- 01.05.2014
- 2554
- 15
3-чю класслада ачыкъ дерс
Джарашдыргъан,
дерсни бардыргъан да
Хетагурланы Сусана,
1-чи лицейни устазы.
Джёгетей Аягъы – 2014дж.
Дерсни темасы: Къарачай-Черкес республиканы китаб къудурети (Книжный мир КЧР)
Дерсни мураты: сабийлени китабланы тюрлюлери бла танышдырыу, аланы ичлерине неле киргенлерин айырыу, халкъыбызны тарихин эсге тюшюрюу, бегитиу; аууз чыгъармаладан билимлерин тинтиу, бегитиу оюн халда; кеслерини ана тиллерине сюймекликлерин ёсдюрюу.
Десге керекле: суратла, китабла тюрлю-тюрлю жанрладан, карточкала.
Дерсни барыуу
I. Сабийлени дерсге къурау.
Мени джомагъымы джууабын табсагъыз билликсиз нени юсюнден боллукъду бюгюннгю дерс:
· Таууш этмей сёлешген,
Халкъгъа акъыл юлешген. (Китаб)
Китабны сюйген, аны окъугъан сабийлени билимлери кючлю, терен болады, ангылары иги ишлейди.
Бюгюн биз КъЧРны басма китабларына къарарыкъбыз, аланы ким джазгъанларына эс иерикбиз, ойнарыкъбыз. Оюнну аты «Сен тюз айт!»
II. Ал ушакъ.
Къарачай чыгъармаланы тарихинден ушакъ.
Биринчи чыгъармала къарачай тилде да башха тилледеча аууз чыгъармаладан башланнганды. Аууз чыгъармала – миллетни джаныды, аны тил байлыгъыды, ата-бабаларыбыздан бизге берилген осиятды. Ала кеслерине мингджыллыкъ билимлени, джашау джорукъну, акъыл сёзлени джыйыбдыла. Бери: нарт сёзле, айтыула, эл берген джомакъла, нарт таурухла, джомакъла, джырла, кюуле. Эсге тюшюрейик былагъа нек аууз чыгъармала дегенлерин.
- Къайсыгъыз айтасыз, нек айтадыла былагъа халкъ аууз чыгъармала деб? (Аланы ата-бабаларыбыз аууздан айтыб тургъандыла балаларына, джуукъларына, тенглерине). Джашау аллына бара, миллетибиз да фахмулу адамланы кючлери бла джазаргъа, окъургъа юрене башлайдыла.
Миллетни джаза, окъуй билирге юретир ючюн не керек болгъан эди экен? (китабла харифлери, суратлары бла).
Джазаргъа, окъургъа юреннгенлеринде хар ким кесини къурагъан назмусун, джыр рын, джомагъын, хапарын бир-бирине джыйыб китабха джарашдырады. Ол ишлерин берселе басмагъа, анда аланы басмалаб китабла къураб чыгъарадыла. Аллай чыгъармалары болгъан адамлагъа Джазыучула дейбиз.
- Сиз къайсы джазыучуну билесиз?
- Кимни назмусун, хапарын окъугъансыз?
(Соруулагъа джууаб этген сабийлеге джюреклери къууанырча ариу сёзле айтыргъа керекди)
III. Китабланы къауумларына къарау.
1. «Къарачай халкъны эл берген джомакълары» деген китабда, бизни миллетибизни аууз чыгъармаларын – эл берген джомакъланы билмеген билген да эсде тутарча джыйылыбды. Аны джарашдыргъан Алийланы Чорнаны джашы Солтанды.
· Юй тюбюнде – агъач сибиртги. (Сабий)
· Юй башында ала кюйюз. (Джулдузла)
· Минг къарнашны – бир юйю. (Бал четен)
· Тышы къая – ичи зая. (Гаккы)
· Къарт анамы къараууз уну:
Не как болмаз,
Не гырджын болмаз. (Къууут)
· Бир атым барды да, Анга минмеген киши джокъ. (Шиндик)
· Тёрт кишини – бир бёркю. (Стол)
· Биз-биз биз эдик, Бирер ариу къыз эдик, Джиб болуб тизилдик, Бир-бир болуб юзюлдюк. (Мынчакъла)
· Таууш этмей сёлешген, Халкъгъа акъыл юлешген. (Китаб)
· Джарыкъ юйге барыучу, Акъыл-билим алыучу. (Сохта)
· Урсанг къоркъмайды, Къууаныб ёрге чынгайды. (Тоб)
2. Бу китабны ичинде Къарачай-Черкес Республиканы ичинде джашагъан миллетлени (къарачай, черкес, абаза, ногъай) нарт сёзлери бла айтыулары, кеслери тиллеринде да орус тилде да джазылыбды. Аны хазырлагъанла: Ортабайланы Абул-Керимнм къызы Римма, Мижев Михаил Исмаилович,Чикатуева Сакинат Урусбиевна, эм Ашим Имам-Маземович Сикалиев:
· Ата джурт алтын бешик.
· Батыр бир ёледи, къоркъакъ минг ёледи.
· Таукел адам тау ояр.
· Бирликде тирилик
· Сёзде бар да, ишде джокъ. / Ашда – бёрю, ишде – ёлю. (эринчек)
· Ашаса, ашамаса да бёрюню ауузу къан.
· Тюлкю джети бёрюню алдар.
· Ташны ата билмеген башына урур.
· Ач аш айырмаз.
· Къуйругъу юзюлген кеселеккеча.
· Иги тенг джолгъа тартар, аман тенг джолдан атар.
· Акъыллыгъа бир айт, Телиге минг айт.
· Бир акъыл – иги, Эки акъыл – ашхы.
· Тау таугъа тюбемез, адам адамгъа тюбер.
3. Ортабайланы Римма «Джетегейли – джети джулдуз» деген джыйымдыкъ китабында сабийлеге: нарт таурухла («Сосуркъа бла эмеген», «Ёрюзмек бла джашчыкъ», «Генджакешауай», «Сибилчи»), таурухла («Эки къуш», «Кюн батарыны аллы бла нек тохтайды», «Сатанай гокка ханс», «Къарашауайны къара сууу», «Орайда»), джомакъла («Алимджашар», «Кичи-Батыр», «Бакъ улу Бакъ», «Дакка бла Джокка», «Борсукъ бла бёрю»…), ныгъышда айтылгъан хапарла («Ныгъышда», «Элмырза»…), белляула, джырла, тергеуле, оюнла («Белляу», «Бирем-бирем», «Тарта-соза»…), нарт сёзле эмда эл берген джомакъла.
4. Шидакъланы Магометни «Айюкай бла бёрюкай» деген китабында сабийлеге кеси джазгъан назмула бла таурухлары барды (назмула: «Огъурлу», «Саугъа», «Нек ауруду Акъайчыкъ»; таурухла: «Айюкай бла бёрюкай», «Айю бла тюлкю», «Кёк бёрю). Алада ол джаныуарланы халилеринде адам шартланы айгъакълайды.
5. Къобанланы Хамзатны «Эгиз джашчыкъла» деген поэмасы таурух халда джазылгъанды. Ол таурухда эки эгиз джашчыкъны джашауларын, аланы кёрген къыйынлыкъларын, ала этген тириликлени таб келишдириб, адам эрикмей окъурча джазгъанды.
6. Ёзденланы Рашидни «Бёрючюк» деген сабийлеге китабында назмулары, таурухлары, эльберлери да барды. Китаб кеси да Мижаланы Умарны карандаш бла салыннган суратлары бла джарашдырылыбды. Хар чыгъарманы кесини сураты барды.
7. Магъаяланы-Гапполаны Аминат «Джылны чакълары» деген китабында назмула, нарт-сёзле джылны чакъларына кёре хазырлагъанды, излеген адам кёб китабха къарамазча.
· Март – суу бла, апрель – кырдыгы бла.
· Джай – джарлыны анасы.
· Къач – къышны багъасы.
· Къар – къышха тыйыншлы.
8. Школда окъугъан заманда окъуу китабладан сора да керекли китабла боладыла. Былагъа тюрлю-тюрлю сёзлюкле, классдан тышында окъуллукъ чыгъармала джыйылгъан китаб.
9. Ата джурт къазауатны заманында къазауат этген, анда ёлгенлени юсюнден чыкъгъан китабла да боладыла.
IV. Энди оюн ойнайбыз, акъылны барыбыз сайлайбыз.
· Санау ребусла (картачкалада сёзлени окъуйдула тюзюне).
· Мен башлайым, сен боша. (нарт сёзле бла айтыула)
Джууаблары
· Биле эсенг – айтчы! (эл берген джомакъла)
• Не барама, не барама,
Джёнгерими озалмайма.
(Кёлекке)
• Къанаты джокъ – учады.
Къолу джокъ – чачады.
(Джел)
• Къарангы бауда – акъ къозула.
(Тишле)
• Къарангы юйде – къанлы балта.
(Тил)
V. Дерсни тамамлау. Сабийленибилимлерине багъа салыу.
Бюгюн нении юсюнден барды ушакъ?
Къаллай китабланы джаратдыгъыз?
Къаллай аууз чыгъармалагъа джууабла бериледиле?
Иги шартны, аман шартны юсюнден неле айтадыла?
Китабланы биз нек окъургъа керекбиз?
Рабочие листы
к вашим урокам
Скачать
Этот урок можно использовать как урок агитацию для знакомства с детскими книгами и произведениями. Урок содержит и описательный материал по некоторым книгам и примеры для рассуждения с детьми. Как наглядный материал подходят сами книги. Еще этот урок содержит игровой материал, который закрепит знания детей по счету на родном языке.На карачаевском языке очень мало материала для уроков готового. Молодым специалистам, которые только начинают работать с детьми, порой неоткуда взять образец такого рода материала. Этот материал открытого урока поможет каждому учителю разнообразить работу с детьми.
6 663 647 материалов в базе
Настоящий материал опубликован пользователем Хетагурова Сусана Аубекировна. Инфоурок является информационным посредником и предоставляет пользователям возможность размещать на сайте методические материалы. Всю ответственность за опубликованные материалы, содержащиеся в них сведения, а также за соблюдение авторских прав несут пользователи, загрузившие материал на сайт
Если Вы считаете, что материал нарушает авторские права либо по каким-то другим причинам должен быть удален с сайта, Вы можете оставить жалобу на материал.
Удалить материал
Ваша скидка на курсы
40%
Курс профессиональной переподготовки
500/1000 ч.
Курс профессиональной переподготовки
300/600 ч.
Курс повышения квалификации
72 ч. — 180 ч.
Курс повышения квалификации
36 ч. — 144 ч.
Мини-курс
4 ч.
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.