İngilis
dilinin şifahi nitq təcrübəsinin tədrisinə dair metodik məruzə.
Nitq
– insanların ünsiyyət qurmaq vasitəsilə istifadə etdikləri prosesdir. Dil və
nitq bir-biri ilə möhkəm bağlıdırlar. Bu bağlılıq onu gostərir ki, dil
ünsiyyətin tərkib hissəsidir.
Və mən bu məruzəmi kollecimizdə ingilis dili ixtisası
üzrə təhsil alan tələbələ tədris olunan nitq təcrübəsi fənni ilə
əlaqələndirmişəm. Belə ki, bu ixtisas üzrə təhsil alan tələbələrə ixtisasla
bağlı bir sıra fənnlər tədris olunur və bu fənnlər dilciliyin ayrı-ayrı
aspektlərini ozundə əks etdirir, lakin tədris olunan fənnlər arasında nitq
təcrübəsi adlı fənn vardır ki, bu fənn kurs boyu tədris olunur. Nitq təcrübəsi
fənni elə bir fənndir ki, bu fənnin tədrisi zamanı tələbələr dilin müəyyən bir
sahəsini deyil bütün aspektlə üzrə oyrənməklə mənimsəyirlər.
Bu
zaman kommunikativ metodlardan istifadə etməklə tələbələrdə nitq fəaliyyətinin
novlərini (yazı, oxu, danışıq, eşitmə və analama) formalaşdırmaq mümkündür.
Həmçinin bu fənnin geniş aspektli olması tədrisdə müasir texnologiyanın da
tətbiqinə imkan yaradır. Belə ki, bu zaman tələbələr daha fəal iştirak edir və
dünyada baş verən hadisələrlə hərtərəfli məlumatlandırirlar. Buna qəzetlərlə iş
yaxından kömək edir və bu zaman tələbələr mövzu seçimində də sərbəst
olduqlarından bu onların daha da maragına səbəb olur.
Həmcinin sərbəst mövzular da vardır ki, bu zaman
tələbələr interaktiv metodlardan istifadə etməklə öz şəxsi fikirləri və
hissləri haqqında ingilis dilində fikir mübadiləsi aparırlar. Bu zaman canlı
ünsiyyət qurulur və bu da tələbələrin öz fikirlərini ifadə etmələrinə şərait
yaradır.
Bundan əlavə nitqin tədrisində yeni informasiya
texnologiyasından
(kompüter, internet) istifadə edilir. Cünki xarici
dilin kompüterləşdirilməsi həyatın tələbidir. Məhz kompüter proqramlarının
köməyi ilə ingilis dilinin tədrisi kompleks şəkildə öyrənilir. İnternetdən
istifadə olunan dərslərdə tələbələr mövzu secimində sərbəstdirlər. Onlar
məsafədən asılı olmayaraq dil daşıyıcıları ilə birbaşa əlaqə yaratmaq imkanı
əldə edirlər. Çünki müasir tələblərə cavab verən mütəxəssis hazırlığında bu
mühüm əhəmiyyət kəsb edir.
Qərbdə kurikulum məzmun standartları əsasında strateji məzmun xətləri əsasında
yaranmışdır. Ölkəmizdə kurikulumun yaranma prosesi tam fərqli şəkildə baş
vermişdir. Əvvəllər təhsilimizin məzmunu tamamilə fərqli oldumuşdur.
Milli kurikulum yarandıqdan bəri
qərb yanaşmasından qaynaqlandığı üçün dilin tədrisi dörd dirək üzərində
qurulmuşdur. Bu yanaşmaya görə, sözügedən dörd bacarıq sadəcə dil fənninə aid
olan komponentlər deyil, metabacarıqlardır, yəni elmin və praktikanın bütün
sahələrində istifadə olunan vasitələrdir. Təsadüfi deyil ki, ABŞ və Avropa
universitetlərinin bir çoxu əcnəbiləri TOEFL və IELTS imtahanlarının nəticələri
əsasında qəbul edir. Bu imtahanlar məhz nitq bacarıqlarının yoxlanması üzərində
qurulur. Qəliz elmi-kütləvi mətni oxuyub qavradığını nümayiş etdirmək, səlis və
maraqlı danışmaq, ədəbi dilin normalarına uyğun yazmaq, dinlədiyini təfərrüatı
ilə anlamaq və öz fikrini bildirmək - bütün bunlar intellekt göstəriciləridir.
Qərb pedaqoqları belə hesab edirlər ki, bu dörd bacarığa yüksək səviyyədə
yiyələnmiş hər bir şəxs elmin istənilən sahəsində uğur qazana bilər. Hər
bir şəxsin intellekti, ilk növbədə, onun oxu bacarığı əsasında
qiymətləndirilir. Müasir metodika oxuyub anlamanı inkişaf etdirmək və yoxlamaq
üçün çoxlu miqdarda rəngarəng çalışma modelləri təqdim edir: mətndən çıxarılmış
cümlənin (abzasın) mətndəki yerini tapmaq, qeyri-ardıcıl verilmiş mətnin
ardıcıllığını bərpa etmək, mətndəki hadisələrin səbəb-nəticə əlaqələrini
müəyyən etmək, mətnə və onun hissələrinə başlıq vermək, mətndəki elmi
məlumatları qrafik informasiya şəklində təqdim etmək və s. Onlarla belə model
var ki, tələbənin tənqidi, analitik, yaradıcı təfəkkürünü formalaşdırır.
Düşünülmüş metodika üzərində qurulan mütaliə insanın dünyagörüşünü
genişləndirir, söz ehtiyatını zənginləşdirir, nitq mədəniyyətini inkişaf
etdirir.
Elm və texnikanın inkişaf etdiyi, audiokitab və
dərsliklərin geniş yayıldığı bir dövrdə biz çox vaxt məlumatları səsli
informasiya şəklində qəbul etməli oluruq. Elm və texnikanın inkişaf etdiyi,
audiokitab və dərsliklərin geniş yayıldığı bir dövrdə biz çox vaxt məlumatları
səsli informasiya şəklində qəbul etməli oluruq.
Azərbaycanlı uşaqların və
yeniyetmələrin əksəriyyəti hətta doğma dildə belə öz fikrini səlis ifadə
etməkdə çətinlik çəkir və bu mənada ingilis, fransız, türk həmyaşıdlarından
geri qalır. Danışma bacarığı o zaman inkişaf edir ki, insan ÖZ fikirlərini
ifadə etməyə çalışır. Müəllimin dediklərini və ya dərslikdə oxuduqlarını
mexaniki olaraq təkrar etməyə çalışan tələbə danışmır, tutuquşuluq edir və onda
heç vaxt anlatma vərdişləri inkişaf edə bilməz. Nitq bacarıqları tənqidi
təfəkkürlə və sərbəst ünsiyyətlə üzvi surətdə bağlıdır.
Yazı da özünüifadə bacarığıdır.
Danışma kimi, onun da əsas məqsədi hiss və düşüncələri, məlumatları başqalarına
çatdırmaqdır. Lakin danışma ilə müqayisədə yazıda ədəbi dilin normalarına daha
çox diqqət yetirilir.
Fikirləri ədəbi dilin normalarına uyğun
yazılı ifadə etmək, bu, bacarıq üzrə son məqsəddir. Buna görə də onun
rüşeymlərini lap aşağı səviyyələrdə yaratmaq lazımdır. Bunun geniş yayılmış
növü essedir. Lakin təəssüf ki, bizdə esse üçün çox zaman mücərrəd mövzular
seçilir. İstənilən fəaliyyət növündə olduğu kimi, inşa yazısı da motivasiyadan
başlamalıdır. İnşa yazmağa hazırlaşan şagirddə yatmış fikirləri oyatmaq,
verilmiş mövzu ilə bağlı onun beynini və duyğularını qıcıqlandırmaq lazımdır.
Şagirdi elə bir vəziyyətə gətirmək lazımdır ki, onda öz fikirlərini ifadə etmək
zərurəti yaransın.
Yazı fəaliyyəti çox zaman digər məzmun
standartları ilə inteqrasiya olunur. Məsələn, ifadə - dinləmə ilə yazının
inteqrasiyasıdır. Esse də oxu ilə inteqrasiya olunsa, daha yaxşı nəticələr əldə
etmək olar. Bu zaman oxunmuş mətn yazı fəaliyyəti üçün motivasiya rolunu oynaya
bilər. Əsərin qəhrəmanına məktub yazmaq, mətnin müəyyən hissəsini oxuduqdan
sonra davamı ilə bağlı öz variantını yazmaq və s. yazıda özünüifadə bacarığını
inkişaf etdirən maraqlı üsullardır. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, kurikulum bu
qaydaların sadəcə olaraq əzbərlənməsini deyil, nitqə tətbiq olunmasını tələb
edir. Bu mənada dil qaydaları nitq bacarıqlarını inkişaf etdirmək üçün bir
vasitədir, obrazlı desək, dörd dirək üçün bünövrədir və ya onların üzərində
qurulmuş damdır.
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.