ЧĂВАШ РЕСПУБЛИКИН ПАТШАЛĂХ
СИВОЛĔСЕМ
«Алран кайми аки-сухи» юрă янрать. (1 слайд)
Вěрентекен: Эпир паянхи калаҫăва «Алран кайми аки-сухи» юрăпа пуҫларăмăр. Ку юрра
мěн ěмěртенпех кěрекере алла алтăр тытса ватă арҫынсем юрлама пуҫланă. Иккěмěш
ҫаврине юрлама пурте хутшăннă. Ҫак юрăра Чăваш халăх пурнăҫě ал лаппи ҫинчи пек
курăнса тăрать: вěсем ака-суха ěҫěпе пурăнни, атте-аннене хисеплени, Турă чи
асли пулни, ял-йышпа, кÿршě-аршăпа, тус-юлташпа килěштерсе пурăннине пěлтěмěр.
Ку юрра урăхла чăваш халăх сăмахлăхěн Гимнě теме пулать. Хальхи вăхăтра вăл
Чăваш наци конгресěн гимнě пулса тăрать.
1-мěш ертÿçě: Чăваш ен – Раççей шутне кĕрекен республика.
Унăн территорийĕ 18,3 пин тăваткал километр йышăнать. Раççей лаптăкĕ 17 миллион
тăваткал километр пулнине шута илсен, Чăваш ен территорийĕ унăн 0,93 çĕрмĕш
пайĕ кăна пулать.
Ку çав тери пĕчĕк те, çав тери пысăк та. Хăвăрах шухăшласа
пăхăр. Европăра пирĕн республикăран пĕчĕкрех çĕршывсем те сахал мар:
Люксембург, Лихтенштейн, Андорра, Монако, Сан-Марино. Кунсăр пуçне Чăваш ен
Азири нефть сутакан питĕ пуян çак çĕршывсенчен пысăкрах: Бахрейнран, Брунейран,
Катартан, Кувейтран. Израиль, Ливан, Сингапур çĕршывĕсен территорийĕсем те пирĕннинчен
пĕчĕкрех.
Апла пулин те республикăмăра пысăк теме çук. Чăваш Республикин
географии чиккисем гитара кăшкарне аса илтереççĕ: варринче чи ансăр вырăн пур.
Вăл хăйĕн сарлакăшĕпе 80 километрпа танлашать. Чăваш ен çурçĕртен кăнтăра 190
км çити, хĕвел анăçне чи сарлака вырăнта 160
км çити тăсăлать.
2-мěш ертÿçě: Хальхи Чăваш çĕршывĕн территорийĕ еплерех пуçланса
кайнине пĕлме те кăсăк. Революцичченхи Раççей картти çинче эсир Чăваш кĕпĕрнине
тупаймăр, мĕншĕн тесен чăвашсем Хусан, Чĕмпĕр, Чулхула тата ытти кĕпĕрнесене
кĕнĕ пулнă. 1920 çулта кăна Чăваш автономии облаçне туса хураççĕ.
3-мěш ертÿçě: 1925 çулта автономиллĕ республика тăваççĕ. 1993 çулта
Чăваш ен суверенлă республика пулса тăрать. Чăваш республикин пĕрремĕш
президенчĕ пулма 1994 çулта Н.В.Федорова суйласа лартаççĕ.
Пирĕн республика географи тĕлĕшĕнчен пит лайăх çĕрте, Хĕвел
тухăç Европа тÿремлĕхĕнчи Атăл юхан шывĕн вăта юхăмĕнче вырнаçнă. Çавăнпа та
экономикăна аталантарса республикăна пуянлатмалли майсем сахал мар. Пирĕн
республикăн кÿршисем çаксем: çурçĕр енчен – Мари Эл республики, хĕвел анăçĕнчен
– Чулхула облаçĕ, хĕвел тухăçĕнчен – Тутарстан республики, кăнтăр енчен –
Ульяновск облаçĕ тата Мордва республики.
Республикăран Атăл тăрăх Каспи, Хура, Шурă, Балтика тинĕсĕсене
çитме пулать. Ку вăл ют çĕршывсемпе те çыхăну тытма май пуррине пĕлтерет. Чăваш
Республики урлă чугун çулсемпе патшалăх пĕлтерĕшлĕ автоçулсем те иртеççĕ. Вĕсем
тăрăх Раççейĕн тĕрлĕ вырăнĕсене кайма пулать. Уйрăмах Чулхула – Шупашкар –
Хусан автоçулăн пĕлтерĕшĕ пысăк.
1-мěш ертÿçě: Пирěн тǎван ен – Чǎваш Республики. Вǎл Раççей
Федерацине кěрет. Пирěн республика 1920-мěш çулта йěркеленнě. Çĕртме (июнь)
уйǎхěн 24-мěшě – Чǎваш Республикин кунě.
Кашни патшалǎхǎн хǎйěн символěсем пур. Вěсем шутне ялав, герб
тата гимн кěреççě.
Наци Гербěпе Ялавне республикǎн чи малтанхи символěсем тесе
1926 çулхи кǎрлачǎн 31-мěшěнче йышǎннǎ Конституцире çирěплетнě. Çак самантчен
тěрлě ěç хутěнче РСФСР гербěпе усǎ курнǎ. Истории аталанǎвěнче республикǎн
Гербěпе Ялавě виçě хут улшǎннǎ, вěсене улшǎнусем кěртнě. 1938 çулхи утǎ уйǎхěн
18-мěшěнче йышǎннǎ Чăваш Республикин Конституцийě республикǎн патшалǎх атрибучěсен
хǎй евěрлěх пачах «çухаттарнǎ», тěпре РСФСР гербě кǎна тǎрса юлнǎ. Ялава та
çак шǎпах кěтнě. Вěсенче «РСФСР» сǎмах айне «ЧАССР» тата «Пролетарии всех
стран, соединяйтесь!» сǎмахсене чǎвашлатса çырнǎ. Иртнě ěмěрěн 90-мěш çулěсенче
тǎван халǎхǎмǎрǎн ǎнлануллǎхě ÿсни, наци туйăмĕ аталанса пыни, Чăваш патшалăх
суверенитечĕ вăй илни хамăрăн Патшалăх символĕсем патне таврăнма май панă.
Чăваш Республикин Аслă Канашĕ сĕннипе 1992 çулхи ака уйăхĕн 29-мĕшĕнче Чăваш
Республикин Патшалăх Гербĕпе Ялавне (авторĕ Элли Юрьев) тата Гимне («Тăван çĕршыв»,
сăмахĕсене Илья Тукташ çырнă, кĕвви Герман Лебедев хывнă) йышăннă.
2-мěш ертÿçě: Чăваш Республикин Президенчĕ Николай Федоров 2004
çулхи ака уйăхĕн 8-мĕшĕнче 24-мĕш номерлă указ кăларнă. Унта акă мĕн
çырнă:«Хальхи тата малашнехи ăрусене Чăваш Республикин патшалăх символĕсене
хисеплеме хăнăхтарас тата вĕсене халăхра сарас тĕллевпе Чăваш Республикин Конституцийĕн
72 статйине тĕпе хурса çапла йышăнатăп:
Ака уйăхĕн 29-мĕшĕнче Чăваш Республикин Патшалăх символĕсен кунне
иртересси çинчен пĕлтерни вырăнлă тесе шутлатăп.
Чăваш Республикин Министрсен Кабинечĕн: район-хула
администрацийĕсемпе пĕрле кашни çулах Чăваш Республикин Патшалăх символĕсен кунне
уявлас тĕлĕшпе мероприятисем ирттермелле;
Чăваш Республикин Патшалăх ялавне туса хатĕрлес енĕпе патшалăх
заказчикне палăртмалла;
бюджет укçи-тенкине илсе тăракан тивĕçлĕ шайри организации-учрежденисене
Чăваш Республикин Патшалăх ялавĕпе тивĕçтермелле;
Чăваш Республикин «Чăваш Республикин Патшалăх символĕсен
кунĕ çинчен» саккун проектне Чăваш Республикин Патшалăх Канашне тăратма
хатĕрлемелле».
3-мěш ертÿçě: 1990- мěш ҫулсенче, демократи пуҫлансан,
малтанхи гербпа ялава улăштарма вăхăт ҫитнтне палăртнă. Чăваш АССР Аслă Канашě
конкурс йěркеленě тата комисси членěсене палăртнă. Ку конкурс икě ҫула тăсăлнă.
Комисси членěсем 100 ытла ěҫ пăхса тухнă. Вăйлă тавлашусем хыҫҫăн, тěплě сÿтсе
– явнă хыҫҫăн, вěсем Элли Юрьев ěҫě ҫинче чарăнса тăнă.
1-мěш ертÿçě: Ялав, Герб тата Гимн – пирĕн
мăнаçлăхăмăр, мухтавăмăр тата яваплăхăмăр.
Чăваш Республикин Патшалăх гербĕ Чăваш Республикин патшалăх
символĕ, унăн официаллă эмблеми шутланать.
Мěне пěлтереҫҫě – ха ялавпа герб ҫинчи паллăсем?
Чăваш Республикин Патшалăх гербĕ сарă тата йăмăх хĕрлĕ тĕссенчен
тăрать. Хулхан (щит) варринче – «Пурнăç йывăçĕ». Вăл Чăваш Енре пурăнакан халăхсен
пĕрлĕхне палăртать. Хăмла пултранкисемлĕ йĕпкĕн хĕрлĕ хăю çине ылтăн сас
паллисемпе «Чăваш Республики –Чувашская Республика» тесе çырнă.
Хулкана авалхи чăвашсен «Виçĕ хĕвел» эмблемипе тăрăланă .
Герб тытăмĕн шайлашулăхĕ чăваш халăхĕ пĕтĕм чун-чĕрипе çут çанталăкпа
çураçуллă пурăнма ăнтăлнине пĕлтерет.
Хулкан, çиелтен пăхсан, чăвашсен киреметне (тĕн кĕмен чăвашсен
чÿк вырăнĕ) парне панă выльăх тирне аса илтетерт. Тăван патшалăхшăн кĕрешсе
пуç хунă чăваш паттăрĕсене сăнарлать вăл.
4-мěш ертÿçě: Чăваш Республикин Патшалăх ялавĕ Чăваш
Республикин патшалăх символĕ пулса тăрать.
Чăваш Республикин Патшалăх ялавĕ сарă тата йăмăх хĕрлĕ «уйсене»
пайланă, ялав варринче чăваш халăхĕн авалхи йĕпкĕн хĕрлĕ эмблемисем – «Пурнăç
йывăçĕ» тата «Виçĕ хĕвел» - вырнаçнă.
Сарǎ «уй» Чǎваш Республикин халǎхě хěвел айěнче пурǎннине
палǎртать, йǎмǎх хěрлě «уй» - чǎваш çěрне.
Ялав çинчи «Пурнǎç йывǎçě» эмблема – авалхи чǎвашсен руно
çырулǎхне тěпе хурса хатěрленě паллǎ, унǎн ěлки чǎвашсем сума сǎвакан кервен
юмана («Уй варринче – лаштра юман…») аса илтетерт. «Пурнǎç йывǎçě» тытǎмěн
шайлашулǎхě тǎван халǎх çут çанталǎкпа килěшллěн пурǎнма кǎмǎлланине пěлтетерт.
«Пурнǎç йывǎçěн» никěсě – йǎмǎх хěрлě «уй». Унǎн вулли
«туратран» тǎрать. Асǎннǎ пайрǎм Чǎваш Енěн тěп халǎхне – республикǎра
пурǎнакан чǎвашсене – палǎртать. Тěп пайрǎм ик айккипе вырнаçнǎ йěпкěн хěрлě
йěрсем «туратсемпе» вěçленеççě. Вěсем тулай чǎвашěсене, диаспорǎна пěлтереççě.
«Йывǎç» вуллипе пěрлешекен «туратсем» Чǎваш Республикинчи ытти халǎх çыннисене
палǎртаççě.
Авалхи виçě солярии паллинчен (сакǎр вěçлě çǎлтǎртан ) тǎракан
«Виçě хěвел» эмблема пурнǎç парнелекен тата тиветлěхне упракан хěвел çутине
сǎнарлать. Виçě çǎлтǎр чǎваш халěхěн «Пулнǎ. Пур. Пулатпǎр» «(Были. Есть.
Будем.)» ǎнлавне тÿр килет тата ǎна графика мелěпе сǎнлани пулать.
5-мěш ертÿçě: Чǎваш Республикин Патшалǎх гимнě вǎл – «Тǎван çěршыв»
юрǎ. Унǎн авторěсем – Герман Лебедев композиторпа Илья Тукташ сǎвǎçǎ. Гимн
республика паллǎ тǎвакан уявсене, чаплǎ пухусене уçнǎ тата хупнǎ чух, тěрлě
церемонисем ирттернě чух, ют патшалǎх ертçисене кěтсе илнě чух янǎрать.
Чǎвашрадио передачисем кашни ир гимн каланипе пуçланаççě.
Чǎваш
Республикин Патшалǎх гимнĕ сǎнарсен виçĕ çаврǎмне пĕлтерет: çут çанталǎк çĕнĕ
пурнǎçа сиссе чĕрĕлнине; çемьене – тǎвансене, аттепе аннене, ачасене; «чǎваш
тĕнчине» - Чǎваш Республикинче пур тǎван та пĕрлешсе килĕшÿллĕ пурǎннине.
Гимнǎн кĕввипе сǎмахĕсем чǎваш халǎх юррине питех те çывǎх, анчах çав вǎхǎтрах
вĕсем хальхи пурнǎçа та пĕлтереççĕ.
Чǎваш Республикинчи наципе патшалǎх символĕсем (герб, ялав,
гимн) хǎйсен официаллǎ пĕлтерĕшĕпе пĕрлех пирĕн патшалǎхǎн илемлĕхĕпе поэтика
сǎнарĕсем те пулса тǎраççĕ.
Муниципальное образовательное учреждение
«Шихабыловская основная общеобразовательная
школа»
Урмарского района Чувашской Республики
Вид методической разработки: предметы
регионального компонента
Тема работы:
«ЧĂВАШ РЕСПУБЛИКИН ПАТШАЛĂХ СИМВОЛĔСЕМ»
Разработал учитель начальных классов
Галина Владимировна Чернова
ШИХАБЫЛОВО – 2018
Усă курнă литература
1.
Артемьева Т.В., Печиков
О.И. Литература вулавě. Ылтăн пучах/ Т.В.Артемьева, О.И.Печиков.- Шупашкар,2014
2.
Артемьева Т.В., Печиков
О.И. Литература вулавě. Пучах ҫумне пучах/ Т.В.Артемьева, О.И.Печиков.-
Шупашкар,2014
Харкамлăх результачěсем:
- тăван халăхăн авалхи кун-ҫулěпе, унăн тěрлě тапхăрта
палăртнă ывăл-хěрěпе, вěсен пархатарлă ěҫěсемпе паллашнă май харкам мěнле
халăхран тухнине ăша хуни, ҫакăнпа мăнаҫланас туйăм ҫирěпленни;
- тăван халăх культурин, халăх сăмахлăхěн тытăмěпе
ăшлăхнě мěн тери пуян пулнине курма, несěлěмěрсем ăна ěмěрсем хушши упраса,
туптаса паянхи куна ҫитерме пултарнине ăса хывма пуҫлани.
Пěлÿ тěллевě: ачасенче патриотизм, гражданлăх туйăмне
аталантарасси
Воспитани тěллевě:вěренекенсене чăваш патшалăх
символěсем мěнле пулса кайнипе паллаштарасси, вěсене хисеплеме вěрентесси.
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.