Натрий және калий қосылыстары

№211 А.Байтұрсынов атындағы орта мектептің химия пәнінің мұғалімі Орынбаева Кенжегүл Маханбетқызы

Сабақтың тақырыбы: §63 Натрий және калий

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Периодты жүйенің заңдылықтарынан, атом құрылысы мен

                     металдың жалпы қасиеттері және s-элементтер туралы

                     білімдеріне сүйене отырып, оқушыларды натрийдің, калийдің

                     өздеріне тән қасиеттерімен таныстыру. Оқушыларды натрийдің,

                     калийдің қолданылуымен, олардың табиғаттағы және адам

                     өміріндегі маңызымен таныстыру арқылы білім мен дағдыларын

                     бір жүйеге келтіру.

Дамытушылық: Сілтілік металдар туралы білімдерін кеңейтіп, интерактивті

                      әдіс-тәсілдер арқылы оқушылардың өзара белсенділігін,ой-

                      өрісін,зейінін дамыту.

Тәрбиелік:  Оқушылардың ойлау қабілеттерін жетілдіру, есте сақтау

                      қасиеттерін дамыту, жеке жумыс істеуге тәрбиелеу. Білімін

                      қолма-қол көрсете алу қасиеттерін ашу.

Сабақтың көрнекілігі: Интерактивті тақта, Д.И.Менделеевтің периодтық

                      кестесі, ғаламтор сайттары, маркер тақтасы, стикерлер.

Сабақтың құрылымы:

       Оқушылар өз еріктерімен 4 топқа бөлінеді. Өр топ өз жетекшілерін сайлап алады. Әр топқа жекеленген тапсырмалар беріледі. Тапсырмаларды оқулықтан, ғаламтор сайттарынан слайдтар дайындау арқылы немесе маркер қағаздарына түсіру арқылы қорғап шығулары керек. Топ мүшелері түгел қатысуы керек. Топтарыдың дайындығына 10 минут беріледі. Әр топта жеке компьютер бар және бағалау парағы беріледі.

Сабақтың жоспары:

1.     Зерттеушілер тобы:

      Натрий және калий элементерінің ашылу тарихы, жер қыртысында   

      таралу аймақтары, қосылыстары.

 

                                              Дэви Гемфри
                                                (1778-1829)

1807 жылы ағылшын химигі  Дэви қатты күйдіргіш калиді электролиздеу арқылы калийді бөліп алды және оны  «потассий» (лат. potassium; бұл атау әлі күнге  ағылшын, француз , испан, португал тілдерінде қолданылады). В 1809 жылы Л. В. Гильберт «калий» (лат. kalium, араб. аль-кали —ПОТАШ)

Калий

 

                                                Калий бос күйінде кездеспейді. Ол сильвинит

                                             KCl•NaCl, карналлит  KCl•MgCl₂•6H₂O, сондай-ақ 

                                             кейбір өсімдіктердің күлдерінде K₂CO₃ (поташ)

                                             кездеседі.  Калий барлық өсімдіктердің құрамында            

                                             кездеседі.

Натрий

 

   Біздің планетамызда таралу бойынша натрий барлық

элементтердің ішінен алтыншы орынды алады. Оның

үлесіне жер қыртысы массасының 2,64 %-ы

тиесілі. Мұхит суларында шамамен 2,8 % натрий

хлориді бар,ішкі теңіздерде оның мөлшері одан да

жоғары. Біздің елімізде көптеген тұзды көлдер мен

тас тұздарының (галит) шөгінділері бар. Олар натрий хлоридін өндірудің  көзі болып табылады. Оның ең мол қоры – Каспий ойпатынды, Арал маңында, Ертіс өзенінің жағалауында. Қазақстанда Алматы, Қызылорда облыстарында мирабалитті     ірі кен орындары бар. Іле ойпатында және Балқаш маңында содалық көлдер бар, оларда (судың құрамында) натрий карбонаты  болады.

      

2.     Физиктер тобы: 

     Натрий және калий элементтерінің Х.Э.П.Ж орны, атом құрылысы,тотығу

     дәрежелері, валенттілігі және физикалық қасиеттері жайлы мәлімет

     дайындау.

 

Натрийдің физикалық қасиеті:

·        Сынаппен сұйық құйма амальгама түзеді

·        Балқу температурасы 97,83,қату температурасы 886

·        Керосинде

·        ауада NaOH қабықшасымен қапталады,жылтырлығын жоғалтады

·        Ақ күміс түсті металл,жұмсақ(пышақпен кесіледі)

 

Калийдің қолданылуы

§  Құймасы  атомдық реакторларда  сұйық металдық жылу тасымалдағыш ретінде қолданылады;

§  Тыңайтқыш ретінде пайдаланамыз;

§  Оның қосылыстары жалынды күлгін түске бояйды;

Натрий мен калийдің ұқсастықтары

1.     Суда женіл, оңай балқиды.

2.     Ауада олар оңай тотығады.

3.     Иілгіш, жұмсақ, созылғыш болып келеді.

4.     Сұйық күйінде электр мен жылуды жақсы өткізеді.

Техника қауіпсіздік ережелері

     Натрий және калиймен жұмыс істегенде қауіпсіздік ережелерін қатаң сақтау қажет. Оларды қолмен ұстауға болмайды, теріні күйдіреді. Қалдықтарын су құбырларына немесе қоқыс салатын кәрзеңкеге тастауға болмайды, өйткені тұтанып жанып, тіпті қопарылуы мүмкін.

3.     Биологтар тобы:

Натрий және калий элементтерінің тірі ағзадағы рөлі, маңызы жайлы деректер әзірлеу.

•      Натрий және калий тіршілікке қажетті элементтер. Олар адам ағзасында үнемі болады және ферменттер, гармонда, дәрумендер құрамына кіреді: H, O, Ca, K, Na, Mg, Cu, Fe, Zn. Олардың жетіспеушілігі адамның қалыпты өмір сүруін бұзады.

•      Адам ағзасында орташа есеппен 140г калий және 100 г натрий кездеседі. Тамақпен бірге біз күнделікті 1,5 г-нан  7 г-ға дейін калий және  2 г-нан  15 г-ға дейін натрий иондарын қабылдаймыз. Na+ иондарына деген қажеттіліктің жоғарылығы сондай оларды тамаққа арнайы салу керек (ас тұзы түрінде).

Биологиялық рөлі

Натрий - оны адам ас тұзына қабылдайды. Ас тұзы пайдалы екен деп қалай болса, солай пайдалана бергеннің жөні жоқ.Тұз кейбір жағдайда дос болудың орнына қас бола кетеуі мүмкін. Сондықтан да тұзды аз мөлшерде пайдаланған дұрыс. Тұзсыз тамақты яғни, диетаны тек дәрігерлердің уйғаруымен пайдалануы керек. Натрий ағзадагы осмос қысымын реттеп тұрады.

 
 

Биологиялық  рөлі

 Калий — маңызды биогенді элемент, әсіресе өсімдіктер әлемінде. Топырақта калий жетіспесе өсімдік өте нашар дамиды. Өнім түсімі азаяды, сондықтан 90 % өндірілген калий тұздары тыңайтқыштар түрінде қолданылады.

 

4.     Химиктер тобы:

     Бұл элементтердің химиялық қасиеттері туралы айту, алу жолдары, қолданылуы. (Тәжірибе көрсету)

•      Натрий,калий, өзге сілтілік металдар сияқты  типтік металдық қасиеттер көрсетеді. Өте  белсенді, электрондарын оңай береді.

•      Күшті тотықсыздандырғыш болып табылады.

Алынуы

Натрий,калийді басқа сілтілік металдар сияқты балқытылған хлоридтерден немесе сілтілерден электролиз жолымен алады.:

2NaCl = 2Na⁺ + Cl₂⁰                                       2KCL = 2K⁺ + Cl₂^o

Na⁺ + e- = Na                                                 K⁺ + e^- = K

2Cl^- - 2e^- = Cl₂                                                                                                                                       2Cl^- — 2e- → Cl₂

4OH^- - 4e^- = 2H₂O + O₂                                                                                               4OH^- — 4e- → 2H₂O + O₂

Химиялық қасиеттері

            2Na + S = Na₂S

2Na + H₂ = 2NaH

2Na + O₂ = Na₂O

2Na + 2H₂O = 2NaOH + H_2↑

 

                                                              2K + 2H₂O= 2KOH + H₂

 

       KOH + Na = NaOH + K            

5.     Әр топ өз тапсырмаларын 3-5 минут қорғайды.

6.     Бағалау:      

I топ II топты

II топ III топты       

III топ IV топты

IV  топ I топты

Бағалау “Екі жұлдыз, бір тілек” және топ басшыларындағы бағалау парағы арқылы жүргізіледі.

7.     Сабақты бекіту: Сабаққа “аудармашы” қатысып отыр. Ол кісіге түсініксіз жайттарды толықтырып, түсіндіріп беруіміз кажет.

Аудармашы:

1.      Біз ағайынды 5 жігітпіз, бесеуімізде өткір, кез-келген адаммен оңай араласатын ашық - жарқын жігіттерміз. Кейбір көре алмаған жігіттер бізді жүрген жерін сілтейді, тындырады деп өсек айтады. Мінезі толмай онша маңызды жүйеге істемейтін Латиф деген ағам азулы қызға үйленді. Ал ағам Нартай істемеген жұмысы жоқ: аспаз да болды, шыны да жолады, қазір тұрмыстық көрсету комбинатында директор. Менің өзім ауыл шаруашылығында оның ішінде егін жағында істеймін. Екі інім Рәнтай мен Сартай  “жігітім” дей берсең тұтана кетеді, қызбалы. Бағына қарай жақсы қыз кездессе, жақсы болар еді, өздері автоматпен сигнал беру жағында жұмыс істейді. Мен және 5 ағайыным кім?

2.      Формуласы берілген заттардың аты қалай аталады?

NaCl —

KCl —

     —

     —

     NaOH —

     KOH —

             —

             —

             —

             —

            NaH —

            KCL —

            KMn —

Әр топқа “аудармашыдан”  хат келеді. (Электронды пошта арқылы есептер беріледі)

3.      Өзін өзі бағалау. Электронды оқулық арқылы тест жұмысын беру. Жауабы бірден анықталады.

8.     Рефлексия

Сабақ туралы өз ойларын, жеке топ жайлы ойларын қорытып “смайлик” немесе қысқаша сөйлем арқылы көрсету.

9.     Үйге: §6.3 оқу  №7  есеп