Методическая разработка урока «Зул – ХАЛЬМГ УЛСИН ШИН ҖИЛ"

                              «Зул – ХАЛЬМГ УЛСИН ШИН ҖИЛ»

  Багш:

  Мендвт, күүкд болн гиичнр! Ширә эргәд сууцхатн, эндр мадн зулын тускар күүндвр кехүвидн, кезәнә яһҗ зулын байриг давулдгин тускар маднд гиичд ирсн ээҗнр-аавнр келҗ өгх.

  Сурвр:

  Күүкд, Зул гисн юмб?

  1-гч хәрү:

  Зул – хальмг улсин шин җил

  Сурвр:

  Чик. Эн байрин 2-гч чинрнь юмб?

  2-гч хәрү:

  Нас авдг сән өдр. Зул өдрлә күн болһн насан авна. Зулын өмн өдрт һарсн нилх күүкд бас 1 җил авна.

  Багш:

  Сән. Зулын байр хальмгудт кезә болна?

  3-гч хәрү:

  Эн сән өдр үкр сарин чилгчәр эсклә бар сарин эклцәр болна.

  Багш:

  Чик. Ода, күүкд, смабр хәләчктн, тенд аң-аһурсна зургуд өлгәтә. Хәләчкәд, иим сурврт хәрү өглт: «Юн җил һарчана, ямаран аһурсна җил орҗана?»

  Күүкд (хамдан эсклә неҗәдәр):

  Туула җил һарчана, лу җил орҗана.

  Багш:

  Чик. Ода, күүкд болн гиичнр, мана сурһульчнр таднд зулын туск келҗ өгх.

  1-гч сурһульч:

  Удл уга хальмгин ик нәр – Зул болх. Эн нас авдг сән өдр, хальмгар хуучн җил һарад, шин җил орҗана. Эн өдр күн болһн насан авна. Нилх һарсн күүкд бас 1 җил авна. Зулла цә чана, боорцг кенә. Герт күңшү һарһна, зул өдр 2-3 көгшдүдиг дуудад, насан йөрәлһнә.

  Багш:

  Мадн тал бас көгшдүд гиичд ирв, теднд цә бәрүлтн, боорцг тәвтн. Эдн тана нас йөрәхәр ирв. Теднд үг өгхмн. (Ирсн көгшдүд, цәәһән бәрәд, йөрәл икелцхәнә. Күүкд хамдан «йөрәл бүттхә!» - гиҗ хәәкрцхәнә)

  Багш:

  Зулла, күүкд, дәкәд ямаран авъясмуд кенә?

  Күүкд:

Хуучн насан шатана.

  Багш:

Чик. 2-гч келмрч эн авъясин тускар маднд келҗ өгх.

  2-гч сурһульч:

  Зул өдр асхн өрк-бүл болһн һуйран зулын оңһц кеһад, өрк-бүлд бәәсн улсин нас тоолад, цаһан өвсәр һолмуд кеһәд , деернь 2-3 үлү һол немәд, көвңгәр ораһад, хәәлсн шар тос кеһад герл өгдмн. Зул бөкхлә, үлдсн һолынь авад һалд шатадмн, һуйринь даваталад, һалд булад хувадмн, аршалдмн.

  (Эн күүкнә келврин хөөн, эҗнр, эртәс белдсн һуйран зулын оңһц яһҗ кедгинь, һолынь яһҗ орадгинь үзүлҗ кенә).

  Багш:

  Зул өдр әмтн нег-негндән гиичд одна, асхнд нәр кенә. Мадн бас нәәрән эклхмн.

  Күүкд ду дуулна, шүлгүд йөрәлмүд келнә, бииһән үзүлцхәнә.

Ирсн ээҗнрт тәвдг йөрәл

Авсн наснтн ут болҗ,

Әмнтн бат болҗ,

Сансн хамг-юмнтн

Номин йосар күцҗ,

Йов гих зарһ уга,

Ях гих өвчн уга,

Ачнр-җичнриннь җирһл үзҗ,

Байрта сәәхн җирһләр җирһцхәтн!

Зулын цәәд тәвдг йөрәл

Цә шиңгн болвчн, идәнә дееҗ,

Цаасн нимгн болвчн, номин көлгн болҗ,

Буур җил һарч,

Ботхн җил орҗ

Авсн җил-наснь өлзәтә болҗ,

Ода өмнк-өмнкәснь хөөткнь сән болҗ,

Цуһар әмтн амулң эдлх болый.

Зул кеһәд, нас авхла тәвдг йөрәл

Хуучн насн бат болҗ,

Шин насн өлзәтә болҗ,

Җил болһн хаһцҗ,

Эрсңдән үүнәс байртаһар зулан кеҗ,

 Амулң эдлҗәхиг олн деедс бурхд

Өршәх болтха.

Зунква гегәнә туск домг.

  Зулын хотан цәәһәр йөрәдг, цәәг хотын дееҗ гиҗ Деедсдән бас бәрдг.

Энүнә тускар нег домг бәәнә. Зунква гегән ик хуучта бәәҗ.

Тер гем- шалтган нег медрәтә күүнд одҗ медүлнә. Тернь иигҗ келнә:

Эн хуучндтн Деедсин идән тусан күргх

  -Деедсин идән гисн юмб?-гиҗ Зункван гегән сурна.

  -Улан зандн цә,-гиҗ хәрү өгнә. Тер цәәһинь зооглад, Зунква гегән шалтгасн хөөһнә.Эн цагас авн цәәһәр дееҗ өргнә, цәәд нерәдгдҗ шишлң йөрәл тәвгднә.

  Толь:  деедс-бурхд

  Хотын дееҗ-подношение, хуучта- больной, хөөһнә-избавляться.