Методическая разработка "Җиңнич, домбрм, җиңнич!"

[Муниципальное казенное образовательное учреждение дополнительного образования «Детская школа искусств»]

Җиңнич, домбрм, җиңнич!

Белдснь: Багш- Хөөчин Яшан Нина

[2014]

Гиичнр: Домбр цокдг ээҗнр, көгҗмин школын күүкд, эк-эцкнрнь.

Домбр айс соңсгдна.

Мендлһн.

Багш: «Мана класст күүкд домбр цокдг, домбрт келҗ дуулдг дасчана. Эндр мана нәр-наадна төр: «Җиңнич, домбрм, Җиңнич!». Хальмг улст кезәнәс нааран ут хаалһднь дахад, геедрлго хадһлгдад, байр-зовлң хувалцҗ йовснь-харһа халсн домбр. Домбрт цоксинь айслнь соңсхла, ээм-дал чичрәд, һар делсәд, көл бәргдҗ өглго тавшад, нуһрад одна. Домбрин айс соңсгдхла, ду дулх дурн йөрәлин экн-тосн.

Эврәннь нәәрән күүкд йөрәләр эклсәр бәәнә».

Күүкд босад йөрәл келнә:

«Суусарн өнр болтн

Бәәсәрн байн болтн

Нәәртн серглң болг

Наснтн ут болтха!

Домбрин Җиңнсн көктә

Дуултн сарул айста,

Ниилсн сәәхн биитә

Ниицңһү цаһан седклтә

Ээм-ээмән түшлдсн

Эгц дууһан дуулдсн

Мөңкин дөрвн цагт

Нәәрлҗ җирһҗ йовтн».

Хальмг улст олн зүсн көгҗмин зевсгүд бәәнә: бүшкүр, хучр, ятх, хуур. Зуг домбриг бидн цуһар дурлнавидн. Мана хальмг бичәчнр: Калян Санҗ, Хоньна Михаил, Эрнҗәнә Констатнтин болн нань чигн бичәчнр домбрин тускар бульмҗтаһар бичсмн.

Күүкд шүлгүд умшна, ду дуулна:

«Харһа хальсн домбриг», олн улсна дун.

«Харһан хальсн домриг

Халдн шавдн цокита,

Хәәртә иньгин  дуриг

Хәәһәд олад авита

Улвр алтн сиикинь

Улм цаһан гилвкнә

Ухан седкл дурнь

Удан кемләд бәәдмб.

Арвн цаһан хурһдыг

Айсинь сәәнәр наадулыт

Амр иньг дуриг

Алдл уга тевчит

Харһан хальсн домбриг

Халдн шавдн цокита

Хәәртә иньгин дуриг

Хәәһәд олад авита»

Шүлгүд:

«Җиңнич, домбрм, Җиңнич!

Җирһлтә айсар күңкнич!

Җирлзсн ке чивһцич

Җирлһн мет чичрлич.

Бергн, сәәнәр цокита,

Бернән алдл уга дарлт.

Бичкн дүүтн босад

Бииләд дуулад өгсүв».

Хальмг хүрм, нәр домбр угаһад төрүц келдхш. Җиңнсн, хәңкнсн айс холас соңсгдна.

Багш: Кезәнә яһҗ домбр, домбрин чивһцинь кедгинь, би таднд келҗ өгнәв.

Хальмг күүнд харһа модн зокаста гиҗ келгднә. Харһаг хагсаһад ац угаһар тәәрҗ авдг. Домбрин хойр хавсн кегднә. Ишнь бас хагсу мод зорад кедмн (ээҗнр эврәннь домбр үзүлнә). Чивһцинь кезәнә хөөнә гес хагсаһад кедг бәәҗ. (Ода амрарнь – заһс бәрдг лескәр кегднә). Хөөнә гесиг давста уснд хойр час бәәлһәд, һарһад хойр хурһарн шувхрҗ цеврлдмн. Утц ээрдг иигәр эрчм орулад гер дотр хадаснас татад бооһад өлгдг. Дунь сәәхн болтха гиһәд төмр (ең, оньс) дүүҗлдг бәәҗ. Хагсаһад авхла йир айста домбр болдмн. Үвләр авсн хөөнә гесн йир сән бат болна.

Күүкд домбр цокнла, дуулна.

«Домбрин дун». (үгнь – Ц. Леҗнә, көгҗм – Э.О-А. Каруева)

1) «Җиңнәд оддг домбр мини

Җигтә сәәхн айстала

Җирһл иктә дүүвр улст

Җивр орулсн болнала

Давтр:Өскәһәрн эргәд од!

                         Өсрн чичрәд тавшад од!

                         Зузаһарн цокад од!

                         Зулсн болад тошад од!

2) Ээҗин күүкнлә һартнь

Эңкр домбр дуулнала

Эвтә серглң иньгүд мини

Эргәд дуһрад биилнәлә.

3) Долда болсн зүркн мини

Домбран дахҗ бульгнала

Бичкн нәрхн хурһдарн

Бернән эвтнь дарнала.

Кезәңк йор: Күүкдт эрдм бәәх угаһинь өрк-бүлд иигҗ хәләдг бәәҗ. Харңһу сө күүкд әмтәхн нөр авч унтсн цагла генткн ээҗ (эк) күүкдән серүлдг. Күүкд, бостн, дер һатцас шүүрҗн һарарн бәрҗ автн, гиҗ келнә. Шүүрәд авхла негнднь домбр харһна, наадкднь – ааһта усн харһад. Бий деернь асхрна. Кенд домбр күртнә, тернь домбр цокад дасх гиҗ йөрлдг бәәҗ. Билг уга болхла, домбр кедү һартан авч цокв чигн тусх уга болх.

Көгҗмин школын күүкд билг-эрдмән үзүлнә

Багш: «Мана көгҗмин школд күүкд домбр цокдг дасчана. Эдн маднд билг-эрдмән үзүлхәр бәәнә».

«Җиңнич, хальмг домбрм». (көгҗминь Эрднин. А)

1) Җиңнүләд цокснла

Хальмг домбрнь

Җирһлин байр угтад

Җиңнәд дуулад бәәнә

Давтр: Хәңкнәд, Җиңнәд

Күңкнәд бәәнә

Күңкнәд, иңнәд,

Хәңкнәд бәәнә.

2) Хойр чивһстә

Хальмг домбр

Хальмг теегән магтад

Хәңкнәд дуулад бәәнә.

3) Күңкнүләд цоксн

Хальмг домбрнь

Күүнә зүрк бульглулад

Келәд-кевшәд бәәнә.

4) Җиңнич, мини хальмг домбр

Җилиг йѳрәһәд дуулыч

Җигтә сәәхн айсчн

Җирһл байр нерәднә».

Цаааранднь күүкд-көвүд олн зүсн ду дуулна, би биилнә.

Тер тоод: «Шарка-барка», «Чичирдг», «Ишкимдг», «Бичкн арлын хулсн», «Цаһан Сар», «Бииһин дун».