Металдарға жалпы сипаттама. Металдар мен бейметалдар.

Металдарға жалпы сипаттама. Металдар мен бейметалдар.

                                                                Иманбаева Баян Есіркепқызы

                                                                      Астана қаласы. №63 орта мектебінің

                                                                    химия және биология пәні  мұғалімі                                                    

Сынып: 10

Пәні: химия

Сабақтың мақсаты:

Білімділік:

Оқушылардың металдардың периодтық жүйедегі орнына кіші және үлкен период металдарының атом құрылысына тән ерекшеліктеріне көңілін бөле отырып, жаңа тақырыпты игерту, халық  арасында ежелден  пайдаланып  келе  жатқан  металдар туралы,  олардың  қасиеттері, адамға қажеттілігі туралы, қолдану аясының кеңдігі туралы білімдерін толықтыру.Бейметалдармен салыстыра отырып  басқа пәндермен байланыстыру ,оқушыларды еліміздің қазба байлықтарымен  Қазақстан металлургиясы және оның дамуына ғалым Қаныш Сатпаевтың қосқан үлесімен таныстыру.

Дамытушылық:

Өзіндік жұмыс істеуге баулу, оқушылардың ойлау және шығармашылық қабілеттерін дамыту, алған теориялық білімдерін іс- жүзінде қолдана білуге  және пәндермен байланыстыра білуге үйрету;  жалпы металдарға сипаттама бере отырып, Қазақстанның металлургиясы туралы мәлімет беру; жаңа технология әдістері арқылы оқушылардың сабаққа белсенділігін арттыру.

Тәрбиелілік:

Оқушыларды периодтық кестедегі металдардың орнын, атом құрылысының  ерекшеліктерін білуге және оқушылардың  сабаққа деген белсенділігін  арттыру мақсатында  қосымша материалды  пайдалануға дағдыландыру,  металлургия саласы бойынша кәсіптік бағдар беру, ойлау қабілетін дамыту, өз білімін өзі тексеріп бағалай білуге үйрету және іздемпаздылыққа тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: Аралас сабақ.

Сабақтың типі: Жаңа тақырыпты игерту.

Сабақта қолданылатын әдіс-тәсілдер: Деңгейлеп оқыту технологиясы, Проблемалық оқыту технологиясы,  С.К.Т технологиясы элементтері , «Үш деңгейлі үй тапсырмасы» әдісі, «Қатені тап!» тәсілі, « Топтамалы тапсырма тәсілі».

Пәнаралық байланыс: биология,география,физика, тарих, қазақ тілі,әдебиет, технология, латын  тілі, салауаттану  негіздері.    

Таралу аймағы –медицина, түрмыс-шаруашылық.

Сабақ көрнекілігі:    Д.И. Менделеевтің периодтық жүйесі, Бекетовтың кернеу қатары, (кесте) металл түрлері, металл құймалары, салыстырмалы кесте,  тірек –сызбалар, плакат, кеспе қағаздар,тест, металдарға байланысты нақыл, мақал-мәтел жазылған буклеттер, слайд - презентация.

Сабақтың девизі: «Туған жердің қара тасын мақтан ете білмеген азамат, бөгде жердің алтын тасын да мақтап жарытпақ емес». Қ.Сәтпаев.

Сабақтың барысы:          

   І.Ұйымдастыру кезеңі :  А) Оқушылармен сәлемдесу, түгелдеу,оқу құралдарына назар аудару

                                           Ә) Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

                                           Б) Сабақтың жоспарымен таныстыру.

ІІ. Миға шабуыл. Химиялық диктант

№ 1 тапсырма  (дәптермен жұмыс)

1.     Металдар қай топта орналасқан

2.     S және  d-элементтер периодтық жүйеде қай топтарда орналасқан

3.     Сілтілік және сілтілік жер металдары қай топта орналасқан

4.     Металдардың сыртқы энергетикалық деңгейінде нешеге дейін электрон болады

5.     Металл атомдарының радиустары қандай

6.     Периодта солдан оңға қарайғы  металдың қасиеті

7.     Металл атомдары сыртқы  электронды қалай береді және қандай иондарға айналады

8.     Электртерістік дегеніміз

9.     Металдардың жалпы саны

10. Бейметалдардың жалпы саны

ІІІ. Жаңа сабақ барысы:

Металдарға жалпы сипаттама беру негізін бейметалдармен салыстыра отырып тақырыпты ашамын.

№ 2 тапсырма (ауызша)

Металдар                       

1. металдардың  түсі

2. жылуды және электр тогын өткізуі

3. жылтырлығы

4. созылғыштығы

5.  қаттылығы

6. тығыздығы

7. балқу температуралары

Бейметаллдар

1. бейметалдар түсі

2. жылуды және электр тогын өткізуі

3. жылтырлығы

4. созылғыштығы

5.  қаттылығы

6. тығыздығы

7. балқу температуралары

1.     Металдардың  жалпы атом құрылысына байланысты «Қатені тап!»  тәсілі  ойын түрінде қолданып өтіледі.

 №3 тапсырма (дәптермен жұмыс)

         Оқушыларға металл элементі беріледі. Әрбір металдарға тән  ядро зарядын электрон санын, пратон санын, нейтрон санын, энергетикалық деңгей қабаты және онда орналасқан электрон санын анықтайды. Анықтамас бұрын мұғалім үлгі ретінде Алюминий атомының құрылысын қате айтады,оқушы сол қатені тауып дұрыстайды. (Төмендегідей билет әрбір жеке оқушыға таратылады. ) Барлық оқушылар дерлік тапсырмамен қамтамасыз етіледі.

Ескерту:  (Металл аталуы бойынша беріледі,оқушы таңбасын өзі жазып,тапсырманы орындайды.)

1 билет-  магний (Mg,)Ba, Li, D, Xe

2  билет- Na, P,O₂, Mn, Ru

3  билет- Fr, Ra,Ac,Th,U                                       4  билет  -Pu,Sc,Ti,V,Cr

Металдарды жоғарыдағы мазмұн бойынша кесте барысында тиянақтау.

Металдардың электрондық құрылысы	Физикалық қасиеттері	Химиялық қасиеттері	Алынуы
Металдардың сыртқы энергетикалық деңгейлерінде электрондар саны аз, атом радиусы үлкен, сондықтан сыртқы деңгейдегі электрондар ядроға нашар тартылады да бейметалдармен салыстырғанда валенттік электрондарын жеңіл беріп, оң зарядты иондар түзеді.	Металдық жылтырының болуы. Электр тогын және жылуды жақсы өткізеді. Созылғыш, тапталғыш. Қатты күйде кездеседі. Сұйығы сынап. Тығыздығы, балқу температурасы әртүрлі	Жай заттармен әрекеттеседі. Мысалы: 2Na+Cl2        2NaCl Сумен әрекеттеседі. Mg + H2O MgO + H2 Қышқыл ерітінділерімен. 2Al + 6HCl 2AlCl3 + 3H2 Тұз ерітінділерімен Ni + CuSO4 NiSO4 + Cu әрекеттеседі	Металлотермия әдісі Fe2O3 + 3CO     t 2Fe + 3CO2 Алюминотермия әдісі Cr2O3 + 2Al    t 2Cr +Al2O3 Сутектермия әдісі WO3 + 3H2        t W + 3H2O Электролиз әдісі 2NaCl        2Nao+Cl2o

2.     Металдардың пәнмен байланысын оқушылармен бірлесе отырып проблемалық сұрақтар туындата отырып талқылау.

А)Металдарды география саласында қарастыру

Қазақстандагы металл кендері және металл өндірісі аймақтарда төмендегідей болып шоғырланған.

1.Pb,Zn Текелі, Малеевск, Ащысай;

2.Mg,Ti,Zn,In,Be,Ta,Nb  Өскеменде өндіріледі (Қорғасын-мырыш, Титан-магний комбинаттары, Қазмырыш АҚ);

3. Mn  Қаражал, Жезді;

4.Cr  Хромтау (Кемпірсайда), Ақтөбе облысы;

5.Cu  Қарағанды, Орал, Рудный, Соколов-Сарыбай, Лисаковск;

6.Fe Қарағанды, Орал, Рудный, Соколов-Сарыбай, Лисаковск;

7. W,Mo - Ағадыр, Катонқарағайда (Шығыс Қазақстан облысы);

8.Sn Sn - Көкшетау (Сырымбет), Қорғалжын;

9.Au - Бақыршық, Майқайың, Жітіқара.

Ә)Металдарды биология саласында қарастыру

1.Темір Fe

2.Магний Mg

3. Йод  I

4. БромBr

5. натрий,калий Na,K

6. Мырыш Zn

7. Алтын , күміс Au,Ag

8. Мыс Cu

9. Кальций Ca

10. Фтор F

11. Марганец Mn

Б )Металдарды физика  саласында қарастыру

•      Алхимиктер жерде жеті металл жеті ғаламшарға сәйкес келеді деп есептейді.

•      Ай-күміс

•      Күн-алтын

•      Юпитер-қалайы

•      Марс-темір

•      Сатурн-қорғасын

•      Шолпан-мыс

•      1. металдардың  түсі
2. жылуды және электр тогын жақсы өткізуі
3. жылтырлығы
4. созылғыштығы
5.  қаттылығы
6. тығыздығы
7. балқу температуралары

•       

В )Металдарды тарих  саласында қарастыру

•      Тас ғасыры

•      Мыс ғасыры (IV – III мың жыл б.э дейін )

•      Қола ғасыры  (конец IV – начало I тысячелетия до н.э.)

•      Темір ғасыры   (I тысячелетие до н.э.)

Металдардың табылу кезеңдері.

Металдың пайдаланыла бастаған дәуірі	Алғаш табылған металдар.
Біздің заманымызға дейін	Алтын, күміс, мыс, темір, сынап, қалайы, қорғасын
ХҮІІІ ғасырға дейін	Мырыш, сурьма, висмут
ХҮІІІ ғасырда	Платина
ХІХ ғасырда	Натрий, магний, алюминий, хром, марганец, никель, молибден, кобальт, кадмий, иридий
ХХ ғасырдың бірінші жартысында	Жер қыртысында кездесетін қалған барлық металдар
ХХ ғасырдың екінші жартысынан осы кезге дейін	Жер қыртысында кездеспейтін жасанды жолмен алынған металдар (лантаноидтар,актиноидтар)

№	Элементтер	Ашылу тарихы
1.	Алтын	Адам баласына тас дәуірінен белгілі.
2.	Күміс	Б.ғ.д. 2500 жыл бұрын табылған. Америка мен Австралиядан 1874 жылы Еуропаға әкелінген.
3.	Қалайы	Қола дәуірінен белгілі. Ежелгі Мысырдан 4000 жыл бұрын табылған.
4.	Темір	Адамзат қоғамымен бірге туып, бірге жасасып, адам мүддесіне өызмет етіп келе жатқан тарихи элемент.
5.	Мыс	9-10мың жыл бұрын Кипр аралынан өндірілген.
6.	Сынап	Алғаш қытайлар мен үндістер пайдаланған. Грек дәрігері Диоскрид “хидр” – “су”, “аргирос” – “күміс, сұйық күміс” деп атаған.
7.	Қорғасын	Біздің заманымыздан 3-4 мың жыл бұрын Мысыр, Римнен табылған.

Ғ)Металдарды қазақ әдебиеті саласында қарастыру

Мақал-мәтел

1.Таңсық нәрсе –күміс те алтын да,

     Ең қымбат –ау ұстамдылық қалпында.

2.Болат қайнауда шынығады,

Батыр майданда шынығады

3. Мыс бақырды сындырады талқан қылып

  Көмірге салды мысты дүкен қылып.

 Мыс былқылдап еріген кезенде шал

    Шөншіктен ұсақ қара алды қырып.
                                                        (“Әзім әңгімесі” поэмасынан үзінді)              

Жұмбақ

1.Қара жер адамзатқа болған мекен
 Қазына іші толған әр түрлі кен.  Ішінде жүз мың түрлі асылы бар

  Солардың ең артығы немене екен?

2.Мыс құлақты, жүз түсті,

       жүзіне бір-ақ із түсті

3.Жез қораның ішінде,

Темір құлын кісінеп.

Қайта келіп ісіне

Кіріседі кісі көп

Д)Металдарды технология

саласында қарастыру

Е)Металдарды химия  саласында қарастыру

•      Металдардың жай заттармен әрекеттесуі

2Ca + O₂ = 2CaO

•      Металдардың сумен әрекеттесуі

2Li + 2H₂O = 2LiOH + H₂ ↑

•      Металдардың қышқылмен әрекеттесуі

HCl + Zn = ZnCl₂ + H₂ ↑

•      Металдардың  тұздармен әрекеттесуі.

CuSO₄ + Zn → ZnSO₄ + Cu↓

Пәнаралық байланыс бойынша металдарға тапсырма беріледі. Тапсырма  «Топтамалы тапсырма» тәсілі арқылы өткізіледі. Мұғалім әр деңгейдегі тапсырманы мұғалім топтамалы ретінде береді. Мысалы,берілген 6 есептің  оқушы өзі таңдап, шығарады. Шығарылған есептің саны мұғалім көрсеткен тапсырма санынан кем  болмау керек.

№4 тапсырма (дәптермен жұмыс)

№1 есеп -  20 грамм темірдің зат мөлшерін, қ.ж көлемін, молекула санын есепте

№2 есеп-  3 л қ.ж натрийдың массасын, зат мөлшерін есепте

№3 есеп-  0,2 моль барийдың  массасын, қ.ж көлемін, молекула санын  есепте

№4  есеп- 3,3 грамм алюминий тұз қышқылымен әрекеттескенде  түзілген тұздың массасын есепте

№5 есеп – 101 грамм  магний мырыш хлоридімен әрекеттескенде бөлінген мырыштың массасын,зат мөлшерін, қ.ж көлемін есепте

№6 есеп -  10 грамм алюминий мен мыс қоспасы тұз қышқылымен әрекеттескенде 6,72л қ.ж сутегі бөлінеді. Қоспадағы  металдардың массасы және массалық үлесін есепте

ІV  Бекіту, қорыту кезеңі

№5 тапсырма (дәптермен жұмыс)

Оқушыларға  жаңа сабақ барысында өтілген материалдарды бекіту мақсатында тест алынады.

1.Менделеев жасаған химиялық элементтердің периодтық жүйесіндегі металдардың 
пайыздық мөлшері. 
А) 90% Ә) 80% Б) 50% 
2. Сілтілік Ме 
А) Li. Na. K.Rb. Cs. Fr. Ә) Li. Na.Ca. Mb. Al. 
Б) Na. K. Fr.Au. Al. 
3. Жеңіл балқитын Ме 
А) Күміс, алюминий, мыс Ә) Сынап, цезий, галлий 
Б) Мыс, қорғасын, алтын. 
4. Электр шамының қылын жасайтын, ең қиын балқитын Ме 
А) Ti Ә)V Б) W 
5. Негізгі топшаның Ме 
А) s.d элементтер Ә) p.d элементтер 
Б) s.p элементтер. 
6. 4 Al + 302 2 Al2 O3 реакциясы бойынша 1 моль Al жанғанда неше моль Al2 O3 түзіледі? 
А) 0,5 моль Ә) 2 моль Б) 1 моль 

V. Бағалау кезеңі

 Оқушылар сабақ барысында берілген 5 тапсырма бойынша бағаланады.

VІ. Үйге тапсырма беру

Үй тапсырмасы «Үш деңгейлі үй тапсырмасы» әдісі арқылы беріледі.

Мұғалім -2-3 деңгейдегі үй тапсырмасын береді. 1 деңгей –қажетті минимум, 2 деңгей- жаттығу ретінде, 3 деңгей-шығармашылық тапсырма.

1.     300 грамм магний оттегімен әрекеттескенде түзілген магний оксидінің массасын есепте

2.     Сілтілік және сілтілік металл деп аталу себебін анықта

3.      Қазақстандағы металлургия саласы даму үшін қандай үлес қосар едің?

4.     §5.1 Металдар және бейметалдар.

Краткое описание документа:

Сабақтың мақсаты:

Білімділік:

Оқушылардың металдардың периодтық жүйедегі орнына кіші және үлкен период металдарының атом құрылысына тән ерекшеліктеріне көңілін бөле отырып, жаңа тақырыпты игерту, халық  арасында ежелден  пайдаланып  келе  жатқан  металдар туралы,  олардың  қасиеттері, адамға қажеттілігі туралы, қолдану аясының кеңдігі туралы білімдерін толықтыру.Бейметалдармен салыстыра отырып  басқа пәндермен байланыстыру ,оқушыларды еліміздің қазба байлықтарымен  Қазақстан металлургиясы және оның дамуына ғалым Қаныш Сатпаевтың қосқан үлесімен таныстыру.

Дамытушылық:

Өзіндік жұмыс істеуге баулу, оқушылардың ойлау және шығармашылық қабілеттерін дамыту, алған теориялық білімдерін іс- жүзінде қолдана білуге  және пәндермен байланыстыра білуге үйрету;  жалпы металдарға сипаттама бере отырып, Қазақстанның металлургиясы туралы мәлімет беру; жаңа технология әдістері арқылы оқушылардың сабаққа белсенділігін арттыру.

Тәрбиелілік:

Оқушыларды периодтық кестедегі металдардың орнын, атом құрылысының  ерекшеліктерін білуге және оқушылардың  сабаққа деген белсенділігін  арттыру мақсатында  қосымша материалды  пайдалануға дағдыландыру,  металлургия саласы бойынша кәсіптік бағдар беру, ойлау қабілетін дамыту, өз білімін өзі тексеріп бағалай білуге үйрету және іздемпаздылыққа тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: Аралас сабақ.

Сабақтың типі: Жаңа тақырыпты игерту.