36 Кукмара
муниципаль районының мәгълүмати-методик үзәге Кукмара
муниципаль районы Кукмара поселогының 4
нче номерлы гомуми урта белем бирү мәктәбе Татар теленнән сүзлек диктантлары җыентыгы (5 нче сыйныфлар өчен) . 2007 Кукмара
муниципаль районының мәгълүмати-методик үзәге Кукмара
муниципаль районы Кукмара поселогының 4
нче номерлы гомуми урта белем бирү мәктәбе Татар теленнән сүзлек диктантлары җыентыгы (5 нче сыйныфлар өчен) . Кукмара
муниципаль районының мәгълүмати-методик үзәкнең методик Советы карары нигезендә нәшер ителә Төзүче: Хәкимҗанова М.М. Кукмара муниципаль районы Кукмара поселогының 4 нче номерлы гомуми урта белем бирү мәктәбенең татар теле һәм әдәбияты укытучысы Рецензентлар:
Мансуров Р.М. – Кукмара муниөипаль районының мәгариф бүлеге башлыгы, педагогия фәннәре кандидаты. Ганиева Д.Х. – Кукмара муниөипалҗ районының мәгълүмати- методик үзәкнең директоры. Татар теленнән сүзлек диктантлары җыентыгы. 5 нче рус сыйныфының татар төркемнәрендә эшләүче укытучылар өчен кулланма. Хәкимҗанова М.М., Кукмара, 2007, - 31 бит. Фәнни редактор: Гыйззәтуллина Н.М., педагогия фәннәре кандидаты. Аңлатма язуы Балаларның грамоталы язуына ирешү- катлаулы һәм дәвамлы хезмәт. Укучыларда дөрес язу күнекмәләре формалаштыру беренче сыйныфтан башлана. Дүртенче сыйныфны тәмамлаганда, бала авазларны дөрес хәреф белән белдерә ала, өлешчә орфографик кагыйдәләр белән таныш була. Ә бишенче сыйныфтан башлап, орфографик һәм орфоэпик кагыйдәләр өстендә эш һәр дәрестә һәм системалы алып барыла башлый. Орфограммаларны үзләштерү һәм ныгыту өчен дөрес язу кагыйдәсен белү генә җитми. Аны гамәли яктан да ныгытырга кирәк. Урта мәктәптә грамоталы язарга өйрәтүдә язма эшләрнең күп төрләре кулланыла: хәтер, сүзлек диктантлары, искәртмәле, аңлатмалы, тикшерү, сайланма, күрмә, иҗади һәм контроль диктантлар. Дөрес язу күнекмәләре формалаштыруда иң актив кулланылганы – сүзлек диктантлары. әлеге сүзлек диктантлары җыентыгы укучыларның грамоталы язуына ирешү максатын күз алдында тотып төзелде. Укучыларны өйрәнелгән билгеләмәләрне һәм кагыйдәләрне, шулай ук үзләренә таныш булган терминнарны дөрес файдаланырга өйрәтү бурычлары куелды. Җыентыкка кертелгән диктантларда татар телендә булган әйтелеш белән язылыш арасындагы аермалыкка, татар
алфавитының үзенчәлекле хәрефләре кергән сүзләргә һәм язма эшләрдә очраган типик хаталарга игътибар ителде. Диктантлардагы сүз саны нигездә программа таләпләренә туры килә. Беренче дәрестә, сүзлек диктантына укучыны әзерләү өчен, орфограммалар төшереп калдырылган сүзләр һәм аларның кагыйдәләре бирелә. Алар атна буена һәр дәреснеә актуальләштерү этабында кабатланыла. Нәтиҗәдә укучы бирелгән сүзләргә һәм кагыйдәгә өч – дүрт тапкыр мөрәҗәгать итә. Дүртенче дәрестә шул типтагы сүзләр әйтеп яздырыла, кагыйдә тагын бер тапкыр искә төшерелә һәм алдагы диктантка әзерләнү өчен яңа сүзләр бирелә. Һәр диктант өчен сүзләр, мәсәлән, 1, 2, 3 нче номерлар белән күрсәтелде. Ел дәвамында мондый диктантлар саны егермегә җитә. Көтелгән белем нәтиҗәләре: 1)
грамоталы язу күнекмәләре булдыру; 2)
өйрәнгән кагыйдәләрне кулана белергә өйрәтү. №1 ө-е, э хәрефләре №2 о-ы хәрефләре е көзг… ы бор…ч е төлк… о,ы К…р…ч е төт…н о,ы б…л…н е,е чөг…нд…р о,ы б…л…т е өр…к ы,ы к…р…м е өл…ш о,ы к…р…м е бөр… ы,ы ч…г...р е дөг… о,ы ч…к…р е сөлг… ы орл…к е мөг…з о,ы с…р… е бөт…н ы,ы җ…л… е көм…ш о,ы с…л… э …ре ы соск…ч е өр… ы бор…ч э,е …чл…к о,ы …зын е өчл… ы …зан е,е Б…т…р ө,е б…т…р Е,е с…л…к ө, е с…л…к Э,е …лг…ч О, ө хәрефләре сүзнең беренче иҗегендә генә языла, башка иҗекләрдә ө, о ишетелсә дә ы, е хәрефләре языла. №3
я хәрефе №4 ю хәрефе я …смык ю …рган я …лкын ю …шкын я то…к ю кы… я кы… ю …кә я …шеен ю …еш я …дәч ю би…че я и…к ю җә… я дө… ю сө… я ма…к ю җы…чы я ку…н ю ки… я кы…к ю …март е кы…к ю …ри я чына…к ю ба… я әки…т ю би… я кө…нтә ю …ан я чи… ю …тәл я о… ю Ка…м я …фрак ю а… я ко…ш я хикә… я пы…ла Сүз башында, сузык аваз хәрефләреннән соң, иҗек башында я, ю языла
№5 е,е (э) хәрефләре е …лга Е хәрефе е дип укыла: Сүз бабашында һәм сузык аваз хәрефеннән соң (иҗек башында), е хәрефе э дип укыла: сүз уртасында һәм ахырында тартык аваз хәрефеннән соң (кушылмада). е,е (э) …г…т е сы…к е ти…н е ку… е би… е ки…м е ка…ш е сы…р е …фәк е са…скан е ки…з е у…нчык е(э),е(э) к…рп… е(э) ч…б…н е(э) б…т…рг…ч е(э) с…б…рк… №6 й хәрефе й …омры Й хәрефе языла: сүз башында о,ө хәрефләре алдында гына; иҗектәге сузык артында . й …орт й …омран й …өзем й …өрәк й …өкләмә й …одрык я …дрә й …омыш ю …март й …өк ю …кә й ба…рак й бә…рәм й сара… й обо… й ә…т й ка…т №7 в хәрефе В …әли В хәрефе сүз һәм иҗек башында языла. Рус теле аша кергән сүзләрдә генә в дип укыла, татар сүзләрендә w дип укыла. в …акыт в …атан в а…аз в та…ыш в чиклә…ек в са…ыт в …алчык в гөрлә…к в һа…а в Сә…ия в …атык в а…ыл в та…ык у та… у та…да в та…ы у ба… у ба…да в ба…ы у са… у са…ды в са…а №8 к, г хәрефләре Г ...ариф к,г …а…а К, г хәрефләре калын сузык аваз хәрефләре булган сүзләрдә калын, нечкә сузык аваз хәрефләре булган сүзләрдә нечкә укыла. К хәрефеннән соң сузык авазга башланган яки чагыштыру дәрәҗәсе кушымчалары өстәлсә ул г белән чиратлаша. к су…а к …Ур…а к …үр…ә к,к …аба… к,г …аба…ы к …ибә г ты…ыз г ти…ез г а…ач г и…ен к …ойма к …өймә к мамы… г мамы…ы к,к …ызы… к,г …ызы…ы к сызы… г сызы…ы №9 м, н, ң хәрефләре н у… ң у… н ми… ң ми… м та… ң та… ң ту… н ту… н ме… ң ме… ң си…а ң ми…а ң кү…ел ң се…ел ң җи…ел ң җи…әр ң а..а н я..а ң зә..гәр ң я…гыр н я…гын ң ча…гы м та…ган №10 ы,е хәрефләре ы ук… Ы- калын сузык, калын сүзләрдә языла, (э), е – нечкә сузык, нечкә сүзләрдә языла. е ик… ы сар…к ы саб…н е пәк… е күк… ы как… ы дар… е дөг… ы сар… ы к…з…к е к…ш… ы с…з…к е җитт… ы язд… ы ч…рш… ы җ…л… ы җ…рч… №11 ә -е(э) хәрефләре ә үл…н ә авазын әйткәндә авыз ки5 итеп ачыла, е(э) авазын әйткәндә иреннәрне җәябез. е бүл…н ә бүл…к е бүг…н е бөр… ә,е п…к… е эсс… е күм…р ә күм…р е җитт… ә җит… ә,е к…кр… ә,ә түг…р…к ә,е т…мл… е,ә б…л… ә,е б…л…ш е,е б…л…ш е,е б…л…н е,ә б…л…н №12 у,ү хәрефләре у …рман Калын сузыклар булган иҗекләрдә, сүзләрдә у, нечкә сузыклар булган иҗекләрдә, сүзләрдә ү языла. ү …лән у …рам ү …рдәк у б…ран ү б…ре у т…ган ү т…тәл у с…зык ү с…злек у к…л ү к…л у т…кран ү т…гәрәк ү к…бәләк ү к…ркә ү б…рек ү б…лмә №13 һ, х хәрефләре х …ат һ …ава х …ата Һ …ади х …алык һ …аман х …атын һ Ил…ам һ …әйкәл һ шә…әр һ мө…им һ …өнәр х …езмәт һ …әрбер х бә…ет х ...айван һ Ма…ирә х рә…әт Х …әдичә №14 җ хәрефе җ …әй ч …әй җ …иләк ч …иләк җ …авап ч …итен җ …итен җ бө…әк җ кә…ә җ нәти…ә җ …өмлә җ …омга җ …өй җ …ил җ …Ир ч …ир җ …итез җ …им №15 ь хәрефе ь ям… -ямь – сүзнең нечкә әйтелешен белдерү өчен; -ятьмә - иҗекнең нечкә укылышын күрсәтү; -гарәп теленнән кергән сүзләрдә ь хәрефе иҗекнең нечкә әйтелешен күрсәтү өчен; -дөнья – я, ю, е хәрефләрен алдагы тартыктан аерып уку өчен нечкә иҗек ахырында (ь) аеру билгесе куела. ь яш… ь яп… ь юн… ь ят…мә ь ян…чү ь сәгат… ь кәгаз… ь мәкал… ь шагыйр… ь шигыр… ь Тәлгат… ь Сөнгат… ь табигат… ь дөн…я ь көн…як ь төн…як ь биш…еллык ь Ил…яс ь дәр…я ь бер…юлы №16 ъ хәрефе ъ мәг..нә Нечкә иҗекләрдәге к, г, авазларын калын, каты итеп әйтү өчен язуда ъ хәрефе куела. Аеру билгесе (ъ) калын иҗектән соң я, ю, е хәрефләре алдыннан килгәндә, тартыкларны аерып укуны белдерә. ъ вәг..дә ъ нәк… ъ тәк…дим ъ Әк…
лимә ъ иг…тибар ъ мәг…лүм ъ аш…яулык ъ ал…япкыч ъ кул…югыч ъ ун…еллык ъ сул…як ъ ел…язма №17 ц, щ хәрефләре ц …ех Ц хәрефе рус теле аша кергән сүзләрдә генә языла. Ул тс дип шартлатып әйтелә. Щ хәрефе рус теленнән кергән сүзләрдә генә языла. Ул сьч кебек йомшак әйтелә. с …у ц …ирк с …ип ц …емент с …инең ц …иркуль ц табли…а ц кон…ерт ц стан…ия ц офи…ер щ …и щ …етка щ я…ик щ бор… ч …анна ч …иләк ч кур…ак №18 п,к хәрефләренә беткән сүзләр п ту… П, к саңгырау тартыкларына беткән сүзләргә сузык авазга башланган кушымча ялганса, п,к саңгырау тартыклары б,г яңгырау тартыклары белән чиратлаша. б ту…ы к ча… г ча…а п са… б са…ы к су… г су…а к чы… г чы…а к та… г та…а к е… г е…а к я… г я…а п ча… б ча…а к а… г а…а п я… б я…а к ка… г ка…а №19 – нар, -нәр, - лар, - ләр нн болын болы… …ар Борын авазларына беткән сүзләргә күплектә -нар, -нәр кушымчалары ялгггана. Яңгырау тартыкларга һәм сузык авазларга беткән сүзләргә -лар, -ләр кушымчалары ялгана. нн колын колы… …ар Л лл та… та… …ар нн урман урма… …ар нн каен кае… …ар л ат ат…ар л бала бала…ар н урам урам…ар нн таган тага… …ар н таң таң…ар н кием кием…әр нн иген иге… …әр л уй уй…ар №20 янәшә тартыклар т үт…е
(-те) т ү…ә (-ә) т җит…е
(-те) т кит…е (-те) т кайт…ы (-ты) т сат…ы (-ты) т ват…ы (-ты) н сан…ы (нәрсәне?) (-ны) н кан…ы (-ны) н кием…не (-не) н уен…ы (нәрсәне?) (-не) н уе..ы (нәрсәсе?) (-ы) т көт…е (те) т кө…ә (-ә) к ерак…а (-ка) к суык…а (-ка)
Кулланылган әдәбият 1.
Н.В.Максимов, З.Н. Хәбибуллина. «Рус мәктәпләрендә татар балаларына ана теле укыту». 2.
«Рус мәктәпләрендә укучы татар балаларына ана теле һәм әдәбият укыту программалары» 1-11 нче
сыйныфлар.-Казан: Мәгариф,
2003. – 124б. 3.
З. Н. Хәбибуллина. «Хаталарны төзәтү ысуллары». 4.
С. Тоцкий.
«Орфография без правил». Кукмара
муниципаль районының мәгълүмати-методик үзәге Кукмара
муниципаль районы Кукмара поселогының 4
нче номерлы гомуми урта белем бирү мәктәбе Татар теленнән сүзлек диктантлары җыентыгы (5 нче сыйныфлар өчен) . 2007
|
Кукмара
муниципаль районының мәгълүмати-методик үзәге Кукмара
муниципаль районы Кукмара поселогының 4
нче номерлы гомуми урта белем бирү мәктәбе Татар теленнән сүзлек диктантлары җыентыгы (5 нче сыйныфлар өчен) . 2007 Кукмара
муниципаль районының мәгълүмати-методик үзәге Кукмара
муниципаль районы Кукмара поселогының 4
нче номерлы гомуми урта белем бирү мәктәбе Татар теленнән сүзлек диктантлары җыентыгы (5 нче сыйныфлар өчен) . Кукмара
муниципаль районының мәгълүмати-методик үзәкнең методик Советы карары нигезендә нәшер ителә Төзүче: Хәкимҗанова М.М. Кукмара муниципаль районы Кукмара поселогының 4 нче номерлы гомуми урта белем бирү мәктәбенең татар теле һәм әдәбияты укытучысы Рецензентлар:
Мансуров Р.М. – Кукмара муниөипаль районының мәгариф бүлеге башлыгы, педагогия фәннәре кандидаты. Ганиева Д.Х. – Кукмара муниөипалҗ районының мәгълүмати- методик үзәкнең директоры. Татар теленнән сүзлек диктантлары җыентыгы. 5 нче рус сыйныфының татар төркемнәрендә эшләүче укытучылар өчен кулланма. Хәкимҗанова М.М., Кукмара, 2007, - 31 бит. Фәнни редактор: Гыйззәтуллина Н.М., педагогия фәннәре кандидаты. Аңлатма язуы Балаларның грамоталы язуына ирешү- катлаулы һәм дәвамлы хезмәт. Укучыларда дөрес язу күнекмәләре формалаштыру беренче сыйныфтан башлана. Дүртенче сыйныфны тәмамлаганда, бала авазларны дөрес хәреф белән белдерә ала, өлешчә орфографик кагыйдәләр белән таныш була. Ә бишенче сыйныфтан башлап, орфографик һәм орфоэпик кагыйдәләр өстендә эш һәр дәрестә һәм системалы алып барыла башлый. Орфограммаларны үзләштерү һәм ныгыту өчен дөрес язу кагыйдәсен белү генә җитми. Аны гамәли яктан да ныгытырга кирәк. Урта мәктәптә грамоталы язарга өйрәтүдә язма эшләрнең күп төрләре кулланыла: хәтер, сүзлек диктантлары, искәртмәле, аңлатмалы, тикшерү, сайланма, күрмә, иҗади һәм контроль диктантлар. Дөрес язу күнекмәләре формалаштыруда иң актив кулланылганы – сүзлек диктантлары. әлеге сүзлек диктантлары җыентыгы укучыларның грамоталы язуына ирешү максатын күз алдында тотып төзелде. Укучыларны өйрәнелгән билгеләмәләрне һәм кагыйдәләрне, шулай ук үзләренә таныш булган терминнарны дөрес файдаланырга өйрәтү бурычлары куелды. Җыентыкка кертелгән диктантларда татар телендә булган әйтелеш белән язылыш арасындагы аермалыкка, татар
алфавитының үзенчәлекле хәрефләре кергән сүзләргә һәм язма эшләрдә очраган типик хаталарга игътибар ителде. Диктантлардагы сүз саны нигездә программа таләпләренә туры килә. Беренче дәрестә, сүзлек диктантына укучыны әзерләү өчен, орфограммалар төшереп калдырылган сүзләр һәм аларның кагыйдәләре бирелә. Алар атна буена һәр дәреснеә актуальләштерү этабында кабатланыла. Нәтиҗәдә укучы бирелгән сүзләргә һәм кагыйдәгә өч – дүрт тапкыр мөрәҗәгать итә. Дүртенче дәрестә шул типтагы сүзләр әйтеп яздырыла, кагыйдә тагын бер тапкыр искә төшерелә һәм алдагы диктантка әзерләнү өчен яңа сүзләр бирелә. Һәр диктант өчен сүзләр, мәсәлән, 1, 2, 3 нче номерлар белән күрсәтелде. Ел дәвамында мондый диктантлар саны егермегә җитә. Көтелгән белем нәтиҗәләре: 1)
грамоталы язу күнекмәләре булдыру; 2)
өйрәнгән кагыйдәләрне кулана белергә өйрәтү. №1 ө-е, э хәрефләре №2 о-ы хәрефләре е көзг… ы бор…ч е төлк… о,ы К…р…ч е төт…н о,ы б…л…н е,е чөг…нд…р о,ы б…л…т е өр…к ы,ы к…р…м е өл…ш о,ы к…р…м е бөр… ы,ы ч…г...р е дөг… о,ы ч…к…р е сөлг… ы орл…к е мөг…з о,ы с…р… е бөт…н ы,ы җ…л… е көм…ш о,ы с…л… э …ре ы соск…ч е өр… ы бор…ч э,е …чл…к о,ы …зын е өчл… ы …зан е,е Б…т…р ө,е б…т…р Е,е с…л…к ө, е с…л…к Э,е …лг…ч О, ө хәрефләре сүзнең беренче иҗегендә генә языла, башка иҗекләрдә ө, о ишетелсә дә ы, е хәрефләре языла. №3
я хәрефе №4 ю хәрефе я …смык ю …рган я …лкын ю …шкын я то…к ю кы… я кы… ю …кә я …шеен ю …еш я …дәч ю би…че я и…к ю җә… я дө… ю сө… я ма…к ю җы…чы я ку…н ю ки… я кы…к ю …март е кы…к ю …ри я чына…к ю ба… я әки…т ю би… я кө…нтә ю …ан я чи… ю …тәл я о… ю Ка…м я …фрак ю а… я ко…ш я хикә… я пы…ла Сүз башында, сузык аваз хәрефләреннән соң, иҗек башында я, ю языла
№5 е,е (э) хәрефләре е …лга Е хәрефе е дип укыла: Сүз бабашында һәм сузык аваз хәрефеннән соң (иҗек башында), е хәрефе э дип укыла: сүз уртасында һәм ахырында тартык аваз хәрефеннән соң (кушылмада). е,е (э) …г…т е сы…к е ти…н е ку… е би… е ки…м е ка…ш е сы…р е …фәк е са…скан е ки…з е у…нчык е(э),е(э) к…рп… е(э) ч…б…н е(э) б…т…рг…ч е(э) с…б…рк… №6 й хәрефе й …омры Й хәрефе языла: сүз башында о,ө хәрефләре алдында гына; иҗектәге сузык артында . й …орт й …омран й …өзем й …өрәк й …өкләмә й …одрык я …дрә й …омыш ю …март й …өк ю …кә й ба…рак й бә…рәм й сара… й обо… й ә…т й ка…т №7 в хәрефе В …әли В хәрефе сүз һәм иҗек башында языла. Рус теле аша кергән сүзләрдә генә в дип укыла, татар сүзләрендә w дип укыла. в …акыт в …атан в а…аз в та…ыш в чиклә…ек в са…ыт в …алчык в гөрлә…к в һа…а в Сә…ия в …атык в а…ыл в та…ык у та… у та…да в та…ы у ба… у ба…да в ба…ы у са… у са…ды в са…а №8 к, г хәрефләре Г ...ариф к,г …а…а К, г хәрефләре калын сузык аваз хәрефләре булган сүзләрдә калын, нечкә сузык аваз хәрефләре булган сүзләрдә нечкә укыла. К хәрефеннән соң сузык авазга башланган яки чагыштыру дәрәҗәсе кушымчалары өстәлсә ул г белән чиратлаша. к су…а к …Ур…а к …үр…ә к,к …аба… к,г …аба…ы к …ибә г ты…ыз г ти…ез г а…ач г и…ен к …ойма к …өймә к мамы… г мамы…ы к,к …ызы… к,г …ызы…ы к сызы… г сызы…ы №9 м, н, ң хәрефләре н у… ң у… н ми… ң ми… м та… ң та… ң ту… н ту… н ме… ң ме… ң си…а ң ми…а ң кү…ел ң се…ел ң җи…ел ң җи…әр ң а..а н я..а ң зә..гәр ң я…гыр н я…гын ң ча…гы м та…ган №10 ы,е хәрефләре ы ук… Ы- калын сузык, калын сүзләрдә языла, (э), е – нечкә сузык, нечкә сүзләрдә языла. е ик… ы сар…к ы саб…н е пәк… е күк… ы как… ы дар… е дөг… ы сар… ы к…з…к е к…ш… ы с…з…к е җитт… ы язд… ы ч…рш… ы җ…л… ы җ…рч… №11 ә -е(э) хәрефләре ә үл…н ә авазын әйткәндә авыз ки5 итеп ачыла, е(э) авазын әйткәндә иреннәрне җәябез. е бүл…н ә бүл…к е бүг…н е бөр… ә,е п…к… е эсс… е күм…р ә күм…р е җитт… ә җит… ә,е к…кр… ә,ә түг…р…к ә,е т…мл… е,ә б…л… ә,е б…л…ш е,е б…л…ш е,е б…л…н е,ә б…л…н №12 у,ү хәрефләре у …рман Калын сузыклар булган иҗекләрдә, сүзләрдә у, нечкә сузыклар булган иҗекләрдә, сүзләрдә ү языла. ү …лән у …рам ү …рдәк у б…ран ү б…ре у т…ган ү т…тәл у с…зык ү с…злек у к…л ү к…л у т…кран ү т…гәрәк ү к…бәләк ү к…ркә ү б…рек ү б…лмә №13 һ, х хәрефләре х …ат һ …ава х …ата Һ …ади х …алык һ …аман х …атын һ Ил…ам һ …әйкәл һ шә…әр һ мө…им һ …өнәр х …езмәт һ …әрбер х бә…ет х ...айван һ Ма…ирә х рә…әт Х …әдичә №14 җ хәрефе җ …әй ч …әй җ …иләк ч …иләк җ …авап ч …итен җ …итен җ бө…әк җ кә…ә җ нәти…ә җ …өмлә җ …омга җ …өй җ …ил җ …Ир ч …ир җ …итез җ …им №15 ь хәрефе ь ям… -ямь – сүзнең нечкә әйтелешен белдерү өчен; -ятьмә - иҗекнең нечкә укылышын күрсәтү; -гарәп теленнән кергән сүзләрдә ь хәрефе иҗекнең нечкә әйтелешен күрсәтү өчен; -дөнья – я, ю, е хәрефләрен алдагы тартыктан аерып уку өчен нечкә иҗек ахырында (ь) аеру билгесе куела. ь яш… ь яп… ь юн… ь ят…мә ь ян…чү ь сәгат… ь кәгаз… ь мәкал… ь шагыйр… ь шигыр… ь Тәлгат… ь Сөнгат… ь табигат… ь дөн…я ь көн…як ь төн…як ь биш…еллык ь Ил…яс ь дәр…я ь бер…юлы №16 ъ хәрефе ъ мәг..нә Нечкә иҗекләрдәге к, г, авазларын калын, каты итеп әйтү өчен язуда ъ хәрефе куела. Аеру билгесе (ъ) калын иҗектән соң я, ю, е хәрефләре алдыннан килгәндә, тартыкларны аерып укуны белдерә. ъ вәг..дә ъ нәк… ъ тәк…дим ъ Әк…
лимә ъ иг…тибар ъ мәг…лүм ъ аш…яулык ъ ал…япкыч ъ кул…югыч ъ ун…еллык ъ сул…як ъ ел…язма №17 ц, щ хәрефләре ц …ех Ц хәрефе рус теле аша кергән сүзләрдә генә языла. Ул тс дип шартлатып әйтелә. Щ хәрефе рус теленнән кергән сүзләрдә генә языла. Ул сьч кебек йомшак әйтелә. с …у ц …ирк с …ип ц …емент с …инең ц …иркуль ц табли…а ц кон…ерт ц стан…ия ц офи…ер щ …и щ …етка щ я…ик щ бор… ч …анна ч …иләк ч кур…ак №18 п,к хәрефләренә беткән сүзләр п ту… П, к саңгырау тартыкларына беткән сүзләргә сузык авазга башланган кушымча ялганса, п,к саңгырау тартыклары б,г яңгырау тартыклары белән чиратлаша. б ту…ы к ча… г ча…а п са… б са…ы к су… г су…а к чы… г чы…а к та… г та…а к е… г е…а к я… г я…а п ча… б ча…а к а… г а…а п я… б я…а к ка… г ка…а №19 – нар, -нәр, - лар, - ләр нн болын болы… …ар Борын авазларына беткән сүзләргә күплектә -нар, -нәр кушымчалары ялгггана. Яңгырау тартыкларга һәм сузык авазларга беткән сүзләргә -лар, -ләр кушымчалары ялгана. нн колын колы… …ар Л лл та… та… …ар нн урман урма… …ар нн каен кае… …ар л ат ат…ар л бала бала…ар н урам урам…ар нн таган тага… …ар н таң таң…ар н кием кием…әр нн иген иге… …әр л уй уй…ар №20 янәшә тартыклар т үт…е
(-те) т ү…ә (-ә) т җит…е
(-те) т кит…е (-те) т кайт…ы (-ты) т сат…ы (-ты) т ват…ы (-ты) н сан…ы (нәрсәне?) (-ны) н кан…ы (-ны) н кием…не (-не) н уен…ы (нәрсәне?) (-не) н уе..ы (нәрсәсе?) (-ы) т көт…е (те) т кө…ә (-ә) к ерак…а (-ка) к суык…а (-ка)
Кулланылган әдәбият 1.
Н.В.Максимов, З.Н. Хәбибуллина. «Рус мәктәпләрендә татар балаларына ана теле укыту». 2.
«Рус мәктәпләрендә укучы татар балаларына ана теле һәм әдәбият укыту программалары» 1-11 нче
сыйныфлар.-Казан: Мәгариф,
2003. – 124б. 3.
З. Н. Хәбибуллина. «Хаталарны төзәтү ысуллары». 4.
С. Тоцкий.
«Орфография без правил». 2 35
Кукмара
муниципаль районының мәгълүмати-методик үзәге Кукмара
муниципаль районы Кукмара поселогының 4
нче номерлы гомуми урта белем бирү мәктәбе Татар теленнән сүзлек диктантлары җыентыгы (5 нче сыйныфлар өчен) . 2007 Кукмара
муниципаль районының мәгълүмати-методик үзәге Кукмара
муниципаль районы Кукмара поселогының 4
нче номерлы гомуми урта белем бирү мәктәбе Татар теленнән сүзлек диктантлары җыентыгы (5 нче сыйныфлар өчен) . Кукмара
муниципаль районының мәгълүмати-методик үзәкнең методик Советы карары нигезендә нәшер ителә Төзүче: Хәкимҗанова М.М. Кукмара муниципаль районы Кукмара поселогының 4 нче номерлы гомуми урта белем бирү мәктәбенең татар теле һәм әдәбияты укытучысы Рецензентлар:
Мансуров Р.М. – Кукмара муниөипаль районының мәгариф бүлеге башлыгы, педагогия фәннәре кандидаты. Ганиева Д.Х. – Кукмара муниөипалҗ районының мәгълүмати- методик үзәкнең директоры. Татар теленнән сүзлек диктантлары җыентыгы. 5 нче рус сыйныфының татар төркемнәрендә эшләүче укытучылар өчен кулланма. Хәкимҗанова М.М., Кукмара, 2007, - 31 бит. Фәнни редактор: Гыйззәтуллина Н.М., педагогия фәннәре кандидаты. Аңлатма язуы Балаларның грамоталы язуына ирешү- катлаулы һәм дәвамлы хезмәт. Укучыларда дөрес язу күнекмәләре формалаштыру беренче сыйныфтан башлана. Дүртенче сыйныфны тәмамлаганда, бала авазларны дөрес хәреф белән белдерә ала, өлешчә орфографик кагыйдәләр белән таныш була. Ә бишенче сыйныфтан башлап, орфографик һәм орфоэпик кагыйдәләр өстендә эш һәр дәрестә һәм системалы алып барыла башлый. Орфограммаларны үзләштерү һәм ныгыту өчен дөрес язу кагыйдәсен белү генә җитми. Аны гамәли яктан да ныгытырга кирәк. Урта мәктәптә грамоталы язарга өйрәтүдә язма эшләрнең күп төрләре кулланыла: хәтер, сүзлек диктантлары, искәртмәле, аңлатмалы, тикшерү, сайланма, күрмә, иҗади һәм контроль диктантлар. Дөрес язу күнекмәләре формалаштыруда иң актив кулланылганы – сүзлек диктантлары. әлеге сүзлек диктантлары җыентыгы укучыларның грамоталы язуына ирешү максатын күз алдында тотып төзелде. Укучыларны өйрәнелгән билгеләмәләрне һәм кагыйдәләрне, шулай ук үзләренә таныш булган терминнарны дөрес файдаланырга өйрәтү бурычлары куелды. Җыентыкка кертелгән диктантларда татар телендә булган әйтелеш белән язылыш арасындагы аермалыкка, татар
алфавитының үзенчәлекле хәрефләре кергән сүзләргә һәм язма эшләрдә очраган типик хаталарга игътибар ителде. Диктантлардагы сүз саны нигездә программа таләпләренә туры килә. Беренче дәрестә, сүзлек диктантына укучыны әзерләү өчен, орфограммалар төшереп калдырылган сүзләр һәм аларның кагыйдәләре бирелә. Алар атна буена һәр дәреснеә актуальләштерү этабында кабатланыла. Нәтиҗәдә укучы бирелгән сүзләргә һәм кагыйдәгә өч – дүрт тапкыр мөрәҗәгать итә. Дүртенче дәрестә шул типтагы сүзләр әйтеп яздырыла, кагыйдә тагын бер тапкыр искә төшерелә һәм алдагы диктантка әзерләнү өчен яңа сүзләр бирелә. Һәр диктант өчен сүзләр, мәсәлән, 1, 2, 3 нче номерлар белән күрсәтелде. Ел дәвамында мондый диктантлар саны егермегә җитә. Көтелгән белем нәтиҗәләре: 1)
грамоталы язу күнекмәләре булдыру; 2)
өйрәнгән кагыйдәләрне кулана белергә өйрәтү. №1 ө-е, э хәрефләре №2 о-ы хәрефләре е көзг… ы бор…ч е төлк… о,ы К…р…ч е төт…н о,ы б…л…н е,е чөг…нд…р о,ы б…л…т е өр…к ы,ы к…р…м е өл…ш о,ы к…р…м е бөр… ы,ы ч…г...р е дөг… о,ы ч…к…р е сөлг… ы орл…к е мөг…з о,ы с…р… е бөт…н ы,ы җ…л… е көм…ш о,ы с…л… э …ре ы соск…ч е өр… ы бор…ч э,е …чл…к о,ы …зын е өчл… ы …зан е,е Б…т…р ө,е б…т…р Е,е с…л…к ө, е с…л…к Э,е …лг…ч О, ө хәрефләре сүзнең беренче иҗегендә генә языла, башка иҗекләрдә ө, о ишетелсә дә ы, е хәрефләре языла. №3
я хәрефе №4 ю хәрефе я …смык ю …рган я …лкын ю …шкын я то…к ю кы… я кы… ю …кә я …шеен ю …еш я …дәч ю би…че я и…к ю җә… я дө… ю сө… я ма…к ю җы…чы я ку…н ю ки… я кы…к ю …март е кы…к ю …ри я чына…к ю ба… я әки…т ю би… я кө…нтә ю …ан я чи… ю …тәл я о… ю Ка…м я …фрак ю а… я ко…ш я хикә… я пы…ла Сүз башында, сузык аваз хәрефләреннән соң, иҗек башында я, ю языла
№5 е,е (э) хәрефләре е …лга Е хәрефе е дип укыла: Сүз бабашында һәм сузык аваз хәрефеннән соң (иҗек башында), е хәрефе э дип укыла: сүз уртасында һәм ахырында тартык аваз хәрефеннән соң (кушылмада). е,е (э) …г…т е сы…к е ти…н е ку… е би… е ки…м е ка…ш е сы…р е …фәк е са…скан е ки…з е у…нчык е(э),е(э) к…рп… е(э) ч…б…н е(э) б…т…рг…ч е(э) с…б…рк… №6 й хәрефе й …омры Й хәрефе языла: сүз башында о,ө хәрефләре алдында гына; иҗектәге сузык артында . й …орт й …омран й …өзем й …өрәк й …өкләмә й …одрык я …дрә й …омыш ю …март й …өк ю …кә й ба…рак й бә…рәм й сара… й обо… й ә…т й ка…т №7 в хәрефе В …әли В хәрефе сүз һәм иҗек башында языла. Рус теле аша кергән сүзләрдә генә в дип укыла, татар сүзләрендә w дип укыла. в …акыт в …атан в а…аз в та…ыш в чиклә…ек в са…ыт в …алчык в гөрлә…к в һа…а в Сә…ия в …атык в а…ыл в та…ык у та… у та…да в та…ы у ба… у ба…да в ба…ы у са… у са…ды в са…а №8 к, г хәрефләре Г ...ариф к,г …а…а К, г хәрефләре калын сузык аваз хәрефләре булган сүзләрдә калын, нечкә сузык аваз хәрефләре булган сүзләрдә нечкә укыла. К хәрефеннән соң сузык авазга башланган яки чагыштыру дәрәҗәсе кушымчалары өстәлсә ул г белән чиратлаша. к су…а к …Ур…а к …үр…ә к,к …аба… к,г …аба…ы к …ибә г ты…ыз г ти…ез г а…ач г и…ен к …ойма к …өймә к мамы… г мамы…ы к,к …ызы… к,г …ызы…ы к сызы… г сызы…ы №9 м, н, ң хәрефләре н у… ң у… н ми… ң ми… м та… ң та… ң ту… н ту… н ме… ң ме… ң си…а ң ми…а ң кү…ел ң се…ел ң җи…ел ң җи…әр ң а..а н я..а ң зә..гәр ң я…гыр н я…гын ң ча…гы м та…ган №10 ы,е хәрефләре ы ук… Ы- калын сузык, калын сүзләрдә языла, (э), е – нечкә сузык, нечкә сүзләрдә языла. е ик… ы сар…к ы саб…н е пәк… е күк… ы как… ы дар… е дөг… ы сар… ы к…з…к е к…ш… ы с…з…к е җитт… ы язд… ы ч…рш… ы җ…л… ы җ…рч… №11 ә -е(э) хәрефләре ә үл…н ә авазын әйткәндә авыз ки5 итеп ачыла, е(э) авазын әйткәндә иреннәрне җәябез. е бүл…н ә бүл…к е бүг…н е бөр… ә,е п…к… е эсс… е күм…р ә күм…р е җитт… ә җит… ә,е к…кр… ә,ә түг…р…к ә,е т…мл… е,ә б…л… ә,е б…л…ш е,е б…л…ш е,е б…л…н е,ә б…л…н №12 у,ү хәрефләре у …рман Калын сузыклар булган иҗекләрдә, сүзләрдә у, нечкә сузыклар булган иҗекләрдә, сүзләрдә ү языла. ү …лән у …рам ү …рдәк у б…ран ү б…ре у т…ган ү т…тәл у с…зык ү с…злек у к…л ү к…л у т…кран ү т…гәрәк ү к…бәләк ү к…ркә ү б…рек ү б…лмә №13 һ, х хәрефләре х …ат һ …ава х …ата Һ …ади х …алык һ …аман х …атын һ Ил…ам һ …әйкәл һ шә…әр һ мө…им һ …өнәр х …езмәт һ …әрбер х бә…ет х ...айван һ Ма…ирә х рә…әт Х …әдичә №14 җ хәрефе җ …әй ч …әй җ …иләк ч …иләк җ …авап ч …итен җ …итен җ бө…әк җ кә…ә җ нәти…ә җ …өмлә җ …омга җ …өй җ …ил җ …Ир ч …ир җ …итез җ …им №15 ь хәрефе ь ям… -ямь – сүзнең нечкә әйтелешен белдерү өчен; -ятьмә - иҗекнең нечкә укылышын күрсәтү; -гарәп теленнән кергән сүзләрдә ь хәрефе иҗекнең нечкә әйтелешен күрсәтү өчен; -дөнья – я, ю, е хәрефләрен алдагы тартыктан аерып уку өчен нечкә иҗек ахырында (ь) аеру билгесе куела. ь яш… ь яп… ь юн… ь ят…мә ь ян…чү ь сәгат… ь кәгаз… ь мәкал… ь шагыйр… ь шигыр… ь Тәлгат… ь Сөнгат… ь табигат… ь дөн…я ь көн…як ь төн…як ь биш…еллык ь Ил…яс ь дәр…я ь бер…юлы №16 ъ хәрефе ъ мәг..нә Нечкә иҗекләрдәге к, г, авазларын калын, каты итеп әйтү өчен язуда ъ хәрефе куела. Аеру билгесе (ъ) калын иҗектән соң я, ю, е хәрефләре алдыннан килгәндә, тартыкларны аерып укуны белдерә. ъ вәг..дә ъ нәк… ъ тәк…дим ъ Әк…
лимә ъ иг…тибар ъ мәг…лүм ъ аш…яулык ъ ал…япкыч ъ кул…югыч ъ ун…еллык ъ сул…як ъ ел…язма №17 ц, щ хәрефләре ц …ех Ц хәрефе рус теле аша кергән сүзләрдә генә языла. Ул тс дип шартлатып әйтелә. Щ хәрефе рус теленнән кергән сүзләрдә генә языла. Ул сьч кебек йомшак әйтелә. с …у ц …ирк с …ип ц …емент с …инең ц …иркуль ц табли…а ц кон…ерт ц стан…ия ц офи…ер щ …и щ …етка щ я…ик щ бор… ч …анна ч …иләк ч кур…ак №18 п,к хәрефләренә беткән сүзләр п ту… П, к саңгырау тартыкларына беткән сүзләргә сузык авазга башланган кушымча ялганса, п,к саңгырау тартыклары б,г яңгырау тартыклары белән чиратлаша. б ту…ы к ча… г ча…а п са… б са…ы к су… г су…а к чы… г чы…а к та… г та…а к е… г е…а к я… г я…а п ча… б ча…а к а… г а…а п я… б я…а к ка… г ка…а №19 – нар, -нәр, - лар, - ләр нн болын болы… …ар Борын авазларына беткән сүзләргә күплектә -нар, -нәр кушымчалары ялгггана. Яңгырау тартыкларга һәм сузык авазларга беткән сүзләргә -лар, -ләр кушымчалары ялгана. нн колын колы… …ар Л лл та… та… …ар нн урман урма… …ар нн каен кае… …ар л ат ат…ар л бала бала…ар н урам урам…ар нн таган тага… …ар н таң таң…ар н кием кием…әр нн иген иге… …әр л уй уй…ар №20 янәшә тартыклар т үт…е
(-те) т ү…ә (-ә) т җит…е
(-те) т кит…е (-те) т кайт…ы (-ты) т сат…ы (-ты) т ват…ы (-ты) н сан…ы (нәрсәне?) (-ны) н кан…ы (-ны) н кием…не (-не) н уен…ы (нәрсәне?) (-не) н уе..ы (нәрсәсе?) (-ы) т көт…е (те) т кө…ә (-ә) к ерак…а (-ка) к суык…а (-ка)
Кулланылган әдәбият 1.
Н.В.Максимов, З.Н. Хәбибуллина. «Рус мәктәпләрендә татар балаларына ана теле укыту». 2.
«Рус мәктәпләрендә укучы татар балаларына ана теле һәм әдәбият укыту программалары» 1-11 нче
сыйныфлар.-Казан: Мәгариф,
2003. – 124б. 3.
З. Н. Хәбибуллина. «Хаталарны төзәтү ысуллары». 4.
С. Тоцкий.
«Орфография без правил». Кукмара
муниципаль районының мәгълүмати-методик үзәге Кукмара
муниципаль районы Кукмара поселогының 4
нче номерлы гомуми урта белем бирү мәктәбе Татар теленнән сүзлек диктантлары җыентыгы (5 нче сыйныфлар өчен) . 34 3
Кукмара
муниципаль районының мәгълүмати-методик үзәкнең методик Советы карары нигезендә нәшер ителә Төзүче: Хәкимҗанова М.М. Кукмара муниципаль районы Кукмара поселогының 4 нче номерлы гомуми урта белем бирү мәктәбенең татар теле һәм әдәбияты укытучысы Рецензентлар:
Мансуров Р.М. – Кукмара муниөипаль районының мәгариф бүлеге башлыгы, педагогия фәннәре кандидаты. Ганиева Д.Х. – Кукмара муниөипалҗ районының мәгълүмати- методик үзәкнең директоры. Татар теленнән сүзлек диктантлары җыентыгы. 5 нче рус сыйныфының татар төркемнәрендә эшләүче укытучылар өчен кулланма. Хәкимҗанова М.М., Кукмара, 2007, - 31 бит. Кукмара
муниципаль районының мәгълүмати-методик үзәге Кукмара
муниципаль районы Кукмара поселогының 4
нче номерлы гомуми урта белем бирү мәктәбе Татар теленнән сүзлек диктантлары җыентыгы (5 нче сыйныфлар өчен) . 2007 Кукмара
муниципаль районының мәгълүмати-методик үзәге Кукмара
муниципаль районы Кукмара поселогының 4
нче номерлы гомуми урта белем бирү мәктәбе Татар теленнән сүзлек диктантлары җыентыгы (5 нче сыйныфлар өчен) . Кукмара
муниципаль районының мәгълүмати-методик үзәкнең методик Советы карары нигезендә нәшер ителә Төзүче: Хәкимҗанова М.М. Кукмара муниципаль районы Кукмара поселогының 4 нче номерлы гомуми урта белем бирү мәктәбенең татар теле һәм әдәбияты укытучысы Рецензентлар:
Мансуров Р.М. – Кукмара муниөипаль районының мәгариф бүлеге башлыгы, педагогия фәннәре кандидаты. Ганиева Д.Х. – Кукмара муниөипалҗ районының мәгълүмати- методик үзәкнең директоры. Татар теленнән сүзлек диктантлары җыентыгы. 5 нче рус сыйныфының татар төркемнәрендә эшләүче укытучылар өчен кулланма. Хәкимҗанова М.М., Кукмара, 2007, - 31 бит. Фәнни редактор: Гыйззәтуллина Н.М., педагогия фәннәре кандидаты. Аңлатма язуы Балаларның грамоталы язуына ирешү- катлаулы һәм дәвамлы хезмәт. Укучыларда дөрес язу күнекмәләре формалаштыру беренче сыйныфтан башлана. Дүртенче сыйныфны тәмамлаганда, бала авазларны дөрес хәреф белән белдерә ала, өлешчә орфографик кагыйдәләр белән таныш була. Ә бишенче сыйныфтан башлап, орфографик һәм орфоэпик кагыйдәләр өстендә эш һәр дәрестә һәм системалы алып барыла башлый. Орфограммаларны үзләштерү һәм ныгыту өчен дөрес язу кагыйдәсен белү генә җитми. Аны гамәли яктан да ныгытырга кирәк. Урта мәктәптә грамоталы язарга өйрәтүдә язма эшләрнең күп төрләре кулланыла: хәтер, сүзлек диктантлары, искәртмәле, аңлатмалы, тикшерү, сайланма, күрмә, иҗади һәм контроль диктантлар. Дөрес язу күнекмәләре формалаштыруда иң актив кулланылганы – сүзлек диктантлары. әлеге сүзлек диктантлары җыентыгы укучыларның грамоталы язуына ирешү максатын күз алдында тотып төзелде. Укучыларны өйрәнелгән билгеләмәләрне һәм кагыйдәләрне, шулай ук үзләренә таныш булган терминнарны дөрес файдаланырга өйрәтү бурычлары куелды. Җыентыкка кертелгән диктантларда татар телендә булган әйтелеш белән язылыш арасындагы аермалыкка, татар
алфавитының үзенчәлекле хәрефләре кергән сүзләргә һәм язма эшләрдә очраган типик хаталарга игътибар ителде. Диктантлардагы сүз саны нигездә программа таләпләренә туры килә. Беренче дәрестә, сүзлек диктантына укучыны әзерләү өчен, орфограммалар төшереп калдырылган сүзләр һәм аларның кагыйдәләре бирелә. Алар атна буена һәр дәреснеә актуальләштерү этабында кабатланыла. Нәтиҗәдә укучы бирелгән сүзләргә һәм кагыйдәгә өч – дүрт тапкыр мөрәҗәгать итә. Дүртенче дәрестә шул типтагы сүзләр әйтеп яздырыла, кагыйдә тагын бер тапкыр искә төшерелә һәм алдагы диктантка әзерләнү өчен яңа сүзләр бирелә. Һәр диктант өчен сүзләр, мәсәлән, 1, 2, 3 нче номерлар белән күрсәтелде. Ел дәвамында мондый диктантлар саны егермегә җитә. Көтелгән белем нәтиҗәләре: 1)
грамоталы язу күнекмәләре булдыру; 2)
өйрәнгән кагыйдәләрне кулана белергә өйрәтү. №1 ө-е, э хәрефләре №2 о-ы хәрефләре е көзг… ы бор…ч е төлк… о,ы К…р…ч е төт…н о,ы б…л…н е,е чөг…нд…р о,ы б…л…т е өр…к ы,ы к…р…м е өл…ш о,ы к…р…м е бөр… ы,ы ч…г...р е дөг… о,ы ч…к…р е сөлг… ы орл…к е мөг…з о,ы с…р… е бөт…н ы,ы җ…л… е көм…ш о,ы с…л… э …ре ы соск…ч е өр… ы бор…ч э,е …чл…к о,ы …зын е өчл… ы …зан е,е Б…т…р ө,е б…т…р Е,е с…л…к ө, е с…л…к Э,е …лг…ч О, ө хәрефләре сүзнең беренче иҗегендә генә языла, башка иҗекләрдә ө, о ишетелсә дә ы, е хәрефләре языла. №3
я хәрефе №4 ю хәрефе я …смык ю …рган я …лкын ю …шкын я то…к ю кы… я кы… ю …кә я …шеен ю …еш я …дәч ю би…че я и…к ю җә… я дө… ю сө… я ма…к ю җы…чы я ку…н ю ки… я кы…к ю …март е кы…к ю …ри я чына…к ю ба… я әки…т ю би… я кө…нтә ю …ан я чи… ю …тәл я о… ю Ка…м я …фрак ю а… я ко…ш я хикә… я пы…ла Сүз башында, сузык аваз хәрефләреннән соң, иҗек башында я, ю языла
№5 е,е (э) хәрефләре е …лга Е хәрефе е дип укыла: Сүз бабашында һәм сузык аваз хәрефеннән соң (иҗек башында), е хәрефе э дип укыла: сүз уртасында һәм ахырында тартык аваз хәрефеннән соң (кушылмада). е,е (э) …г…т е сы…к е ти…н е ку… е би… е ки…м е ка…ш е сы…р е …фәк е са…скан е ки…з е у…нчык е(э),е(э) к…рп… е(э) ч…б…н е(э) б…т…рг…ч е(э) с…б…рк… №6 й хәрефе й …омры Й хәрефе языла: сүз башында о,ө хәрефләре алдында гына; иҗектәге сузык артында . й …орт й …омран й …өзем й …өрәк й …өкләмә й …одрык я …дрә й …омыш ю …март й …өк ю …кә й ба…рак й бә…рәм й сара… й обо… й ә…т й ка…т №7 в хәрефе В …әли В хәрефе сүз һәм иҗек башында языла. Рус теле аша кергән сүзләрдә генә в дип укыла, татар сүзләрендә w дип укыла. в …акыт в …атан в а…аз в та…ыш в чиклә…ек в са…ыт в …алчык в гөрлә…к в һа…а в Сә…ия в …атык в а…ыл в та…ык у та… у та…да в та…ы у ба… у ба…да в ба…ы у са… у са…ды в са…а №8 к, г хәрефләре Г ...ариф к,г …а…а К, г хәрефләре калын сузык аваз хәрефләре булган сүзләрдә калын, нечкә сузык аваз хәрефләре булган сүзләрдә нечкә укыла. К хәрефеннән соң сузык авазга башланган яки чагыштыру дәрәҗәсе кушымчалары өстәлсә ул г белән чиратлаша. к су…а к …Ур…а к …үр…ә к,к …аба… к,г …аба…ы к …ибә г ты…ыз г ти…ез г а…ач г и…ен к …ойма к …өймә к мамы… г мамы…ы к,к …ызы… к,г …ызы…ы к сызы… г сызы…ы №9 м, н, ң хәрефләре н у… ң у… н ми… ң ми… м та… ң та… ң ту… н ту… н ме… ң ме… ң си…а ң ми…а ң кү…ел ң се…ел ң җи…ел ң җи…әр ң а..а н я..а ң зә..гәр ң я…гыр н я…гын ң ча…гы м та…ган №10 ы,е хәрефләре ы ук… Ы- калын сузык, калын сүзләрдә языла, (э), е – нечкә сузык, нечкә сүзләрдә языла. е ик… ы сар…к ы саб…н е пәк… е күк… ы как… ы дар… е дөг… ы сар… ы к…з…к е к…ш… ы с…з…к е җитт… ы язд… ы ч…рш… ы җ…л… ы җ…рч… №11 ә -е(э) хәрефләре ә үл…н ә авазын әйткәндә авыз ки5 итеп ачыла, е(э) авазын әйткәндә иреннәрне җәябез. е бүл…н ә бүл…к е бүг…н е бөр… ә,е п…к… е эсс… е күм…р ә күм…р е җитт… ә җит… ә,е к…кр… ә,ә түг…р…к ә,е т…мл… е,ә б…л… ә,е б…л…ш е,е б…л…ш е,е б…л…н е,ә б…л…н №12 у,ү хәрефләре у …рман Калын сузыклар булган иҗекләрдә, сүзләрдә у, нечкә сузыклар булган иҗекләрдә, сүзләрдә ү языла. ү …лән у …рам ү …рдәк у б…ран ү б…ре у т…ган ү т…тәл у с…зык ү с…злек у к…л ү к…л у т…кран ү т…гәрәк ү к…бәләк ү к…ркә ү б…рек ү б…лмә №13 һ, х хәрефләре х …ат һ …ава х …ата Һ …ади х …алык һ …аман х …атын һ Ил…ам һ …әйкәл һ шә…әр һ мө…им һ …өнәр х …езмәт һ …әрбер х бә…ет х ...айван һ Ма…ирә х рә…әт Х …әдичә №14 җ хәрефе җ …әй ч …әй җ …иләк ч …иләк җ …авап ч …итен җ …итен җ бө…әк җ кә…ә җ нәти…ә җ …өмлә җ …омга җ …өй җ …ил җ …Ир ч …ир җ …итез җ …им №15 ь хәрефе ь ям… -ямь – сүзнең нечкә әйтелешен белдерү өчен; -ятьмә - иҗекнең нечкә укылышын күрсәтү; -гарәп теленнән кергән сүзләрдә ь хәрефе иҗекнең нечкә әйтелешен күрсәтү өчен; -дөнья – я, ю, е хәрефләрен алдагы тартыктан аерып уку өчен нечкә иҗек ахырында (ь) аеру билгесе куела. ь яш… ь яп… ь юн… ь ят…мә ь ян…чү ь сәгат… ь кәгаз… ь мәкал… ь шагыйр… ь шигыр… ь Тәлгат… ь Сөнгат… ь табигат… ь дөн…я ь көн…як ь төн…як ь биш…еллык ь Ил…яс ь дәр…я ь бер…юлы №16 ъ хәрефе ъ мәг..нә Нечкә иҗекләрдәге к, г, авазларын калын, каты итеп әйтү өчен язуда ъ хәрефе куела. Аеру билгесе (ъ) калын иҗектән соң я, ю, е хәрефләре алдыннан килгәндә, тартыкларны аерып укуны белдерә. ъ вәг..дә ъ нәк… ъ тәк…дим ъ Әк…
лимә ъ иг…тибар ъ мәг…лүм ъ аш…яулык ъ ал…япкыч ъ кул…югыч ъ ун…еллык ъ сул…як ъ ел…язма №17 ц, щ хәрефләре ц …ех Ц хәрефе рус теле аша кергән сүзләрдә генә языла. Ул тс дип шартлатып әйтелә. Щ хәрефе рус теленнән кергән сүзләрдә генә языла. Ул сьч кебек йомшак әйтелә. с …у ц …ирк с …ип ц …емент с …инең ц …иркуль ц табли…а ц кон…ерт ц стан…ия ц офи…ер щ …и щ …етка щ я…ик щ бор… ч …анна ч …иләк ч кур…ак №18 п,к хәрефләренә беткән сүзләр п ту… П, к саңгырау тартыкларына беткән сүзләргә сузык авазга башланган кушымча ялганса, п,к саңгырау тартыклары б,г яңгырау тартыклары белән чиратлаша. б ту…ы к ча… г ча…а п са… б са…ы к су… г су…а к чы… г чы…а к та… г та…а к е… г е…а к я… г я…а п ча… б ча…а к а… г а…а п я… б я…а к ка… г ка…а №19 – нар, -нәр, - лар, - ләр нн болын болы… …ар Борын авазларына беткән сүзләргә күплектә -нар, -нәр кушымчалары ялгггана. Яңгырау тартыкларга һәм сузык авазларга беткән сүзләргә -лар, -ләр кушымчалары ялгана. нн колын колы… …ар Л лл та… та… …ар нн урман урма… …ар нн каен кае… …ар л ат ат…ар л бала бала…ар н урам урам…ар нн таган тага… …ар н таң таң…ар н кием кием…әр нн иген иге… …әр л уй уй…ар №20 янәшә тартыклар т үт…е
(-те) т ү…ә (-ә) т җит…е
(-те) т кит…е (-те) т кайт…ы (-ты) т сат…ы (-ты) т ват…ы (-ты) н сан…ы (нәрсәне?) (-ны) н кан…ы (-ны) н кием…не (-не) н уен…ы (нәрсәне?) (-не) н уе..ы (нәрсәсе?) (-ы) т көт…е (те) т кө…ә (-ә) к ерак…а (-ка) к суык…а (-ка)
Кулланылган әдәбият 1.
Н.В.Максимов, З.Н. Хәбибуллина. «Рус мәктәпләрендә татар балаларына ана теле укыту». 2.
«Рус мәктәпләрендә укучы татар балаларына ана теле һәм әдәбият укыту программалары» 1-11 нче
сыйныфлар.-Казан: Мәгариф,
2003. – 124б. 3.
З. Н. Хәбибуллина. «Хаталарны төзәтү ысуллары». 4.
С. Тоцкий.
«Орфография без правил». 4 33
Кукмара
муниципаль районының мәгълүмати-методик үзәге Кукмара
муниципаль районы Кукмара поселогының 4
нче номерлы гомуми урта белем бирү мәктәбе Татар теленнән сүзлек диктантлары җыентыгы (5 нче сыйныфлар өчен) . 2007 Кукмара
муниципаль районының мәгълүмати-методик үзәге Кукмара
муниципаль районы Кукмара поселогының 4
нче номерлы гомуми урта белем бирү мәктәбе Татар теленнән сүзлек диктантлары җыентыгы (5 нче сыйныфлар өчен) . Кукмара
муниципаль районының мәгълүмати-методик үзәкнең методик Советы карары нигезендә нәшер ителә Төзүче: Хәкимҗанова М.М. Кукмара муниципаль районы Кукмара поселогының 4 нче номерлы гомуми урта белем бирү мәктәбенең татар теле һәм әдәбияты укытучысы Рецензентлар:
Мансуров Р.М. – Кукмара муниөипаль районының мәгариф бүлеге башлыгы, педагогия фәннәре кандидаты. Ганиева Д.Х. – Кукмара муниөипалҗ районының мәгълүмати- методик үзәкнең директоры. Татар теленнән сүзлек диктантлары җыентыгы. 5 нче рус сыйныфының татар төркемнәрендә эшләүче укытучылар өчен кулланма. Хәкимҗанова М.М., Кукмара, 2007, - 31 бит. Фәнни редактор: Гыйззәтуллина Н.М., педагогия фәннәре кандидаты. Аңлатма язуы Балаларның грамоталы язуына ирешү- катлаулы һәм дәвамлы хезмәт. Укучыларда дөрес язу күнекмәләре формалаштыру беренче сыйныфтан башлана. Дүртенче сыйныфны тәмамлаганда, бала авазларны дөрес хәреф белән белдерә ала, өлешчә орфографик кагыйдәләр белән таныш була. Ә бишенче сыйныфтан башлап, орфографик һәм орфоэпик кагыйдәләр өстендә эш һәр дәрестә һәм системалы алып барыла башлый. Орфограммаларны үзләштерү һәм ныгыту өчен дөрес язу кагыйдәсен белү генә җитми. Аны гамәли яктан да ныгытырга кирәк. Урта мәктәптә грамоталы язарга өйрәтүдә язма эшләрнең күп төрләре кулланыла: хәтер, сүзлек диктантлары, искәртмәле, аңлатмалы, тикшерү, сайланма, күрмә, иҗади һәм контроль диктантлар. Дөрес язу күнекмәләре формалаштыруда иң актив кулланылганы – сүзлек диктантлары. әлеге сүзлек диктантлары җыентыгы укучыларның грамоталы язуына ирешү максатын күз алдында тотып төзелде. Укучыларны өйрәнелгән билгеләмәләрне һәм кагыйдәләрне, шулай ук үзләренә таныш булган терминнарны дөрес файдаланырга өйрәтү бурычлары куелды. Җыентыкка кертелгән диктантларда татар телендә булган әйтелеш белән язылыш арасындагы аермалыкка, татар
алфавитының үзенчәлекле хәрефләре кергән сүзләргә һәм язма эшләрдә очраган типик хаталарга игътибар ителде. Диктантлардагы сүз саны нигездә программа таләпләренә туры килә. Беренче дәрестә, сүзлек диктантына укучыны әзерләү өчен, орфограммалар төшереп калдырылган сүзләр һәм аларның кагыйдәләре бирелә. Алар атна буена һәр дәреснеә актуальләштерү этабында кабатланыла. Нәтиҗәдә укучы бирелгән сүзләргә һәм кагыйдәгә өч – дүрт тапкыр мөрәҗәгать итә. Дүртенче дәрестә шул типтагы сүзләр әйтеп яздырыла, кагыйдә тагын бер тапкыр искә төшерелә һәм алдагы диктантка әзерләнү өчен яңа сүзләр бирелә. Һәр диктант өчен сүзләр, мәсәлән, 1, 2, 3 нче номерлар белән күрсәтелде. Ел дәвамында мондый диктантлар саны егермегә җитә. Көтелгән белем нәтиҗәләре: 1)
грамоталы язу күнекмәләре булдыру; 2)
өйрәнгән кагыйдәләрне кулана белергә өйрәтү. №1 ө-е, э хәрефләре №2 о-ы хәрефләре е көзг… ы бор…ч е төлк… о,ы К…р…ч е төт…н о,ы б…л…н е,е чөг…нд…р о,ы б…л…т е өр…к ы,ы к…р…м е өл…ш о,ы к…р…м е бөр… ы,ы ч…г...р е дөг… о,ы ч…к…р е сөлг… ы орл…к е мөг…з о,ы с…р… е бөт…н ы,ы җ…л… е көм…ш о,ы с…л… э …ре ы соск…ч е өр… ы бор…ч э,е …чл…к о,ы …зын е өчл… ы …зан е,е Б…т…р ө,е б…т…р Е,е с…л…к ө, е с…л…к Э,е …лг…ч О, ө хәрефләре сүзнең беренче иҗегендә генә языла, башка иҗекләрдә ө, о ишетелсә дә ы, е хәрефләре языла. №3
я хәрефе №4 ю хәрефе я …смык ю …рган я …лкын ю …шкын я то…к ю кы… я кы… ю …кә я …шеен ю …еш я …дәч ю би…че я и…к ю җә… я дө… ю сө… я ма…к ю җы…чы я ку…н ю ки… я кы…к ю …март е кы…к ю …ри я чына…к ю ба… я әки…т ю би… я кө…нтә ю …ан я чи… ю …тәл я о… ю Ка…м я …фрак ю а… я ко…ш я хикә… я пы…ла Сүз башында, сузык аваз хәрефләреннән соң, иҗек башында я, ю языла
№5 е,е (э) хәрефләре е …лга Е хәрефе е дип укыла: Сүз бабашында һәм сузык аваз хәрефеннән соң (иҗек башында), е хәрефе э дип укыла: сүз уртасында һәм ахырында тартык аваз хәрефеннән соң (кушылмада). е,е (э) …г…т е сы…к е ти…н е ку… е би… е ки…м е ка…ш е сы…р е …фәк е са…скан е ки…з е у…нчык е(э),е(э) к…рп… е(э) ч…б…н е(э) б…т…рг…ч е(э) с…б…рк… №6 й хәрефе й …омры Й хәрефе языла: сүз башында о,ө хәрефләре алдында гына; иҗектәге сузык артында . й …орт й …омран й …өзем й …өрәк й …өкләмә й …одрык я …дрә й …омыш ю …март й …өк ю …кә й ба…рак й бә…рәм й сара… й обо… й ә…т й ка…т №7 в хәрефе В …әли В хәрефе сүз һәм иҗек башында языла. Рус теле аша кергән сүзләрдә генә в дип укыла, татар сүзләрендә w дип укыла. в …акыт в …атан в а…аз в та…ыш в чиклә…ек в са…ыт в …алчык в гөрлә…к в һа…а в Сә…ия в …атык в а…ыл в та…ык у та… у та…да в та…ы у ба… у ба…да в ба…ы у са… у са…ды в са…а №8 к, г хәрефләре Г ...ариф к,г …а…а К, г хәрефләре калын сузык аваз хәрефләре булган сүзләрдә калын, нечкә сузык аваз хәрефләре булган сүзләрдә нечкә укыла. К хәрефеннән соң сузык авазга башланган яки чагыштыру дәрәҗәсе кушымчалары өстәлсә ул г белән чиратлаша. к су…а к …Ур…а к …үр…ә к,к …аба… к,г …аба…ы к …ибә г ты…ыз г ти…ез г а…ач г и…ен к …ойма к …өймә к мамы… г мамы…ы к,к …ызы… к,г …ызы…ы к сызы… г сызы…ы №9 м, н, ң хәрефләре н у… ң у… н ми… ң ми… м та… ң та… ң ту… н ту… н ме… ң ме… ң си…а ң ми…а ң кү…ел ң се…ел ң җи…ел ң җи…әр ң а..а н я..а ң зә..гәр ң я…гыр н я…гын ң ча…гы м та…ган №10 ы,е хәрефләре ы ук… Ы- калын сузык, калын сүзләрдә языла, (э), е – нечкә сузык, нечкә сүзләрдә языла. е ик… ы сар…к ы саб…н е пәк… е күк… ы как… ы дар… е дөг… ы сар… ы к…з…к е к…ш… ы с…з…к е җитт… ы язд… ы ч…рш… ы җ…л… ы җ…рч… №11 ә -е(э) хәрефләре ә үл…н ә авазын әйткәндә авыз ки5 итеп ачыла, е(э) авазын әйткәндә иреннәрне җәябез. е бүл…н ә бүл…к е бүг…н е бөр… ә,е п…к… е эсс… е күм…р ә күм…р е җитт… ә җит… ә,е к…кр… ә,ә түг…р…к ә,е т…мл… е,ә б…л… ә,е б…л…ш е,е б…л…ш е,е б…л…н е,ә б…л…н №12 у,ү хәрефләре у …рман Калын сузыклар булган иҗекләрдә, сүзләрдә у, нечкә сузыклар булган иҗекләрдә, сүзләрдә ү языла. ү …лән у …рам ү …рдәк у б…ран ү б…ре у т…ган ү т…тәл у с…зык ү с…злек у к…л ү к…л у т…кран ү т…гәрәк ү к…бәләк ү к…ркә ү б…рек ү б…лмә №13 һ, х хәрефләре х …ат һ …ава х …ата Һ …ади х …алык һ …аман х …атын һ Ил…ам һ …әйкәл һ шә…әр һ мө…им һ …өнәр х …езмәт һ …әрбер х бә…ет х ...айван һ Ма…ирә х рә…әт Х …әдичә №14 җ хәрефе җ …әй ч …әй җ …иләк ч …иләк җ …авап ч …итен җ …итен җ бө…әк җ кә…ә җ нәти…ә җ …өмлә җ …омга җ …өй җ …ил җ …Ир ч …ир җ …итез җ …им №15 ь хәрефе ь ям… -ямь – сүзнең нечкә әйтелешен белдерү өчен; -ятьмә - иҗекнең нечкә укылышын күрсәтү; -гарәп теленнән кергән сүзләрдә ь хәрефе иҗекнең нечкә әйтелешен күрсәтү өчен; -дөнья – я, ю, е хәрефләрен алдагы тартыктан аерып уку өчен нечкә иҗек ахырында (ь) аеру билгесе куела. ь яш… ь яп… ь юн… ь ят…мә ь ян…чү ь сәгат… ь кәгаз… ь мәкал… ь шагыйр… ь шигыр… ь Тәлгат… ь Сөнгат… ь табигат… ь дөн…я ь көн…як ь төн…як ь биш…еллык ь Ил…яс ь дәр…я ь бер…юлы №16 ъ хәрефе ъ мәг..нә Нечкә иҗекләрдәге к, г, авазларын калын, каты итеп әйтү өчен язуда ъ хәрефе куела. Аеру билгесе (ъ) калын иҗектән соң я, ю, е хәрефләре алдыннан килгәндә, тартыкларны аерып укуны белдерә. ъ вәг..дә ъ нәк… ъ тәк…дим ъ Әк…
лимә ъ иг…тибар ъ мәг…лүм ъ аш…яулык ъ ал…япкыч ъ кул…югыч ъ ун…еллык ъ сул…як ъ ел…язма №17 ц, щ хәрефләре ц …ех Ц хәрефе рус теле аша кергән сүзләрдә генә языла. Ул тс дип шартлатып әйтелә. Щ хәрефе рус теленнән кергән сүзләрдә генә языла. Ул сьч кебек йомшак әйтелә. с …у ц …ирк с …ип ц …емент с …инең ц …иркуль ц табли…а ц кон…ерт ц стан…ия ц офи…ер щ …и щ …етка щ я…ик щ бор… ч …анна ч …иләк ч кур…ак №18 п,к хәрефләренә беткән сүзләр п ту… П, к саңгырау тартыкларына беткән сүзләргә сузык авазга башланган кушымча ялганса, п,к саңгырау тартыклары б,г яңгырау тартыклары белән чиратлаша. б ту…ы к ча… г ча…а п са… б са…ы к су… г су…а к чы… г чы…а к та… г та…а к е… г е…а к я… г я…а п ча… б ча…а к а… г а…а п я… б я…а к ка… г ка…а №19 – нар, -нәр, - лар, - ләр нн болын болы… …ар Борын авазларына беткән сүзләргә күплектә -нар, -нәр кушымчалары ялгггана. Яңгырау тартыкларга һәм сузык авазларга беткән сүзләргә -лар, -ләр кушымчалары ялгана. нн колын колы… …ар Л лл та… та… …ар нн урман урма… …ар нн каен кае… …ар л ат ат…ар л бала бала…ар н урам урам…ар нн таган тага… …ар н таң таң…ар н кием кием…әр нн иген иге… …әр л уй уй…ар №20 янәшә тартыклар т үт…е
(-те) т ү…ә (-ә) т җит…е
(-те) т кит…е (-те) т кайт…ы (-ты) т сат…ы (-ты) т ват…ы (-ты) н сан…ы (нәрсәне?) (-ны) н кан…ы (-ны) н кием…не (-не) н уен…ы (нәрсәне?) (-не) н уе..ы (нәрсәсе?) (-ы) т көт…е (те) т кө…ә (-ә) к ерак…а (-ка) к суык…а (-ка)
Кулланылган әдәбият 1.
Н.В.Максимов, З.Н. Хәбибуллина. «Рус мәктәпләрендә татар балаларына ана теле укыту». 2.
«Рус мәктәпләрендә укучы татар балаларына ана теле һәм әдәбият укыту программалары» 1-11 нче
сыйныфлар.-Казан: Мәгариф,
2003. – 124б. 3.
З. Н. Хәбибуллина. «Хаталарны төзәтү ысуллары». 4.
С. Тоцкий.
«Орфография без правил». Фәнни редактор: Гыйззәтуллина Н.М., педагогия фәннәре кандидаты. Аңлатма язуы Балаларның грамоталы язуына ирешү- катлаулы һәм дәвамлы хезмәт. Укучыларда дөрес язу күнекмәләре формалаштыру беренче сыйныфтан башлана. Дүртенче сыйныфны тәмамлаганда, бала авазларны дөрес хәреф белән белдерә ала, өлешчә орфографик кагыйдәләр белән таныш була. Ә бишенче сыйныфтан башлап, орфографик һәм орфоэпик кагыйдәләр өстендә эш һәр дәрестә һәм системалы алып барыла башлый. 32 5
терминнарны дөрес файдаланырга өйрәтү бурычлары куелды. Җыентыкка кертелгән диктантларда татар телендә булган әйтелеш белән язылыш арасындагы аермалыкка, татар
алфавитының үзенчәлекле хәрефләре кергән сүзләргә һәм язма эшләрдә очраган типик хаталарга игътибар ителде. Диктантлардагы сүз саны нигездә программа таләпләренә туры килә. Беренче дәрестә, сүзлек диктантына укучыны әзерләү өчен, орфограммалар төшереп калдырылган сүзләр һәм аларның кагыйдәләре бирелә. Алар атна буена һәр дәреснеә актуальләштерү этабында кабатланыла. Нәтиҗәдә укучы бирелгән сүзләргә һәм кагыйдәгә өч – дүрт тапкыр мөрәҗәгать итә. Дүртенче дәрестә шул типтагы сүзләр әйтеп яздырыла, кагыйдә тагын бер тапкыр искә төшерелә һәм алдагы диктантка әзерләнү өчен яңа сүзләр бирелә. Һәр диктант өчен сүзләр, мәсәлән, 1, 2, 3 нче номерлар белән күрсәтелде. Ел дәвамында мондый диктантлар саны егермегә җитә. Көтелгән белем нәтиҗәләре: 1)
грамоталы язу күнекмәләре булдыру; 2)
өйрәнгән кагыйдәләрне кулана белергә өйрәтү. Кукмара
муниципаль районының мәгълүмати-методик үзәге Кукмара
муниципаль районы Кукмара поселогының 4
нче номерлы гомуми урта белем бирү мәктәбе Татар теленнән сүзлек диктантлары җыентыгы (5 нче сыйныфлар өчен) . 2007 Кукмара
муниципаль районының мәгълүмати-методик үзәге Кукмара
муниципаль районы Кукмара поселогының 4
нче номерлы гомуми урта белем бирү мәктәбе Татар теленнән сүзлек диктантлары җыентыгы (5 нче сыйныфлар өчен) . Кукмара
муниципаль районының мәгълүмати-методик үзәкнең методик Советы карары нигезендә нәшер ителә Төзүче: Хәкимҗанова М.М. Кукмара муниципаль районы Кукмара поселогының 4 нче номерлы гомуми урта белем бирү мәктәбенең татар теле һәм әдәбияты укытучысы Рецензентлар:
Мансуров Р.М. – Кукмара муниөипаль районының мәгариф бүлеге башлыгы, педагогия фәннәре кандидаты. Ганиева Д.Х. – Кукмара муниөипалҗ районының мәгълүмати- методик үзәкнең директоры. Татар теленнән сүзлек диктантлары җыентыгы. 5 нче рус сыйныфының татар төркемнәрендә эшләүче укытучылар өчен кулланма. Хәкимҗанова М.М., Кукмара, 2007, - 31 бит. Фәнни редактор: Гыйззәтуллина Н.М., педагогия фәннәре кандидаты. Аңлатма язуы Балаларның грамоталы язуына ирешү- катлаулы һәм дәвамлы хезмәт. Укучыларда дөрес язу күнекмәләре формалаштыру беренче сыйныфтан башлана. Дүртенче сыйныфны тәмамлаганда, бала авазларны дөрес хәреф белән белдерә ала, өлешчә орфографик кагыйдәләр белән таныш була. Ә бишенче сыйныфтан башлап, орфографик һәм орфоэпик кагыйдәләр өстендә эш һәр дәрестә һәм системалы алып барыла башлый. Орфограммаларны үзләштерү һәм ныгыту өчен дөрес язу кагыйдәсен белү генә җитми. Аны гамәли яктан да ныгытырга кирәк. Урта мәктәптә грамоталы язарга өйрәтүдә язма эшләрнең күп төрләре кулланыла: хәтер, сүзлек диктантлары, искәртмәле, аңлатмалы, тикшерү, сайланма, күрмә, иҗади һәм контроль диктантлар. Дөрес язу күнекмәләре формалаштыруда иң актив кулланылганы – сүзлек диктантлары. әлеге сүзлек диктантлары җыентыгы укучыларның грамоталы язуына ирешү максатын күз алдында тотып төзелде. Укучыларны өйрәнелгән билгеләмәләрне һәм кагыйдәләрне, шулай ук үзләренә таныш булган терминнарны дөрес файдаланырга өйрәтү бурычлары куелды. Җыентыкка кертелгән диктантларда татар телендә булган әйтелеш белән язылыш арасындагы аермалыкка, татар
алфавитының үзенчәлекле хәрефләре кергән сүзләргә һәм язма эшләрдә очраган типик хаталарга игътибар ителде. Диктантлардагы сүз саны нигездә программа таләпләренә туры килә. Беренче дәрестә, сүзлек диктантына укучыны әзерләү өчен, орфограммалар төшереп калдырылган сүзләр һәм аларның кагыйдәләре бирелә. Алар атна буена һәр дәреснеә актуальләштерү этабында кабатланыла. Нәтиҗәдә укучы бирелгән сүзләргә һәм кагыйдәгә өч – дүрт тапкыр мөрәҗәгать итә. Дүртенче дәрестә шул типтагы сүзләр әйтеп яздырыла, кагыйдә тагын бер тапкыр искә төшерелә һәм алдагы диктантка әзерләнү өчен яңа сүзләр бирелә. Һәр диктант өчен сүзләр, мәсәлән, 1, 2, 3 нче номерлар белән күрсәтелде. Ел дәвамында мондый диктантлар саны егермегә җитә. Көтелгән белем нәтиҗәләре: 1)
грамоталы язу күнекмәләре булдыру; 2)
өйрәнгән кагыйдәләрне кулана белергә өйрәтү. №1 ө-е, э хәрефләре №2 о-ы хәрефләре е көзг… ы бор…ч е төлк… о,ы К…р…ч е төт…н о,ы б…л…н е,е чөг…нд…р о,ы б…л…т е өр…к ы,ы к…р…м е өл…ш о,ы к…р…м е бөр… ы,ы ч…г...р е дөг… о,ы ч…к…р е сөлг… ы орл…к е мөг…з о,ы с…р… е бөт…н ы,ы җ…л… е көм…ш о,ы с…л… э …ре ы соск…ч е өр… ы бор…ч э,е …чл…к о,ы …зын е өчл… ы …зан е,е Б…т…р ө,е б…т…р Е,е с…л…к ө, е с…л…к Э,е …лг…ч О, ө хәрефләре сүзнең беренче иҗегендә генә языла, башка иҗекләрдә ө, о ишетелсә дә ы, е хәрефләре языла. №3
я хәрефе №4 ю хәрефе я …смык ю …рган я …лкын ю …шкын я то…к ю кы… я кы… ю …кә я …шеен ю …еш я …дәч ю би…че я и…к ю җә… я дө… ю сө… я ма…к ю җы…чы я ку…н ю ки… я кы…к ю …март е кы…к ю …ри я чына…к ю ба… я әки…т ю би… я кө…нтә ю …ан я чи… ю …тәл я о… ю Ка…м я …фрак ю а… я ко…ш я хикә… я пы…ла Сүз башында, сузык аваз хәрефләреннән соң, иҗек башында я, ю языла
№5 е,е (э) хәрефләре е …лга Е хәрефе е дип укыла: Сүз бабашында һәм сузык аваз хәрефеннән соң (иҗек башында), е хәрефе э дип укыла: сүз уртасында һәм ахырында тартык аваз хәрефеннән соң (кушылмада). е,е (э) …г…т е сы…к е ти…н е ку… е би… е ки…м е ка…ш е сы…р е …фәк е са…скан е ки…з е у…нчык е(э),е(э) к…рп… е(э) ч…б…н е(э) б…т…рг…ч е(э) с…б…рк… №6 й хәрефе й …омры Й хәрефе языла: сүз башында о,ө хәрефләре алдында гына; иҗектәге сузык артында . й …орт й …омран й …өзем й …өрәк й …өкләмә й …одрык я …дрә й …омыш ю …март й …өк ю …кә й ба…рак й бә…рәм й сара… й обо… й ә…т й ка…т №7 в хәрефе В …әли В хәрефе сүз һәм иҗек башында языла. Рус теле аша кергән сүзләрдә генә в дип укыла, татар сүзләрендә w дип укыла. в …акыт в …атан в а…аз в та…ыш в чиклә…ек в са…ыт в …алчык в гөрлә…к в һа…а в Сә…ия в …атык в а…ыл в та…ык у та… у та…да в та…ы у ба… у ба…да в ба…ы у са… у са…ды в са…а №8 к, г хәрефләре Г ...ариф к,г …а…а К, г хәрефләре калын сузык аваз хәрефләре булган сүзләрдә калын, нечкә сузык аваз хәрефләре булган сүзләрдә нечкә укыла. К хәрефеннән соң сузык авазга башланган яки чагыштыру дәрәҗәсе кушымчалары өстәлсә ул г белән чиратлаша. к су…а к …Ур…а к …үр…ә к,к …аба… к,г …аба…ы к …ибә г ты…ыз г ти…ез г а…ач г и…ен к …ойма к …өймә к мамы… г мамы…ы к,к …ызы… к,г …ызы…ы к сызы… г сызы…ы №9 м, н, ң хәрефләре н у… ң у… н ми… ң ми… м та… ң та… ң ту… н ту… н ме… ң ме… ң си…а ң ми…а ң кү…ел ң се…ел ң җи…ел ң җи…әр ң а..а н я..а ң зә..гәр ң я…гыр н я…гын ң ча…гы м та…ган №10 ы,е хәрефләре ы ук… Ы- калын сузык, калын сүзләрдә языла, (э), е – нечкә сузык, нечкә сүзләрдә языла. е ик… ы сар…к ы саб…н е пәк… е күк… ы как… ы дар… е дөг… ы сар… ы к…з…к е к…ш… ы с…з…к е җитт… ы язд… ы ч…рш… ы җ…л… ы җ…рч… №11 ә -е(э) хәрефләре ә үл…н ә авазын әйткәндә авыз ки5 итеп ачыла, е(э) авазын әйткәндә иреннәрне җәябез. е бүл…н ә бүл…к е бүг…н е бөр… ә,е п…к… е эсс… е күм…р ә күм…р е җитт… ә җит… ә,е к…кр… ә,ә түг…р…к ә,е т…мл… е,ә б…л… ә,е б…л…ш е,е б…л…ш е,е б…л…н е,ә б…л…н №12 у,ү хәрефләре у …рман Калын сузыклар булган иҗекләрдә, сүзләрдә у, нечкә сузыклар булган иҗекләрдә, сүзләрдә ү языла. ү …лән у …рам ү …рдәк у б…ран ү б…ре у т…ган ү т…тәл у с…зык ү с…злек у к…л ү к…л у т…кран ү т…гәрәк ү к…бәләк ү к…ркә ү б…рек ү б…лмә №13 һ, х хәрефләре х …ат һ …ава х …ата Һ …ади х …алык һ …аман х …атын һ Ил…ам һ …әйкәл һ шә…әр һ мө…им һ …өнәр х …езмәт һ …әрбер х бә…ет х ...айван һ Ма…ирә х рә…әт Х …әдичә №14 җ хәрефе җ …әй ч …әй җ …иләк ч …иләк җ …авап ч …итен җ …итен җ бө…әк җ кә…ә җ нәти…ә җ …өмлә җ …омга җ …өй җ …ил җ …Ир ч …ир җ …итез җ …им №15 ь хәрефе ь ям… -ямь – сүзнең нечкә әйтелешен белдерү өчен; -ятьмә - иҗекнең нечкә укылышын күрсәтү; -гарәп теленнән кергән сүзләрдә ь хәрефе иҗекнең нечкә әйтелешен күрсәтү өчен; -дөнья – я, ю, е хәрефләрен алдагы тартыктан аерып уку өчен нечкә иҗек ахырында (ь) аеру билгесе куела. ь яш… ь яп… ь юн… ь ят…мә ь ян…чү ь сәгат… ь кәгаз… ь мәкал… ь шагыйр… ь шигыр… ь Тәлгат… ь Сөнгат… ь табигат… ь дөн…я ь көн…як ь төн…як ь биш…еллык ь Ил…яс ь дәр…я ь бер…юлы №16 ъ хәрефе ъ мәг..нә Нечкә иҗекләрдәге к, г, авазларын калын, каты итеп әйтү өчен язуда ъ хәрефе куела. Аеру билгесе (ъ) калын иҗектән соң я, ю, е хәрефләре алдыннан килгәндә, тартыкларны аерып укуны белдерә. ъ вәг..дә ъ нәк… ъ тәк…дим ъ Әк…
лимә ъ иг…тибар ъ мәг…лүм ъ аш…яулык ъ ал…япкыч ъ кул…югыч ъ ун…еллык ъ сул…як ъ ел…язма №17 ц, щ хәрефләре ц …ех Ц хәрефе рус теле аша кергән сүзләрдә генә языла. Ул тс дип шартлатып әйтелә. Щ хәрефе рус теленнән кергән сүзләрдә генә языла. Ул сьч кебек йомшак әйтелә. с …у ц …ирк с …ип ц …емент с …инең ц …иркуль ц табли…а ц кон…ерт ц стан…ия ц офи…ер щ …и щ …етка щ я…ик щ бор… ч …анна ч …иләк ч кур…ак №18 п,к хәрефләренә беткән сүзләр п ту… П, к саңгырау тартыкларына беткән сүзләргә сузык авазга башланган кушымча ялганса, п,к саңгырау тартыклары б,г яңгырау тартыклары белән чиратлаша. б ту…ы к ча… г ча…а п са… б са…ы к су… г су…а к чы… г чы…а к та… г та…а к е… г е…а к я… г я…а п ча… б ча…а к а… г а…а п я… б я…а к ка… г ка…а №19 – нар, -нәр, - лар, - ләр нн болын болы… …ар Борын авазларына беткән сүзләргә күплектә -нар, -нәр кушымчалары ялгггана. Яңгырау тартыкларга һәм сузык авазларга беткән сүзләргә -лар, -ләр кушымчалары ялгана. нн колын колы… …ар Л лл та… та… …ар нн урман урма… …ар нн каен кае… …ар л ат ат…ар л бала бала…ар н урам урам…ар нн таган тага… …ар н таң таң…ар н кием кием…әр нн иген иге… …әр л уй уй…ар №20 янәшә тартыклар т үт…е
(-те) т ү…ә (-ә) т җит…е
(-те) т кит…е (-те) т кайт…ы (-ты) т сат…ы (-ты) т ват…ы (-ты) н сан…ы (нәрсәне?) (-ны) н кан…ы (-ны) н кием…не (-не) н уен…ы (нәрсәне?) (-не) н уе..ы (нәрсәсе?) (-ы) т көт…е (те) т кө…ә (-ә) к ерак…а (-ка) к суык…а (-ка)
Кулланылган әдәбият 1.
Н.В.Максимов, З.Н. Хәбибуллина. «Рус мәктәпләрендә татар балаларына ана теле укыту». 2.
«Рус мәктәпләрендә укучы татар балаларына ана теле һәм әдәбият укыту программалары» 1-11 нче
сыйныфлар.-Казан: Мәгариф,
2003. – 124б. 3.
З. Н. Хәбибуллина. «Хаталарны төзәтү ысуллары». 4.
С. Тоцкий.
«Орфография без правил». 6 31
Кукмара
муниципаль районының мәгълүмати-методик үзәге Кукмара
муниципаль районы Кукмара поселогының 4
нче номерлы гомуми урта белем бирү мәктәбе Татар теленнән сүзлек диктантлары җыентыгы (5 нче сыйныфлар өчен) . 2007 Кукмара
муниципаль районының мәгълүмати-методик үзәге Кукмара
муниципаль районы Кукмара поселогының 4
нче номерлы гомуми урта белем бирү мәктәбе Татар теленнән сүзлек диктантлары җыентыгы (5 нче сыйныфлар өчен) . Кукмара
муниципаль районының мәгълүмати-методик үзәкнең методик Советы карары нигезендә нәшер ителә Төзүче: Хәкимҗанова М.М. Кукмара муниципаль районы Кукмара поселогының 4 нче номерлы гомуми урта белем бирү мәктәбенең татар теле һәм әдәбияты укытучысы Рецензентлар:
Мансуров Р.М. – Кукмара муниөипаль районының мәгариф бүлеге башлыгы, педагогия фәннәре кандидаты. Ганиева Д.Х. – Кукмара муниөипалҗ районының мәгълүмати- методик үзәкнең директоры. Татар теленнән сүзлек диктантлары җыентыгы. 5 нче рус сыйныфының татар төркемнәрендә эшләүче укытучылар өчен кулланма. Хәкимҗанова М.М., Кукмара, 2007, - 31 бит. Фәнни редактор: Гыйззәтуллина Н.М., педагогия фәннәре кандидаты. Аңлатма язуы Балаларның грамоталы язуына ирешү- катлаулы һәм дәвамлы хезмәт. Укучыларда дөрес язу күнекмәләре формалаштыру беренче сыйныфтан башлана. Дүртенче сыйныфны тәмамлаганда, бала авазларны дөрес хәреф белән белдерә ала, өлешчә орфографик кагыйдәләр белән таныш була. Ә бишенче сыйныфтан башлап, орфографик һәм орфоэпик кагыйдәләр өстендә эш һәр дәрестә һәм системалы алып барыла башлый. Орфограммаларны үзләштерү һәм ныгыту өчен дөрес язу кагыйдәсен белү генә җитми. Аны гамәли яктан да ныгытырга кирәк. Урта мәктәптә грамоталы язарга өйрәтүдә язма эшләрнең күп төрләре кулланыла: хәтер, сүзлек диктантлары, искәртмәле, аңлатмалы, тикшерү, сайланма, күрмә, иҗади һәм контроль диктантлар. Дөрес язу күнекмәләре формалаштыруда иң актив кулланылганы – сүзлек диктантлары. әлеге сүзлек диктантлары җыентыгы укучыларның грамоталы язуына ирешү максатын күз алдында тотып төзелде. Укучыларны өйрәнелгән билгеләмәләрне һәм кагыйдәләрне, шулай ук үзләренә таныш булган терминнарны дөрес файдаланырга өйрәтү бурычлары куелды. Җыентыкка кертелгән диктантларда татар телендә булган әйтелеш белән язылыш арасындагы аермалыкка, татар
алфавитының үзенчәлекле хәрефләре кергән сүзләргә һәм язма эшләрдә очраган типик хаталарга игътибар ителде. Диктантлардагы сүз саны нигездә программа таләпләренә туры килә. Беренче дәрестә, сүзлек диктантына укучыны әзерләү өчен, орфограммалар төшереп калдырылган сүзләр һәм аларның кагыйдәләре бирелә. Алар атна буена һәр дәреснеә актуальләштерү этабында кабатланыла. Нәтиҗәдә укучы бирелгән сүзләргә һәм кагыйдәгә өч – дүрт тапкыр мөрәҗәгать итә. Дүртенче дәрестә шул типтагы сүзләр әйтеп яздырыла, кагыйдә тагын бер тапкыр искә төшерелә һәм алдагы диктантка әзерләнү өчен яңа сүзләр бирелә. Һәр диктант өчен сүзләр, мәсәлән, 1, 2, 3 нче номерлар белән күрсәтелде. Ел дәвамында мондый диктантлар саны егермегә җитә. Көтелгән белем нәтиҗәләре: 1)
грамоталы язу күнекмәләре булдыру; 2)
өйрәнгән кагыйдәләрне кулана белергә өйрәтү. №1 ө-е, э хәрефләре №2 о-ы хәрефләре е көзг… ы бор…ч е төлк… о,ы К…р…ч е төт…н о,ы б…л…н е,е чөг…нд…р о,ы б…л…т е өр…к ы,ы к…р…м е өл…ш о,ы к…р…м е бөр… ы,ы ч…г...р е дөг… о,ы ч…к…р е сөлг… ы орл…к е мөг…з о,ы с…р… е бөт…н ы,ы җ…л… е көм…ш о,ы с…л… э …ре ы соск…ч е өр… ы бор…ч э,е …чл…к о,ы …зын е өчл… ы …зан е,е Б…т…р ө,е б…т…р Е,е с…л…к ө, е с…л…к Э,е …лг…ч О, ө хәрефләре сүзнең беренче иҗегендә генә языла, башка иҗекләрдә ө, о ишетелсә дә ы, е хәрефләре языла. №3
я хәрефе №4 ю хәрефе я …смык ю …рган я …лкын ю …шкын я то…к ю кы… я кы… ю …кә я …шеен ю …еш я …дәч ю би…че я и…к ю җә… я дө… ю сө… я ма…к ю җы…чы я ку…н ю ки… я кы…к ю …март е кы…к ю …ри я чына…к ю ба… я әки…т ю би… я кө…нтә ю …ан я чи… ю …тәл я о… ю Ка…м я …фрак ю а… я ко…ш я хикә… я пы…ла Сүз башында, сузык аваз хәрефләреннән соң, иҗек башында я, ю языла
№5 е,е (э) хәрефләре е …лга Е хәрефе е дип укыла: Сүз бабашында һәм сузык аваз хәрефеннән соң (иҗек башында), е хәрефе э дип укыла: сүз уртасында һәм ахырында тартык аваз хәрефеннән соң (кушылмада). е,е (э) …г…т е сы…к е ти…н е ку… е би… е ки…м е ка…ш е сы…р е …фәк е са…скан е ки…з е у…нчык е(э),е(э) к…рп… е(э) ч…б…н е(э) б…т…рг…ч е(э) с…б…рк… №6 й хәрефе й …омры Й хәрефе языла: сүз башында о,ө хәрефләре алдында гына; иҗектәге сузык артында . й …орт й …омран й …өзем й …өрәк й …өкләмә й …одрык я …дрә й …омыш ю …март й …өк ю …кә й ба…рак й бә…рәм й сара… й обо… й ә…т й ка…т №7 в хәрефе В …әли В хәрефе сүз һәм иҗек башында языла. Рус теле аша кергән сүзләрдә генә в дип укыла, татар сүзләрендә w дип укыла. в …акыт в …атан в а…аз в та…ыш в чиклә…ек в са…ыт в …алчык в гөрлә…к в һа…а в Сә…ия в …атык в а…ыл в та…ык у та… у та…да в та…ы у ба… у ба…да в ба…ы у са… у са…ды в са…а №8 к, г хәрефләре Г ...ариф к,г …а…а К, г хәрефләре калын сузык аваз хәрефләре булган сүзләрдә калын, нечкә сузык аваз хәрефләре булган сүзләрдә нечкә укыла. К хәрефеннән соң сузык авазга башланган яки чагыштыру дәрәҗәсе кушымчалары өстәлсә ул г белән чиратлаша. к су…а к …Ур…а к …үр…ә к,к …аба… к,г …аба…ы к …ибә г ты…ыз г ти…ез г а…ач г и…ен к …ойма к …өймә к мамы… г мамы…ы к,к …ызы… к,г …ызы…ы к сызы… г сызы…ы №9 м, н, ң хәрефләре н у… ң у… н ми… ң ми… м та… ң та… ң ту… н ту… н ме… ң ме… ң си…а ң ми…а ң кү…ел ң се…ел ң җи…ел ң җи…әр ң а..а н я..а ң зә..гәр ң я…гыр н я…гын ң ча…гы м та…ган №10 ы,е хәрефләре ы ук… Ы- калын сузык, калын сүзләрдә языла, (э), е – нечкә сузык, нечкә сүзләрдә языла. е ик… ы сар…к ы саб…н е пәк… е күк… ы как… ы дар… е дөг… ы сар… ы к…з…к е к…ш… ы с…з…к е җитт… ы язд… ы ч…рш… ы җ…л… ы җ…рч… №11 ә -е(э) хәрефләре ә үл…н ә авазын әйткәндә авыз ки5 итеп ачыла, е(э) авазын әйткәндә иреннәрне җәябез. е бүл…н ә бүл…к е бүг…н е бөр… ә,е п…к… е эсс… е күм…р ә күм…р е җитт… ә җит… ә,е к…кр… ә,ә түг…р…к ә,е т…мл… е,ә б…л… ә,е б…л…ш е,е б…л…ш е,е б…л…н е,ә б…л…н №12 у,ү хәрефләре у …рман Калын сузыклар булган иҗекләрдә, сүзләрдә у, нечкә сузыклар булган иҗекләрдә, сүзләрдә ү языла. ү …лән у …рам ү …рдәк у б…ран ү б…ре у т…ган ү т…тәл у с…зык ү с…злек у к…л ү к…л у т…кран ү т…гәрәк ү к…бәләк ү к…ркә ү б…рек ү б…лмә №13 һ, х хәрефләре х …ат һ …ава х …ата Һ …ади х …алык һ …аман х …атын һ Ил…ам һ …әйкәл һ шә…әр һ мө…им һ …өнәр х …езмәт һ …әрбер х бә…ет х ...айван һ Ма…ирә х рә…әт Х …әдичә №14 җ хәрефе җ …әй ч …әй җ …иләк ч …иләк җ …авап ч …итен җ …итен җ бө…әк җ кә…ә җ нәти…ә җ …өмлә җ …омга җ …өй җ …ил җ …Ир ч …ир җ …итез җ …им №15 ь хәрефе ь ям… -ямь – сүзнең нечкә әйтелешен белдерү өчен; -ятьмә - иҗекнең нечкә укылышын күрсәтү; -гарәп теленнән кергән сүзләрдә ь хәрефе иҗекнең нечкә әйтелешен күрсәтү өчен; -дөнья – я, ю, е хәрефләрен алдагы тартыктан аерып уку өчен нечкә иҗек ахырында (ь) аеру билгесе куела. ь яш… ь яп… ь юн… ь ят…мә ь ян…чү ь сәгат… ь кәгаз… ь мәкал… ь шагыйр… ь шигыр… ь Тәлгат… ь Сөнгат… ь табигат… ь дөн…я ь көн…як ь төн…як ь биш…еллык ь Ил…яс ь дәр…я ь бер…юлы №16 ъ хәрефе ъ мәг..нә Нечкә иҗекләрдәге к, г, авазларын калын, каты итеп әйтү өчен язуда ъ хәрефе куела. Аеру билгесе (ъ) калын иҗектән соң я, ю, е хәрефләре алдыннан килгәндә, тартыкларны аерып укуны белдерә. ъ вәг..дә ъ нәк… ъ тәк…дим ъ Әк…
лимә ъ иг…тибар ъ мәг…лүм ъ аш…яулык ъ ал…япкыч ъ кул…югыч ъ ун…еллык ъ сул…як ъ ел…язма №17 ц, щ хәрефләре ц …ех Ц хәрефе рус теле аша кергән сүзләрдә генә языла. Ул тс дип шартлатып әйтелә. Щ хәрефе рус теленнән кергән сүзләрдә генә языла. Ул сьч кебек йомшак әйтелә. с …у ц …ирк с …ип ц …емент с …инең ц …иркуль ц табли…а ц кон…ерт ц стан…ия ц офи…ер щ …и щ …етка щ я…ик щ бор… ч …анна ч …иләк ч кур…ак №18 п,к хәрефләренә беткән сүзләр п ту… П, к саңгырау тартыкларына беткән сүзләргә сузык авазга башланган кушымча ялганса, п,к саңгырау тартыклары б,г яңгырау тартыклары белән чиратлаша. б ту…ы к ча… г ча…а п са… б са…ы к су… г су…а к чы… г чы…а к та… г та…а к е… г е…а к я… г я…а п ча… б ча…а к а… г а…а п я… б я…а к ка… г ка…а №19 – нар, -нәр, - лар, - ләр нн болын болы… …ар Борын авазларына беткән сүзләргә күплектә -нар, -нәр кушымчалары ялгггана. Яңгырау тартыкларга һәм сузык авазларга беткән сүзләргә -лар, -ләр кушымчалары ялгана. нн колын колы… …ар Л лл та… та… …ар нн урман урма… …ар нн каен кае… …ар л ат ат…ар л бала бала…ар н урам урам…ар нн таган тага… …ар н таң таң…ар н кием кием…әр нн иген иге… …әр л уй уй…ар №20 янәшә тартыклар т үт…е
(-те) т ү…ә (-ә) т җит…е
(-те) т кит…е (-те) т кайт…ы (-ты) т сат…ы (-ты) т ват…ы (-ты) н сан…ы (нәрсәне?) (-ны) н кан…ы (-ны) н кием…не (-не) н уен…ы (нәрсәне?) (-не) н уе..ы (нәрсәсе?) (-ы) т көт…е (те) т кө…ә (-ә) к ерак…а (-ка) к суык…а (-ка)
Кулланылган әдәбият 1.
Н.В.Максимов, З.Н. Хәбибуллина. «Рус мәктәпләрендә татар балаларына ана теле укыту». 2.
«Рус мәктәпләрендә укучы татар балаларына ана теле һәм әдәбият укыту программалары» 1-11 нче
сыйныфлар.-Казан: Мәгариф,
2003. – 124б. 3.
З. Н. Хәбибуллина. «Хаталарны төзәтү ысуллары». 4.
С. Тоцкий.
«Орфография без правил». №1 ө-е, э хәрефләре №2 о-ы хәрефләре е көзг… ы бор…ч е төлк… о,ы К…р…ч е төт…н о,ы б…л…н е,е чөг…нд…р о,ы б…л…т е өр…к ы,ы к…р…м е өл…ш о,ы к…р…м е бөр… ы,ы ч…г...р е дөг… о,ы ч…к…р е сөлг… ы орл…к е мөг…з о,ы с…р… е бөт…н ы,ы җ…л… е көм…ш о,ы с…л… э …ре ы соск…ч е өр… ы бор…ч э,е …чл…к о,ы …зын е өчл… ы …зан е,е Б…т…р ө,е б…т…р Е,е с…л…к ө, е с…л…к Э,е …лг…ч 30 7
О, ө хәрефләре сүзнең беренче иҗегендә генә языла, башка иҗекләрдә ө, о ишетелсә дә ы, е хәрефләре языла. №3
я хәрефе №4 ю хәрефе я …смык ю …рган я …лкын ю …шкын я то…к ю кы… я кы… ю …кә я …шеен ю …еш я …дәч ю би…че я и…к ю җә… я дө… ю сө… я ма…к ю җы…чы я ку…н ю ки… я кы…к ю …март е кы…к ю …ри я чына…к ю ба… я әки…т ю би… я кө…нтә ю …ан я чи… ю …тәл я о… ю Ка…м я …фрак ю а… я ко…ш я хикә… я пы…ла Кукмара
муниципаль районының мәгълүмати-методик үзәге Кукмара
муниципаль районы Кукмара поселогының 4
нче номерлы гомуми урта белем бирү мәктәбе Татар теленнән сүзлек диктантлары җыентыгы (5 нче сыйныфлар өчен) . 2007 Кукмара
муниципаль районының мәгълүмати-методик үзәге Кукмара
муниципаль районы Кукмара поселогының 4
нче номерлы гомуми урта белем бирү мәктәбе Татар теленнән сүзлек диктантлары җыентыгы (5 нче сыйныфлар өчен) . Кукмара
муниципаль районының мәгълүмати-методик үзәкнең методик Советы карары нигезендә нәшер ителә Төзүче: Хәкимҗанова М.М. Кукмара муниципаль районы Кукмара поселогының 4 нче номерлы гомуми урта белем бирү мәктәбенең татар теле һәм әдәбияты укытучысы Рецензентлар:
Мансуров Р.М. – Кукмара муниөипаль районының мәгариф бүлеге башлыгы, педагогия фәннәре кандидаты. Ганиева Д.Х. – Кукмара муниөипалҗ районының мәгълүмати- методик үзәкнең директоры. Татар теленнән сүзлек диктантлары җыентыгы. 5 нче рус сыйныфының татар төркемнәрендә эшләүче укытучылар өчен кулланма. Хәкимҗанова М.М., Кукмара, 2007, - 31 бит. Фәнни редактор: Гыйззәтуллина Н.М., педагогия фәннәре кандидаты. Аңлатма язуы Балаларның грамоталы язуына ирешү- катлаулы һәм дәвамлы хезмәт. Укучыларда дөрес язу күнекмәләре формалаштыру беренче сыйныфтан башлана. Дүртенче сыйныфны тәмамлаганда, бала авазларны дөрес хәреф белән белдерә ала, өлешчә орфографик кагыйдәләр белән таныш була. Ә бишенче сыйныфтан башлап, орфографик һәм орфоэпик кагыйдәләр өстендә эш һәр дәрестә һәм системалы алып барыла башлый. Орфограммаларны үзләштерү һәм ныгыту өчен дөрес язу кагыйдәсен белү генә җитми. Аны гамәли яктан да ныгытырга кирәк. Урта мәктәптә грамоталы язарга өйрәтүдә язма эшләрнең күп төрләре кулланыла: хәтер, сүзлек диктантлары, искәртмәле, аңлатмалы, тикшерү, сайланма, күрмә, иҗади һәм контроль диктантлар. Дөрес язу күнекмәләре формалаштыруда иң актив кулланылганы – сүзлек диктантлары. әлеге сүзлек диктантлары җыентыгы укучыларның грамоталы язуына ирешү максатын күз алдында тотып төзелде. Укучыларны өйрәнелгән билгеләмәләрне һәм кагыйдәләрне, шулай ук үзләренә таныш булган терминнарны дөрес файдаланырга өйрәтү бурычлары куелды. Җыентыкка кертелгән диктантларда татар телендә булган әйтелеш белән язылыш арасындагы аермалыкка, татар
алфавитының үзенчәлекле хәрефләре кергән сүзләргә һәм язма эшләрдә очраган типик хаталарга игътибар ителде. Диктантлардагы сүз саны нигездә программа таләпләренә туры килә. Беренче дәрестә, сүзлек диктантына укучыны әзерләү өчен, орфограммалар төшереп калдырылган сүзләр һәм аларның кагыйдәләре бирелә. Алар атна буена һәр дәреснеә актуальләштерү этабында кабатланыла. Нәтиҗәдә укучы бирелгән сүзләргә һәм кагыйдәгә өч – дүрт тапкыр мөрәҗәгать итә. Дүртенче дәрестә шул типтагы сүзләр әйтеп яздырыла, кагыйдә тагын бер тапкыр искә төшерелә һәм алдагы диктантка әзерләнү өчен яңа сүзләр бирелә. Һәр диктант өчен сүзләр, мәсәлән, 1, 2, 3 нче номерлар белән күрсәтелде. Ел дәвамында мондый диктантлар саны егермегә җитә. Көтелгән белем нәтиҗәләре: 1)
грамоталы язу күнекмәләре булдыру; 2)
өйрәнгән кагыйдәләрне кулана белергә өйрәтү. №1 ө-е, э хәрефләре №2 о-ы хәрефләре е көзг… ы бор…ч е төлк… о,ы К…р…ч е төт…н о,ы б…л…н е,е чөг…нд…р о,ы б…л…т е өр…к ы,ы к…р…м е өл…ш о,ы к…р…м е бөр… ы,ы ч…г...р е дөг… о,ы ч…к…р е сөлг… ы орл…к е мөг…з о,ы с…р… е бөт…н ы,ы җ…л… е көм…ш о,ы с…л… э …ре ы соск…ч е өр… ы бор…ч э,е …чл…к о,ы …зын е өчл… ы …зан е,е Б…т…р ө,е б…т…р Е,е с…л…к ө, е с…л…к Э,е …лг…ч О, ө хәрефләре сүзнең беренче иҗегендә генә языла, башка иҗекләрдә ө, о ишетелсә дә ы, е хәрефләре языла. №3
я хәрефе №4 ю хәрефе я …смык ю …рган я …лкын ю …шкын я то…к ю кы… я кы… ю …кә я …шеен ю …еш я …дәч ю би…че я и…к ю җә… я дө… ю сө… я ма…к ю җы…чы я ку…н ю ки… я кы…к ю …март е кы…к ю …ри я чына…к ю ба… я әки…т ю би… я кө…нтә ю …ан я чи… ю …тәл я о… ю Ка…м я …фрак ю а… я ко…ш я хикә… я пы…ла Сүз башында, сузык аваз хәрефләреннән соң, иҗек башында я, ю языла
№5 е,е (э) хәрефләре е …лга Е хәрефе е дип укыла: Сүз бабашында һәм сузык аваз хәрефеннән соң (иҗек башында), е хәрефе э дип укыла: сүз уртасында һәм ахырында тартык аваз хәрефеннән соң (кушылмада). е,е (э) …г…т е сы…к е ти…н е ку… е би… е ки…м е ка…ш е сы…р е …фәк е са…скан е ки…з е у…нчык е(э),е(э) к…рп… е(э) ч…б…н е(э) б…т…рг…ч е(э) с…б…рк… №6 й хәрефе й …омры Й хәрефе языла: сүз башында о,ө хәрефләре алдында гына; иҗектәге сузык артында . й …орт й …омран й …өзем й …өрәк й …өкләмә й …одрык я …дрә й …омыш ю …март й …өк ю …кә й ба…рак й бә…рәм й сара… й обо… й ә…т й ка…т №7 в хәрефе В …әли В хәрефе сүз һәм иҗек башында языла. Рус теле аша кергән сүзләрдә генә в дип укыла, татар сүзләрендә w дип укыла. в …акыт в …атан в а…аз в та…ыш в чиклә…ек в са…ыт в …алчык в гөрлә…к в һа…а в Сә…ия в …атык в а…ыл в та…ык у та… у та…да в та…ы у ба… у ба…да в ба…ы у са… у са…ды в са…а №8 к, г хәрефләре Г ...ариф к,г …а…а К, г хәрефләре калын сузык аваз хәрефләре булган сүзләрдә калын, нечкә сузык аваз хәрефләре булган сүзләрдә нечкә укыла. К хәрефеннән соң сузык авазга башланган яки чагыштыру дәрәҗәсе кушымчалары өстәлсә ул г белән чиратлаша. к су…а к …Ур…а к …үр…ә к,к …аба… к,г …аба…ы к …ибә г ты…ыз г ти…ез г а…ач г и…ен к …ойма к …өймә к мамы… г мамы…ы к,к …ызы… к,г …ызы…ы к сызы… г сызы…ы №9 м, н, ң хәрефләре н у… ң у… н ми… ң ми… м та… ң та… ң ту… н ту… н ме… ң ме… ң си…а ң ми…а ң кү…ел ң се…ел ң җи…ел ң җи…әр ң а..а н я..а ң зә..гәр ң я…гыр н я…гын ң ча…гы м та…ган №10 ы,е хәрефләре ы ук… Ы- калын сузык, калын сүзләрдә языла, (э), е – нечкә сузык, нечкә сүзләрдә языла. е ик… ы сар…к ы саб…н е пәк… е күк… ы как… ы дар… е дөг… ы сар… ы к…з…к е к…ш… ы с…з…к е җитт… ы язд… ы ч…рш… ы җ…л… ы җ…рч… №11 ә -е(э) хәрефләре ә үл…н ә авазын әйткәндә авыз ки5 итеп ачыла, е(э) авазын әйткәндә иреннәрне җәябез. е бүл…н ә бүл…к е бүг…н е бөр… ә,е п…к… е эсс… е күм…р ә күм…р е җитт… ә җит… ә,е к…кр… ә,ә түг…р…к ә,е т…мл… е,ә б…л… ә,е б…л…ш е,е б…л…ш е,е б…л…н е,ә б…л…н №12 у,ү хәрефләре у …рман Калын сузыклар булган иҗекләрдә, сүзләрдә у, нечкә сузыклар булган иҗекләрдә, сүзләрдә ү языла. ү …лән у …рам ү …рдәк у б…ран ү б…ре у т…ган ү т…тәл у с…зык ү с…злек у к…л ү к…л у т…кран ү т…гәрәк ү к…бәләк ү к…ркә ү б…рек ү б…лмә №13 һ, х хәрефләре х …ат һ …ава х …ата Һ …ади х …алык һ …аман х …атын һ Ил…ам һ …әйкәл һ шә…әр һ мө…им һ …өнәр х …езмәт һ …әрбер х бә…ет х ...айван һ Ма…ирә х рә…әт Х …әдичә №14 җ хәрефе җ …әй ч …әй җ …иләк ч …иләк җ …авап ч …итен җ …итен җ бө…әк җ кә…ә җ нәти…ә җ …өмлә җ …омга җ …өй җ …ил җ …Ир ч …ир җ …итез җ …им №15 ь хәрефе ь ям… -ямь – сүзнең нечкә әйтелешен белдерү өчен; -ятьмә - иҗекнең нечкә укылышын күрсәтү; -гарәп теленнән кергән сүзләрдә ь хәрефе иҗекнең нечкә әйтелешен күрсәтү өчен; -дөнья – я, ю, е хәрефләрен алдагы тартыктан аерып уку өчен нечкә иҗек ахырында (ь) аеру билгесе куела. ь яш… ь яп… ь юн… ь ят…мә ь ян…чү ь сәгат… ь кәгаз… ь мәкал… ь шагыйр… ь шигыр… ь Тәлгат… ь Сөнгат… ь табигат… ь дөн…я ь көн…як ь төн…як ь биш…еллык ь Ил…яс ь дәр…я ь бер…юлы №16 ъ хәрефе ъ мәг..нә Нечкә иҗекләрдәге к, г, авазларын калын, каты итеп әйтү өчен язуда ъ хәрефе куела. Аеру билгесе (ъ) калын иҗектән соң я, ю, е хәрефләре алдыннан килгәндә, тартыкларны аерып укуны белдерә. ъ вәг..дә ъ нәк… ъ тәк…дим ъ Әк…
лимә ъ иг…тибар ъ мәг…лүм ъ аш…яулык ъ ал…япкыч ъ кул…югыч ъ ун…еллык ъ сул…як ъ ел…язма №17 ц, щ хәрефләре ц …ех Ц хәрефе рус теле аша кергән сүзләрдә генә языла. Ул тс дип шартлатып әйтелә. Щ хәрефе рус теленнән кергән сүзләрдә генә языла. Ул сьч кебек йомшак әйтелә. с …у ц …ирк с …ип ц …емент с …инең ц …иркуль ц табли…а ц кон…ерт ц стан…ия ц офи…ер щ …и щ …етка щ я…ик щ бор… ч …анна ч …иләк ч кур…ак №18 п,к хәрефләренә беткән сүзләр п ту… П, к саңгырау тартыкларына беткән сүзләргә сузык авазга башланган кушымча ялганса, п,к саңгырау тартыклары б,г яңгырау тартыклары белән чиратлаша. б ту…ы к ча… г ча…а п са… б са…ы к су… г су…а к чы… г чы…а к та… г та…а к е… г е…а к я… г я…а п ча… б ча…а к а… г а…а п я… б я…а к ка… г ка…а №19 – нар, -нәр, - лар, - ләр нн болын болы… …ар Борын авазларына беткән сүзләргә күплектә -нар, -нәр кушымчалары ялгггана. Яңгырау тартыкларга һәм сузык авазларга беткән сүзләргә -лар, -ләр кушымчалары ялгана. нн колын колы… …ар Л лл та… та… …ар нн урман урма… …ар нн каен кае… …ар л ат ат…ар л бала бала…ар н урам урам…ар нн таган тага… …ар н таң таң…ар н кием кием…әр нн иген иге… …әр л уй уй…ар №20 янәшә тартыклар т үт…е
(-те) т ү…ә (-ә) т җит…е
(-те) т кит…е (-те) т кайт…ы (-ты) т сат…ы (-ты) т ват…ы (-ты) н сан…ы (нәрсәне?) (-ны) н кан…ы (-ны) н кием…не (-не) н уен…ы (нәрсәне?) (-не) н уе..ы (нәрсәсе?) (-ы) т көт…е (те) т кө…ә (-ә) к ерак…а (-ка) к суык…а (-ка)
Кулланылган әдәбият 1.
Н.В.Максимов, З.Н. Хәбибуллина. «Рус мәктәпләрендә татар балаларына ана теле укыту». 2.
«Рус мәктәпләрендә укучы татар балаларына ана теле һәм әдәбият укыту программалары» 1-11 нче
сыйныфлар.-Казан: Мәгариф,
2003. – 124б. 3.
З. Н. Хәбибуллина. «Хаталарны төзәтү ысуллары». 4.
С. Тоцкий.
«Орфография без правил». 8 29
Кукмара
муниципаль районының мәгълүмати-методик үзәге Кукмара
муниципаль районы Кукмара поселогының 4
нче номерлы гомуми урта белем бирү мәктәбе Татар теленнән сүзлек диктантлары җыентыгы (5 нче сыйныфлар өчен) . 2007 Кукмара
муниципаль районының мәгълүмати-методик үзәге Кукмара
муниципаль районы Кукмара поселогының 4
нче номерлы гомуми урта белем бирү мәктәбе Татар теленнән сүзлек диктантлары җыентыгы (5 нче сыйныфлар өчен) . Кукмара
муниципаль районының мәгълүмати-методик үзәкнең методик Советы карары нигезендә нәшер ителә Төзүче: Хәкимҗанова М.М. Кукмара муниципаль районы Кукмара поселогының 4 нче номерлы гомуми урта белем бирү мәктәбенең татар теле һәм әдәбияты укытучысы Рецензентлар:
Мансуров Р.М. – Кукмара муниөипаль районының мәгариф бүлеге башлыгы, педагогия фәннәре кандидаты. Ганиева Д.Х. – Кукмара муниөипалҗ районының мәгълүмати- методик үзәкнең директоры. Татар теленнән сүзлек диктантлары җыентыгы. 5 нче рус сыйныфының татар төркемнәрендә эшләүче укытучылар өчен кулланма. Хәкимҗанова М.М., Кукмара, 2007, - 31 бит. Фәнни редактор: Гыйззәтуллина Н.М., педагогия фәннәре кандидаты. Аңлатма язуы Балаларның грамоталы язуына ирешү- катлаулы һәм дәвамлы хезмәт. Укучыларда дөрес язу күнекмәләре формалаштыру беренче сыйныфтан башлана. Дүртенче сыйныфны тәмамлаганда, бала авазларны дөрес хәреф белән белдерә ала, өлешчә орфографик кагыйдәләр белән таныш була. Ә бишенче сыйныфтан башлап, орфографик һәм орфоэпик кагыйдәләр өстендә эш һәр дәрестә һәм системалы алып барыла башлый. Орфограммаларны үзләштерү һәм ныгыту өчен дөрес язу кагыйдәсен белү генә җитми. Аны гамәли яктан да ныгытырга кирәк. Урта мәктәптә грамоталы язарга өйрәтүдә язма эшләрнең күп төрләре кулланыла: хәтер, сүзлек диктантлары, искәртмәле, аңлатмалы, тикшерү, сайланма, күрмә, иҗади һәм контроль диктантлар. Дөрес язу күнекмәләре формалаштыруда иң актив кулланылганы – сүзлек диктантлары. әлеге сүзлек диктантлары җыентыгы укучыларның грамоталы язуына ирешү максатын күз алдында тотып төзелде. Укучыларны өйрәнелгән билгеләмәләрне һәм кагыйдәләрне, шулай ук үзләренә таныш булган терминнарны дөрес файдаланырга өйрәтү бурычлары куелды. Җыентыкка кертелгән диктантларда татар телендә булган әйтелеш белән язылыш арасындагы аермалыкка, татар
алфавитының үзенчәлекле хәрефләре кергән сүзләргә һәм язма эшләрдә очраган типик хаталарга игътибар ителде. Диктантлардагы сүз саны нигездә программа таләпләренә туры килә. Беренче дәрестә, сүзлек диктантына укучыны әзерләү өчен, орфограммалар төшереп калдырылган сүзләр һәм аларның кагыйдәләре бирелә. Алар атна буена һәр дәреснеә актуальләштерү этабында кабатланыла. Нәтиҗәдә укучы бирелгән сүзләргә һәм кагыйдәгә өч – дүрт тапкыр мөрәҗәгать итә. Дүртенче дәрестә шул типтагы сүзләр әйтеп яздырыла, кагыйдә тагын бер тапкыр искә төшерелә һәм алдагы диктантка әзерләнү өчен яңа сүзләр бирелә. Һәр диктант өчен сүзләр, мәсәлән, 1, 2, 3 нче номерлар белән күрсәтелде. Ел дәвамында мондый диктантлар саны егермегә җитә. Көтелгән белем нәтиҗәләре: 1)
грамоталы язу күнекмәләре булдыру; 2)
өйрәнгән кагыйдәләрне кулана белергә өйрәтү. №1 ө-е, э хәрефләре №2 о-ы хәрефләре е көзг… ы бор…ч е төлк… о,ы К…р…ч е төт…н о,ы б…л…н е,е чөг…нд…р о,ы б…л…т е өр…к ы,ы к…р…м е өл…ш о,ы к…р…м е бөр… ы,ы ч…г...р е дөг… о,ы ч…к…р е сөлг… ы орл…к е мөг…з о,ы с…р… е бөт…н ы,ы җ…л… е көм…ш о,ы с…л… э …ре ы соск…ч е өр… ы бор…ч э,е …чл…к о,ы …зын е өчл… ы …зан е,е Б…т…р ө,е б…т…р Е,е с…л…к ө, е с…л…к Э,е …лг…ч О, ө хәрефләре сүзнең беренче иҗегендә генә языла, башка иҗекләрдә ө, о ишетелсә дә ы, е хәрефләре языла. №3
я хәрефе №4 ю хәрефе я …смык ю …рган я …лкын ю …шкын я то…к ю кы… я кы… ю …кә я …шеен ю …еш я …дәч ю би…че я и…к ю җә… я дө… ю сө… я ма…к ю җы…чы я ку…н ю ки… я кы…к ю …март е кы…к ю …ри я чына…к ю ба… я әки…т ю би… я кө…нтә ю …ан я чи… ю …тәл я о… ю Ка…м я …фрак ю а… я ко…ш я хикә… я пы…ла Сүз башында, сузык аваз хәрефләреннән соң, иҗек башында я, ю языла
№5 е,е (э) хәрефләре е …лга Е хәрефе е дип укыла: Сүз бабашында һәм сузык аваз хәрефеннән соң (иҗек башында), е хәрефе э дип укыла: сүз уртасында һәм ахырында тартык аваз хәрефеннән соң (кушылмада). е,е (э) …г…т е сы…к е ти…н е ку… е би… е ки…м е ка…ш е сы…р е …фәк е са…скан е ки…з е у…нчык е(э),е(э) к…рп… е(э) ч…б…н е(э) б…т…рг…ч е(э) с…б…рк… №6 й хәрефе й …омры Й хәрефе языла: сүз башында о,ө хәрефләре алдында гына; иҗектәге сузык артында . й …орт й …омран й …өзем й …өрәк й …өкләмә й …одрык я …дрә й …омыш ю …март й …өк ю …кә й ба…рак й бә…рәм й сара… й обо… й ә…т й ка…т №7 в хәрефе В …әли В хәрефе сүз һәм иҗек башында языла. Рус теле аша кергән сүзләрдә генә в дип укыла, татар сүзләрендә w дип укыла. в …акыт в …атан в а…аз в та…ыш в чиклә…ек в са…ыт в …алчык в гөрлә…к в һа…а в Сә…ия в …атык в а…ыл в та…ык у та… у та…да в та…ы у ба… у ба…да в ба…ы у са… у са…ды в са…а №8 к, г хәрефләре Г ...ариф к,г …а…а К, г хәрефләре калын сузык аваз хәрефләре булган сүзләрдә калын, нечкә сузык аваз хәрефләре булган сүзләрдә нечкә укыла. К хәрефеннән соң сузык авазга башланган яки чагыштыру дәрәҗәсе кушымчалары өстәлсә ул г белән чиратлаша. к су…а к …Ур…а к …үр…ә к,к …аба… к,г …аба…ы к …ибә г ты…ыз г ти…ез г а…ач г и…ен к …ойма к …өймә к мамы… г мамы…ы к,к …ызы… к,г …ызы…ы к сызы… г сызы…ы №9 м, н, ң хәрефләре н у… ң у… н ми… ң ми… м та… ң та… ң ту… н ту… н ме… ң ме… ң си…а ң ми…а ң кү…ел ң се…ел ң җи…ел ң җи…әр ң а..а н я..а ң зә..гәр ң я…гыр н я…гын ң ча…гы м та…ган №10 ы,е хәрефләре ы ук… Ы- калын сузык, калын сүзләрдә языла, (э), е – нечкә сузык, нечкә сүзләрдә языла. е ик… ы сар…к ы саб…н е пәк… е күк… ы как… ы дар… е дөг… ы сар… ы к…з…к е к…ш… ы с…з…к е җитт… ы язд… ы ч…рш… ы җ…л… ы җ…рч… №11 ә -е(э) хәрефләре ә үл…н ә авазын әйткәндә авыз ки5 итеп ачыла, е(э) авазын әйткәндә иреннәрне җәябез. е бүл…н ә бүл…к е бүг…н е бөр… ә,е п…к… е эсс… е күм…р ә күм…р е җитт… ә җит… ә,е к…кр… ә,ә түг…р…к ә,е т…мл… е,ә б…л… ә,е б…л…ш е,е б…л…ш е,е б…л…н е,ә б…л…н №12 у,ү хәрефләре у …рман Калын сузыклар булган иҗекләрдә, сүзләрдә у, нечкә сузыклар булган иҗекләрдә, сүзләрдә ү языла. ү …лән у …рам ү …рдәк у б…ран ү б…ре у т…ган ү т…тәл у с…зык ү с…злек у к…л ү к…л у т…кран ү т…гәрәк ү к…бәләк ү к…ркә ү б…рек ү б…лмә №13 һ, х хәрефләре х …ат һ …ава х …ата Һ …ади х …алык һ …аман х …атын һ Ил…ам һ …әйкәл һ шә…әр һ мө…им һ …өнәр х …езмәт һ …әрбер х бә…ет х ...айван һ Ма…ирә х рә…әт Х …әдичә №14 җ хәрефе җ …әй ч …әй җ …иләк ч …иләк җ …авап ч …итен җ …итен җ бө…әк җ кә…ә җ нәти…ә җ …өмлә җ …омга җ …өй җ …ил җ …Ир ч …ир җ …итез җ …им №15 ь хәрефе ь ям… -ямь – сүзнең нечкә әйтелешен белдерү өчен; -ятьмә - иҗекнең нечкә укылышын күрсәтү; -гарәп теленнән кергән сүзләрдә ь хәрефе иҗекнең нечкә әйтелешен күрсәтү өчен; -дөнья – я, ю, е хәрефләрен алдагы тартыктан аерып уку өчен нечкә иҗек ахырында (ь) аеру билгесе куела. ь яш… ь яп… ь юн… ь ят…мә ь ян…чү ь сәгат… ь кәгаз… ь мәкал… ь шагыйр… ь шигыр… ь Тәлгат… ь Сөнгат… ь табигат… ь дөн…я ь көн…як ь төн…як ь биш…еллык ь Ил…яс ь дәр…я ь бер…юлы №16 ъ хәрефе ъ мәг..нә Нечкә иҗекләрдәге к, г, авазларын калын, каты итеп әйтү өчен язуда ъ хәрефе куела. Аеру билгесе (ъ) калын иҗектән соң я, ю, е хәрефләре алдыннан килгәндә, тартыкларны аерып укуны белдерә. ъ вәг..дә ъ нәк… ъ тәк…дим ъ Әк…
лимә ъ иг…тибар ъ мәг…лүм ъ аш…яулык ъ ал…япкыч ъ кул…югыч ъ ун…еллык ъ сул…як ъ ел…язма №17 ц, щ хәрефләре ц …ех Ц хәрефе рус теле аша кергән сүзләрдә генә языла. Ул тс дип шартлатып әйтелә. Щ хәрефе рус теленнән кергән сүзләрдә генә языла. Ул сьч кебек йомшак әйтелә. с …у ц …ирк с …ип ц …емент с …инең ц …иркуль ц табли…а ц кон…ерт ц стан…ия ц офи…ер щ …и щ …етка щ я…ик щ бор… ч …анна ч …иләк ч кур…ак №18 п,к хәрефләренә беткән сүзләр п ту… П, к саңгырау тартыкларына беткән сүзләргә сузык авазга башланган кушымча ялганса, п,к саңгырау тартыклары б,г яңгырау тартыклары белән чиратлаша. б ту…ы к ча… г ча…а п са… б са…ы к су… г су…а к чы… г чы…а к та… г та…а к е… г е…а к я… г я…а п ча… б ча…а к а… г а…а п я… б я…а к ка… г ка…а №19 – нар, -нәр, - лар, - ләр нн болын болы… …ар Борын авазларына беткән сүзләргә күплектә -нар, -нәр кушымчалары ялгггана. Яңгырау тартыкларга һәм сузык авазларга беткән сүзләргә -лар, -ләр кушымчалары ялгана. нн колын колы… …ар Л лл та… та… …ар нн урман урма… …ар нн каен кае… …ар л ат ат…ар л бала бала…ар н урам урам…ар нн таган тага… …ар н таң таң…ар н кием кием…әр нн иген иге… …әр л уй уй…ар №20 янәшә тартыклар т үт…е
(-те) т ү…ә (-ә) т җит…е
(-те) т кит…е (-те) т кайт…ы (-ты) т сат…ы (-ты) т ват…ы (-ты) н сан…ы (нәрсәне?) (-ны) н кан…ы (-ны) н кием…не (-не) н уен…ы (нәрсәне?) (-не) н уе..ы (нәрсәсе?) (-ы) т көт…е (те) т кө…ә (-ә) к ерак…а (-ка) к суык…а (-ка)
Кулланылган әдәбият 1.
Н.В.Максимов, З.Н. Хәбибуллина. «Рус мәктәпләрендә татар балаларына ана теле укыту». 2.
«Рус мәктәпләрендә укучы татар балаларына ана теле һәм әдәбият укыту программалары» 1-11 нче
сыйныфлар.-Казан: Мәгариф,
2003. – 124б. 3.
З. Н. Хәбибуллина. «Хаталарны төзәтү ысуллары». 4.
С. Тоцкий.
«Орфография без правил». Сүз башында, сузык аваз хәрефләреннән соң, иҗек башында я, ю языла
№5 е,е (э) хәрефләре е …лга Е хәрефе е дип укыла: Сүз бабашында һәм сузык аваз хәрефеннән соң (иҗек башында), е хәрефе э дип укыла: сүз уртасында һәм ахырында тартык аваз хәрефеннән соң (кушылмада). е,е (э) …г…т е сы…к е ти…н е ку… е би… е ки…м е ка…ш е сы…р е …фәк е са…скан е ки…з е у…нчык е(э),е(э) к…рп… е(э) ч…б…н е(э) б…т…рг…ч е(э) с…б…рк… 28 9
№6 й хәрефе й …омры Й хәрефе языла: сүз башында о,ө хәрефләре алдында гына; иҗектәге сузык артында . й …орт й …омран й …өзем й …өрәк й …өкләмә й …одрык я …дрә й …омыш ю …март й …өк ю …кә й ба…рак й бә…рәм й сара… й обо… й ә…т й ка…т 1.
Н.В.Максимов, З.Н. Хәбибуллина. «Рус мәктәпләрендә татар балаларына ана теле укыту». 2.
«Рус мәктәпләрендә укучы татар балаларына ана теле һәм әдәбият укыту программалары» 1-11 нче
сыйныфлар.-Казан: Мәгариф,
2003. – 124б. 3.
З. Н. Хәбибуллина. «Хаталарны төзәтү ысуллары». 4.
С. Тоцкий.
«Орфография без правил». 10 27
Кулланылган әдәбият №7 в хәрефе В …әли В хәрефе сүз һәм иҗек башында языла. Рус теле аша кергән сүзләрдә генә в дип укыла, татар сүзләрендә w дип укыла. в …акыт в …атан в а…аз в та…ыш в чиклә…ек в са…ыт в …алчык в гөрлә…к в һа…а в Сә…ия в …атык в а…ыл в та…ык у та… у та…да в та…ы у ба… у ба…да 26 11
в ба…ы у са… у са…ды в са…а №8 к, г хәрефләре Г ...ариф к,г …а…а К, г хәрефләре калын сузык аваз хәрефләре булган сүзләрдә калын, нечкә сузык аваз хәрефләре булган сүзләрдә нечкә укыла. К хәрефеннән соң сузык авазга башланган яки чагыштыру дәрәҗәсе кушымчалары өстәлсә ул г белән чиратлаша. к су…а к …Ур…а к …үр…ә к,к …аба… к,г …аба…ы к …ибә г ты…ыз г ти…ез г а…ач г и…ен к …ойма к …өймә к мамы… г мамы…ы к,к …ызы… к,г …ызы…ы т сат…ы (-ты) т ват…ы (-ты) н сан…ы (нәрсәне?) (-ны) н кан…ы (-ны) н кием…не (-не) н уен…ы (нәрсәне?) (-не) н уе..ы (нәрсәсе?) (-ы) т көт…е (те) т кө…ә (-ә) к ерак…а (-ка) к суык…а (-ка) 12 25
нәр кушымчалары ялгггана. Яңгырау тартыкларга һәм сузык авазларга беткән сүзләргә -лар, -ләр кушымчалары ялгана. нн колын колы… …ар Л лл та… та… …ар нн урман урма… …ар нн каен кае… …ар л ат ат…ар л бала бала…ар н урам урам…ар нн таган тага… …ар н таң таң…ар н кием кием…әр нн иген иге… …әр л уй уй…ар №20 янәшә тартыклар т үт…е
(-те) т ү…ә (-ә) т җит…е
(-те) т кит…е (-те) т кайт…ы (-ты) к сызы… г сызы…ы №9 м, н, ң хәрефләре н у… ң у… н ми… ң ми… м та… ң та… ң ту… н ту… н ме… ң ме… ң си…а ң ми…а ң кү…ел ң се…ел ң җи…ел ң җи…әр 24 13
ң а..а н я..а ң зә..гәр ң я…гыр н я…гын ң ча…гы м та…ган №10 ы,е хәрефләре ы ук… Ы- калын сузык, калын сүзләрдә языла, (э), е – нечкә сузык, нечкә сүзләрдә языла. е ик… ы сар…к ы саб…н е пәк… е күк… ы как… ы дар… е дөг… ы сар… яңгырау тартыклары белән чиратлаша. б ту…ы к ча… г ча…а п са… б са…ы к су… г су…а к чы… г чы…а к та… г та…а к е… г е…а к я… г я…а п ча… б ча…а к а… г а…а п я… б я…а к ка… г ка…а №19 – нар, -нәр, - лар, - ләр нн болын болы… …ар Борын авазларына беткән сүзләргә күплектә -нар, -нәр кушымчалары ялгггана. Яңгырау тартыкларга һәм сузык авазларга беткән сүзләргә -лар, -ләр кушымчалары ялгана. нн колын колы… …ар Л лл та… та… …ар 14 23
генә языла. Ул сьч кебек йомшак әйтелә. с …у ц …ирк с …ип ц …емент с …инең ц …иркуль ц табли…а ц кон…ерт ц стан…ия ц офи…ер щ …и щ …етка щ я…ик щ бор… ч …анна ч …иләк ч кур…ак №18 п,к хәрефләренә беткән сүзләр п ту… П, к саңгырау тартыкларына беткән сүзләргә сузык авазга башланган кушымча ялганса, п,к саңгырау тартыклары б,г яңгырау тартыклары белән чиратлаша. б ту…ы к ча… г ча…а п са… б са…ы к су… г су…а к чы… ы к…з…к е к…ш… ы с…з…к е җитт… ы язд… ы ч…рш… ы җ…л… ы җ…рч… №11 ә -е(э) хәрефләре ә үл…н ә авазын әйткәндә авыз ки5 итеп ачыла, е(э) авазын әйткәндә иреннәрне җәябез. е бүл…н ә бүл…к е бүг…н е бөр… ә,е п…к… е эсс… е күм…р ә күм…р е җитт… ә җит… ә,е к…кр… ә,ә түг…р…к ә,е т…мл… 22 15
е,ә б…л… ә,е б…л…ш е,е б…л…ш е,е б…л…н е,ә б…л…н №12 у,ү хәрефләре у …рман Калын сузыклар булган иҗекләрдә, сүзләрдә у, нечкә сузыклар булган иҗекләрдә, сүзләрдә ү языла. ү …лән у …рам ү …рдәк у б…ран ү б…ре у т…ган ү т…тәл у с…зык ү с…злек алдыннан килгәндә, тартыкларны аерып укуны белдерә. ъ вәг..дә ъ нәк… ъ тәк…дим ъ Әк…
лимә ъ иг…тибар ъ мәг…лүм ъ аш…яулык ъ ал…япкыч ъ кул…югыч ъ ун…еллык ъ сул…як ъ ел…язма №17 ц, щ хәрефләре ц …ех Ц хәрефе рус теле аша кергән сүзләрдә генә языла. Ул тс дип шартлатып әйтелә. Щ хәрефе рус теленнән кергән сүзләрдә генә языла. Ул сьч кебек йомшак әйтелә. с …у ц …ирк с …ип ц …емент с …инең ц …иркуль ц табли…а ц кон…ерт 16 21
нечкә әйтелешен күрсәтү өчен; -дөнья – я, ю, е хәрефләрен алдагы тартыктан аерып уку өчен нечкә иҗек ахырында (ь) аеру билгесе куела. ь яш… ь яп… ь юн… ь ят…мә ь ян…чү ь сәгат… ь кәгаз… ь мәкал… ь шагыйр… ь шигыр… ь Тәлгат… ь Сөнгат… ь табигат… ь дөн…я ь көн…як ь төн…як ь биш…еллык ь Ил…яс ь дәр…я ь бер…юлы №16 ъ хәрефе ъ мәг..нә Нечкә иҗекләрдәге к, г, авазларын калын, каты итеп әйтү өчен язуда ъ хәрефе куела. Аеру билгесе (ъ) калын иҗектән соң я, ю, е хәрефләре алдыннан килгәндә, тартыкларны аерып укуны белдерә. ъ вәг..дә ъ нәк… ъ тәк…дим ъ Әк…
лимә ъ иг…тибар ъ мәг…лүм ъ аш…яулык ъ ал…япкыч ъ кул…югыч ъ ун…еллык у к…л ү к…л у т…кран ү т…гәрәк ү к…бәләк ү к…ркә ү б…рек ү б…лмә №13 һ, х хәрефләре х …ат һ …ава х …ата Һ …ади х …алык һ …аман х …атын һ Ил…ам һ …әйкәл һ шә…әр һ мө…им һ …өнәр х …езмәт 20 17
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Настоящий материал опубликован пользователем Хакимзянова Минлегюль Миннегафуровна. Инфоурок является информационным посредником и предоставляет пользователям возможность размещать на сайте методические материалы. Всю ответственность за опубликованные материалы, содержащиеся в них сведения, а также за соблюдение авторских прав несут пользователи, загрузившие материал на сайт
Если Вы считаете, что материал нарушает авторские права либо по каким-то другим причинам должен быть удален с сайта, Вы можете оставить жалобу на материал.
Удалить материал
