Mетодическая разработка урока:II analitik guruh kationlariga sifat reaksiyalari

“Tasdiqlayman” Kafedra mudiri ___________ Sh.Mirzamova “____”_____________201_ yil

O’QUV AMALIYOTINING REJASI № ______

Mashg’ulot o’tkaziladigan joy: __________________________________________

Guruhlar
Dars o’tiladigan sana

1. Mashg’ulot mavzu: II analitik guruh kationlariga sifat reaksiyalari

2. Mashg’ulot maqsadlari:

A) ta’limiy: o’quvchilarga II guruh kationlari  sifat reaksiyalarini tahlili yuzasidan amaliy ko‘nikmalar hosil qilish va ularni amalda qo‘llay bilishni o’rgatish

B) tarbiyaviy: o’quvchilarni milliy g’urur ruhida tarbiyalash

V) rivojlantiruvchi: o’quvchilarni bilim va  amaliy ko’nikmalarini rivojlantirish

3. Mashg’ulotdan kutilayotgan natijalar: 

O’quvchi bilishi kerak:.

A) II guruh kationlarini sinflay olishi va ularning sifat rеaksiyalarini izohlay olishi

B) Dorivor modda sifatida II guruh kationlarining qaysi tuzlari ishlatilishini

V) Guruh rеagеnti va unga qo`yiladigan talablarni tushuntira bilishi.

O’quvchi bajara olishi kerak:

A) analiz uchun zarur jixоzlardan to’g’ri fоydalanishni

B) guruh va hususiy reaktivlarni to’g’ri tanlashni va ulardan fоydalanishni;

V) analizdagi sifat reaktsiyalarning tenglamalarini mоlekulyar, iоnli va qisqartirilgan iоnli tenglamalarini tuza оlishni

4. Moddiy-texnikaviy ta’minot:

A) Texnik vositalar, axborot manbalari, ko’rgazmali qurollar va tarqatma materiallar:

O‘quv jadvallari:Kislota-asos usuli bo‘yicha kationlarning tasnifi.

II guruh kationlarining hususiy reaksiyalari.

D.I.Mendeleyev davriy jadvali.

B) Maxsus moslamalar Reaktivlar: kumush, qo‘rg‘oshin nitrat tuzlari;

 kaliy dixromat, xromat, qalay (II) xloridi,  natriy yoki kaliy xloridi, bromidi, yodidi.

Mis plastinkasi yoki misli tanga, 30% ammoniy yoki natriy asetat eritmasi.

V) O’lchov-tekshiruv va ishlov beruvchi asboblar : Kimyoviy stakanlar (50-100 ml), probirkalar, sеntrifuga, filtr qog`oz, gaz gorеlkasi, gaz o`tkazgich nay, mikroskop, soat oynasi, indikatorlar,

5. Uyga vazifa: Mirkomilova Analitik kimyo, Haydarov Analitik kimyo

O’qituvchi: Abdaliyeva G’oliba                                           _________(Imzo)

O’QUV AMALIYOTINING TEXNOLOGIK HARITASI 

Mashg’ulot bosqichlari	Ajratilgan vaqt (minut)	Mashg’ulotlar mazmuni	Ta’lim metodlari	Ta’lim vositalari
Tashkiliy qism	20’	O’quvchilarning davomatini tekshirish. O’quvchilarning va o’quv xonasining mashg’ulotga tayyorgarlik xolatini ko’zdan kechirish. Kamchiliklarni bartaraf qilish	An’anaviy	Doska,bo’r
Kirish yo’l-yo’rig’i	40’	Mashg’ulot mavzusi va maqsadini hamda mashg’ulotdan kutilayotgan natijalarni bayon qilish. O’tilgan mavzu yuzasidan I analitik guruh kationlariga sifat reaksiyalari suhbat o’tkazish va yangi mavzu II analitik guruh kationlariga sifat reaksiyalari  bilan bog’lash O’quvchilarga yangi mavzu bo’yicha xatti-harakat metodlarini ko’rsatishni taklif etish.O’quvchilarga yo’l-yo’riqli amaliy ish ko’rsatmasirni berish va ish o’rinlariga taqsimlash. Mustaqil ish bajarish uchun zarur bo’lgan jihoz va reaktivlarni tasdiqlangan me’yornoma asosida o’quvchilarga berish.	Noan’anaviy	Kislota-asos usuli bo‘yicha kationlarning tasnifi. II guruh kationlarining hususiy reaksiyalari. D.I.Mendeleyev davriy jadvali. Baliq skelati,venna diagrammasi,  toifalash jadvali
O’quvchilarning mustaqil ishlari, joriy yo’l-yo’riq	80’	O’quvchilarning yo’l-yo’riqli amaliy ish ko’rsatmasi yordamida mustaqil ishlarni bajarilishi. Zarurhollarda o’quvchilarga mustaqil ishlarni bajarish yuzasidan yo’l-yo’riqlar berib borish hamda ularning faoliyatini baholash mezonlari asosida baholab borish.	An’anaviy	Reaktivlar Baholash mezonlari
Yakuniy yo’l-yo’riq	20’	O’quvchilarning baholarini asoslangan holda e’lon qilish. O’quvchilar yo’l qo’ygan kamchilik va xatolarni bartaraf etish yuzasidan ko’rsatmalar berish. Ish o’rnini tartibga keltirish. Navbatdagi mashg’ulot mavzusini e’lon qilish va uyga vazifa berish.	An’anaviy	Adabiyotlar ro’yhati

O’qituvchi: Abdaliyeva G’oliba                    _________________                                                                                                            (Imzo)                                                  

Dars konspekti

Mavzu: II analitik guruh kationlariga sifat reaksiyalari

Maqsad: II guruh kationlari  sifat reaksiyalarini tahlili yuzasidan amaliy ko‘nikmalar hosil qilish va ularni amalda qo‘llay bilish

Dars turi: amaliy

Dars uslubi: noan’anaviy

Darsning jihozi: O‘quv jadvallari:

1.      Kislota-asos usuli bo‘yicha kationlarning tasnifi

2.      II guruh kationlarining hususiy reaksiyalari

3.      D.I.Mendeleyev davriy jadvali

Reaktivlar:

kumush, qo‘rg‘oshin nitrat tuzlari;

 kaliy dixromat, xromat, qalay (II) xloridi,  natriy yoki kaliy xloridi, bromidi, yodidi.

Mis plastinkasi yoki misli tanga, 30% ammoniy yoki natriy asetat eritmasi.

Darsning borishi:

I.Tashkiliy qism:

a)O’quvchilar bilan salomlashish     

b) O’quvchilar davomatini aniqlash

                  c) O’quvchilarning darsga tayyorgarligini tekshirish

II.O’tilgan mavzuni takrorlash:

1. Sifat taxlililning kislota-asos usulida guruh reagentlari sifatida qanday moddalar  qo‘llaniladi, I guruh kationlarini ayting.

2.Ammoniy nitrat va ammoniy xlorid tuzlarining termik  parchalanishi reaksiya tenglamalarini yozing.

3.      Dorivor modda sifatida I guruh kationlarining qaysi tuzlari ishlatiladi?

4.      I guruh kationlariga umumiy tasnif bering

5.      Na⁺, K⁺, NH₄⁺ ionlarini  aniqlashda ishlatiladigan reagentlarning nomlarini va formulalarini yozing.

III. Yangi mavzu:  

 Ag⁺  (4d¹⁰ ) kumush kationining analitik reaksiyalari

Diqqat! Kumush eritmasi bilan ishlanganda extiyоtkorlik talab etiladi, kumush tuzlari zaxarli!

Kumush ionining xloridlar, bromidlar va yodidlar bilan reaksiyalari (farmakopeya usuli)

Kumush ionining eruvchan xloridlar, bromidlar va yodidlar bilan o‘zaro ta’siri natijasida kumush xloridi oq amorf cho‘kma, kumush bromidi och sariq cho‘kma hamda kumush yodidi sariq cho‘kmalarini hosil qiladi. Kumush xloridi konsentrlangan ammiak eritmasida eriydi:              AgCl(ch) + 2NH₃= [Ag(NH₃)₂]Cl

kislota qo‘shilsa, qaytadan cho‘kmaga kumush xlorid cho‘kadi:

[Ag(NH₃)₂]⁺ + Cl^-+2H⁺= AgCl(ch) + 2NH₄⁺.

AgBr (ch) – konsentrik ammiak eritmasida yоmon eriydi

AgJ  (ch) – konsentrik ammiak eritmasida erimaydi.

Shuning uchun Ag  kumushning ammiakatli kompleks birikmasidan kaliy yodid ta’sirida ajratib olinadi:             [Ag (NH₃)₂]⁺+J^-=AgJ(ch)+2 NH₃

Reaksiyani bajarish usuli:

Uchta probirkaning biriga 2-3 tomchi natriy xlorid, ikkinchisiga 2-3 tomchi natriy bromid, uchinchisiga esa 2-3 tomchi kaliy yodiddan tomizing. Uchala probirkaga 3-5 tomchi kumush nitrat eritmasidan qo‘shing.  Probirkalarda hosil bo‘lgan cho‘kmalarni kuzating va rangiga e’tibor bering. Shu probirkalardagi cho‘kmalar ustiga 5-10 tomchi konsentrik ammiak eritmasidan qo‘shing va cho‘kmalarda sodir bo‘ladigan jarayоnni kuzating.

Kumush ionining xromat ioni bilan reaksiyasi

Kumush kationi xromat-ioni bilan neytral yoki sirka kislotali sharoitda (pH=6,5-7) kumush xromat qizil g‘isht rangli cho‘kmani hosil qiladi. Cho‘kma konsentrik ammiak eritmasida eriydi. Xromat ioni bilan cho‘kma beruvchi Hamma ionlar, reaksiyani bajarish uchun xalaqit beradi:                                 2Ag⁺ + CrO₄^-2 =  Ag₂CrO₄

Ag₂CrO₄ + 4NH₃= [Ag(NH₃)₂]₂CrO₄

Reaksiyani bajarish usuli:

Probirkaga 2-3 tomchi kumush nitrat eritmasidan olib, ustiga 1-2 tomchi kaliy xromat tomizing. Cho‘kmani hosil bo‘lishini kuzating. Cho‘kmaning eruvchanligini sirka kislotasi va konsentrik ammiak qo‘shib tekshiring.

Pb²⁺(5D¹⁰6S²) qo‘rg‘oshin kationining analitik reaksiyalari

Xlorid-ioni bilan reaksiyasi

Sulfat-ioni bilan reaksiyasi

Qo‘rg‘oshin ioni, sulfat  kislota (yoki eruvchan sulfatlar) bilan oq amorf cho‘kmani hosil qiladi. Cho‘kma ustiga ishqor eritmasidan qo‘shib isitilsa, cho‘kma eriydi, bunda gidroksokompleks hosil bo‘ladi:           Pb⁺² + SO₄^-2 = PbSO₄(ch)

PbSO₄(ch)+4OH^- = [Pb(OH)₄]^2-+SO₄^2-

Qo‘rg‘oshin sulfat 30%li ammoniy atsetat tuzi eritmasida va kontsеntrik H₂SO₄    eriydi:

PbSO₄(ch)+CH₃COO^-=2[Pb(CH₃COO)]⁺+SO₄^2-

PbSO₄ + H₂SO₄   → Pb(HSO₄)₂

Reaksiyani bajarish:

Probirkaga 5 tomchi qo‘rg‘oshin nitrat eritmasidan solib, teng xajmda natriy yoki kaliy sulfat erimtasidan qo‘shing. Oq cho‘kma hosil bo‘ladi. Hosil bo‘lgan cho‘kmani ikki qismga bo‘ling. Birinchisiga natriy  yoki kaliy gidroksid eritmasidan  qo‘shing. Ikkinchisiga 30% li ammoniy atsetat eritmasidan qo‘shing. Cho‘kmaning erishini kuzating.

Qo‘rg‘oshin ionining xromat yoki dixromat ioni bilan reaksiyasi

Qo‘rg‘oshin ioni xromat yoki dixromat anionlari bilan sariq kristal cho‘kmani hosil qiladi. Hosil bo‘lgan cho‘kma ishqorlarda eriydi, sirka kislotasida esa erimaydi:

2Pb²⁺+Cr₂O₇^2-+2CH₃COO^-+H₂O= 2PbCrO₄(ch)+2CH₃COOH

2PbCrO₄(q)+4OH^-=[Pb(OH)₄]^2-+CrO₄^2-

Reaksiyani bajarish usuli

Probirkaga 2-3 tomchi qo‘rg‘oshin tuzi eritmasidan solib, 2-3 tomchi natriy atsetat va 2-3 tomchi kaliy xromat yoki dixromat eritmasidan tomizing. Sariq rangli kristal cho‘kma hosil bo‘ladi. Eruvchanligini sirka kislotasi va natriy gidroksidida tekshiring.

Qo‘rg‘oshin kationining yodid ioni bilan reaksiyasi (“oltin yomg‘ir“ reaksiyasi, farmakopeya usuli)

Qo‘rg‘oshin kationi yodid anioni bilan sariq kristal cho‘kmani hosil qiladi. Hosil bo‘lgan cho‘kma mo‘l reaktivda eriydi:               Pb⁺²+2J^-=PbJ₂(ch)

                                             PbJ₂(ch) + 2KJ = K₂[PbJ₄]

Reaksiyani bajarish:

Probirkaga 2-3 tomchi qo‘rg‘oshin nitrat eritmasidan solib, ustiga 3 tomchi kaliy yodid eritmasidan tomizing. Sariq cho‘kma hosil bo‘ladi. Shu cho‘kmani ustiga bir necha tomchi suv va sirka kislota tomizib isiting. Cho‘kma eriydi, so‘ngra vodoprovod suvi ostida sovuting. Qaytadan yaltiroq sariq kristal cho‘kma hosil bo‘lishini kuzating.

Qo‘rg‘oshin kationining sulfid ioni bilan reaksiyasi (farmakopeya usuli)

Qo‘rg‘oshin kationi sulfid ioni bilan qora cho‘kma hosil qiladi.

Pb⁺²+S^-2 → PbS

Cho‘kma nitrat kislotasida eriydi. Reaksiyani bajarish usuli.

Probirkaga 2-3 tomchi qo‘rg‘oshin nitrat eritmasidan solib, ustiga 2-3 tomchi Na₂S yoki H₂S eritmasidan tomizing. Qora  cho‘kma hosil bo‘ladi.

II guruh kationlarining analitik reaksiyalari

Reagentlar	Kationlar
	Ag+	Pb2+
1	2	3
HCl yoki xloridlar	AgCl oq cho‘kma, mo’l NH3 × Н2O da eriydi	PbCl2 oq cho‘kma, issiq suvda eriydi
H2 SO4  yoki sulfatlar	Ag2 SO4 oq cho‘kma	PbSO4 oq cho‘kma, mo’l ishqorda eriydi
NaOH	Ag2O Qo’ng’ir cho’kma	Pb(OH)2 oq cho‘kma, reaktivning ortiqchasida eriydi
NH3, suvli eritmasi	Ag2O, qo’ng’ir cho’kma, reaktivning ortiqchasida eriydi	Pb(OH)2 ,  oq cho‘kma
KI	AgI, sariq cho’kma	PbI2,   Sariq tilla rangli cho’kma
	Ag2CrO4 qizil-g’isht rangli cho’kma, NH3, H2O eriydi	PbCrO4 Sariq cho’kma
H2S yoki Na2S	Ag2S qora cho‘kma	PbS qora cho‘kma
Kuchli qaytaruvchilar	Ag qora cho‘kma	Pb qora cho‘kma

Mustahkamlash:Baliq skeleti va venna diagrammasi  texnologiyasini qo’llab o’quvchilar daftarlariga mavzuni qanday o’zlashtirolganlarini bildirishadi.

Uyga vazifa

1.      II analitik  guruh kationlariga  qanday elementlar kiradi? Ularning fiziologik xossalari.

2.      II analitik guruh kationlariga umumiy tavsif bering.

3.      Analitik reaksiya sezgirligi va uning  to‘rtta o‘zaro bog‘langan  o‘lchamlari.

4.      Qo‘rg‘oshin ionini analitik reaksiyalarini yоzing va tenglang. «Oltin yоmg‘ir» reaksiyasi deb nimaga aytiladi?

5.      Qaysi kationning xloridli tuzi issiq suvda yaxshi eriydi?    

6.      II guruh kationlaridan qaysilari kompleks birikmalar hosil qiladi? Formulalarini yоzing.

7.      Kumush xlorid cho‘kmasining ammiakda erish tenglamasini yоzing.