Тақырыбы:
Қазақтың ырым – тыйым сөздері
Мақсаты :
Оқушыларды қазақ халқының салт – дәстүрін сақтауға , ырымдар мен тыйым сөздер
арқылы жаман әдеттен , теріс мінезден сақтануға тәрбиелеу.
Көрнекілігі:
Интерактивті тақта, ырым – тыйым сөздер.
Әдісі :
ойын әдісі , топтық жұмыс.
Барысы:
Ұйымдастыру кезеңі.
Мұғалім: Қазақ халқы бала тәрбиесіне мән
беріп, оның ырым – тыйымдарын , салт – дәстүрін ерекше сақтаған. Ырым –
жақсылықтан өнеге алып, оған жету үшін жасалатын әрекет. Ал, тыйым рәсімдері
жас ұрпақты , аруақты сыйлауға , табиғатты қорғауға, әдепті болуға ,
қарапайымдылыққа , инабаттылыққа баулиды. Халқымыздың әдет – ғұрпын , салт-
санасын жақсы біліп, оны іс жүзінде орындай білу – әрбір перзенттің борышы . Ол
– мәдениеттің белгісі.
1. «Құнды сөз» ойыны
Берілген тыйым сөздерді толықтыру.
-
Дастарқанды ------------------баспа.
(тамақты)
-
Үйді айнала ----------------------жүгірме.
-
Тізеңді ------------------құшақтама
-
Құстың ------------------бұзба (ұясын)
-
Жұрт көзінше ----------------кекірме ,
керілме.
Ойынның
қорытындысы бойынша осы тыйым сөздердің құндылығы бар екенін дәлелдейді.
2. «Ұлағатты ұғымдар»
бөлімі
Үш, бес , жеті
сандарына байланысты тірек сөздер беріледі. Әр топ сөздерінің санына байланысты
ұлттық ұлағатты ұғымдар айтады.
Берілген тірек сөздер:
1-топ (3 саны). Үш дана (Абай, Шоқан ,
Ыбырай). Үш бәйтерек (Сәкен, Ілияс, Бейімбет). Үш жақын (Жан, мал, жер). Үш
арсыз (Ұйқы , күлкі , тамақ).
2-топ (5 саны). Бес асыл , бес дұшпан
(Абайдың «Ғылым таппай мақтанба» өлеңі). Бес қатер (От , жау , борыш, ауру ,
сөз). Бес жаратылыс (Күн, ай , жұлдыз, күндіз, түн). Бес қару (Садақ, мылтық,
найза , қылыш, айбалта).
3-топ (7 саны). Жеті қазына (Ер жігіт.
Сұлу әйел. Ақыл. Білім. Жүйрік ат. Қыран бүркіт. Берен мылтық. Жүйрік тазы).
Жеті жұт (Құрғақшылық , жұт мал қырылу . Өрт . Оба. Соғыс. Топан су . Зілзала).
Жеті ата (бала , әке, ата, арғы ата, баба, Түп ата, Тек ата). Жеті күн(Дүйсенбі
, сейсенбі , сәрсенбі , бейсенбі , жұма , сенбі , жексенбі).
Қосымша 3,5,7 санына байланысты тірек
сөздер.
Үш жұрт (Ағайын жұрт, Нағашы жұрт, Қайын
жұрт)
Үш байлық (Бірінші байлық – денсаулық,
Екінші байлық – ақжаулық, Үшінші байлық – қорадағы бес саулық)
Үш би (Үйсін Төле би. Арғын Қаздауысты
Қазыбек би. Алшын Әйтеке би)
Үш қат (Жоғарғы қат аспан, Орта қат жер
үсті, Төменгі қат жер асты )
Үш қуат (Ақыл, жүрек , тіл)
Үш ғайып (Ажал , Қонақ , Несібе)
Үш дауасыз (Мінез , кәрілік , ажал)
Үш қадірлі (Ырыс , бақ , дәулет)
Үш қадірсіз (Жастық шақ, денсаулық, Жақсы
жардың қадірін білмейді)
Үш ақиқат (Қымбат – шындық. Арзан – өтірік
. Дауасыз - кәрілік)
Үш қуаныш (Алғыс алу , Өзіңді көптің
іздеуі, Ісіңнің өшпеуі)
Үш биік (Билік , дәулет , даналық)
Үш асыл (Көз, тіл, көңіл)
Үш кедейлік (Кежірлік , Еріншектік , Ұйқы)
Үш қасиет (Өліде – аруақ, малда – кие,
аста - кепиет).
Бес намаз (Таң, Бесін, Екінді, Ақшам,
Жашиақ намазы)
Бес борыш (1. Аллаға , пайғамбарға
байланысты борыш. 2. Адамның өзіне байланысты борыш. 3. Мемлекет пен халыққа
борыш. 4. Үй – іші , жақындарға борыш. 5. Адамгершілік әлеміне борыш).
Бес ақыл , бес дұшпан (1. Бес нәрседен
қашық бол.
Бес нәрсеге асық бол
Адам болам десеңіз...
Еріншек , бекер мал шашпақ-
Бес дұшпаның білсеніз,
Талап , еңбек , терең ой ,
Қанағат , рахым ойлап қой ,
Бес асыл іс көнсеңіз(Абай))
Бес өсиет (Топасқа сенбе , Жауға иілме ,
Әрқашан сақ жүр, Аш үйге қонба , Жарлыдан сый алма.)
Жеті жарғы (Әз Тәукенің заңдары)
Жеті жетекші (1. Адамның басшысы – ақыл
2. Жетекшісі – талап
3. Жолдаушысы – ой
4. Жолдасы – кәсіп
5. Қорғаны – сабыр
6. Қорғаушысы – мінез
7. Сынаушысы - халық).
Жеті жоқ (1. Жерде өлшеуіш жоқ, 2 .
Аспанда тіреуіш жоқ. 3 . Таста тамыр жоқ . 4. Тасбақада талақ жоқ . 5. Аллада бауыр
жоқ. 6 . Аққуда сүт жоқ. 7.Жылқыда өт жоқ).
Жеті жетім (Тыңдамаған сөз жетім ,
Киюсіз тозған бөз жетім,
Иесіз қалған жер жетім ,
Басшысыз жоқ ел жетім,
Аққу – қазсыз көл жетім,
Жерінен айырылған ер жетім,
Замандасы қалмаса –
Бәрінен де сол жетім).
Жеті амал (Күннің тоқырауы , қарашаның
қайтуы, үркердің батуы, мұздың қатуы, киіктің матуы, қыс тоқсан, ай тоғамы).
3. Қазақ ырымдары: (Әр топ
ырымдарды айтып мағынасын түсіндіреді)
Ит ұлыса, жамандық болады.
Баланың желкесінен сүйсе, қырсық болады.
Қазақ үйіне келген адамға дәм таттырып
шығарады.
Түнде үй сыпырмайды, тырнақ алмайды , т.б.
4. Тыйым сөздер: (Әр топ
тыйым сөздерді айтып мағынасын ашады)
Босағаны керме , құшақтама.
Жұлдызды , адамды санама .
Тұзды , күлді шашпа.
Бейуақытта жылама, ұйықтама .
Жағыңды таянба т.б.
Қорытынды:
Қазақ халқының әдет – ғұрпын, салт – санасын жақсы біліп, оны іс жүзінде
орындау – әр перзенттің борышы. Ендеше , асыл қазынамыздың құндылығын арттыра
берейік! деп бүгінгі сайысымызды аяқтаймыз!
№18
ЖББОМ КММ
Тақырыбы:
Қазақтың ырым – тыйым сөздері
8- сынып
Өткізген:
Медеубаева М.Қ.
Қарағанды
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.