, көркем әдебиет оқуға деген оқушылардың қызығушылықтарын оятады.

Жазушыға талай ақындар жүрек жарды сүйікті жырларын арнады. Сондықтан сабақтың қорытынды бөлігін «Ақындарды тыңдаймыз» атты әдеби жинақтан өлең тыңдап, поэзия минутына арнаймын. Кейбір үзінділерді нақышына келтіріп, мәнерлеп дұрыс оқи алатын оқушыларға беремін.

1-оқушы: М.Шаханов «Менің есімімді неге Мұхтар қойған?».

2-оқушы: С.Мәуленов «Мұхтар асуы».

3-оқушы: С.Жусуев (қырғыз ақыны).

4-оқушы: Араб елінің әйгілі ақыны Әбу-Хамисиденнің «Жарық жұлдыз» атты өлеңі.

Бұл дүниелердің бәрі құнды, көпшілігін оқушылар жатқа біледі.

Оқушылардың әрқайсысы өзі пікір-тұжырым жасайды. Ортақ пікірлер:

1. «М.Әуезов мұраларының мәңгілігін танып, көркем ой алыбын көз алдымызда елестетеміз», қарапайым ағаның жан дүниесін таныдық.

2. Ақындармен бірге біз де ересек талант иесіне сүйсінеміз. Мұхтар деген аттың бізге соншама ыстық, қазақ елінің мақтанышына айналған есімге құрметпен қараймыз.

3. «Қазақ әдебиетінің дүниежүзілік аренаға шығуы М.Әуезов шығармаларының арқасы екенін толық түсініп білдік» т.б.

4. «Қазақ тілінің құдыретті күші мен барша сұлулығын танытып

берді» т.б.

Келесі кезекте оқушылармен бірлесе отырып «Не білдік, не таныдық, не үйрендік?» сұрақтарын ой елегінен өткізіп, сабақты қорытындылаймын. Ең бастысы, оқушылар тарих көшімен бірге мәңгіге ұласа берер есім – М.Әуезовке деген адал махаббат пен ыстық сезімді түйсінеді, ұлы тұлға бейнесі оқушы санасында жаңғыра түседі.

Мұхтар Омарханұлы Әуезов

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет

Мұхтар Омарханұлы Әуезов

Туылған күні	1897 жыл, 28 қыркүйек
Туылған жері	Шыңғыс болысы, Семей уезі, Семей облысы, Ресей империясы (қазіргі кезде -Абай ауданы, Шығыс Қазақстан облысы,Қазақстан)
Қайтыс болған күні	1961 жыл, 27 маусым (63 жас)
Қайтыс болған жері	Мәскеу, КСРО
Азаматтығы	Ресей империясы → КСРО
Ұлты	қазақ
Мансабы	прозаик, ақын, драматург,жазушы және ғалым
Бағыты	социалистік реализм
Жанры	роман
Шығармалардың тілі	қазақша
Марапаттары	Medal of the State Stalin Prize.jpg

Мұхтар Омарханұлы Әуезов – қазақтың ұлы жазушысы, қоғам қайраткері, ғұлама ғалым, Қазақстан ғылым академиясының академигі (1946), филология ғылымдарының докторы, профессор (1946), Қазақ КСР-нің еңбек сіңірген ғылым қайраткері (1957).^[1]

Өмірбаяны

Ол қазіргі Шығыс Қазақстан облысының Абай ауданы жерінде 1897 жылы жиырма сегізінші қыркүйекте туған. Алғашқыда 1908 жылы Семейдегі Камалиддин хазірет медресесінде оқып, одан кейін орыс мектебінің дайындық курсына ауысады. 1910 жылы Семей қалалық бес кластық орыс қазына училищесіне оқуға түсіп, соңғы класында оқып жүргенде «Дауыл» атты алғашқы шығармасын жазады.

Училищені 1915 жылы аяқтап, Семей қалалық мұғалімдер семинариясына түседі. Семинарияда оқып жүріп Шәкәрім Құдайбердіұлының«Жолсыз жаза» дастанының негізінде «Еңлік-Кебек» пьесасын жазып, оны 1917 жылы маусым айында Ойқұдық деген жерде сахнаға шығарады.

Мұхтар Омарханұлы Әуезов құрметіне шығарылған марка

Ресейдегі саяси төңкерістер Әуезов өміріне үлкен өзгерістер әкеледі. Ол Семейде«Алаш жастары» одағын құрып, түрлі үйірмелердің ашылуына ұйытқы болады.Жүсіпбек Аймауытовпен бірігіп жазған «Қазақтың өзгеше мінездері» аталатын алғашқы мақаласы 1917 жылы 10 наурызда «Алаш» газетінде басылды. 1918 жылы 5-13 мамырда Омбы қаласында өткен Жалпы қазақ жастарының құрылтайына қатысып, оның орталық атқару комитетінің мүшесі болып сайланады. Әуезов жазушы Жүсіпбек Аймауытовпен бірлесіп, Семейде «Абай» ғылыми-көпшілік журналын шығаруға қатысады. 1919 жылы семинарияны бітіріп, қоғамдық-саяси жұмысқа араласады. 1919жылы желтоқсанның төртінде Семейде большевиктер билігі орнап, Әуезов Семей губревкомының жанынан ашылған қазақ бөлімінің меңгерушісі және «Қазақ тілі»газетінің ресми шығарушысы болып тағайындалады. 1921 жылы қараша айында Қазақ АКСР-і Орталық атқару комитетінің (ОАК) төралқа мүшелігіне сайланып, онда кадр мәселесімен айналысады. Сол жылы «Қорғансыздың күні» әңгімесі «Қызыл Қазақстан» журналының №3 – 4 сандарында жарияланды. 1922 жылы күздеТашкенттегі Орта Азия университетіне тыңдаушы болып оқуға түседі әрі «Шолпан» және «Сана» журналдарына жұмысқа орналасады. Осы басылымдарда «Қыр суреттері», «Қыр әңгімелері», «Үйлену», «Оқыған азамат», «Кім кінәлі», «Заман еркесі» («Сөніп-жану») әңгімелері жарияланады. 1923 жылы маусым айында Ленинград (қазіргі Санкт-Петербург) мемлекеттік университетінің қоғамдық ғылымдар факультетінің тіл-әдебиет бөліміне оқуға ауысады.1924-1925 жылы Семейдегі мұғалімдер техникумына оқытушылыққа қалдырылды. Сонда жүріп «Таң» журналын шығарады. Онда «Кінәмшіл бойжеткен», «Қаралы сұлу», «Ескілік көлеңкесінде», «Жуандық» әңгімелері жарияланды. 1925 жылы Ленинградқа қайтып барып, оқуын жалғастырады. 1926 жылы жаз айында Семейге арнайы ғылыми экспедиция ұйымдастырып, оның материалдары негізінде жазылған «Әдебиет тарихы» монографиясы 1927 жылы кітап болып шығады. 1927 жылы жазда Жетісу өңіріне сапармен келіп, Ілияс Жансүгіровпен бірге болашақ шығармаларына материал жинайды. Ленинградқа қайтып оралысымен, осы материалдар негізінде «Қараш-Қараш оқиғасы» повесін, «Қилы заман»романын, «Хан Кене» пьесасын жазады. 1928 жылы Орта Азия мемлекеттік университетінің аспирантурасына қабылданды әрі Қазақ ағарту институтында сабақ берді.

Алаш қозғалысы

Алаш қозғалысының көсемдерімен бірге 1930 жылы 16 қыркүйекте тұтқындалып, 1932 жылы сәуір айында үш жылға шартты түрде бас бостандығынан айырылды. Дегенмен, маусымайында түрмеден босатылып, Қазақ педагогика институтының (ҚазПИ-дің) аға оқытушысы болып қызмет істейді. Осы жылдары театр, драматургия, мәдениет пен өнер, әдебиет,фольклор тарихы, орыс әдебиетінің классиктері туралы мақалалары үзбей жарияланып тұрады. Әуезов сценарийі бойынша «Райхан» көркем фильмі (1940) түсіріледі. 1936 жылыМәскеуде өткен қазақ әдебиеті мен өнерінің онкүндігіне қатысады. Осы жылдары «Абай» романын жазуға кірісіп, оны 1941 жылы бітіреді. «Абай» романының жарық көруі (1942) Қазақстанның мәдени өміріндегі ерекше оқиға болды. 1943 жылы «Абай» романын талқылау үлкен науқанға айналады. 1946 жылы романның екінші кітабын жазып бітіріп, ол 1947 жылы жарық көреді. 1950 жылы роман-эпопеяның «Ақын аға» аталатын үшінші кітабы жарық көреді. 1943 жылдың қыркүйегінен бастап Қазақтың мемлекеттік университетінің (ҚазМУ-дің) қазақ әдебиеті кафедрасына профессор болып орналасып, өмірінің соңына дейін сонда дәріс оқыды. 2-дүниежүзілік соғыс жылдарында «Сын сағатта» (1941), «Намыс гвардиясы» (жазушыӘлжаппар Әбішевпен бірігіп, 1942), «Қынаптан қылыш» (1945) пьесалары мен «Абай» операсының либреттосын (1944), «Абай әндері» фильмінің сценарийін (1945) жазады. 1946 жылыҚазақстан Ғылым академиясы құрылғанда, оның толық мүшесі (академик, №1 куәлік) болып сайланады, филология ғылымдарының докторы, профессор атағы берілді.

1951—1954 жылдары Әуезов саяси-идеологиялық тұрғыдан тағы да қыспаққа алынып, 1953 жылы сәуір айында Мәскеуге жасырын аттанып кетуге мәжбүр болады. Мәскеу мемлекеттік университетінде профессор болып орналасып, «КСРО халықтары әдебиетінің тарихы» деген арнайы курс бойынша дәріс берді. 1954 жылы Алматыға қайтып оралып, «Абай жолы»роман-эпопеясын түпкілікті аяқтады.

1955 жылы шет елге сапарға шығып, Герман демократиялық республикасы (ГДР) жазушыларының Берлинде өткен съезіне құрметті қонақ ретінде қатысты. Үндістанға 40 күндік сапармен барып қайтады. 1956 жылы КСРО мәдениет қайраткерлері өкілдерінің қатарында Чехословакияда болды. Жазушының 60 жасқа толу мерейтойы Алматыда, Мәскеуде салтанатпен атап өтіледі. Атом және сутек бомбасын сынауға қарсы халықаралық қозғалыстың Жапонияда өткен 3-конференциясына қатысады. 1958 жылы Ташкентте өткен Азияжәне Африка елдері жазушыларының 1-конференциясын ұйымдастырушылардың бірі болды. 1960 жылы АҚШ-қа барып қайтып, 1961 жылы Үндістанға екінші рет сапар шегеді. 1955—1957 жылы алты томдық таңдамалы шығармалары басылып шығады.

Әуезовтің мұраcының аса қомақты бөлігі – оның ғылыми зерттеулері. Ол қазақ ауыз әдебиетін жинақтап, жүйелеп, қазақ әдебиеті тарихы, Абайдың өмірі мен шығармашылығы,әдебиеттану мен фольклордың теориялық-проблемалық мәселелері жөнінде іргелі еңбектер жазды. Қоғам және мемлекет қайраткері ретінде Әуезов жиырмадан астам шет елдерде болып, адамзат қоғамының дамуы, рухани ынтымақтастық үшін өз көзқарасын білдірді. Әлем халықтары оның «Абай жолы» роман-эпопеясын айрықша құбылыс ретінде таныды. 1961жылдың жиырма жетінші маусымында Мәскеу қаласындағы ауруханада қайтыс болды; Алматы қаласында жерленген. Сол жылы Қазақстан Ғылым академиясының Әдебиет және өнеринститутына оның есімі берілді, одан кейін жазушы тұрған үйде мұражай-үйі (1963) ашылып, ескерткіштер орнатылды. Қазақ академиялық драма театры, Алматы, Астана, Семей және басқа қалалар мен облыстардағы аудан, ауыл, көше, мектептер Әуезов есімімен аталады. Мұхтар Әуезовтің туғанына 100 жыл толуы ЮНЕСКО-ның шешімімен, дүниежүзілік деңгейде (1997) аталып өтті.

Туған жері — бұрынғы Семей уезінің Шыңғыс болысы (қазіргі Шығыс Қазақстан облысының Абай ауданы). Әкесі Омархан мен атасы Әуез сауатты кісілер болған. Мұхтар атасының қолында өскен. Атасы Әуез бен әжесі Дінасылдың тәрбиесінде болған бала Мұхтардың алғаш сауатын ашушы да атасы. Соның арқасында ол алты жасынан Абайдың өлеңдерін ауылдастарына жатқа оқып беретіндей дәрежеге жетеді.

1908 жылы хазірет медресесінде оқып, одан орыс мектебінің дайындық курсына ауысады. 1910 жылы бес кластық орыс училищесіне түседі. Осы жерде оқып жүріп «Дауыл» атты алғашқы шығармасын жазады. 1915 жылы Семей қалалық мұғалімдер семинариясына қабылданады. Оқып жүргенде Шәкәрім Құдайбердіұлының «Жолсыз жаза» дастаны негізінде «Еңлік-Кебек» пьесасын жазып, оны 1917 жылы маусым айында Ойқұдық деген жерде тіркестіріп тіккен киіз үй сахнасына шығарады.

1918 жылы М.Әуез Семей қаласының өкілі ретінде Омбы қаласында өткен жалпы қазақ жастарының құрылтайына қатысып, оның орталық атқару комитетінің мүшесі болып сайланады. Құрылтайда «Алашорда» үкіметі мен Алаш қозғалысының бағытын ұстанған «Жас азамат» атты Бүкілқазақстандық жастар ұйымы құрылады. Ұйымның белсенді мүшесі бола жүріп, «Абай» ғылыми-көпшілік журналын шығаруға (Ж. Аймауытовпен бірге) атсалысады.

1919 жылы — Семей губревкомының жанынан ашылған қазақ бөлімінің қызметкері, 1920жылдың ақпанынан бөлім меңгерушісі. «Қазақ тілі» газетінің ресми шығарушысы болып тағайындалады.

1921 жылы Семей облревкомының төралқа мүшесі, атқару комитетінің төрағасы қызметін атқарады. 1921 жылғы қараша айында Қазақ АКСР-і ОАК-нің төралқа мүшелігіне сайланып, онда саяси хатшы міндетін атқарып, кадр мәселесімен айналысады. Мұхаңның «Еңбекші қазақ» газетіне басшылық жасайтын тұсы да осы кезеңмен дәлме-дәл келеді.

Бір қыс Ташкенттегі Орта Азия мемлекеттік университетінде, төрт жыл Ленинград университетінде оқып, филология факультетін бітіреді. Сол жылы Орта Азия университетінің Шығыс факультетінің жанындағы аспирантурада оқиды.

Ұлттық теңсіздік пен сауатсыздықты, аштықты жою жөніндегі ашық пікірі мен шығармалары үшін «ұлтшыл, алашордашыл» атанып, саяси сахнадан шеттету басталған тұста Мұхаң бірыңғай шығармашылық жұмыспен айналысуға көшеді. Ғылыми жұмыстарды да қолға алады.

1930 жылы идеялық көзқарасы үшін тұтқынға алынады. Тергеу ұзаққа созылып, 1932 жылғы сәуір айында үш жылға шартты түрде бас бостандығынан айыру туралы үкім шығарылады. Осы жылғы 10 маусым күнгі «Социалистік Қазақстан» және «Казахстанская правда» газеттерінде М. Әуезовтің «Ашық хаты» жарияланады. Онда Мұхаң өзінің қазақ әдебиетінің тарихы және Абай туралы зерттеулерінен, «Қарагөз», «Еңлік-Кебек», «Хан Кене», «Қилы заман» сияқты шығармаларынан бас тартатынын мәлімдеуге мәжбүр болды. Сонан кейін ғана ол түрмеден босатылып, оқытушылық жұмыспен айналысуға рұқсат алды.

М. Әуезов 1934-61 жылдар аралығында университетте ұстаздық қызмет атқарды. Қазақ әдебиеті кафедрасының негізін қалады. Осы жылдары студенттерге арнап «Қазақ халқының ауыз әдебиеті», «Қазақ әдебиетінің тарихы», «Қазақ халқының суырыпсалма айтыс енері», «Туысқан халықтар әдебиеті», «Абайтану» секілді жалпы және арнаулы курстардан дәріс оқыды, бұл курстардын оқу бағдарламалары мен оқу құралдарын, оқулықтарын жазды. Жазушы Абайдың өмірі мен шығармашылығы туралы бұл еңбегінің ҚазМУ-да бірнеше жыл бойы оқыған абайтану атты курстан құралып келген көлемді монография екендігін 1954 жылы 27 тамызда бұрынғы Семей облыстық «Екпінді» газетінің редакциясы қойған сұраққа жауап ретінде арнайы айтты.

Әуезовтің «Абай жолы» роман-эпопеясының жазылу тарихында да оның университеттегі қызметінің алатын орны зор. Сөйтіп ол абайтану атты жаңа ғылымды ұлттық университетте осылайша қалыптастырды.

Қаламгер Қазақ университетінде қызмет ете жүріп, студент жастардың шығармашылық тұрғыдан өсіп-жетілуіне ерекше мән берді. Әсіресе әдеби бірлестік жұмысын жандандыру, онда талантымен көзге түскен жастарға қамқорлық көрсету, ақыл-кеңес беру арқылы студент жастардың шығармашылық белсенділігін өлшеусіз арттырды. Мұнын жарқын бір мысалы - Әуезовтің 1960 ж. 26 желтоқсанда ҚазМУ-да әдеби бірлестіктің ұйымдастыруымен өткен жастар поэзиясының кешінде сөйлеген сөзі («Жыл келгендей жаңалык. сеземіз»). Кезінде жазушының өзі басшылық жасаған әдеби бірлестік 1961 жылдан бастап «Әуезов атындағы әдеби бірлестік» деп аталып, оның өмірін, шығармашылық қызметін, ұстаздық ұлағатын тану мен танытудың үлкен мектебіне айналды. Әр жылы желтоқсанның соңғы онкүндігі мен қыркүйектің соңғы он күндігі «Әуезов күндері» ретінде әдеби шығармашылық мейрамына айналған.

Филология факультетінде қызмет жасайтын «Әуезов аудиториясы» да ірі шығармашылық ұяға айналды. Онда өтетін түрлі ғылыми мәжілістер мен мәслихаттар, көрнекті ғалымдардың лекциялары - өзінің ғылыми-практикалық маңызының жоғарылығымен бағалы. Жазушының 100 жылдығы тұсында университеттің ғылыми кеңесінің мәжіліс залының төріне ілінген гобеленнен тоқылған үлкен бейнесі, филология факультетінің фойесіне қойылған үлкен қола мүсіні мен фойе қабырғасына орнатылған мемориалдық тақта М. Әуезов есімін университетте мәңгі қалдыру мақсатында жасалған іс-шаралар еді.

Әуезовтің өмірі мен шығармашылық мұрасын оқып үйрену, танып-таныту ісінде университет студенттеріне оқытылатын жалпы және арнаулы курстардың атқаратын қызметі өте жоғары.«Қазақ әдебиетінің тарихы», «Әдебиеттану ғылымына кіріспе», «Әдебиет теориясы», «Мұхтартану», «М. Әуезовтің шығармашылық шеберханасы» секілді пәндер аясында жазушының шығармашылығы, шеберлігі, поэтикасы және шығармашылық еңбек психологиясы ғылымының қазіргі жетістіктері негізінде оқытылады. Аталған пәндердің оқу бағдарламалары мен оқу құралдары, оқулықтары Қазақстанның барлық университеттерінде бірдей қолданылуы Әуезовті тану мен танытудағы үлкен жетістіктерге жатады.

Университет студенттері Әуезовтің өмірі мен шығармашылық мұрасын оқып үйреніп қана қоймай, оларды зерттеуге де белсене араласады. Жыл сайын қаламгердің өмірі мен шығармашылығы жөнінде курс жұмыстары, диплом жұмыстары жазылады. Ғалымдар зерттеу еңбектерін жазып, кандидаттық, докторлык диссертацияларын қорғайды. 3. Қабдоловтың«Менің Әуезовім», Р. Нұрғалиевтің «Әуезов және алаш», Ж. Дәдебаевтың «Мұхтар Әуезов», Ө. Күмісбаевтың «М. Әуезов және Шығыс» т. б. еңбектер 1997 жылдың жетістіктері. Бұған 1997 ж. 23-24 қыркүйекте өткен «Мұхтар Әуезов және әлем әдебиеті» атты халықаралық ғылыми симпозиумды және оның университет баспасынан жеке том болып шыққан материалдарын қосуға болады. Түркия, Өзбекстан, Кыргызстан, Қытай елдерінен келген баяндамашылар Әуезовтің өмірі мен шығармашылығы туралы қазақ ғалымдарына бұған дейін белгісіз болып келген ірі мәселелерді көтеріп, симпозиумның ғылыми-теориялық деңгейін арттыра түсті.

ҚазМУ ғалымдарының Әуезовтің өмірі мен шығармашылық өнері туралы мақалалары «Қазақ университеті» газетінде, республикалық газеттер мен журналдарда, шетелдік басылымдарда жарық көрді. Солардың ішінде 3. Қабдолов пен Ж. Дәдебаевтың Анкарада түрік тілінде шыққан «Мұхтар Әуезов хақында мақалалар» атты кітапта жарияланған мақалалары Әуезовті түркі әлеміне жана қырынан танытуға жол ашты. Сонымен қатар Қазақ радиосы мен теледидарында бірнеше хабар ұйымдастырылды, университеттің телестудиясында «Мұхтар Әуезов және әл-Фараби атындағы Қазақ мемлекеттік университеті» атты 40 минуттық бейне фильм жасалып, орталық теледидардан көрсетілді.^[2]

Ол 1961 жылы 27 маусымда Мәскеу қаласындағы Кремль ауруханасында операция кезінде қайтыс болды.

1961 жылы қайтыс болғаннан кейін Республика Үкіметі қаулы қабылдап, ұлы жазушының есімін мәңгі есте қалдыру мақсатымен Ғылым академиясының Әдебиет және өнер институты мен [Қазақтың мемлекеттік академиялық драма театры|Қазақтың мемлекеттік академиялық драма театрына Мұхтар Әуезовтың аты беріледі, әдеби мемориалдық мұражайы ашылып, бірқатар мектеп, көше және Алматының бір ауданы М.Әуезов атымен аталды.

Ағарту ісі

Мұхтар Әуезов|Мұхтар Әуезовтің халық ағарту туралы ойларының өмір жолының әр кезеңінде көрініс беріп отырады. Әуезов ғылыми-педагогикалық, мемлекеттік және қоғамдық қызметінде өмір бойы халық ағарту, оқу ісі, ұрпақ тәрбиесі мәселелеріне жете көңіл бөліп, бұл туралы көптеген мақалалары мен жұртшылық алдында сөйлеген сөздерінде айтқан.

· «Сарыарқа» газетінде 1917 жылы жарияланған «Оқудағы құрбыларыма!» атты алғашқы мақалаларының бірінде жас жазушы оқуда журген қурбы-құрдастарын уақытты бос өткізбей, халықты оқу-білімге бастап, үлгі көрсетуге шақырса

· «Қайсысын қолданамыз» деген мақаласында орысша және ескіше - мұсылманша оқыған азаматтардың оқу ісін жүргізуде бір ауызды болуы жайында орнықты шешімге келу қажеттігі туралы сөз қозғайды.

· Ж.Аймауытовпен бірге шығарысқан «Абай» журналының 1918 жылы11-санында жарияланған «Оқу ісі» атты мақаласында қараңғылықтың құшағында қалған туған халқын мәдениетке, елдікке жетелеудің үлкен бір жолы - оқу-ағарту ісін дұрыс жолға қоюды, бұл үшін бірінші мақсатта ана тіліндегі ұлт мектептерін ашуды көбейту қажеттігін тілге тиек етіп, мұғалім кадрларының тапшылығын, оқу құралдарының жеткіліксіздігін сөз қылады, бұл істерді дұрыс жолға қоюдың бірінші кезектегі міндеттеріне тоқталып, өз ұсыныстарын айтады.

· 1919-21 жылы Семей губерниялық атқару комитеті төрағасының орынбасары және төрағасы болып тұрған кезінде Семейде шыққан «Қазақ тілі» газетіне ағартушылық жұмысын жолға қою мәселесін көтерген бірнеше мақалалар жариялайды.

· 1922 жылы 27 тамызда «Қазақ тілі» газетіне жазушының (Орынборда қазақ АССР Орталық атқару комитетінің басшылығында істеп жүріп) Семей губерниясындағы қазақ қызметкерлеріне ашық хаты басылады. Хатта жер-жерде оқыған қазақ қызметкерлерінің халықты сауаттандыру жолында өнер-білімге жұмылдыру ісіндегі самарқаулығы сыналады.

· 1930 жылы Қазақстан Оқу комиссариаты білім кеңесінің шешімімен Қызылордада басылып шыққан «Қазақ шаруа жастар мектебіне арналған программа және түсінік хаттар» деген халық ағарту саласы үшін маңызды жинақтың қазақ әдебиеті пәніне арналған «Суретті әдебиет туралы» атты бөлімін Әуезов Бейімбет Майлин, Әлкей Марғұланмен бірлесіп жазған. Бағдарламада қазақ шаруа жастарының үш жыл ішінде қазақ әдебиетінен нені оқып үйрену қажеттігін айтып, қазақ әдебиетіндегі дәуірлеу мәселесін ұсынады.

· 1957 жылы қазақ тілі мен әдебиетін оқытуға арналған республикалық кеңес қарсаңында «Қазақстан мұғалімі» газетінде (28 наурыз) «Ана тіл әдебиетін сүйіңдер» деген күн тәртібіндегі осы мәселеге байланысты кезек күттірмес шаралар туралы ой қозғайды. Қазақ әдеби тілі мен көркем әдебиет тілі жөнінде шынайы жанашырлық сезіммен жазылған көлемді мақалалары қазақ тілінің өрісі, сөз қолдану сипаты, орыс тілінен аудару мәселелеріне көңіл аудартады.

· Туған тіл мен әдебиетті сүюге шақырып, бұрынғы одақтық «Учительская газетада» жарияланған «Орыс тілінің біздің халық үшін маңызы туралы» мақаласында (1956, 9 мамыр) бұл тілдің қазақ халқы ушін үлкен рөл атқарғандығын тілге тиек етеді. Әуезов мектептермен, жоғары және арнаулы орта оқу орындары ұжымдарымен тығыз байланыс жасап, олармен кездесулерінде, қазіргі әл-Фараби атындағы Қазақ мемлекеттік университетінде оқыған дәрістерінде де халық ағарту, оқу-тәрбие ісі үшін пайдалы пікірлер мен ұсыныстар айтқан.^[3]

«Абай жолы» роман-эпопеясы

«Абай жолы» – Мұхтар Әуезовтың әлемге әйгілі роман-эпопеясы. «Абай жолы» – қазақтың көркем прозасын классикалық деңгейіне көтеріп, әлем әдебиетіне көркемдік қуат әкелген үздік туынды. Әуезов өзінің роман-эпопеясында қазақ халқын, оның ұлттық дәстүрін барлық қырынан энциклопедиялық деңгейде жан-жақты ашып көрсетті. Әуезовтың «Абай жолыроман-эпопеясы әлемдік деңгейде: «ХХ ғасырдағы ең үздік шығармалардың бірі» (Луи Арагон) деген жоғары баға алды. Сондай-ақ бұл роман-эпопея қазақ халқын, қала берді бүкіл түркі әлемін дүние жүзіне танытқан ұлы шығарма ретінде де танылды. Әуезов алғашқыда екі кітаптан тұратын «Абай» (1942, 1947), онан кейін мұның жалғасы болып табылатын «Абай жолы» (бұл да екі кітаптан тұратын; 1952, 1956) романын жазды. Осы төрт томнан тұратын «Абай жолында» қазақ қоғамының алуан түрлі топтары кең қамтылып, сан қырлы тұтас галерея жасалды. Онда қазақ халқының этнографиялық, діни, жалпы мәдени-танымдық дәстүрлері: жаз жайлауға көшу, құдалыққа бару мен той жасау, кісі өлімі мен аза тұту, ас беру, жұт, болыс сайлауы, дауға билік айту, аң аулау мен табиғат көріністері, т.б. бәрі бар. Роман-эпопеяның танымдық мәнімен бірге ұлттық әдебиет пен мәдениетті, ана тілін өркендетудегі рөлі зор болды. Алғашқы екі кітаптан тұратын «Абай» романы үшін жазушыға КСРО Мемлекеттік сыйлығы (1949) беріліп, төрт томдық «Абай жолы» роман-эпопеясы жарық көргеннен кейін ол Лениндік сыйлықтың лауреаты (1959) атанды. Эпопея дүние жүзі халықтарының бір жүз он алты тіліне аударылған. Ол екі жүз томдық «Әлем әдебиеті кітапханасы»топтамасында екі том болып басылды.

Жазушының драматургия саласындағы еңбектері

Әуезов драматургия саласыңда көп еңбек еткен. Мұның бірнеше себептері бар. Халық әдебиетінде, фольклорда түр жағынан драматургияға жақын нұсқалар көп. Батырлар жырында толғаулар мол. Салт өлеңдері, беташар, сыңсу, жар-жар, жоқтау түрі мазмұны жағынан драмалық шығармалармен ағайындас.

20 ғасырға дейін қазақтың халық әдебиетінде драматургияға өзек болатын мол қазына жиналды. Осы байлықты игерген қаламгер - Әуезов Ол халық әдебиетінен нәр алды. Әрине қазақтың көшпелі өмірі, қаланың болмауы драматургияның дамуына кедергі жасады. Қазақ тұрмысындағы сауық түрлері, қыз ұзату салтанаты, алтыбақан ойындары тұңғыш драмаға енгізілді. Әуезов көп ұлтты театрда істеген. Осы тәжірибе оған сахна сырын жете үйретті.

Әуезовтың драмалық шығармалары

Әуезов қаламынан 30-дан аса драмалық шығарма туды. Жеке пьесалардың варианттарын қоссақ, 50-ден асады. Әуезов драматургиясында жанрлық формалардың бәрін қамтыған. Онда трагедия да, комедия да, драма да бар. Әуезов кейбір шығармаларын бірігіп жазған. Олар: Л. Соболев («Абай»), С. Мұқанов («Ақан - Зайра»), Ғ. Мүсірепов («Қынаптан қылыш»), Ә. Тәжібаев («Ақ қайың»), Ә. Әбішев («Намыс гвардиясы»), «Октябрь үшін» (1933) пьесасының материалдары - Жетісу қазақтарының революцияға келуі. Кейіпкерлері - Д. Фурманов, Ж. Бәрібаев. Кітаптың мұқабасында «Мұны жазуға Қ.Байсейітов, Бековтар қатысты» деген сөздер бар. Әуезовті әдебиетке «Еңлік - Кебек» алып келді. Шығарма өзегі - эпостық материал. Әлемдік әдебиеттегі мұндай тәжірибе енімді дәстурлердің бірі. Әуезовтің «Еңлік - Кебегі» 1922 жылы Орынборда басылды. Кейіпкерлері сахна тілімен сөйлейді. Автор өзінен бұрынғы мотивтерден алыс кетпеген. Билер сахнасы - көркемдік тамаша табыс. Кемшілік, олқылықтарды ескеріп, Әуезов пьесаны 1943 жылы қайта жазды. Бірнеше көрініс қысқарды. Аса терең, мәнді шығарманың бірі - «Түнгі сарын». Бұл - қазақ драматургиясында реализмнің орныққанын көрсеткен туынды. Мұнда көркемдік шешім ақындық идеалмен тығыз байланысты. Таптық тартыс шығармада жай схема түрінде емес, адам тағдырлары арқылы бейнеленеді. «Түнгі сарын» - қазақ драматургиясында жағымды кейіпкерлер проблемасын шешкен туынды. «Октябрь үшін», «Тартыс» пьесаларында Әуезов реалистік драма жасаудың түрлі-түрлі құралдарын пайдаланған.

1934 жылы сахнаға шыққан «Хан Кене»трагедиясы Әуезовтің азаттық идеясын терең бейнелеген, аса көркем тарихи пьесасы. Мұнда Хан Кененің, Наурызбай батырдың, қазақ, қырғызбилерінің реалистік бейнелері жасалып, тарихи шындық пен көркем шындық табиғи бірлік тапқан. «Қарагөз» 1926 жылы бірінші сыйлық алды. 30-жылдардағы белгілі әдебиет сыншысы Ғ.Тоғжанов трагедияда ескі көшпелі өмірді мадақтау бар дейді. Ж.Орманбаевтың да бір мақаласында осындай пікірі айтылғанды. Әуезов бұл пьесаға кейін кайта оралып, жаңа нұсқа жасады. 30-жылдары Әуезов реализмді меңгеруде көп еңбек етті. Әсіресе драматургияда көптеген ізденістерге барды. 1918 жылы Әуезов тұңғыш рет Абай жайлы мақала жазып, Абай заманы туралы білген, естігендерін қағазға түсірген. Л. Соболевпен бірлесіп жазған «Абай» пьесасы кейінгі эпопея тақырыбының барлауы еді. Онда Абай өмірінің соңғы кезеңдері қамтылған. 30-жылдардың аяғында Әуезов білімі жөнінен, рухани толысуы жағынан шыңға көтерілді. Ол Абай тақырыбына осындай шақта келеді.

Автор Абайға лайық сөз өрнектерін тапқан. Бұл трагедия қоғамдық мәні бар күрделі жағдайларды көрсетеді. Шығармада тартыс, әрекет бірлігі мықты. Пьесада қақтығыс көп. Осы пьесаның негізінде кейін опера либреттосы, киносценарий жазылды. Трагедияны тұңғыш сахнаға қойған - Асқар Тоқпанов. Абай рөлін Қ.Қуанышбаөв ойнады. Драма формасын Әуезов көп байытты. Әуезов фантастикалық пьеса да жазған. Ол - «Дос - Бедел дос». Пьесада «бір адам әр түрлі формацияда өмір сүрсе қандай болар еді» деген сұрауға жауап іздейді. Әуезов драматургиясында қазақ халқы өмірінің сан алуан қырлары үлкен шеберлікпен көрсетілген. Өмірдің терең қабаттарын қопарып, типтік жағдайлардағы характерлерді дәл тауып, олардың өзара қақтығысынан туған үлкен тартыстарды көрсету - Әуезов пьесаларының басты ерекшеліктерінің бірі. Шығармаларға құбылыстың сырт көрінісі, яки адамдар арасындағы ұсақ интригалар емес, әлеуметтік конфликтілер негізгі арна болады. Әуезов - қазақ драматургиясының жаңашылы. Ол дүниежүзілік драматургияның асыл үлгілерін оқып, аудару арқылы шеберлік мектебінен өтті. Мұның үстіне Әуезов пьесаның еуропалық үлгісіне соны ұлттық бояу, нақыш қосты. Қазақтың ежелгі әдебиетіндегі драматургияға жақын үлгілерді (айтыс, беташар, жар-жар, шешендік дауы) жаңашылдықпен пайдалана білді.^[4]

Әуезов трагедияларында сан алуан образдар галереясы бар. Олар өздеріне ғана тән, айрықша сөздік сипаттамаларымен кейіптелген. Әуезов - қазақ әдеби тілін дамытуға орасан мол үлес қосқан, реформатор суреткер. Әуезов қазақ тілінің негізгі сөздік қорын жеріне жеткізе пайдаланады. Мақал-мәтәлдерді, айқышты сөздерді, фразаларды бағды күйінде ала салмай, оларды өз мақсатына орай жаңғыртып, жайнатып, қайтадан құйып шығарды. Әуезов пьесалары - қазақ әдебиетінің алтын жамбадай қымбат, асыл шығармалары, біздің ұлттық мақтанышымыз.^[5]

Шығармалары

· Әдебиет тарихы, Қызылорда, 1927;

· Әр жылдар ойлары, А., 1959;

· Мысли разных лет, А., 1961;

· Уақыт және әдебиет, А., 1962;

· Абай Құнанбаев, А., 1967;

· Абайтанудан жарияланбаған материалдар, А., 1988;

· Абайтану дәрістері, А., 1995;

· Ескермедім, қабылдамадым, А., 1998;

· Абайтану оқулары, А., 1998.

Мұхтар Әуезов Шығармалары шет тілінде шыққан басылымдары

· Абай жолы. Роман-эпопея, А., 1952, 1953, 1955, 1956, 1958, 1961, 1979, 1980 (орыс тілінде: Путь Абая. Роман-эпопея, М., А., 1952, 1955, 1957, 1958, 1960, 1965, 1971);

· Армян тілінде: Абай. Роман, Ереван, 1952;

· Әзербайжан тілінде: Абай. Роман, Бакы, 1954;

· Башқұрт тілінде: Абай юлы. Роман-эпопея, Өфә, 1961;

· Қырғыз тілінде: Тарыхый роман, Фрунзе, 1—2 кітап, 1957;

· Абай жолу. Роман-эпопея, 1957 — 63;

· Латыш тілінде: Abajs. Roman, І — ІІ, Rіga, 1948 — 49;

· Abaja Cels, І — ІІ — ІІІ — ІV, Rіga, 1963;

· Koksereks. “Druva”, ғ15, 1960;

· Литва тілінде: Suvіs Kalnuose, Vіlnіus, 1963;

· Abajus. Romanas І — ІІ, Vіlnіus, 1950;

· Abajaus Kelіas, Vіlnіus, 1960;

· Jaunojі karta [Өскен өркен], Vіlnіus, 1969;

· Молдова тілінде: Абай, І — ІІ, Кишинэу, 1959 — 62;

· Вицэ тынэрэ [Өскен өркен], Кишинэу, 1969;

· Тәжік тілінде: Садои тирдар ағба [Қараш-Қараш оқиғасы], 1962;

· Нозанини мотам гирифта [Қаралы сұлу], 1967;

· Абай, Сталинабод, 1955 — 57;

· Татар тілінде: Абай. Тарихи роман, 1 — 2 т., Казан, 1957 — 60;

· Тыва тілінде: Көк кааррак, Кызыл, 1964;

· Чалыы салган, [Өскен өркен], Кызыл, 1969;

· Түрікмен тілінде: Абай. Роман, 1—2, Ашхабад, 1958;

· Абайың елы, Ашхабад, 1961;

· Өзбек тілінде: Бургутчи, Тош., 1960;

· “Уқимишли йигит”, Тош., 1960;

· Қараш — Қараш вақеаси, Тош., 1962;

· Кукел, Тош., 1964;

· Абай, І — ІІ к., Тош., 1951 — 52;

· Абай йули, Тош., 1957, 1959, 1960;

· Ұйғыр тілінде: Абай. Роман, 1 — 2 к., А., 1949, 1954;

· Абай йоли, А., 1955, 1957, 1962;

· Украин тілінде: Сірий лютий, Киів, 1955;

· Эстон тілінде: Abaі. Romaan, І — ІІ kn, Tallіn, 1950, 1951;

· Abaі tee. Romaan-epopoa, Tallіn, 1960;

· Cаха тілінде: Абай. Якутск, 1965;

· Ағылшын тілінде: Abaі. Book one, M., 1957;

· Abaі. Book two, M., 1957; Араб тілінде: Қорғансыздың күні, М., 1966;

· Қараш — Қараш оқиғасы, М., 1967; Бенгал тілінде: Қараш — Қараш оқиғасы, М., 1966;

· Болгар тілінде: Абай. Първа кн., София, 1950;

· Пътят на Абай, София, 1964;

· Мадьяр тілінде: Egy Kolto utja [Ақын жолы], Budapest, 1956;

· Моңғол тілінде: “Абай жолы”. Роман-эпопея, 1 т., 1972; 2 т., 1978;

· Вьетнам тілінде: Жас Абай, 1 — 2 т., Ханой, 1965;

· Неміс тілінде: Derqrіmіge Graue [Көксерек], Вerlіn, 1962 — 64 — 65;

· Der Schuss auf dem Gebіrqspass [Қараш — Қараш оқиғасы], Вerlіn, 1964;

· Abaі. Romaan, І — ІІ b., M., 1953;

· Парсы тілінде: Қараш — Қараш оқиғасы, М., 1966;

· Поляк тілінде: Okrutny szary [Көксерек], Warszawa, 1961;

· Syn Kazachctana (Abaj), Powіesc, 1, Warszawa, 1950;

· Syn Kazachctana (Abaj), Powіesc, 2, Warszawa, 1951;

· Droga Abaja, Warszawa, 1954;

· Румын тілінде: Abaj. Roman, Bucurestі, 1950;

· Abaj. Roman-epopea, Bucurestі, 1961;

· Cловак тілінде: Abaj, Bratіslava, 1951;

· Abajova cesta, Bratіslava, 1961;

· Француз тілінде: Abaі, Parіs, 1960;

· Le coup de feu, M., 1963;

· Хинди тілінде: Қараш — Қараш оқиғасы, М., 1967;

· Чех тілінде: Abaі. Roman, Praha, 1948;

· Әр жылдар ойлары, А., 1959;

· Мысли разных лет, А., 1961;

· Уақыт және әдебиет, А., 1962;

· Өскен өркен, А., 1962;

· Абай Құнанбаев, А., 1967;

· Абайтанудан жарияланбаған материалдар, А., 1988;

· Абайтану дәрістері, А., 1995;

· Ескермедім, қабылдамадым, А., 1998.

· Шығ. жин., 6 томдық, А., 1955 — 57;

· Шығ. жин., 12 томдық, А., 1967 — 69;

· Путь Абая, Библиотека Всемирной литературы, сер. 3, т. 7 (134) — 8 (135), М., 1971;

· Собр. соч. в 5 томах, 1 — 5-т., М., 1973 — 75;

· Шығ. жин., 20 томдық, А., 1979 — 85;

Дереккөздер

1. Жоғарыға көтеріліңіз↑ Қазақстан жазушылары: Анықтамалық/Құрастырушы: Қамшыгер Саят, Жұмашева Қайырниса - Алматы: “Аң арыс” баспасы, 2009

2. Жоғарыға көтеріліңіз↑ Мұхтар Әуезов энциклопедиясы - Алматы, «Атамұра» баспасы, 2011. ISBN 978-601-282-175-8

3. Жоғарыға көтеріліңіз↑ Абай. Энциклопедия. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясының» Бас редакциясы, «Атамұра» баспасы, ISBN 5-7667-2949-9

4. Жоғарыға көтеріліңіз↑ Қазақ мәдениеті. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС, 2005 ISBN 9965-26-095-8

5. Жоғарыға көтеріліңіз↑ Мұхтар Әуезов энциклопедиясы - Алматы, «Атамұра» баспасы, 2011. ISBN 978-601-282-175-8

Сыртқы сілтемелер

Ұлы Мұхаңның туғанына – 115 жыл

0 560

Описание: http://www.alashainasy.kz/userdata/0caf7b6163945af90b3d35d8d2f3e228.jpg

Филология ғылымының қазақтан шыққан тұңғыш докторы Мұхтар Омарханұлы Әуезовтің кемеңгер жазушы, ұлы суреткер, дана ғалым дәрежесіне көтерілуінің сырын әуезовтанушылар оның Абай топырағынан өніп-өсуімен, ұлылық қайнарынан қана сусындап, Абай рухын бала жасынан бойына сіңіріп өскендігімен байланыстырады. Алайда «Халық пен халықты, адам мен адамды теңестіретін нәрсе – білім» деп білген ұлы жазушының өмірбаян беттеріне үңіле отырып, оның үздіксіз ізденіс үстінде болғанын аңғарамыз.

Алғашқы баспалдақтар

Бала Мұхтардың Камалиддин хазірет медресесінен басталған шәкірттік жолы бескластық орыс училищесінде, одан әрі Семей қалалық мұғалімдер семинариясында жалғасады. Сол кезеңдегі өте жүйелі білім ордасы болып саналған аталмыш оқу орны қабырғасында жас Мұхтар қоғамдық өмірге араласа бастайды. Алашорда үкіметі мен Алаш қозғалысының бағытын ұстанған «Жас азамат» атты Бүкілқазақстандық жастар ұйымының белсенді мүшесі бола жүріп, Ж.Аймауытовпен бірге «Абай» ғылыми-көпшілік журналын шығаруға атсалысады. Семейде Кеңес өкіметі орнағаннан бастап жергілікті билік орындарында жауапты қызметтер атқарады, «Қазақ тілі» газетінің ресми шығарушысы болады. 1921 жылы Семей облревкомының төралқа мүшесі, атқару комитетінің төрағасы қызметін атқарады. 1921 жылдың қараша айында Қазақ АКСР ОАК-тің төралқа мүшелігіне сайланып, онда саяси хатшы міндетін атқарады және кадр мәселесімен айналысады. Іле-шала Мұхтар Ташкенттегі Орта Азия мемлекеттік университетінде – бір қыс, Ленинград университетінде төрт жыл оқып, филология факультетін бітіреді. Сол жылы Орта Азия университетінің шығыс факультеті жанындағы аспирантурада оқиды. Ұлттық теңсіздік пен сауатсыздықты жою, аштықпен күрес жөніндегі батыл пікірлері мен шынайы шығармалары үшін «ұлтшыл, алашордашыл» атанып, саяси сахнадан шеттету басталған тұста Мұхтар Омарханұлы бірыңғай шығармашылыққа көшіп, ғылыми жұмыстарды да қолға ала бастайды. «Қазақ әдебиетінің тарихы», «Қилы заман» тәрізді жарыққа шыға салысымен қайта жиналып алынған құнды дүниелерінің жазылатыны да – осы тұс.

Қаламгерлік қуаты

Дәл сол жылдардағы «Ескі интеллигенцияны құртпайынша, пролетарлық мәдениет жасай алмаймыз» деген солақай саясат қазақ зиялыларын шетінен баудай түсіргені белгілі. Сол уақытта Ахмет, Міржақып, Мағжан тәрізді Алаш арыстарының соңын ала Әуезов те тұтқынға алынады. «Алашордамен қатысың болды, үстем таптан шыққан Абайды дәріптедің, реакциялық романтизм әдісінде жаздың, коллективтендіруге қарсы шықтың» деген айыптаулармен тергеу ісі ұзаққа созылып, тек екі жылдан соң ғана шартты түрде босатылады. Озбыр биліктің өз ойынымен ойнауға мәжбүр болған Әуезов сол мезетте «өз қателерін» мойындап, «Ашық хат» жазады. Сөйтіп, «Өзге Алашорда басындағы жазушылар сияқты мен де ...ауылдың байы мен рубасыларының тілегін, мұңын жоқтайтын салт-санасы болдым. Қазіргі күнде мен өзімнің бұрынғы жазушылық жолымдағы бағытыма ғана емес, қазақ әдебиетін тексерген тарихшы, зерттеуші есебіндегі қызметіме де теріс деп қараймын. ...Ендігі байламым – сол ескілікпен мені байланыстырып, жақындастырған жайлардың барлығынан үзілді-кесілді арылып шығу» деп «ағынан жарылады». 1932 жылдың 10 маусымында «Социалистік Қазақстан» және «Казахстанская правда» газеттерінде жарияланған сол хатта Мұхаң өзінің қазақ әдебиетінің тарихы және Абай туралы зерттеулерінен, «Қарагөз», «Еңлік – Кебек», «Хан Кене», «Қилы заман» сияқты шығармаларынан бас тартатынын мәлімдейді. Содан кейін ғана ол сәл де болсын еркін жүріп-тұруға, шығармашылықпен айналысуға мүмкіндік алады.

Қалай дегенмен де алғашқы шығармаларынан бастап-ақ туған халқының тамыр-тарихына үңіліп, бағалы дүниелерін дәріптеуге, сол арқылы ұлттық сананы оятуды, қазақтың елдігін қорғап, оның әдебиетін, мәдениетін көтеруді көксеген М.Әуезов 1918 жылдан 1954 жылға дейін үздіксіз қуғын көреді. Сондай қиын-қыспақ жағдайларды бастан өткере жүріп те ұлы суреткер әдебиеттің алуан жанрында тер төгіп, очерк, әңгіме, пьесалар жазды, тамаша аудармалар жасады, әдеби сын мен әдебиет тарихын зерттеу, зерделеу жұмыстарын жүйелі арнаға түсіріп, оқулықтар құрастырды. Жазушылығы – өз алдына, Мұхтар Әуезов, қорыта айтқанда, қазақ фольклоры мен қазақ әдебиеті тарихының, әдебиет теориясының және абайтанудың негізін салды. Қазақтың классикалық драматургиясы жанрын қалыптастырып, драматургия сынын, сондай-ақ аударма саласын жолға қойды. Сөйте жүріп өз шығармашылығының ең биік шыңы – Абай тақырыбына қалам тартты. Соның нәтижесінде «Татьянаның қырдағы әні» әуелеп, артынша «Абай» трагедиясы сахнаға шықты. Ең соңында он бес жылдық ізденістің жемісі – «Абай жолы» эпопеясы бір ғана қазақ емес, күллі әлем оқырмандарына жол тартты. Осылайша «Абай жолы – халық жолы, халық жолы – Абай жолы» екендігін тарихи шындыққа сай көркемдік шеберлікпен суреттеу арқылы шығармашылық жеңістің ерен үлгісін көрсеткен дара суреткер, пайғамбар жасынан сәл ғана асқан шағында, 1961 жылы 27 маусымда Мәскеудегі Кунцево ауруханасында дүние салды.

Описание: http://www.alashainasy.kz/userdata/22(101).jpg

Қайраткерлік қайнары

Қоғамдық өмірге етене араласып, Ахмет, Әлихан, Міржақып, Мағжан, Жүсіпбек тәрізді Алаш зиялыларымен рухтас болған Мұхтар Әуезовтің саяси санасы ерте жетілгені даусыз. Туған халқының әлем елдерімен терезесі теңелуін көксеген сұңғыла жазушының алғашқы шығармаларынан-ақ ғасыр басындағы ұлттық өмір шындығын барынша ашып көрсетіп, содан сабақ алуға үндегені байқалады. Осы мақсат енді бір мезетте оның публицистикасынан да көрініс беріп, қаламгердің мақалалары мен көркем шығармалары арасындағы үндестік «Ұлт белсенділеріне хат» немесе «Қазақ оқығандарына ашық хат» формасына ойысады. Қалай болғанда да дана Әуезов өзіне соншалықты қымбат қазақ қауымын «ірі болуға, ірі болу үшін тірі болуға» шақырады. Таным-білімінің тереңдігін бірден аңғарғандықтан да Алашорда көсемдері небәрі 20 жастағы Мұхтарға арнайы тапсырыспен «Жапония» атты салмақты мақала жазғызады. Ондағы мақсат – сол кездегі Батыс экспансиясына төтеп бере алған, Азия кеңістігіндегі бір ғана ел – жапондардың өзін-өзі қорғай алуының ішкі себептерін саралап-салмақтау, сөйтіп, оны ұлт кәдесіне жарату болады. Әрине, аласапыран уақыт ұлт көсемдерінің ол ойын жүзеге асыруына ырық бермеді. Ең бір өкініштісі – Алаш қайраткерлері өткен ғасырдың басында-ақ ерекше мән берген, қаперге алуға тырысқан осындай маңызды жайттардан біздің әлі де сабақ ала алмай жүргеніміз...

Бір анығы, Мұхтар Әуезов Жапония тақырыбына өмірінің соңғы жылдарында қайта айналып соққан, 1957 жылы арнайы сапармен барған да. Жапонияда өткен атом және сутегі бомбаларына тыйым салу жөніндегі бүкіләлемдік конференцияға қатысып, арнайы сөз сөйлеген, Күншығыс елін 40 күндей аралаған. Осы орайда, бірқатар адамдар «Әуезовтің қазасына Жапония сапарының тікелей әсері болуы мүмкін» деген пікір айтады. Мысалы, ол – жазушының қасиетті атақонысы Семей өңірінің ядролық сынақ алаңына айналып тұрған шағы болатын. Жапонның жермен-жексен болған қос қаласының қасіретін көзімен көрген жазушы өзінің кіндік қаны тамған топырағының топалаңы шығып, Қарауыл жұртшылығының одан бетер зобалаңды бастан кешіріп жатқан азапты да тозақты тағдырын, бәлкім, сол сапарында терең түйсінген шығар. 40 жыл бойы 500-ге жуық сынаққа төтеп беріп, Хиросима мен Нагасакиді күл-талқан еткен жойқын күштерден екі жарым мың есе зор азапқа таңылған момын халқының шарасыз халіне жазушының жаны күймеуі мүмкін емес. Сөйтіп, бір қарекетке барған да болар. Егер тап солай болған жағдайда тоталитарлық жүйеге Әуезовтің бұл әрекетінің ұнамасы бесенеден белгілі.

Қалай болғанда да «Жел тұрмаса, шөптің басы қимылдамайды». Мысалы, көп жұрттарды Әуезовтің жұмбақ жағдайда, онда да Кремль ауруханасында қайтыс болғаны қапаландырады. Өйткені жазушыны мазалаған полип тіпті де адам өмірін қиып кетерліктей кесел емес болса керек-ті. Бірақ сол асқазан өсіндісіне жасалған ота салдарынан ұлы жүрек соғуын тоқтатты. Арыс атаулы маңдайына сыймаған соры қалың қазақ үшін ұлт рухының асқар шыңындай Мұхтар Әуезов қазасы орны толмас өкініш күйінде мәңгілікке қалып қойды...

Жаттығу талдау жұмыстары

Жарияланды 21-01-2013, 16:55 Категориясы: Қазақ тілі және әдебиеті

Оңтүстік Қазақстан облысы,
Арыс ауданы, М. Шаханов атындағы жалпы орта мектебі
Қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі
Полатова Айнұр Мүслімбекқызы

Сабақтың тақырыбы: Жаттығу, талдау жұмыстары
Сабақтың мақсаты:
1. Білімділік: етістіктің райларының өзіндік ерекшеліктерін ажырата білу;
2. Тәрбиелік: сөйлеу мәдениетін қалыптастыру, адамгершілікке, туған жерді сүюге тәрбиелеу.
3. Дамытушылық: етістіктің райлары туралы білімдерін жүйелеу, жинақтау, талдау жұмыстарын жүргізу;
Сабақтың типі: білік пен дағдыны жүйелеу, жинақтау сабағы.
Сабақтың түрі: дамыта оқыту технологиясы.
Сабақтың әдіс - тәсілі: практикалық әдіс.
Сабақтың көрнекілігі: үлестірмелер
Пәнаралық байланыс: қазақ әдебиеті, тарих

Сабақтың барысы:
I. Ұйымдастыру кезеңі: 1. Оқушылармен сәлемдесу
2. Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру
3. Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару
II. Үй тапсырмасын тексеру:
1. Қалау рай 108 - 111 беттерді оқу.
2. 177 - жаттығу
3. Мақал – мәтелдерді жаттау.

III. Актуалдау кезеңі.
Жаттығу жұмысындағы «Ұлық болсаң, кішік бол» деген мақалдың бағыныңқы сыңары қандай рай екендігі сұралады.
«Етістіктің рай категориясы неше топқа бөлінеді? Олар қалай жасалады?» деген сұрақтарға жауап алынады.
ІV. Жаңа сабақ.
Етістіктің райларын қайталау. Әр райдың жасалу жолдарын оқушылармен бірлесе отырып, еске түсіру. Оқушыларды 4 топқа бөліп, топтарға райлардың атын беру.
Топ аттары тапсырмалар бойынша өзгеріп отырады, топ басшысы өз тобындағы оқушылардың жұмыстарын тексеріп, уақтылы бағалап отырады.

V. Дамыту кезеңі.
Оқулықпен жұмыс
178 - жаттығу
Етістіктерді теріп жазып, ашық райлы сөйлем түрлерінің қалай жасалғанын айту, сөйлемдерді әр топ өздеріне берілген рай аттарына сәйкес айналдырады.
Біздің бекінісіміз ойпаңдау жерде болатын. (Ашық рай, ауыспалы өткен шақ).
Біздің бекінісіміз ойпаңдау жерде болсын. (Бұйрық рай, ІІ жақ, анайы түрі).

Алдымызда үлкен адыр көрінеді. Сол адырдың төбесіне немістер бекінген. Биік адырды немістер толық пайдаланды. Олар біздің бекінісімізді бақылап отыратын болды. Қимылдасақ, атқылап дамыл бермеді. Немістер жатқан адырға біз де бет қойдық. Айғай – шусыз жылдамдата басып келеміз. Осы кезде біздің артиллерия жауды гүрсілдетіп атқылай бастады. Жер солқылдап, ауа жаңғырып жатты. Жаудың тікен сымды шебінен өттік. Оның әр жерінен есік ашылыпты. Пулеметтен оқты қарша бораттық.

«Шартты рай» тобына төмендегідей сөйлемдер берілді:
«Жылаған шешемен бірге жыласа, жігіттің жігіт болғаны қайсы, өйтсе, кісі уәдеден шыға ала ма? Жылаған шешемен бірге жылап, жігіт үйден ұзақ уақытқа алыс жерге кетсе, баласының жылағанын көрген соң, үйде қалған ананың көзінен жас кете ме, көкірегінен сағыныш қасіреті кете ме?».
180 - жаттығу.
а) Қалау рай, ашық рай, бұйрық райлы сөйлемді теріп жазуға әр топтан тақтаға бір-бір оқушы шықты. Мәтінде шартты рай болмағандықтан ол топқа басқа сөйлемдер берілді: «Түстік өмірің болса, кештік мал жина», «Не ексең, соны орасың».

Бақыт
Мен бақытты көрсем деуші едім. Біздің қақпаның алдындағы үлкен жолмен күнде бір қайыршы шал өтетін еді. Шал ұзын асасын жоғары көтеріп алып:
- Е, азаматтар, бақытты болыңдар! – дейтін. Менің бақытты көргім келді. Шал қара көлеңкеде үйреншікті жолменен кетіп бара жататын. Мен біраз қарап тұратынмын, содан соң жылдам басып үйге келетінмін. Төсекке жатқанда ұзын асалы шал көз алдымнан кетпейтін, даусы құлағымда тұратын. (С. Ерубаев)

Оқушыларға жеке, жұптық, топтық тапсырмалар берілді.
«Ашық рай» тобына:
«Шалқар – адалдық пен адамдықтың, кісіліктің алдында тік тұратын, қыздарын қыз деп қойып қалмай, қыз бала деп сыйлайтын, екіжүзділікті өлімнен де жаман деп қабылдайтын жандары таза халқы бар қалашық». «Абылай ханның қасында Бұқарекең жырлайды», «Машинаның қарасы көрінбей кетісімен Маржан үстіне өзіне ұнайтын ұсақ ақ гүлдері бар көйлегін киіп, шашын төбесіне түйіп, есікті кілттеп далаға шықты».

Берілген мәтіндерден етістіктердің шақ түрін анықтап, бұйрық райға айналдыру.
«Шартты рай» тобына:
«Қарадан хан болсам, халқым қалаған болар,
Айырдан нар болсам, атам жараған болар,
Көнеден дәурен озса, жасы жеткен болар,
Көнеден қамқа тозса, дәурені кеткен болар».
Ер жігіт айтпайды,
Айтса, қайтпайды.
Оқи берсең, көзің ашылады,
Отыра берсең, жалқаулық басынады.
Алтау ала болса, ауыздағы кетеді,
Төртеу түгел болса, төбедегі келеді.
Тіл тас жарады,
Тас жармаса, бас жарады.

Мәтіндерден шартты райлы етістіктерді тауып, ашық райға айналдыр.
«Бұйрық рай» тобына:
«Арлы - ожданды бол!
Намысыңды жастан сақта!
Халқыңды алалама!
Жақыныңды жаралама!»
«Құдай жарылқасын, бай қылсын,
Төрт-түлігін сай қылсын!»
«Малды теппе, Ақты төкпе».
«Есікті қатты қақпа, қатты серпіп жаппа».
«Кетпес дәулет берсін, Кең пейіл берсін».
Сөйлемдерден бұйрық райлы етістіктерді тауып, қалау райға айналдыру.
«Қалау рай» тобына:
«Дұғай сәлем бергейсің,
Ағам Есет беренге.
Бекет қайда дегенге,
Бекет кетті дегейсің
Шықпайтұғын тереңге».

Гүлі сұлу орманды
Сусатпағым келеді.
Жүзі жылы жандарды
Құшақтағым келеді.

Атадан ұл туса игі,
Ата жолын қуса игі.
Өзіне келер ұлын
Өзі билеп тұрса игі.
Мәтіндерден қалау райлы етістіктерді тауып, шартты райға айналдыру.
«Қызымыр» ойыны. Әр топтан бір оқушы тұрып, келесі топқа сұрақ қояды. Сұраққа барлық жауап бере алады.
Етістіктің райлары дегеніміз не?
Етістіктің райлары мен шақтары арасында қандай ұқсастық пен өзгешелік бар?
Етістік райларының қандай түрлері бар?
Ашық рай нені білдіреді және қалай жасалады?
Бұйрық райдың мағыналары қандай және қалай жасалады?
Бұйрық райдың жіктелу ерекшеліктері қандай?
Шартты райдың мағыналары қандай және қалай жасалады?
Шартты райлы етістіктердің сөйлемде қолданылу ерекшеліктері қандай?
Қалау рай дегеніміз не?
Қалау райдың қандай жасалу жолдары бар?
Қалау райдың жіктелу ерекшеліктері қандай?

IV. Үйге тапсырма беру:
1. 99 - 112 беттерді оқу
2. 179 - жаттығуды орындау
3. 112 - беттегі тапсырманы орындау
V. Бағалау.

Етістіктің райлары

Қазақ тілі
7-сынып

«Қарлы кесек» ойыны

Ойынның мақсаты:
1. Етістіктің райлары, оның түрлері және жасалу жолдары бойынша
материалдарды меңгерту;
2. Біріне-бірі түсіндіре отыра сөйлеу тілін дамыту, есту қабілетін арттыру;
3. Өздігінше оқулықпен жұмыс істеуге дағдыландыру;
4. Материалдың керектісін, нақтысын таңдап, тезис, жоспар, схема құруға машықтандыру;

Қажетті құрал-жабдықтар:
1.Бағыттаушы парақтар (қатысушылардың санына қарай)
2. Қатысушылардың нөмірі жазылған жетондар
3. Үстелдерді белгілеуге арналған сілтемелер
4. Жалпы бағалу парағы

Ойынның барысы:
Сынып топқа бөлініп, А,Б,В,Г деп белгіленген үстелдерге отырады. Әр оқушыға нөмірі жазылған жетондар беріледі. Әр үстелге жеке тапсырмалар беріледі де дайындалуға 10 минут уақыт беріледі. 10 минут шамасында оқушылар оқу және қосымша әдебиетті пайдалана отырып, жауап іздейді, оны тезистер түрінде жазып алады. Дайындыққа бөлінген уақыт аяқталған соң, І тур жарияланады. Оқушылар орындарынан тұрып, әрқайсысы өздерінің бағыттау парағы бойынша жаңа орынға отырады. Топ ішінде уақытты жүргізуші қадағалап отырады. Ең алдымен «А» жетоны бар оқушылар сөйлейді, содан соң кезегімен – «Б», «В» және «Г» әріптері бар ойыншылар сөйлейді. Осылайша, 4 тур өткізіледі. Кейін бағалау парақтарын жинап алу керек. Сабақ соңында «Ең жақсы сөйлеген оқушы», «Ең жақсы топ» анықталады.

Берілетін тапсырмалар:
«А» тобына Етістіктің райлары. Ашық рай.
«Б» тобына Бұйрық рай, бұйрық райдың жіктелуі, жасалу жолдары
«В» тобына Шартты рай, шартты райдың жіктелуі,жасалу жолдары
«Г» тобына Қалау рай, қалау райдың жіктелуі, жасалу жолдары

Нұсқаулар:
1. Параграфты мұқият оқып шық.
2. Негізгілерін дәптеріңе жазып ал.
3. Ережені есіңе сақта.
4. Ойыңды мысалмен дәлелдеп отыр.
5. Оқулықты пайдалана отырып, өз ойыңды толық жеткіз.
6. Басқа оқушыларды да зейін салып тыңда.

Қорытынды.
Бағалау.

Үй тапсырмасы: 1. Етістіктің райлары туралы оқу.
2. «Атаның баласы ғана емес, адамның баласы болсам...»
деген тақырыпта шағын шығарма жазу

Сынып: 8Б

Сабақтың тақырыбы: Қазақстан ормандары

Сабақтың мақсаты:1.Оқушылардың білімін дамыту, тереңдету.

2.Әдеби сөздік қорын молайту, байыту.

3.Ұқыпты тәртіпті болуға,табиғатты қорғауға тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі: баяндау, сұрақ - жауап

Сабақтың типі: жаңа білім беру

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың көрнекілігі: оқулық,тақта,қима\қағаздар

Сабақтың барысы:

I Ұйымдастыру кезеңі:1.Cәлемдесу

2.Сабаққа назарын аудару

II Үй тапсырмасын тексеру:Өтілген тақырыптарға байланысты сұрақтар қоямын.Сөздікті қайталау. Етістіктің шақтары

III Жаңа сабақ:

Жаңа сөздермен таныстыру.

- Қазақстан ормандары І,ІІ бөлім мәтінді оқытып, аударма жасап түсіндіру.

- Берілген сөйлемдерді сұраулы сөйлемге айналдырып жазыңдар.

- Берілген сөйлемдердің дұрыс немесе бұрыс екенін анықтаңдар.

- Берілген мәліметті мұқият оқып, орыс тіліне аударыңдар

- Өлеңді мәнерлеп оқып, мәнін түсіндіру.

IV Сабақты қорыту: Өтілген тақырыпқа байланысты сұрақтар қою арқылы сабақты қорытамын.

V Үйге тапсырма:б 228 Тоғай өлеңді жаттау

VI Бағалау

Сынып: 8Б

Сабақтың тақырыбы: Орманға төнген апат

Сабақтың мақсаты:1.Оқушылардың білімін дамыту, тереңдету.

2.Әдеби сөздік қорын молайту, байыту.

3.Ұқыпты тәртіпті болуға,табиғатты қорғауға тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі: баяндау, сұрақ - жауап

Сабақтың типі: жаңа білім беру

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың көрнекілігі: оқулық,тақта,қима\қағаздар

Сабақтың барысы:

I Ұйымдастыру кезеңі:1.Cәлемдесу

2.Сабаққа назарын аудару

II Үй тапсырмасын тексеру:Өтілген тақырыптарға байланысты сұрақтар қоямын.Сөздікті қайталау. Үстеу қайталау

III Жаңа сабақ:

Жаңа сөздермен таныстыру.

- Орманға төнген апат мәтінді оқытып, аударма жасап түсіндіру.

- Мәтіннің көмегімен сұрақтарға жауап бере отырып, өзара әңгімелесіңдер.

- Берілген сөйлемдерді толықтырып жазыңдар.

- Берілген мәтінді мәнерлеп оқып, қазақ тіліне аударыңдар.

IV Сабақты қорыту: Өтілген тақырыпқа байланысты сұрақтар қою арқылы сабақты қорытамын.

V Үйге тапсырма: Түсінік айту

VI Бағалау

Сабақ жоспары

9-сынып

Сабақтың тақырыбы: Қорықтар неге керек?

Сабақтың мақсаты: Білімділік: Қазақстанның қорықтары туралы танымдық білімін арттыру және білетінін сөйлеу арқылы еркін жеткізу, сол білімдерін әрі қарай мәтін, сұхбат арқылы қалыптастыру.

Дамытушылық: Оқушылардың ой - өрісін, есте сақтау және шығармашылық қабілеттерін дамыту.

Тәрбиелік: Қоршаған ортаға деген көзқарастарын қалыптастыра отырып, табиғатты қорғауға , аялауға,сүюге тәрбиелеу.

Сабақтың түрі:Саяхат сабағы

Әдіс - тәсілдер:Саралап -деңгейлеп оқыту, Проблемалық-ізденіс әдісі, коммуникативтік әдіс, сұрақ-жауап.

Жұмыс түрлері: жұптық, топтық жұмыс

Көрнекілік: Слайд- презентация, интерактивті тақтамен жұмыс, фотосуреттер, тірек-сызба,коллаждар,бүктемелер.

Пәнаралық байланыс: география, статистика, әдебиет

Сабақ барысы

І.Ұйымдастыру кезеңі Кезекшімен сұхбат,оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру

ІІ Үй жұмысын тексеру. Берілген сөздер мен сөз тіркестерімен сөйлем құру. Сөйлем ішінен бастауыш пен баяндауышты табу.Өсімдік, табиғат аясында, қорғау, зиян келтіру,жанашырлық, қамқор болды,қорықты аралау.

ІІІ Жаңа сабақ.

Сабақтың мақсатымен таныстыру.

Ой толғау. Қорықтар неге керек? Қорық- дегеніміз не?

Оқушылардың жауабы(Кейбір жан - жануарлар мен өсімдіктер дүниесін алғашқы табиғи тіршілігін сақтап қалу үшін қорықтар қажет.) Оқушылардың дайындап келген слайд-презентациясын көру.

Өсімдіктер мен жануарлар қорғалатын тұтас табиғи аймақты- қорықтар деп атайды.

IV Оқулықпен жұмыс. Мәтінді ( Оқулық 49-бет) абзацка бөліп оқу.

Мәтін мазмұны бойынша әңгімелесу.

Мұғалім:Балалар, қазіргі кезде жануарлар мен өсімдіктердің құрып кету қаупі бар ма?

Елімізде табиғат байлығын қорғап сақтайтын қорықтар көп пе?

Саяхатқа дайындық кезеңі.Оқушыларға компьютер арқылы тыңдатамын: Тыңдаңыздар,тыңдаңыздар! Сөйлеп тұрған “№20 лицей - мектебінің” әуежайы.

№20 лицей - мектебінің әуежайынан Ақсу - Жабағалы, Наурызым қорығы Қорғалжын ,Марқакөл, Батыс Алтай қорығы, Алакөл қорығы,Алматы, Барсакелмес, Үстірт- Қызыл кітап бағыттары бойынша сағат14:50 – де

«Эйр Қапшағай» компаниясының ұшағына отырғызу басталады. « Егер

Сіздер қорықтардағы өсімдіктер мен жануарлар жайында тереңірек білгіңіз келсе, қорғау шараларына қатысамын десеңіз бізбен бірге саяхатқа шығыңыз».

Қысқа мерзімді жобалау жұмыстарын қорғау

V Мұғалімнің сөзі: Құрметті саяхатшылар, сіздерге демалысқа шығар алдында қысқа мерзімді жобалау жұмысы берілді. (2 апта). Қанекей , сол жұмыстарынызды тыңдап бағалайық. Жоба мақсаттары: Қазақстандағы қорықтар туралы шағын жобаларын қорғау.1.Жұмыс әдісі: Жұптық, топтық жұмыс

2.Жұмыстың жүргізілуі:Қорықтар туралы кітаптар оқу.(Кітапханаға бару)

Интернет мәліметтерін жинастыру.3.Презентация.4.Рефлексия.

І топ Ақсу-Жабағылы қорығы( Рамазанова Г, Саятова М.) Презентация

ІІ топ Алматы,Алакөл қорығы(Рат А, Кучерова В.)Презентация

ІІІ топ Үстірт,Наурызым қорығы(Абілпатта Е, Штаева Б)

ІV топ Батыс Алтай, Барсакелмес қорығы( Оразбаева А, Нурова А.)коллаж, фотосуреттер.

VI. Деңгейлік тапсырмаларды орындау. Ұшаққа отырғызу басталды.Билет алуларыңызды сұраймыз.

І класс, эконом класс,бизнес класс билеттерін алу үшін мына деңгейлік тапсырмаларды орындауларың керек.

ІІІ деңгей (І класс билеттері, міндетті деңгей)

1.Берілген сөздердің түбірлерін анықтаңдар.

Өндіріс, елдерде, тіршілігінен, дамыған,құстар, табиғатын,күнде, орманы,

құрметтей,аңға,жан-жануарларға, өсімдіктерді, елімізде, мемлекеттік,байлығын.

2.Берілген сөйлемдерге сұрақ қойыңдар.(ауызша)

ІІ деңгей (эконом класс, мүмкіндік деңгей)

1. Көп нүктенің орнына керекті жалғауларды қойыңдар. 1. Жан-жануар... мен өсімдік... дүниесі.

2. Құс... сайрап, көбелек...ұшып,гүл... гүлдеп

тұруы үшін біз... Өз Отанымыз... табиғатын қорғауы... керек.

3.Табиғат...ар-ұжданы таза,саналы адам... ғана қорғай алады.

4.Орман...мен өсімдіктер..., жануар... мен

аң-құстар...қорғап сақтайтын қорық көп.

2 «Қорықтар неге керек?» деген мәтіннен бастауышы бар сөйлемдерді тауып, оған сұрақ қойыңдар.

І деңгей Монолог «Экологияны жақсарту үшін қандай шаралар өткізу керек?»

VII Рефлексия

Адамзаттың несіз күні жоқ?

Оны айтуға ненің тілі жоқ?

VIII Сабақты қорытындылау .Сабақты оқушылар өздері қорытады. І топ Сөзжұмбақ дайындап келіпті. ІІ топ сұрақ-жауап .

1. Маңғыстау облысында орналасқан қорық (Үстірт)

2. «Ән салғыш құмдар»құмды төбесі бар қорық (Алматы)

3. Екі өзеннің атауынан құрылған қорық аты (Ақсу-Жабағылы)

4. Суда жүзетін құстарды қорғау мақсатында құрылған қорық(Қорғалжын)

5. Наурызым қорығы қайда орналасқан(Қостанай)

6. Қылқанды тайга орманы орналасқан қорық(Батыс Алтай)

7. «Қызыл кітап» поэмасының авторы?(Қ. Мырза Әли)

ІІІ Инсерт картасын толтырды .

ІV Географиялық картадан қорықтардың орналасуын көрсетті.

ІХ Үйге тапсырма: Оқулық 51-бет ,7-тапсырма.Берілген синонимдік қатарларды оқып шығып,есте сақтаңдар.Қиындық, тапшылық сөздерінің антонимдерін жазыңдар

Х Оқушыларды бағалау.

Сынып: 8Б

Сабақтың тақырыбы: Арқарлар

Сабақтың мақсаты:1.Оқушылардың білімін дамыту, тереңдету.

2.Әдеби сөздік қорын молайту, байыту.

3.Ұқыпты тәртіпті болуға,табиғатты қорғауға тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі: баяндау, сұрақ - жауап

Сабақтың типі: жаңа білім беру

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың көрнекілігі: оқулық,тақта,қима\қағаздар

Сабақтың барысы:

I Ұйымдастыру кезеңі:1.Cәлемдесу

2.Сабаққа назарын аудару

II Үй тапсырмасын тексеру:Өтілген тақырыптарға байланысты сұрақтар қоямын.Сөздікті қайталау. Үстеу қайталау

III Жаңа сабақ:

Жаңа сөздермен таныстыру.

- Арқарлар мәтінді оқытып, аударма жасап түсіндіру.

- Мәтіннің көмегімен сұрақтарға жауап бере отырып, өзара әңгімелесіңдер.

- Берілген сөйлемдерді толықтырып жазыңдар.

- Берілген өлеңді мәнерлеп оқып бес минутта жаттау.

IV Сабақты қорыту: Өтілген тақырыпқа байланысты сұрақтар қою арқылы сабақты қорытамын.

V Үйге тапсырма: Түсінік айту.

Өткенді қайталау.

VI Бағалау

Сынып: 8Б

Сабақтың тақырыбы: Қорықтардың пайдасы

Сабақтың мақсаты:1.Оқушылардың білімін дамыту, тереңдету.

2.Әдеби сөздік қорын молайту, байыту.

3.Ұқыпты тәртіпті болуға,табиғатты қорғауға тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі: баяндау, сұрақ - жауап

Сабақтың типі: жаңа білім беру

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың көрнекілігі: оқулық,тақта,қима\қағаздар

Сабақтың барысы:

I Ұйымдастыру кезеңі:1.Cәлемдесу

2.Сабаққа назарын аудару

II Үй тапсырмасын тексеру:Өтілген тақырыптарға байланысты сұрақтар қоямын.Сөздікті қайталау. Үстеу қайталау

III Жаңа сабақ:

Жаңа сөздермен таныстыру.

- Қорықтардың пайдасы мәтінді оқытып, аударма жасап түсіндіру.

- Мәтіннің көмегімен төмендегі сұрақтарға жауап беру.

- Сөйлемдерді аяқтаңдар.

- Берілген мәтіннің көмегімен өз беттеріңше диолог құраңдар.

- Туынды зат есім жасайтын жұрнақтармен таныстыру.

- Сөздерге тиісті жұрнақ жалғап, сөйлемдерді көшіру.

- Өлеңді оқып, мағынасын қазақ тілінде түсіндіріңдер.

IV Сабақты қорыту: Өтілген тақырыпқа байланысты сұрақтар қою арқылы сабақты қорытамын.

V Үйге тапсырма: Түсінік айту.

Өткенді қайталау.жұрнақ жаттау.

VI Бағалау

Сынып: 8Б

Сабақтың тақырыбы: Қазақстанның қызыл кітабы.

Сабақтың мақсаты:1.Оқушылардың білімін дамыту, тереңдету.

2.Әдеби сөздік қорын молайту, байыту.

3.Ұқыпты тәртіпті болуға,табиғатты қорғауға тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі: баяндау, сұрақ - жауап

Сабақтың типі: жаңа білім беру

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың көрнекілігі: оқулық,тақта,қима\қағаздар

Сабақтың барысы:

I Ұйымдастыру кезеңі:1.Cәлемдесу

2.Сабаққа назарын аудару

II Үй тапсырмасын тексеру:Өтілген тақырыптарға байланысты сұрақтар қоямын.Сөздікті қайталау.

III Жаңа сабақ:

Жаңа сөздермен таныстыру.

- Қазақстанның қызыл кітабы мәтінді оқытып, аударма жасап түсіндіру.

- Берілген сөздер мен сөз тіркестерінен сөйлем құрастырыңдар.

- Берілген сөйлемдерге сұрақтар қойып, сұрақ-жауап түрінде диалог құрыңдар.

- Берілген мәліметті мұқият оқып, өз ойларыңмен толықтырыңдар.

- Туынды зат есім жасайтын жұрнақтармен таныстыру.

- Сөздерге тиісті жұрнақ жалғап, сөйлемдерді көшіру.

IV Сабақты қорыту: Өтілген тақырыпқа байланысты сұрақтар қою арқылы сабақты қорытамын.

V Үйге тапсырма: Түсінік айту.

Өткенді қайталау.жұрнақ жаттау.

VI Бағалау

Сынып: 8Б

Сабақтың тақырыбы: Диктант Жаңбыр

Сабақтың мақсаты:1.Оқушылардың білімін дамыту, тереңдету.

2.Әдеби сөздік қорын молайту, байыту.

3.Ұқыпты тәртіпті болуға, қатесіз жазуға тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі: баяндау

Сабақтың типі: бақылау сабағы

Сабақтың түрі: жазба жұмысы

Сабақтың көрнекілігі: тақта

Сабақтың барысы:

I Ұйымдастыру кезеңі:1.Cәлемдесу

2.Сабаққа назарын аудару

II Үй тапсырмасын тексеру:Өтілген тақырыптарға байланысты сұрақтар қоямын.Сөздікті қайталау.

III Жаңа сабақ:

Қиын сөздерді тақтаға жазамын.

Жаңбыр

Көктем келіп, айналада құстар көбейіп кетті. Ертеден кешке дейін дүр-дүр етіп, ағаштан ағашқа қонып, у-шу базар жасауда. Шықылықтасып тыным таппайды.

Кенет аспанды бұлт торлап, ауа райы өзгеріп сала берді. Сытыр-сытыр етіп жаңбыр жауа бастады.Әлден соң күн шатыр- шұтыр күркіреді де, жаңбыр селдете құйды. Әлгінде ғана мәзмейрам болған құстар да, пырылдай ұшқан торғайлар да, шуылдап ойнаған балалар да көрінбейді.

Жаңбыр ұзақ жауған жоқ. Төңіректің бәрін ағыл -тегіл етті де, кілт тоқтады.Бұлт ашылып, жарқ етіп күннің көзі көрінді. Ағаш жапырақтарындағы жаңбыр сулары күн сәулесіне жылт- жылт етеді. Жоғарыдан аққан су тамшылары тырс-тырс тамады. Сәлден соң құстар өз әндеріне қайта кірісті.

IV Сабақты қорыту: Өтілген тақырыпқа байланысты сұрақтар қою арқылы сабақты қорытамын.

V Үйге тапсырма: Өткенді қайталау

VI Бағалау

Сынып: 8Б

Сабақтың тақырыбы: Қазақстанның қызыл кітабы.

Сабақтың мақсаты:1.Оқушылардың білімін дамыту, тереңдету.

2.Әдеби сөздік қорын молайту, байыту.

3.Ұқыпты тәртіпті болуға,табиғатты қорғауға тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі: баяндау, сұрақ - жауап

Сабақтың типі: жаңа білім беру

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың көрнекілігі: оқулық,тақта,қима\қағаздар

Сабақтың барысы:

I Ұйымдастыру кезеңі:1.Cәлемдесу

2.Сабаққа назарын аудару

II Үй тапсырмасын тексеру:Өтілген тақырыптарға байланысты сұрақтар қоямын.Сөздікті қайталау.

III Жаңа сабақ:

Жаңа сөздермен таныстыру.

- Қазақстанның қызыл кітабы мәтінді оқытып, аударма жасап түсіндіру.

- Берілген сөздер мен сөз тіркестерінен сөйлем құрастырыңдар.

- Берілген сөйлемдерге сұрақтар қойып, сұрақ-жауап түрінде диалог құрыңдар.

- Берілген мәліметті мұқият оқып, өз ойларыңмен толықтырыңдар.

- Туынды зат есім жасайтын жұрнақтармен таныстыру.

- Сөздерге тиісті жұрнақ жалғап, сөйлемдерді көшіру.

IV Сабақты қорыту: Өтілген тақырыпқа байланысты сұрақтар қою арқылы сабақты қорытамын.

V Үйге тапсырма: Түсінік айту.

Өткенді қайталау.жұрнақ жаттау.

VI Бағалау

Сынып: 8Б

Сабақтың тақырыбы:Уақыттың күші.

Сабақтың мақсаты:1.Оқушылардың білімін дамыту, тереңдету.

2.Әдеби сөздік қорын молайту, байыту.

3.Ұқыпты тәртіпті болуға, уақытты бағалауға тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі: баяндау, сұрақ - жауап

Сабақтың типі: жаңа білім беру

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың көрнекілігі: оқулық,тақта,қима\қағаздар

Сабақтың барысы:

I Ұйымдастыру кезеңі:1.Cәлемдесу

2.Сабаққа назарын аудару

II Үй тапсырмасын тексеру:Өтілген тақырыптарға байланысты сұрақтар қоямын.Сөздікті қайталау.

III Жаңа сабақ:

Жаңа сөздермен таныстыру.

- Уақыттың күші мәтінді оқытып, аударма жасап түсіндіру.

- Берілген сұрақтарға жауап беру.

- Өзің үшін маңызды\ маңызды емес істер тізімін жасап, кестені толтырыңдар. «Егер менің уақытым жеткілікті болса, мен...» деген тақырыпта монолог дайындаңдар.

- Қазақшаға аударыңдар.

- Өздерің сияқты оқушының күнделігін оқып шығыңдар да, сұрақтарға жауап беріңдер.

IV Сабақты қорыту: Өтілген тақырыпқа байланысты сұрақтар қою арқылы сабақты қорытамын.

V Үйге тапсырма: Түсінік айту.

Морфологияны қайталау

VI Бағалау

Сынып: 8Б

Сабақтың тақырыбы: Мадаль сөздер.

Сабақтың мақсаты:1.Оқушылардың білімін дамыту, тереңдету.

2.Әдеби сөздік қорын молайту, байыту.

3.Ұқыпты тәртіпті болуға, уақытты бағалауға тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, сұрақ - жауап

Сабақтың типі: жаңа білім беру

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың көрнекілігі: оқулық,тақта,қима\қағаздар

Сабақтың барысы:

I Ұйымдастыру кезеңі:1.Cәлемдесу

2.Сабаққа назарын аудару

II Үй тапсырмасын тексеру:Өтілген тақырыптарға байланысты сұрақтар қоямын.Сөздікті қайталау.

III Жаңа сабақ:Жаңа сөздермен таныстыру.

Модаль сөздер сөйлеушінің айтылған ойына қатысты көзқарасын көрсетеді. Модаль сөздер\ топшылау, растау мағынасын білдіреді. Олар ешбір сөз табына жатпайды. Қазақ тілінде модаль сөздер көп емес. Олар: шамасы, әрине, әлбетте, бар, қажет, керек, иә, жоқ, мүмкін, тиіс, расында, шынында, сияқты, секілді, тәрізді, ықтимал. Осы сөздердің ішінде шығар, болар, екен, керек, қажет, сияқты, тәрізді модаль сөздер сөйлемнің соңында келеді. Ал қалған сөздер көбінесе сөйлемнің басында келеді немесе соңында келе береді.

- Сөйлемдерді оқып, модаль сөздерді анықтаңдар.

- Уақыт мағынасында қолданылатын тұрақты сөз тіркестерін толықтырып жазыңдар. Олармен модаль сөздерді қолдана отырып сөйлем құраңдар.

-Бірнеше нұсқада сөйлем құраңдар.

- Қазақшаға аударыңдар.

- Өздерің сияқты оқушының күнделігін оқып шығыңдар да, сұрақтарға жауап беріңдер.

IV Сабақты қорыту: Өтілген тақырыпқа байланысты сұрақтар қою арқылы сабақты қорытамын.

V Үйге тапсырма: Түсінік айту,ереже жаттау

VI Бағалау

Сынып: 8Б

Сабақтың тақырыбы: Ең бағалы нәрсе.

Сабақтың мақсаты:1.Оқушылардың білімін дамыту, тереңдету.

2.Әдеби сөздік қорын молайту, байыту.

3.Ұқыпты тәртіпті болуға, уақытты бағалауға тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі: баяндау, сұрақ - жауап

Сабақтың типі: жаңа білім беру

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың көрнекілігі: оқулық,тақта,қима\қағаздар

Сабақтың барысы:

I Ұйымдастыру кезеңі:1.Cәлемдесу

2.Сабаққа назарын аудару

II Үй тапсырмасын тексеру:Өтілген тақырыптарға байланысты сұрақтар қоямын.Сөздікті қайталау.

III Жаңа сабақ:Жаңа сөздермен таныстыру.

-Ең бағалы нәрсе мәтінді оқытып, аударма жасап түсіндіру.

- Уақыт сөзіне синонимдер қатарын жазыңдар.

- Берілген сөйлемдерді қарай, таяу сөздерін қосып, толықтырып жазыңдар. Қарай,таяу қай септіктердің шылауы? Еске түсіріңдер.

-Сұрақтарға нақты жауап беріңдер.

-Кім қай уақытта не істейді?

IV Сабақты қорыту: Өтілген тақырыпқа байланысты сұрақтар қою арқылы сабақты қорытамын.

V Үйге тапсырма: «Уақыт күткендерге өте баяу, қорыққандарға тым жылдам нәрсе» дейді. Сонымен, уақыт деген не? Қалай ойлайсыңдар? Осы тақырыпта монолог дайындау.

VI Бағалау

Скачать материал

Скачать материал "Жалқау мен мешкей Есімшенің тәуелденуі"

Как учитель может зарабатывать на Инфоуроке?

Краткое описание документа:

Сынып: 8Б Сабақтың тақырыбы: Жалқау мен мешкей Есімшенің тәуелденуі. Сабақтың мақсаты:1.Оқушылардың білімін дамыту, тереңдету. 2.Әдеби сөздік қорын молайту, байыту. 3.Дұрыс тамақтануға тәрбиелеу. Сабақтың әдісі: баяндау, сұрақ - жауап Сабақтың типі: жаңа білім беру Сабақтың түрі: аралас сабақ Сабақтың барысы: I Ұйымдастыру кезеңі:1.Cәлемдесу 2.Сабаққа назарын аудару II Үй тапсырмасын тексеру:Өтілген тақырыптарға байланысты сұрақтар қоямын. III Жаңа сабақ: Жаңа сөздермен таныстыру. Жалқау мен мешкей, Ішкен- жегенің де маңызды мәтіндерін оқытып аударма жасап түсіндіру. Есімшенің тәуелденуін төмендегі кесте арқылы түсіндіру.

Скачать материал

Найдите материал к любому уроку, указав свой предмет (категорию), класс, учебник и тему:

6 660 917 материалов в базе

Найти материалы

Скачать материал

Другие материалы

pptx

Статья на тему: Общие обязанности участников дорожного движения

03.04.2014
1242
2

docx

Урок «Культурное наследие казахского народа»

03.04.2014
1217
0

docx

Отчёт о проведении районного семинара учителей русского языка и литературы

03.04.2014
2561
10

pptx

Презентация «Правописание корней е-и»

03.04.2014
846
0

rar

Панорамный урок Литературы

03.04.2014
2703
9

docx

Урок по литературе Восточной Сибири «Эпос народов Восточной Сибири «Якутский героический эпос «Олонхо»

Рейтинг: 5 из 5

03.04.2014
3358
10

pptx

Кировград поэтический

03.04.2014
1760
1

Вам будут интересны эти курсы:

Оставьте свой комментарий

Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.

Скачать материал
- 03.04.2014 5264
- DOCX 846 кбайт
- Оцените материал:
Настоящий материал опубликован пользователем Прназаров Тасболат Копжасарович. Инфоурок является информационным посредником и предоставляет пользователям возможность размещать на сайте методические материалы. Всю ответственность за опубликованные материалы, содержащиеся в них сведения, а также за соблюдение авторских прав несут пользователи, загрузившие материал на сайт

Если Вы считаете, что материал нарушает авторские права либо по каким-то другим причинам должен быть удален с сайта, Вы можете оставить жалобу на материал.
Удалить материал
Автор материала

Прназаров Тасболат Копжасарович
- На сайте: 8 лет и 9 месяцев
- Подписчики: 0
- Всего просмотров: 8158
- Всего материалов: 2