9 нчы сыйныфларның рус төркемнәре өчен татар теленнән эш программасы

                                                                                9нчы сыйныфларның  рус төркемнәре өчен

татар теле һәм әдәбияты  буенча эш программасы

( сәгатьләр күләме атнага татар теле : 2 сәг.,елга 68 сәг.

татар әдәбияты : 2 сәг.,елга 68 сәг. )

АҢЛАТМА ЯЗУЫ

       Программа нигезенә   татар теленнәң гомуми белем бирүнең дәүләт стандарты салынды. Рус телендә урта (тулы) гомуми белем бирү  мәктәпләре өчен татар теле  һәм әдәбиятыннаң үрнәк  укыту программаларга  нигезләнеп төзелде.

    Татар теленнән эш программасы өч өлештән тора: аңлатма язуыннан, төп бүлекләрне, белем һәм күнекмәләрне үз эченә алган программаның эчтәлегеннән, укучыларның әзерлек дәрәҗәсенә таләпләреннән.

Эш программасының эчтәлеге

                           Рус телендә сөйләшүче балаларга татар  теле укытуның төп максаты һәм бурычлары.

      -     укучыларның гомуми белем мәктәбендә үзләштергән белемнәрен һәм сөйләм күнекмәләрен камилләштерү һәм тирәнәйтү;

-          тел күренешләрен танып белергә, чагыштырырга, гомумиләштерергә күнектерү;

-          татар телен халыкның рухи, әхмакый, мәдәни хәзинәсе буларак аңларга ирешү;

-          татар әдәбиятыннан алган белемне сөйләм телендә куллана белү;

-          алган белемнәрне җанлы аралашу шартларында кулланырга өйрәтү;

-          укучыларның орфографик, пунктацион граматолылык дәрәҗәсен камилләштерү.

Белем бирү эчтәлегенең мәҗбүри минимумы.

Коммуникатив компетенция.

Тыңлап аңлау

Төрле төрдәге тыңлап аңлау күнегүләрен үти белү;

сүзләрне, җөмләләрне аңлап тәрҗемә итә белү; тәкъдим ителгән текстны тыңлап, эчтәлеге буенча сорау бирә, сорауларга җавап бирә белү;

зур булмаган аутентив яки адаптацияләнгән  әдәби әсәрләрдән өзекләрне, информацион характердагы текстларны, газета-журналлардан    мәкаләләрне тыңлап аңлап, эчтәлеге буенча фикереңне әйтә, аралашуга чыга белү;

Сыйныфташларыңның сөйләмен тыңлап аңлау һәм аларга үз фикереңне аңлата белү, алар белән әңгәмә кору, әңгәмәдә катнаша белү.

Диалогик сөйләм

Сорау, җавап, килеш(мә)ү, шикләнү һәм башка репликаларны дөрес кулланып, әңгәмә кору, сөйләшә белү;

аралашуда катнаша, аны туктата һәм яңадан башлый белү;

парда, төркемдә сөйләшү барышында үз фикереңне аңлата, раслый, дәлилли белү, ситуация аңлашылмаганда, сорау биреп, сөйләм барышын ачыклый белү;

терәк схемалар кулланып, ситуация буенча әңгәмә кора белү;

татар сөйләм этикеты үрнәкләреннән урынлы файдаланып әңгәмә кору, сөйләшә белү.

Монологик сөйләм

Программада тәкъдим ителгән темалар буенча тиешле эзлеклелектә текст төзи һәм аның эчтәлеген сөйли белү;

конкрет ситуациягә үз карашыңны, төрле вакыйгалар, яңалыкларны хәбәр итә белү;

монологик сөйләмдә кереш, эндәш сүзләрне кулланып, орфоэпик һәм грамматик нормаларны саклап, үз фикереңне төгәл җиткерә белү;

өйрәнгән текстны үз сүзләрең белән сөйләп бирә белү;

өйрәнгән шигырьләрне яттан сәнгатьле сөйли белү.

Уку

Программада тәкъдим ителгән текстларны, татар теленең әйтелеш нормаларын саклап, сәнгатьле һәм аңлап уку;

текстның эчтәлегенә нигезләнеп, контекст буенча яңа сүзләрнең мәгънәсен аңлый белү;

таныш булмаган текстны эчтән укып, аның төп фикерен таба белү;

таныш булмаган сүзләрнең, төзелмәләрнең тәрҗемәсен сүзлектән таба белү.

 Язу

Өйрәнелгән темалар буенча актив куллануда булган  сүзләрне дөрес яза белү;

конкрет бер тема буенча хикәя төзи белү;

прагматик текстлар (рецептлар, белдерүләр, афиша һ.б.), эпистоляр жанр текстлары (шәхси һәм официаль хатлар, котлаулар һ.б.) яза белү;

үзеңне борчыган проблемага карата үз фикерләреңне язмача җиткерә белү;

тәкъдим ителгән текстның эчтәлегенә нигезләнеп, аны үзгәртеп яки дәвам итеп яза белү.

Лингвистик компетенция.

-татар теленең иҗтимагый-мәдәни роле;

-. татар һәм рус телләрендәге аерым грамматик категорияләрнең тәңгәл килү-килмәвен белү;

- татар теленең орфоэпик, орфографик, лексик, грамматик, пунктицион нормаларын белү һәм, аларга нигезләнеп, телдән яки язма сөйләм күнекмәләрен булдыру;

-телнең лексик һәм грамматик  чаралар байлыгы,аларның тел ситуациясенә бәйле үзгәреше;

-төрле типтагы сүзлекләр һәм белешмәләр;

-сүз төркемнәренең грамматик үзенчәлекләре,сөйләмдә кулланылышы;

-сүзтезмә һәм җөмлә,сүзләр һәм җөмләләр  арасындагы бәйләнеш төрләре;

-җөмләнең баш һәм иярчен кисәкләренең исемнәрен әйтә,сорау куя,аера белү.

- татар теленең фразеологик берәмлекләрен таный һәм сөйләмдә куллана белү;

- аралашу ситуацияләренә бәйле лексик берәмлекләрне, аларның синонимнарын һәм антонимнарын төгәл һәм урынлы куллана белү;

- татар җөмләсендә сөйләм яңалыгының хәбәр алдында урнашуын белеп, оештыру осталыгына ия булу;

Грамматик минимум.

Җөмләнең баш һәм иярчен кисәкләренең исемнәрен әйтә, сорау куя,аера белү.

Гади һәм кушма җөмләләрне аера белергә өйрәтү.

Теркәгечле һәм теркәгечсез тезмә кушма җөмләләрне сөйләмдә куллана белү күнекмәләрен булдыру.

Җыючы, каршы куючы, бүлүче теркәгечле кушма җөмләләрне сөйләмдә куллану.

Иярчен хәл җөмләләрнең иярчен вакыт җөмлә, урын җөмлә, максат җөмлә, шарт җөмлә, сәбәп җөмлә, кире җөмләләре белән таныштыру һәм аларны сөйләмдә урынлы куллануга ирешү.

Тезмә һәм иярченле кушма җөмләләрдә тыныш билгеләрен дөрес кую һәм аларны тиешле интонация белән әйтү.

9 нчы  сыйныфны тәмамлаган рус телендә сөйләшүче балалар үзләштерергә тиешле белем –күнекмәләр.

1. татар теленең һәм әдәбиятының дөньякүләм тоткан урыны турында мәгълүмат бирү;

2. татар һәм рус телләрендәге аерым грамматик категорияләрнең тәңгәл килү-килмәвен белү;

3. татар теленең орфоэпик, орфографик, лексик, грамматик, пунктицион нормаларын белү һәм, аларга нигезләнеп, телдән яки язма сөйләм күнекмәләрен булдыру;

4. аралашу ситуацияләренә бәйле лексик берәмлекләрне, аларның синонимнарын һәм антонимнарын төгәл һәм урынлы куллана белү;

5. татар теленең фразеологик берәмлекләрен таный һәм сөйләмдә куллана белү;

6. гади һәм кушма җөмләләрнең төрен белү;

7. татар җөмләсендә сөйләм яңалыгының хәбәр алдында урнашуын белеп, оештыру осталыгына ия булу;

8. татар һәм рус телләре арасындагы тарихи, мәдәни бәйләнешләр турында белү;

9. төрле чыгаганклардан ( фәнни-популяр текстлар, массакүләм мәгълүмат чаралары, интернет һ.б.) файдаланып, кирәкле мәгълүматны таба һәм башкаларга телдән яки язмаса җиткерә алу;

10. мәдәниара аралашу ситуацияләрендә әңгәмә кора алу;

11. тиешле күләмдә татар сүзләрен яттан белеп, аларны телдән һәм язма сөйләмдә дөрес куллана белү.

Укыту планында  9 нчы сыйныфта татар теленнән  атнага 2 сәгать вакыт бирелә. Татар теленнән тематик планны: Рус телендә урта (тулы) гомуми белем  бирү мәктәпләре өчен татар теле һәм әдәбиятыннан үрнәк программалар:1-11нче с-лар. Казан: Татарстан Республикасы Мәгариф һәм фән министрлыгы,Татар кит.нәшр.,2011 нигезләнеп төзедем

 Рус  телендә сөйләшүче  балаларның  татар  теленнән  белем  һәм   күнекмәләрен  тикшерү  төрләре.

№	Эш төрләре	9нчы сыйныф
1.	Тыңлап аңлау	1,5 минут
2.	Диалогик сөйләм	11-12 реплика
3.	Монологик сөйләм	10-12  фраза
4.	Һәр тема буенча аралаша белү күнекмәләрен ситуатив күнегүләр аша тикшерү	5
5.	Уку	90-95 сүз
6.	Язу:
	сүзлек диктанты	22-25 сүз
	сочинение	10-12 җөмлә

                                  Программаның тематик эчтәлеге.                              

№	Төп темалар.	Сәгатьләр саны.
1	Без  Татарстанда  яшибез.	16
2	Китап-киңәшчем, дустым минем.	18
3	Һөнәр  сайлау.	22
4	Аралашу әдәбе.	30
5	Буш вакыт.	25
6	Табигать һәм кеше.	15
7	Беркем дә ,бернәрсә дә онытылмый.	10

                                                                              Укыту – методик комплекты

1.      Рус телендә урта (тулы) гомуми белем  бирү мәктәпләре өчен татар теле һәм әдәбиятыннан үрнәк программалар:1-11нче с-лар. Казан: Татарстан Республикасы Мәгариф һәм фән министрлыгы,Татар кит.нәшр.,2011.

         2.    Татар теленнән гомуми белем  бирүнең  дәүләт стандарты

          3.     Р.З.Хәйдәрова,  Р. Л. Малафеева ,З.М.Шаһгалиева. Татар теле. Рус телендә урта гомуми белем  бирүче мәктәпнең  9 нчы сыйныфы               өчен      дәреслек (рус телендә сөйләшүче балалар өчен).-Казан:Мәгариф,2008.

          4.        Интернет сайттагы укыту-методик разработкалар, күрсәтмә дидактик материаллар, презентацияләр.

         9 нчы сыйныфның рус телендә сөйләшүче балалар өчен  татар теле дәресләрен укытуның календарь-тематик  планы.

Сәгать саны:  татар теле  барлыгы- 68сәг.,атнага-2 сәг.

Планлаштыру: Рус телендә урта (тулы) гомуми белем бирү мәктәпләре өчен татар теле һәм әдәбиятыннан үрнәк программалар:

 1-11нче с-лар._Казан:Татар.кит.нәшр.,2011.

Дәреслек: Татар теле:Рус телендә урта гомуми белем бирүче мәк.9 нчы с-фы өчен д-лек(рус телендә сөйләшүче балалар өчен)/Хәйдәрова Р.З.,Малафеева Р.Л. З.М.Шаһгалиева.-Казан:Мәгариф,2008.

№	Дәрес темасы	Үзләштерелергә тиешле белем һәм күнекмәләр	Сә гать саны	Үткәрү вакыты
				План буенча 9а  /  9в	Факт
1	Белем бәйрәме котлы булсын!	Җөмләдә сүзләр тәртибе.Җөмләдә сүзләр тәртибен гамәли үзләштерү.Котлау тексты төзеп сөйли белү.	1
2	"Татарстан Республикасы" текстындагы лексик-грамматик материал	Исем, сан сүз төркеме, җөмләдә сүзләр тәртибе.Текст алды күнегүләре. Булган белемнәрне системалаштыру. Зур күләмле тексттан төп моментларны табу.	1
3	"Казан – тарихи башкала" текстындагы лексик-грамматик материал	Җөмләнең баш кисәкләре, ия белән хәбәр арасында сызык.Җөмләгә өлешчә синтаксик анализ ясау. Рус теле белән чагыштыру аша нәтиҗә ясау. Текст алды күнегүләре	1
4	"Татар музыка сәнгате" текстындагы лексик-грамматик материал	Изафә төшенчәсе һәм изафә төрләрен кабатлауга гамәли  күнегүләр  эшләү, яңа лексиканы кулланышка кертү	1
5	"Александр Ключарев"  текстындагы лексик-грамматик материал.	Изафә төрләрен дөрес куллануны тикшерү, мөстәкыйль эш, музыка сәнгате турында әңгәмә.	1
6	Исем фигыль .	Исем фигыль.Фигыль формаларын кабатлау. Таблица белән эшләү. Исемгә һәм фиг. хас грамматик категорияләрне кабатлау.	1
7	"Татар театры" текстындагы лексик-грамматик материал	Текст алды күнегүләре. Цитаталар. Аларны дөрес язу.	1
8	Теләк белдерү формалары.	Теләк белдерү формалары .Ситуатив күнегүләр аша теләк белдерү формаларын гамәли үзләштерү.	1
9	Сыйфат һәм сыйфат дәрәҗәләре.	Сыйфат һәм сыйфат дәрәҗәләре. Таблица белән эш.	1
10	Контроль эш.		1
11	Алмашлык төркемчәләре.	Алмашлык төркемчәләре.Таблица өстендә эш.	1
12	Сан һәм аның төркемчәләре	Сан һәм аның төркемчәләре.Таблица белән эш. Мор-фология курсын кабатлау. Мөстәкыйль эшләү.	1
13	Ярдәмлек сүз төркемнәре.	Билгеле киләчәк заман   хикәя фигыльТаблица белән эш. Морфология курсын кабатлау.	1
14	Җөмләнең баш һәм иярчен кисәкләре	Җөмләнең баш һәм иярчен кисәкләре. Тәрҗемә итү күнекмәләрен үстерү, белемнәрне гамәли куллануга нигезләнгән күнегүләр эшләү	1
15	Кушма җөмлә төрләре	Кушма җөмлә төрләре.   Өстәмә чыганаклар белән эшли белү күнекмәләрен камилләштерү	1
16	М.Мәһдиевнең “Без – 41 нче ел балалары” әсәре өзегендәге лексик-грамматик материал  .	Каршы бәйлеге. Текстны өлешләргә, кисәкләргә аеру, төп фикерне билгеләү	1
17	Контроль язма эш.		1
18	Хикәя  фигыльнең заман формалары	Хикәя  фигыльнең заман формалары.Хикәя фигыльнең заман формаларының төрләнешләрен  кабатлауга күнегүләр эшләү	1
19	Сыйфат фигыль	Сыйфат фигыль.таблица өстендә эш.	1
20	Л.Ихсанованың  "Бер маҗара"  әсәрендәге  лексик- грамматик материал (I өлеш)	Хәбәрлек сүзләр.Проблемалы сорау кую: ситуатив күнегүләр аша    дуслыкның могҗизалы көч булуын аңлату	1
21	Л.Ихсанованың  "Бер маҗара"  әсәрендәге  лексик- грамматик материал (IIөлеш).	Тамырдаш сүзләр, тезмә фигыльләр.Белем–күнекмәләрне активлаштыру	1
22	Г.Әпсәләмовның "Ак чәчәкләр" әсәрендәге лексик-грамматик материал .	Антоним, синоним.Зур күләмле текстны өлешләргә бүлү, кирәкле мәгълүматны сайлап алу .	1
23	Теркәгечләр.	Теркәгечләр.Җөмлә төрләрен кабатлауга күнегүләр аша белемнәрне гомумиләштерү	1
24	Тезмә кушма җөмлә.	Ситуатив күнегүләр аша диалогик,монологик  сөйләмгә чыгу.	1
25	Тезмә кушма җөмләләрне кабатлауга күнегүләр системасы.	Тезмә кушма җөмлә.Сүзлек белән эш итә белү, танып белү активлыгын үстерү	1
26	Иярченле кушма җөмлә.	Кушма җөмлә төрләре Тест эшләү	1
27	И.Юзеевның "Таныш моңнар"  әсәрендәге лексик-грамматик материал	Сыйфат  фигыль.Сорау куя белү күнекмәләрен  камилләштерү.	1
28	БСҮ. "Нинди Һөнәр сайларга" темасы буенча  иҗади эш.	өстәмә чыганаклар белән эшли белү күнекмәләрен камилләштерү.Инша язу.	1
29	Шарт фигыль.	Шарт фигыль. Информацион технология кулланып, танып-белү активлыгын үстерү; өстәмә чыганаклар белән эшли белү күнекмәләрен камилләштерү	1
30	Контроль язма эш. Үз-үзенне тикшер.		1
31	Анализ.”Һөнәр сайлау” бүлеге буенча кабатлау	Ситуатив күнегүләр аша диалогик,монологик  сөйләмгә чыгу.	1
32	Иярченле кушма җөмлә төрләре	Иярченле кушма җөмлә төрләре.Күнегүләр җыентыгы, сүзлек белән эш итә белү, танып белү активлыгын үстерү	1
33	“Алтын алмалар" әкиятендәге лексик-грамматик материал.	Зур күләмле текстны өлешләргә бүлү, кирәкле мәгълүматны сайлап алу .	1
34	"Зирәк карт" әкиятендәге лексик-грамматик материал	Сыйфат фигыльСитуатив күнегүләр эшли белү. Геройга характеристика бирү	1
35	Тест биремнәре үтәү	Тезмә кушма җөмлә, иярченле кушма җөмлә Кагыйдәләрне гамәли үзләштерү	1
36	Иярчен вакыт җөмләле кушма җөмләләр. Аналитик иярчен вакыт җөмлә	Иярчен вакыт җөмләнең аналитик, синтетик төрләре Рус теле белән чагыштырып иярченле к.җ. арасындагы уртак һәм аермалы якларны табу	1
37	Синтетик иярчен вакыт җөмлә	Иярчен вакыт җөмлә.Кагыйдәләрне гамәли үзләштерү	1
38.	Саннар.Сан төркемчәләре.	Саннар һәм аларның төркемчәләре.Белемнәрне гамәли дөрес куллануга ирешү	1
39.	А.Шамовның  "Госпитальдә"  хикәясендәге лексик- грамматик материал.Аудирование	Иярченле кушма җөмлә, бәйлекләр.Ситуатив күнегүләр эшли белү. Геройга характеристика бирү	1
40	Иҗади эш. Аралаша беләсеңме?	Инша язу.	1
41	Аваз ияртемнәре	Аваз ияртемнәре.Рус теле белән чагыштыру: уртак һәм аермалы якларны мөстәкыйль билгеләүгә ирешү	1
42	Ымлыклар	Ымлыклар .Рус теле белән чагыштыру: уртак һәм аермалы якларны мөстәкыйль билгеләүгә ирешү	1
43	БСҮ.”Аралашу әдәбе “бүлеге буенча кабатлау.Мөстәкыйль эш.	Аваз ияртемнәре,ымлыклар.Белемнәрне гамәли дөрес куллануга ирешү	1
44	Нур Әхмәдиевнең "Ана" әсәрендәге лексик-грамматик материал.	Теркәгечләр .Проблемалы сорау кую: ситуатив күнегүләр аша     ана мәхәббәте көчен күрсәтү	1
45	Үз-үзеңне тикшер.Күнегүләр системасы.	Белемнәрне гамәли дөрес куллануга ирешү .	1
46  47	Иярчен урын җөмләле кушма җөмләләр.	Иярчен урын җ. Эзләнү, өлешчә эзләнү, тикшеренү методларын кулланып мөстәкыйль эшчәнлекне оештыру	2
48 49	Иярчен максат  җөмләле кушма җөмләләр. Иярчен урын, максат җөмләләрне кабатлау	Иярчен максат җ. Белемнәрне гамәли дөрес куллануга ирешү .	1
50	Тест формасында контроль язма эш.	Белемнәрне гамәли дөрес куллануга ирешү .	1
51	Иярчен сәбәп җөмләле кушма җөмләләр.	Иярчен җөмләләр.Фәнни, әдәби, белешмә әдәбият белән системалы рәвештә эшли белү	1
52	Иярчен сәбәп, максат, урын җөмләләрне кабатлау		1
53	Г.Шәрәфинең “Күңелләрдә гөл үсә”хикәясе буенча лексик-грамматик материал.	Проблемалы сорау аша укучыларны уйландыру, күзәтергә, нәтиҗә ясарга өйрәтү	1
54	Ш.Галиевнең "Урам ул нинди?" шигырендәге лексик-грамматик материал .	Иярчен җөмләләр.Проблемалы сорау аша укучыларны уйландыру, күзәтергә, нәтиҗә ясарга өйрәтү	1
55	Фигыльләрнең   төрләнешен кабатлауга күнегүләр. Фигыль юнәлешләре.	Фигыль юнәлешләре. Белемнәрне гамәли дөрес куллануга ирешү.	1
56	Р Миңнуллинның”Ә ни өчен?”шигырендәге лексик-грамматик материал.	Фигыль юнәлешләре  .Ситуатив күнегүләр эшли белү.	1
57	Ш.Еникеевнең "Солтангәрәйнең язмышы" әсәрендәге лексик-грамматик материал.	Ситуатив күнегүләр эшли белү.	1
58	Иярчен шарт җөмләле кушма җөмләләр.	Иярчен шарт җ.  Информацион технология кулланып, танып-белү активлыгын үстерү; өстәмә чыганаклар белән эшли белү күнекмәләрен камилләштерү	1
59	Текст һәм аңа хас үзенчәлекләр. Чишмәләр тексты. Аудирование	Текст, башлам, бетем   Фәнни, әдәби, белешмә әдәбият белән системалы рәвештә эшли белү	1
60	Р.Мөхәммәдиевнең "Беренче умырзая" әсәрендәге лексик-грамматик материал.	Сүзтезмә, бәйлек, бәйлек сүзләр Проблемалы сорау кую: табигатьнең көчен ачыклау. Текст алды күнегүләре	1
61	Мәҗит Гафуриның "Кыр казы" әсәрендәге лексик-грамматик материал	Җөмләнең баш һәм иярчен кисәкләре.Текст алды күнегүләре	1
62	Р.Бәшәрнең "Авыру урман" шигырендәге лексик–грамматик материал	Инфинитиф+ кирәк.Ситуатив күнегүләр эшләү, рәсемнәр буенча текстлар төзү, инфинитиф+ кирәк төзелмәсен дөрес куллануга ирешү	1
63	И.Газинең "Ак сирень"әсәрендәге лексик-грамматик материал ( I-II өлеш)	Сыйфат дәрәҗәләре,фигыль төркемчәләре.Зур күләмле текстны өлешләргә бүлү, кирәкле мәгълүматны сайлап алу	1
64	Бөек Ватан сугышы лексик-грамматик материал. 9нчы Май-Җиңү көне.	Тезмә, иярченле кушма җөмлә.Белемнәрне тикшерү	1
65	Контроль эш. Иярчен кире җөмләле кушма җөмләләр.	Иярчен кире җөмлә.Информацион технология кулланып, танып-белү активлыгын үстерү; өстәмә чыганаклар белән эшли белү күнекмәләрен камилләш-терү	1
66	Анализ.Иярчен кире җөмләле кушма җөмләләрне кабатлау	Кушма җөмләләр	1
67	Еллык кабатлау. Имтиханга әзерлек.	Ситуатив күнегүләр эшли белү.	1
68	Ел буена үзләштергән белемнәрне гомумиләштерү		1

9нчы сыйныфның рус телендә сөйләшүче балалар өчен

татар әдәбиятыннан эш программасы.

АҢЛАТМА ЯЗУЫ

      Программа нигезенә татар теленнән гомуми белем бирүнең дәүләт стандарты салынды. Рус телендә урта  (тулы) гомуми белем бирү мәктәпләре өчен татар теле һәм әдәбиятыннан үрнәк программаларга нигезләнеп төзелде.

       Татар теленең эш программасы өч өлештән тора: аңлатма язуыннан, төп бүлекләрне, белем һәм күнекмәләрне үз эченә алган программаның эчтәлегеннән, укучыларның әзерлек дәрәҗәсенә таләпләреннән.

Эш программасының эчтәлеге.

Рус телендә сөйләшүче балаларга татар  әдәбияты укытуның төп максаты  һәм бурычлары

-Матур әдәбият текстларын кабул итү,төп әдәби-тарихи мәгълүматларны белү; әдәби-тарихи процесс турында гомуми караш булдыру;

-гуманлык карашлары,гражданлык тойгысы,патриотизм хисләре,татар әдәбиятына,татар халкының рухи һәм мәдәни кыйммәтләренә ихтирам тәрбияләү;

-телдән һәм язма сөйләм аша әдәби зәвык үстерү;

-татар классик әдәбияты,балалар әдәбияты,хәзерге татар әдәбиятының күренекле вәкилләрен атый белү,аларның әсәрләреннән өзекләрнең эчтәлеген аңлау һәм фикер алыша белү;

-татар халкының әдәбияты,тарихы,мәдәнияте буенча  мәгълүматлы булу;

-татар сәнгатенең күренекле вәкилләре турында хәбәрдар булу.

Әдәбият укытуның төп эчтәлеге

Халык авыз иҗаты үрнәкләре

Язучыларның тормышы,иҗаты турында белешмә

Сүз сәнгатенең барлык жанрларына да кагылган күренекле татар әдипләренең әсәрләреннән ( хикәя, шигыр,поэма, повесть,роман ) өзекләр:

Уку һәм сөйләшү өчен тәкъдим ителгән әсәрләрнең авторлары: К.Насыйри, Л.Ихсанова,С.Хәким, Г.Әпсәләмов,Г.Ахунов,И.Гази,М.Мәһдиев,А.Шамов,Н.Әхмәдиев,Г.Шәрәфи, Р.Миңнуллин, Ш.Галиев,Ш.Еникиев,Р.Вәлиева, М.Газизов,М.Гафури,Р.Бәшәр, Ф.Яруллин.

Татар халкының сәнгате,тарихы,мәгърифәт үсешен чагылдырган мәгълүмати материаллар.

Вакытлы матбугат язмалары.

Прагматик һәм эпистоляр жанр текстлары.

-укучыларның гомуми белем мәктәбендә үзләштергән белемнәрен һәм сөйләм күнекмәләрен камилләштерү һәм тирәнәйтү;

-тел күренешләрен танып белергә, чагыштырырга, гомумиләштерергә күнектерү;

-татар телен халыкның рухи, әхмакый, мәдәни хәзинәсе буларак аңларга ирешү;

-татар әдәбиятыннан алган белемне сөйләм телендә куллана белү;

-алган белемнәрне җанлы аралашу шартларында кулланырга өйрәтү;

-укучыларның орфографик, пунктацион граматолылык дәрәҗәсен камилләштерү.

Сөйләм эшчәнлеге төрләренә өйрәтүгә таләпләр.

1.Тыңлап аңлау.

-Өч минутлык текстны тыңлап, аның эчтәлеге турында үз фикерләрен белдереп хәбәр итү;

-лексик темаларга караган яңалыкларны, вакытлы матбугат язмаларын тыңлап, әңгәмәдә катнаша белү.

2.Диалогик сөйләм

Сорау, җавап, килеш(мә)ү, шикләнү һәм башка репликаларны дөрес кулланып, әңгәмә кору, сөйләшә белү;

аралашуда катнаша, аны туктата һәм яңадан башлый белү;

парда, төркемдә сөйләшү барышында үз фикереңне аңлата, раслый, дәлилли белү, ситуация аңлашылмаганда, сорау биреп, сөйләм барышын ачыклый белү;

терәк схемалар кулланып, ситуация буенча әңгәмә кора белү;

татар сөйләм этикеты үрнәкләреннән урынлы файдаланып әңгәмә кору, сөйләшә белү.

3.Монологик сөйләм

Программада тәкъдим ителгән темалар буенча тиешле эзлеклелектә текст төзи һәм аның эчтәлеген сөйли белү;

конкрет ситуациягә үз карашыңны, төрле вакыйгалар, яңалыкларны хәбәр итә белү;

монологик сөйләмдә кереш, эндәш сүзләрне кулланып, орфоэпик һәм грамматик нормаларны саклап, үз фикереңне төгәл җиткерә белү;

өйрәнгән текстны үз сүзләрең белән сөйләп бирә белү;

өйрәнгән шигырьләрне яттан сәнгатьле сөйли белү.

4.Уку

Программада тәкъдим ителгән текстларны, татар теленең әйтелеш нормаларын саклап, сәнгатьле һәм аңлап уку;

текстның эчтәлегенә нигезләнеп, контекст буенча яңа сүзләрнең мәгънәсен аңлый белү;

таныш булмаган текстны эчтән укып, аның төп фикерен таба белү;

таныш булмаган сүзләрнең, төзелмәләрнең тәрҗемәсен сүзлектән таба белү.

5. Язу.

-Язма эшләрне грамоталы башкара белү;

-татарчадан русчага һәм русчадан татарчага текстларны язмача тәрҗемә итү,

-рәсми кәгазьләрне аңлап укый һәм яза белү.

                                                                    Укыту – методик комплекты

1. Рус телендә урта (тулы) гомуми белем бирү мәктәпләре өчен татар теле һәм әдәбиятыннан үрнәк программалар: 1-11нче с-лар._Казан:Татар.кит.нәшр.,2011.

2. Дәреслек: Татар теле:Рус телендә урта гомуми белем бирүче мәк.9 нчы с-фы өчен д-лек(рус телендә сөйләшүче балалар өчен)/Хәйдәрова Р.З.,Малафеева Р.Л. З.М.Шаһгалиева.-Казан:Мәгариф,2008.

3.Хәйдәрова Р.З., Малафеева Р.Л., Сәлимҗанова  К.Г. Рус телендә сөйләшүче балаларга татар теле,уку дәресләре оештыру. 9нчы сыйныф.Укытучылар өчен методик кулланма.-Чаллы.-2008.

4. Интернет сайттагы укыту-методик разработкалар, күрсәтмә дидактик материаллар, презентацияләр.

                  9 нчы сыйныфның  рус  телендә сөйләшүче балалар өчен  татар әдәбияты  дәресләрен укытуның

                                                                          календарь -тематик планы.

Сәгать саны:  татар әдәбияты  барлыгы- 68сәг.,атнага-2 сәг.

Планлаштыру: Рус телендә урта (тулы) гомуми белем бирү мәктәпләре өчен татар теле һәм әдәбиятыннан үрнәк программалар:

 1-11нче с-лар._Казан:Татар.кит.нәшр.,2011.

Дәреслек: Татар теле:Рус телендә урта гомуми белем бирүче мәк.9 нчы с-фы өчен д-лек(рус телендә сөйләшүче балалар өчен)/Хәйдәрова Р.З.,Малафеева Р.Л. З.М.Шаһгалиева.-Казан:Мәгариф,2008.

                       9 нчы сыйныфларның  рус төркемнәрендә татар әдәбияты  дәресләрен укытуның календарь -тематик планы

№	Тема	Сәгать саны	Үзләштерергә яки камилләштерергә тиешлле белем һәм күнекмәләр		Үткәрелү вакыты
					План буенча		факт
1	"Татарстан Республикасы" тексты белән танышу	1	Дәүләт, сокландыра, ку әтле, милләт вәкиле, төбәк, мәйдан, икътисади.Текст алды күнегүләре.
2	"Казан – тарихи башкала" тексты белән танышу	1	Тарихи, сихри, шәхес, илче, шәкерт, тантана, гаделлек   Текст алды күнегүләре.Кол Шәриф мәчете турында сөйли белү
3	"Татар музыка сәнгате" тексты белән танышу	1	Сәнгать, иҗат, өлкә, нигез салучы, кыллы, сәхнә, кызыксына  Текст алды күнегүләре Опера тыңлау, балет карау  турында диалоглар төзи белү
4	"Александр Ключарев" тексты белән танышу	1	Сәүдә, хисапчы, бөек, зыялы.Текст алды күнегүләре
5	"София Гобәйдуллина" тексты  белән танышу	1	Әгьза, нәсел, остаз, тәхет, таҗ, ирешәТекст алды күнегүләре. Композиторлар турында белешмәләр туплау
6	"Татар театры" тексты белән танышу	1	Мәдәни,үзәк,дәртле,гасыр,тамашачы,игьлан. Текст алды күнегүләре
7	Татар сәнгате турында сөйләшү	1	Парларда эшләү, өстәмә материал белән танышу. Теманы йомгаклау, монологлар, диалоглар төзү
8	Р.Вәлиев "Саумы, китап!" хикәясе белән танышу,	1	Гыйлем, гаять, куыш, коточкыч.Текст алды күнегүләре
9	“Саумы китап” хикәясе буенча диалогик  сөйләмгә чыгу	1	Китапның иң зур хәзинә булуы турында әңгәмә Хикәянең эчтәлеген сөйли белү, ситуатив диалоглар төзү
10	К.Насыйри "Әбүгалисина" әсәреннән өзек белән танышу	1	Текст алды күнегүләре
11	К.Насыйри "Әбүгалисина" әсәре өзеге өстендә эшне дәвам итү.	1	Чагыштыра һәм гомумиләштерә белү, нәтиҗә ясый белү күнекмәләрен булдыру Хикәянең эчтәлеген сөйли белү
12	Тарихи сәхифәләр: беренче татар китабы	1	Китапханә, чишмә, кызыклы  җҗҗҗңңңңңң  Танып-белү эшчәнлеген активлаштыру, китап турында мәкаль, әйтемнәр белү
13	БСТҮ.Иҗади эш.Сочинение язу.	1	Иҗади фикерләү сәләтен үстерү, фикерләрне язмада белдерү Сочинение "Минем яраткан китабым"
14	Китаплар һәм китапханәләрнең тормышыбыздагы роле.	1	Парларда эшләү, өстәмә материал белән танышу. Теманы йомгаклау, монологлар, диалоглар төзү
15	М.Мәһдиевнең."Без –кырык беренче ел балалары"әсәреннән алынган  өзек белән танышу.	1	Су урынына эчәбез, коры яшен суккандай булды, кереп батты, тегермәнгә су салу .Текст өстендә эш.
16	ДМС.М.Мәһдиевнең” Без –кырык беренче ел балалары"әсәреннән алынган  өзеге  буенча диалогик сөйләмгә чыгу	1	Текстны өлешләргә, кисәкләргә аеру, төп фикерне билгеләү. План төзү. "Чит тел өйрәнү кирәкме?" темасына диспут
17	Л.Ихсанова иҗаты. "Бер маҗара" хикәясеннән өзек (1бүлек)	1	Текст алды күнегүләре
18	Л.Ихсанова”Бер маҗара”хикәясе.	1	Чагыштыра һәм гомумиләштерә белү, нәтиҗә ясый белү күнекмәләрен булдыру. Хикәянең эчтәлеген сөйли белү, үз фикереңне белдерү
19	Л.Ихсанованың "Бер маҗара" хикәясеннән өзек (2бүлек)	1	Текст өстендә эш.
20	ДМС."Бер маҗара" хикәясе буенча   сөйләмгә чыгу	1	Текстны өлешләргә, ки-сәкләргә аеру, төп фикерне билгеләү. План төзү. Аутентив материал белән эшли белү.  "Укучыларның төп бурычы"   темасына әңгәмә оештыру
21	Г.Әпсәләмовның иҗаты "Ак чәчәкләр" әсәреннән өзек белән танышу	1	Сәләт, дәвалаучы, юри, чир, хәрәкәт, борчый, көзән җыеру  Текст алды күнегүләре
22	БСТҮ.Текст буенча иҗади эш. “Безнең тормышта ак халатлы кешеләрнең роле”	1	Иҗади фикерләү сәләтен үстерү, фикерләрне язмача белдерү Сочинение язу...
23	Г.Ахуновның "Хәзинә" әсәреннән өзек белән танышу	1	Ышанычлы, җитди, тимер-томыр, бүлек, бораулаучы Текст алды күнегүләре
24	Г.Ахуновның "Хәзинә" әсәреннән алынган өзек буенча диалогик сөйләмгә чыгу	1	Әдәби әсәрдәге геройларга бәя бирергә өйрәтү, үз фикереңне әйтә белергә өйрәтү.Ситуатив диалоглар төзү
25	И.Юзеевның "Таныш моңнар" поэмасы өзеге белән танышу	1	Риза бул, рәнҗи, оялу, бәгърем, чын сөю, бәхетле   Текст алды күнегүләре Сәнгатьле уку күнекмәләрен тикшерү
26	И.Юзеев”Таныш моңнар”поэмасы буенча диалогик сөйләмгә чыгу.	1	үз фикереңне әйтә белергә өйрәтү.Ситуатив диалоглар төзү
27	Р.Вәлиева "Гомәр һәм һөнәр" шигыре	1	"Һөнәрләр" темасы лексикасы.Текст алды күнегүләре Иҗади биремнәр  үтәү
28	БСҮ.Аралашу кагыйдәләре.	1	Аралашу кагыйдәләрен искә төшерү
29	Дуслыкны саклый бел.	1	Д/м сөйләмгә чыгу
30	Сүз сәнгате.       Әдәплелек сыйфатлары.Рәхим итегез....	1	Аралаша белү-үзе бер осталык
31	Татар халык әкияте "Алтын алмалар"	1	Кичен, үзара, күрше, ярлы, гаҗәпләнә, шат  Текстны өлешләргә, кисәкләргә аеру, төп фикерне билгеләү. План төзү.
32	Татар халык әкияте "Зирәк карт"	1	Вәзир, зирәк, шәүлә, өянке, гәүһәр, төп, оч Текст алды күнегүләре
33	Әкиятләр  буенча  диалогик  сөйләмгә чыгу	1	Канәгать, иңбашы, сыңар, яралы,сак.Чагыштыра һәм гомуми-ләштерә белү, нәтиҗә ясый белү күнекмәләрен булдыру Әкиятнең  эчтәлеген сөйләү
34	С.Хәким иҗаты. "Әнкәй" шигыре	1	Текст алды күнегүләре
35	БСҮ.Сочинение язу. "Әнием – күз нурым" “Минем кадерле кешем”	1	Иҗади фикерләү сәләтен үстерү, фикерләрне язмача белдерү Сочинение язу...
36	А.Шамовның  "Госпитальдә" хикәясеннән өзек (1бүлек)	1	Сукыр, култыклап,   ваз кич, тумыштан, лаек,  баш тарт, бөек Текст алды күнегүләре
37.	А.Шамовның  "Госпитальдә" хикәясеннән өзек (2бүлек)	1	Әдәби әсәрдәге геройларга бәя бирергә өйрәтү, үз фикереңне әйтә белергә өйрәтү.  Өзекнең эчтәлеген сөйли белү Текст алды күнегүләре
38.	“Госпитальдә”хикәясе буенча сөйләмгә чыгу	1	Чагыштыра һәм гомумиләштерә белү, нәтиҗә ясый белү күнек-мәләрен булдыру
39.	Н.Әхмәдиев "Ана" хикәясе белән танышу	1	Текст алды күнегүләре
40.	Н.Әхмәдиев "Ана" хикәясе өстендә эш.	1	Тәртип, кыю, буш, боза, әшәке
41	БСТҮ.Иҗади эш.		Иҗади фикерләү сәләтен үстерү, фикерләрне язмада белдерү Сочинение язу.
42	Аралашу төрләре	1	Аралашу кагыйдәләрен искә төшерү
43	“Аралашу әдәбе”циклы буенча кабатлау		Ситуатив диалоглар төзи белү  Чагыштыра һәм гомумиләштерә белү, нәтиҗә ясый белү күнекмәләрен булдыру
44	Тестлар белән эш	1
45	Безнең ял.	1	Ситуатив диалоглар төзи белү
46	Минем яраткан шөгылем	1	Үз фикереңне әйтә белергә өйрәтү.  Иҗади фикерләү сәләтен үстерү
47	Тәрҗемә эшләре.Иҗади эш.	1	Чагыштыра һәм гомумиләштерә белү, нәтиҗә ясый белү күнекмәләрен булдыру
48	БСҮ.Ял көнең планлаштыру.	1	Ситуатив диалоглар төзи белү  Чагыштыра һәм гомумиләштерә белү, нәтиҗә ясый белү күнекмәләрен булдыру
49	Минем виртуаль дөньям	1	Виртуаль  дөнья,сайтка теркәлү,мавыгу,зарарлы
50	Текст өстендә эш формалары аша бәйләнешле сөйләм үстерү.	1	Үз фикереңне әйтә белергә өйрәтү.  Иҗади фикерләү сәләтен үстерү ,нәтиҗә ясый белү күнекмәләрен булдыру
51	Ш.  Галиевнең "Урам ул нинди?" шигыре	1	Текст алды күнегүләре
52	Р.Миңнуллинның " Ә ни өчен?" шигыре белән танышу	1	Текст алды күнегүләре Сәнгатьле уку күнекмәләрен тикшерү
53	Ш.Еникиевнең "Солтангәрәйнең язмышы" әсәреннән өзек	1	Сукыр, таяк, бата, адаша, үлем, хәлсез.Текст алды күнегүләре
54	СТҮ."Тирәбездә яхшы кешеләр" иҗади эшкә әзерлек	1	Текстны өлешләргә, ки-сәкләргә аеру, төп фикер-не билгеләү. План төзү. Аутентив материал белән эшли белү.     Хикәя төзеп сөйләү
55	Лексик теманы йомгаклау.  "Тирәбездә яхшы кешеләр"	1	Тишә, дулкынлана, еш,  ашык-пошык, сызгыра, моңая Иҗади фикерләү сәләтен үстерү, фикерләрне язмада белдерү Сочинение "Тирәбездә яхшы кешеләр"
56	Р.Мөхәммәдиевнең "Беренче умырзая" әсәреннән өзек белән танышу	1	Шифа, авыру, хәбәр, дәва, җилкә, сырхау, чишмә Текст алды күнегүләре
57.	Д/МС. "Беренче умырзая" әсәре  өзеге  буенча сөйләмгә чыгу	1	Әдәби әсәрдәге геройлар-га бәя бирергә өйрәтү, үз фикереңне әйтә белергә өйрәтү. "Безнең як чишмәләре" темасына хикәяләр төзеп сөйләү
58	М.Гафуриның тормыш юлы. “Кыр казы” хикәясе белән танышу.	1	Тирә-юнь, моңсу, тирә-як, ялгыз, талпына, сындыра, сагына, искә төш
59	М.Гафуриның "Кыр казы" хикәясе буенча сөйләмгә чыгу	1	Текст алды күнегүләре Хикәяне 3 зат исеменнән сөйли белү
60	Р.Бәшәрнең "Авыру урман" шигыре белән танышу	1	Табигать, агу, оя, сындырыргаӘдәби әсәрдәге геройларга бәя бирергә өйрәтү, үз фикереңне әйтә белергә өйрәтү.  нәтиҗә ясый белү күнекмәләрен булдыру "Урманнар моңаймасын" темасына әңгәмәдә катнашу
61	И.Газинең "Ак сирень" хикәясеннән өзек	1	Нәтиҗә ясый белү күнекмәләрен булдыру . Гашыйк, хыял, шикләнә, күзәтә, тоела
62	Ф.Яруллин”Ике кояшым бар,Илсөя”	1	Гашыйк, хыял, шикләнә, күзәтә, тоела Текст алды күнегүләре
63	Бөек Ватан сугышы турында белешмә бирү.Герой шагыйрләр һәм язучылар.	1	Бөек Ватан сугышы турында белешмә бирү;Рейхстагка җиңү байрагын элүчеләр; Бөек ватан сугышында катнашкан өлкән буын-ветераннар,шагыйрьләр,язучылар турында сөйләшү.
64	ДМС.Герой яшүсмерләр.	1
65	Нәрсә ул батырлык?	1	Бәйләнешле сөйләм үстерү
66	Сугыш чорын чагылдырган әсәрләр.	1	Үз фикереңне әйтә белү.Монологлар, диалоглар төзү, сорауларга җавап бирү,
67 68.	БСҮ.Кемнәр алар батырлар? Йомгаклау дәресе	2	Монологлар, диалоглар төзү, сорауларга җавап бирү, парларда эшләү