Методическая разработка по калмыцкой литературе " Сән-Белгин Хасрин поэмин тасрха «Өнчн бөк»" (Отрывок из поэмы"Сирота борец" Сян Белгина Хаср)

Кичәлин төр: Сән-Белгин Хасрин поэмин тасрха «Өнчн бөк» (1-2  бөлг).

Кичәлин күсл: «Өнчн бөк» поэмлә таньлдлһн; һол ухаһинь цәәлһҗ медүллһн; поэмин тасрха айслулҗ умшлһн.

Кичәлд олзлгдх дөңцл, эв-арһс: Хальмг  утх зокъял (10 класс), бичәчин Сән-Белгин Хасрин зург, тест, зург (бөкнрин, бөк бәрлдәнә), презентац поэмәр «Өнчн бөк».

                                                   Кичәлин йовуд:

      I.            Мендллһн.

           Багш:

- Мендвт, күүкд-көвүд!

Сурһульчнр:

- Мендвт, багш!  

Багш:

- Сууцхатн! 

   II.            Герин даалһврар көдллһн.

а. Багш сурһульчнрин оньгиг Сән-Белгин Хасрин зургт тусхана.

Сурврмудар көдллһн:

1) Кен келнә?Эн кемб?

-Эн Сән-Белгин Хаср.

2) Сән-Белгин Хаср кемб?

                         [Сурһульчин докъя-сообщение:

Сән-Белгин Хаср – олн әмтнә шүлгч, орчулач, драматург.

Миңһн йисн зун йистгч җилд төрсмн. Төрсн һазрнь – Баһ Цоохра улусин Булмкт хотн. Бичкндән өнчрәд, өнчн бичкдүд асрдг герт тусв.

Түрүн шүлгүднь:  «Хаалһ», «Дольган», «Сумн». Цааранднь «Шулмс» шог келврмүд, «Бичкн ялч» очерк, «Өнчн бөк» поэм болн нань чигн үүдәврмүд бичсмн.

А.С.Пушкинә, М.Ю.Лермонтовин шүлгүд хальмг келнд орчулла.

Миңһн йисн зун найдгч җилд сәәһән хәәсмн].

3) Сән-Белгин Хасрин үүдәврмүдт ямаран төрмүд хаһлгдна?

                         [Сурһульчин докъя-сообщение:

Сән-Белгин Хасрин  шүлгүдин һол төрмүд: Гражданск дән, олн-әмтнә иньгллт, Төрскән харсгч Алдр дән, төрскн тег].

Багш: Чик! Сән!

б. Багш сурһульчнрин оньгиг бөк бәрлдәнә зургт тусхана.

Багш: Күүкд-көвүд, ю-кениг зургт үзҗәнәт?Эдн яһҗана?

              [Зургт бөкнр. Эдн ноолдҗана]

Багш: Чик! Сән!

 III.            Кичәлин төр: Сән-Белгин Хасрин поэмин тасрха «Өнчн бөк» (1-2  бөлг).

    Слайд №1.

Багш: Күүкд-көвүд, ода мадн Сән-Белгин Хасрин поэмин тасрха авад хәләхүвидн. Негдгч, хойрдгч бөлгүд. Дегтрән 45 х. (дөчн тавдгч халхт) тәәлтн. Девтртән эндрк өдр бичтн:

       Үкр сарин арвн тавн.

       Сән-Белгин Хасрин

«Өнчн бөк» поэмин тасрха

            (1-2-гч бөлгүд)

                    Багш: Сән-Белгин Хаср маднд түрүн поэмән нерәдҗәнә. Эн поэм 1935 җилд (миңһн йисн зун һучн тавдгч) барас һарла. 1936-гч җилд эн наадар  Хальмг драматическ театр секгдсмн. Поэм арвн хойр әңгтә. Бидн ода хойр бөлг умшхувидн.

Слайд №2.

         Багш: Тольд оньган өгтн. Поэмин тасрхад эн үгмүд харһх.

Сурһульчнр поэмин тасрхаһас 1-гч бөлг айслулҗ  умшна:

1-гч бадг;

2-гч бадг умшлһн. Найнтахн – хотн. Энд ик нәр болн гиҗәнә.

Слайд №3.

3-гч бадг умшлһн. Зәәсң Эмгнә Овш нәәрин һардач.

Слайдмуд № №4, 5, 6.

3-гч бадг  умшлһн. Эн нәәрт мал-аһрусна һәәхүл, мөрдин урлдан, бөк ноолдлһн болхмн.

Слайд №7.

4 – 7-гч бадгуд  умшлһн. Энд сәәчүдин тускар келгдҗәнә. Сәәчүд Найнтахна хотнд хурна. Кезәнә отг-отгарн хоорндан бөк ноолддг бәәҗ. Тегәд эн яармд  бөкнр ноолдх.

         Сурврмудар көдллһн:

1.     Нәр ямаран хотнд болх билә?

(Найнтахна хотнд болх билә)

2.     Кен нәәрин һардач билә?

(зәәсң Эмгнә Овш билә)

3.     Нәәрт юн болх бәәсмб?

(Мал-аһрусна һәәхүл, мөрдин урлдан, бөк ноолдлһн)

4.     Нәәрт ямаран сәәчүд цуглрҗ?

(зәәсң Эмгнә Овш, Оңкра Бегәл,Түмнә нойн, Дәәвд нойн, Инҗр байн).

Багш: Ода девтртән негдгч бөлгин ахр цәәлһвр буулһҗ бичтн.

Слайд №8.

Найнтахна хотнд ик яарм болх. Эн яармин һардач – зәәсң Эмгнә Овш. Яармд малын һәәхүл, мөрдин урлдан, бөк ноолдлһн болх. Таңһчин сәәчүд эн нәәрт ирсн бәәнә. Эдн хоорндан бөк ноолддг бәәҗ.

    Сурһульчнр поэмин тасрхаһас 2-гч бөлг айслулҗ  умшна.

1-7-гч бадгуд умшлһн. Инҗрин бөк – чидлтә, кесгинь диилсн бөк. Эн бөкиг Инҗр махар, чигәһәр бордна.

8-9-гч бадгуд умшлһн. Нәрхн хар көвүн Инҗрин бөктә  ноолднав гинә.

10-14-гч бадгуд умшлһн. Инҗрин бөк  көвүг төртән авхш.

15-гч бадг умшлһн:

Ташаһасчни базһад авхла - 

Хәәмнь, нүднчн бүлтрх!

Тавгични цәәлһәд ачхла –

Нәәмн чимгнчн мөлтрх!

                                            (Инҗрин бөк көвүһәр наад бәрнә)

16-17-гч бадгуд умшлһн.

Слайд №9.

18-гч бадг умшлһн. Өнчн көвүн андһар тәвнә.Инҗрин бөкиг диилнәв гинә.

Сурврмудар көдллһн:

1.     Инҗрин бөк ямаран?

(Чидлтә)

2.     Кен Инҗрин бөклә ноолднав гинә?

(Нәрхн хар көвүн)

3.     Инҗрин бөк көвүнлә ноолдхар бәәнү?

(Уга, ноолдхар седхш. Көвүһәр наад бәрнә)

4.     Өнчн көвүн ямаран андһар тәвнә? (андһар умшх)

Багш:

Девтртән 2-гч бөлгин ахр цәәлһвр буулһад бичтн:

Инҗрин бөк – чидлтә. Дала мах иднә, чигә ууна. Өнчн көвүн байна бөклә ноолдхар бәәнә. Зуг байна бөк көвүһәр наад бәрнә. Көвүн андһар тәвнә. Маңһдуртнь эн хойр ноолдх зөвтә. Өнчн көвүн олна нерн деерәс ноолдхар седҗәнә.

IV.            Ашнь һарһлһн:

1.     Ямаран поэмин тасрха экләд умшувидн?

(«Өнчн бөк» поэмин тасрха)

2.     Поэмин һол төр ямаран гиҗ санҗант?

(Нәәрт бөкнр ноолдлһн)

3.     Ямаран бөкнр ноолдхар бәәнә?

(Инҗрин бөк, өнчн көвүн хойр)

4.     Темдгүд тәвлһн.

   V.            Герин даалһвр:

1.     1-2-гч бөлгүд умшх, сурврмудт хәрү өгх.

2.     Ахр цәәлһвр келҗ ирх.