Научный проект на тему: Юрта

• 1 слайд

  
  
  
  Орындаушы: Алтыкей Айдана
  3 сынып оқушысы
  
  Зерттеу тақырыбы:
  «Қазақтың қара шаңырағы-киіз үй»
  
  Қызығушылығы: әдебиеттік оқу
  Жобаның түрі: Қарапайым теориялық зерттеу.
  
  Жетекшісі: Бастауыш сынып мұғалімі Жусупова Г.Б
  
  №21 жалпы орта мектеп
  

• 2 слайд

  
  
  
  
  
  Зерттеудің мақсаты:
  
  Қазақтың қара шаңырағы – киіз үй туралы мәлімет жинау.
  
  Киіз үйдің ерекшеліктерін білу.
  
  Киіз үй туралы қызықты, түсінікті нәтижелер жинау
  
  
  

• 3 слайд

  
  
  
  
  
  
  
  Киіз үй туралы білімді кеңейте отырып, оның құрылысын білу.
  
  Киіз үйді кімдер пайдаланған, кімдер жасаған.
  
  Киіз үйге ұқсас не бар?
  
  
  
  
  Зерттеудің міндеті:
  

• 4 слайд

  Мазмұны
  
  * Кіріспе бөлім
  
  * Негізгі бөлім
  
  * Киіз үй кімдердің баспанасы?
  
  * Киіз үйдің құрылысы,бөліктері.
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  

• 5 слайд

    Зерттеуге дейінгі туған сұрақтар:
  
  Киіз үй деп аталуы неде?
  
  Киіз үйдің қазіргі үйлерден айырмашылығы.
  
  Шаңырақтың киелілігі қандай?
  
  Киіз үйдің адамға әсері.
  
  Киіз үй неге дөңгелек?
  
  
  
  
  
  

• 6 слайд

  
  Жоспар:
  Кіріспе.
  * Киіз үйдің пайда болу себебі неде екенің анықтау.
  Негізгі бөлім.
  * Өз бетімше қажетті білімдер жинау
  * Ұстаздың көмегімен ақпараттар жинау.
  * Интернеттен мәліметтер қарау
  * Кітапханадан ақпараттар жинау.
  Қорытынды
  * Қазақтың ежелгі баспанасы киіз үй туралы мәліметтерді қорытындылау.
  
  

• 7 слайд

  
  Киіз үйдің тарихы
  
  Киіз үй–тарихымыздағы ең алғашқы сәулетті құрылыс.
  Көшіп қонуға ыңғайлы,жер сілкінісіне төтеп беретін ең қолайлы жәдігер.
  Киіз үйдің жалпы салмағы жиһаздарымен бірге санағанда 300-400 келіге жуық. Бұл салмақты түйе еркін көтере алады. Кереге,шаңырақ,уық,сықырлауық- киіз үйдің негізгі бөлшектері. Кереге киіз үйдің негізгі қаңқасы. Ол- талдан, жіңішке қайыңнан жасалады.
  Кереге санына қарай киіз үй 4,6,8,12 қанат етіп тұрғызылады.Ал, хан ордасының кереге саны 30-ға дейін жетеді.
  
  
  
  
  
  

• 8 слайд

• 9 слайд

  Ал шаңырақ болса- киіз үйдің еңсесін құрап, тұтастырып
  
  тұратын күнбез. Шаңырақты еш уақытта төңкеріп
  
  қоюға болмайды. Тіпті шаңырақ көтеріліп жатқанда
  
  ешкімнің сөйлеуіне болмайды екен.
  
  Ал уық кереге мен шаңырақты жалғап тұрады.
  
  Сықырлауық болса кереге шеңберін тұйықтап,киіз үйге
  
  кіріп шығатын есік қызыметін атқарады.
  
  Ағашы толығымен құрылып болған соң – киізі жабылады.
  
  Сөйтіп қазақ баласы киіз үйге еңкейіп кіреді.
  
  Киіз үйді әдетте 3-4 адам бір сағаттың ішінде
  құра алады.
  
  

• 10 слайд

  Киіз үйдің құрылысы
  
  Шаңырақ
  уық
  Кереге
  Есік немесе сықырлауық
  

• 11 слайд

  Киіз үй неге дөңгелек болып
  тігіледі?
  
  Бұрышқа ешқандай шаң тұрмасын деген мақсатпен киіз
  
  үй дөңгелек болып тігіледі екен. Қазақ халқы тазалықты
  
  сүйген. Барлық киіз үйге тігілетін заттар табиғи
  
  заттардан тігіледі екен. Ағаштары қара ағаш пен
  
  қарағайдан және сәнбі талынан жасалады.
  
  
  

• 12 слайд

  Киіз үй неге аласа тігіледі?
  
  Аласа болып тігілу себебі үйге кірген қандай
  
  адам болса да, үйге кіргенде еңкейіп, сәлемдесіп
  
  кірсін,шаңырақты сыйлап, иіліп кірсін деген
  
  ниетпен жасалады екен.
  
  Шаңырақты сыйлау инабаттылықты білдіреді
  
  екен.
  
  
  
  

• 13 слайд

  Киіз үйдің тігілу жолы:
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  

• 14 слайд

  Киіз үйдің ішкі көрінісі.
  
  
  
  
  
  
  
  

• 15 слайд

  Баспана
  Ауасы таза
  Тез құрылады,
  жиылады
  Көшіп қонуға
  лайықты
  Мұра
  Қыста жылы,
  Жазда салқын
  

• 16 слайд

  Кйіз үйге ұқсас таулар мен аралдар
  бар екен.
  Шеркала Батыс Қазақстанда орналасқан ерекше тау
  

• 17 слайд

  Киіз үй
  доп-дөңгелек,
  Жыққан кезде
  он бөлек.
  Тіккен кезде
  топ етіп,
  Қона қалар
  дөңге кеп.
  

• 18 слайд

  Қорытынды
  
  
  
  
  
  Қазақ мемлекетінің тәуелсіздік алуына орай,  ұлт мәдениетінің де жанданғанын жақсы білесіздер. Қазақтың қасиетті киіз үйі де ұлт мәдениетінің бір көрінісі ретінде  қайта дәріптелді. Жер-жерде өткізіліп жатқан ұлан-асыр тойлардың сәні қазақтың ұлттық дәулетін көрсететін осы киіз үйлер болуда. Ұлтымыздың қастерлі шаңырағын бүкіл әлемге танып,келешекте осындай үйлерге ұқсас сәулетті құрылыстар болса. Осындай сән-салтанатты қазақтың киіз үйлері – ұлтымыздың мақтанышы.
  

• 19 слайд

  ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
  1.Қазақстан ұлттық энциклопедиясы.
  2. www.Google.com.
  3. Еңбекке баулу 4 – сынып.
  4. Ана тілі 2 – сынып.
  5. Қария кісілерден. (ауызба-ауыз)