Методик тевсиелер (советы по методике)

Методик тевсиелер

Бугунь де-бугунь, земаневий яшларнынъ, малюматны эльде этмек имкянлары олдукъча кеништир. Оларнынъ интеллектуаль талаплары ойле бир тез илерилей ки, алий окъув юртларында дерс берюв севиесини сакълап къалмакъ, окъув эснас­ынынъ ильмий дереджесини теминлемек ве, ниает, оджагъа ишандырылгъан месулиетли вазифени юксек севиеде эда этмек ичюн ондан — оджадан — кенди ишине тенкъидий янашувны, бутюн кучь-къувети, меаретини дерслерде файдалы олгъан, янъы-янъы васталарны къулланув  эсабына арекет этмекни талап этелер. Юксек севиели дерслер кечирмек нетиджесинде мунакъашаларгъа кечкен, студентлерининъ бакъышларыны ве фикирлерини илерилеткен, эдебият оджалардан исе эсерде котерильген меселелернинъ актуаллиги, гъаеси, муэллифнинъ нокътаи-назарыны, фикирлерининъ дегерлигини бельгилеген дерслерни кечирмек усуллары аз дегиль. Бу шейлерни эсапкъа алып, къырымтатар эдебияты дерслерини кечирюв теджрибемизден пайлашмагъа истер эдик.

Дерслерде къулланылгъан инновацион усуллардан бири — мультимедиа васталарыдыр. «Исмаил  Гаспринскийнинъ "Дар-ур-Рахат мусульманлары" эсеринде тарихий вакъиаларнынъ акс олунувы ве оларны дерсте анълатув усулы» мевзусында теклиф этильген  электрон къулланма (корьгезмели изаат) махсус оджалар ве талебелер ичюн ишлеп чыкъарылгъандыр. Къулланманынъ буклетинде (джюзында) къырымтатар эдебияты «XIX асырнынъ сонъу — XX асырнынъ башы» девирининъ умумий характеристикасы берилип, ичтимаий-маарифий эснасымыздаки эки ёнелиши къайд этиле, олар, бир тарафтан, асилий ве диний исляатнен багълы олса, дигер бир тарафтан, эдебий кечмишимиз ве аталарымызнынъ тарихына мураджаат этильмесинен багълыдыр. Айны бу фикир И. Гаспринскийнинъ «Френкистан мектюплери» роман-къысмынынъ девамы олгъан «Дар-ур-Рахат мусульманлары» роман-къысмында козетиле.

Къайд эткенимиз киби, корьгезмели изаат Microsoft PowerPoint  окъув программасында къулланып, дерсте я да мустакъиль тарзда (эв вазифеси шеклинде) ишлеттирмек мумкюн. Къулланманынъ биринджи папкасында эсернинъ тарихий вакъиаларны акс эткен метни къыскъартылып, джумлелерге болюнген ве слайдларда  ерлештирильген. Къулланманен иш корьгенде архаизмлер, тарихий географик адлар киби муреккеп корюнген ерлерге изаат бериле, джумлелернинъ къурулышына, лексикасына, фонетикасына, тарихий вакъиаларны акс эткен парчаларгъа, бедиий образларгъа, тарихий къараманларгъа дикъкъат этиле.

Лугъат ишинден сонъ, джумлелерде анълашылмагъан сёзлернинъ ерине изаатлы сёзлерни къулланып я да анълашылмагъан сёзлернинъ янында энди изаатлангъан манасыны къулланып джумлелерни окъумакъ ве пекитмек мумкюн.

Ишнинъ семерели нетиджесини корьмек ичюн, биринджи папканынъ слайдлары узеринде оджа ашагъыдаки теклиф этильген таблица шеклинде талебелерге суаллер ве вазифелер азырлай биле.

Суаллер ве вазифелер	Слайдлар	«Дар-ур-Рахат мусульманлары» роман- къысмынынъ тарихий вакъиаларны акс эткен парчаны талиль этмезден эвель  талебелерге олгъан талаплар
Пиреней дагълар къайда ерлешкен? Баш къараман Молла Аббас къайда ёл алгъан? Испаниянынъ эвельки адыны акъылынъызда яхшы къалдырынъыз. Молла Аббас Испания халкъыны насыл халкъ оларакъ изаатлай экен? Баш къараманны Испания насыл алы, вазиети тааджипте къалдыргъан экен? Джумлени дикъкъатлы окъунъыз. Джографик адларыны тапып дефтерлеринъизге язынъыз. Испаниядаки тарихий адиселер  къайсы асырларгъа аит? Хиджрий (мусульман) йыл ве милядий (григориан) йыл эсапларына  дикъкъатлы олунъыз. Тарихий вакъиалар кимнинъ заманында ве къайда олып кече? Тарихий адиселерни акс эткен сатырларны, джумлелерни окъунъыз. Парчада насыл тарихий вакъиалар тасвир олуна? Тарихий сымаларнынъ, къараманларнынъ адларыны тапып дефтерлеринъизге язынъыз. Христиан дининдеки укюметлер ислямларнынъ кельмесини не себептен арз эткенлер? Тарикъ ибн Зияднынъ айткъан сёзлерине эмиет беринъиз. Бу сёзлерге насыл къыймет кесесинъиз? ве иляхри.	Слайд 1 Слайд 2 Слайд 3 Слайд 4 Слайд 5 Слайд 6 Слайд 7 Слайд 8 Слайд 11	Талебе: И. Гаспринскийнинъ омюри ве фаалиетини биле. Онынъ иджады эвель огренген муэллифлернинъ иджадындан насыл фаркъ эткенини биле.  «Молла Аббас» романынынъ мундериджесинен таныша. Исмаил  Гаспринскийнинъ «Молла Аббас» романы ким адындан, насыл шахыс адындан икяе этильгенини биле. Эсерде баш къараманнынъ эдебий портретини акс эткен сатырларны тапа. Эсас къараманларнынъ характеристикасыны тизе. Молла Аббасны башкъа къараманларгъа нисбетен фаркълагъан чизгилерини бельгилей.  Молла Аббас сеяхатта булуныр экен, къайсы мемлекетлерни кезип, кимлернен корюшкенини  биле. Эсерде тасвирленген вакъиалар не ерде ве не вакъыт олып кечкенини икяе эте. Романда котерильген меселелерге багъышлангъан музакереде иштирак эте.

      Экинджи папкада VII-VIII асырларда Испаниядаки тарихий адиселерни акс эткен хариталар, Молла Аббаснынъ фикир юрьсетмелери ер алгъан. 25 дакъкъа девам эткен презентация талебелерге мевзуны яхшы менимсемек ве пекитмек ичюн имкян бере. Буларнынъ эписи романнынъ баш къараманынынъ кечкен ёлларыны къолайдане тасавур этмеге, о девирнинъ рухуны ис этмеге имкян бере. Испания тарихында юзь берген тарихий вакъиаларны акс этип, Андалусиянынъ къудрети ве улулыгъыны  Ислям мимарлыгъынынъ нумюнелеринде косьтерип, мультимедиа имкянларыны къулланып дикъкъатынъызгъа теклиф этемиз. Макъам ве сеснен сюсленген слайдларны корьген талебелер  И. Гаспринскийнинъ «Дар-ур-Рахат мусульманлары» эсерининъ баш къараманы олгъан Молла Аббас кезинмесининъ шаатларына чевирилип, сеяат ёлуны бераберликте кечип, эсернинъ озюне далып корьгенлеринден нетиджелер чыкъара билелер.

Экинджи папкадаки слайдлар эсасында оджа талебелер огюнде талаплар къоя биле.

«Дар-ур-Рахат мусульманлары» эсеринде тарихий вакъиаларны акс эткен левхалар талиль этильген сонъ талебе, меселя:

¾     Эсерде тасвирленген вакъиалар не ерде ве не вакъыт олып кечкенини икяе эте.

¾     «Молла Аббас» романында котерильген мевзуларгъа багъышлангъан музакереде иштирак эте.

¾     Баш къараманларгъа къыймет кесе биле.

¾     Вакъиаларнынъ тарихий эмиетини бельгилей.

¾     Кордова девлетининъ къыскъадан тарихыны огрене.

¾     Къырым  ханлыгъынынъ тарихындан къыяславлар япа биле, мисаллер кетире.

¾     Не ичюн «Молла Аббас» романынынъ  къысымы «Дар-ур-Рахат мусульманлары» деп адландырылгъан? — деген суальге джевап бере.

¾     «Молла Аббас» романынынъ гъаесине багъышлангъан музакереде иштирак эте  ве иляхри.