Өндірістік шу және діріл. Адам организмына және мекендеу ортасына негативтік факторлардың әсері

Корень - это неизменяемая часть слова который служит для образования однокоренных слов

Суффикс - это изменяемая часть слова который служит для образования новых слов

Окончание -

Приставка - это изменяемая часть слова которая служит для образования новых слов

Имя существительное - часть речи, которая обозначает предмет и отвечает на вопросы кто? что?

Имя нарицательное – это названия однородных предметов: река, кошка, писатель.

Имя собственное- это названия единичных предметов, выделяемых из ряда однородных: Ишим ,Корней, Чуковский, Астана, Музафар  Алимбаев.

Имена существительные имеют два числа: единственное число указывает на один предмет, множественное – на много, несколько предметов :море, -моря, книга-книги, друг – друзья, и др.

Некоторые имена существительные могут иметь форму только одного числа: или единственного, или множественного: сметана, золото; санки, брюки.

Имя прилагательное — часть речи, которая обозначает признак предмета и отвечает на вопросы какой? какая? какое? чей?

По значению и форме различают разряды прилагательных: качественные, относительные и притяжательные.
Имена прилагательные завися от существительных, согласуются с ними, т.е. ставятся в том же падеже, числе, роде, что и существительные, к которым они относятся.
Начальная форма имен прилагательных — именительный падеж в единственном числе мужского рода. Имена прилагательные бывают в полной и в краткой форме (только качественные).
В предложении прилагательные в полной форме, как правило, бывают согласованными определениями, иногда являются именной частью составного сказуемого.
Прилагательные в краткой форме употребляются только как сказуемые.
Качественные прилагательные имеют сравнительную и превосходную степень.

Глаго́л — самостоятельная часть речи, которая обозначает состояние или действие предмета и отвечает на вопросы что делать? что сделать?. Глагол может быть переходным и непереходным, возвратным и невозвратным.

Виды глагола. Глаголы несовершенного вида отвечают на вопрос что делать?, аглаголы совершенного вида — что сделать?

если после корня стоит суффикс А то в корне пишется И, а если нету суффикса А то пишется Е.

 Например корни:

мер-мир

пер-пир

стел- стила

бер -бира и др.

Глаголы, имеющие окончания -ЕШЬ, -ЕТ, -ЕМ, -ЕТЕ, -УТ, -ЮТ, относятся к 1 спряжению.
Глаголы с окончаниями -ИШЬ, -ИТ, -ИМ, -ИТЕ, -АТ, -ЯТ относятся ко 2 спр.
Ко 2 спряжению относятся:
а) все глаголы, имеющие в инфинитиве (неопределённой форме) -ИТЬ: пилить, боронить ( кроме глаголов БРИТЬ, СТЕЛИТЬ и образованных от них ВЫБРИТЬ, ЗАСТЕЛИТЬ, ПЕРЕСТЕЛИТЬ и др.) ;
б) семь глаголов на -ЕТЬ: СМОТРЕТЬ, ВИДЕТЬ, ЗАВИСЕТЬ, НЕНАВИДЕТЬ, ТЕРПЕТЬ, ВЕРТЕТЬ, ОБИДЕТЬ и образованные от них;
в) четыре глагола на -АТЬ: СЛЫШАТЬ, ДЕРЖАТЬ, ДЫШАТЬ, ГНАТЬ и образованные от них.
Остальные глаголы с безударными личными окончаниями относятся к 1 спряжению,
кроме нескольких

 * Настоящее время показывает, что действие, выраженное глаголом, совпадает с моментом речи (делаю это сейчас, пишу письмо, ремонтирую холодильник) .
* Прошедшее время обозначает действие, предшествовавшее моменту речи (сделал это вчера, написал письмо, отремонтировал холодильник) . У большинства глаголов форма прошедшего времени строится от основы инфинитива добавлением суффикса -л. Глаголы прошедшего времени изменяются по числам и родам (в единственном числе) , принимая соответствующие окончания.
* Будущее время выражает действие, которое совершится после момента речи (сделаю это завтра, напишу письмо, отремонтирую холодильник) . разноспрягаемых: ХОТЕТЬ, БЕЖАТЬ и образованных от них

Инфинитив  - , неопределённая форма глагола, — форма глагола, называющая действие или процессуальное состояние {смотреть, читать, находиться) без указания на время действия, его отношение к действительности, количество субъектов действия, а также на то, является ли субъект действия говорящим лицом, собеседником или третьим лицом. И. не выражает значений времени, наклонения, числа и лица. Он выражает лишь значения вида (писать — написать) , залога (строить — строиться) , переходности и непереходности (красить, лежать)

не с глаголами пишется раздельно: не ходить, не болеть
не с глаголами пишется слитно если без не глагол не употребляется и есть сочетание прист. -не- -до-: ненавижу, недомогать

Краткое описание документа:

Дәріс 5 Өндірістік шу және діріл. Адам организмына және мекендеу ортасына негативтік факторлардың әсері

Ағзаға әсер ететін факторлар екі топқа бөлінеді, зиянды және қауіпті.

Зиянды – белгілі жағдайларда ауруға әкеп соқтырады. Ал, қауіптілері – белгілі бір жағдайда травмалық зиян келтіреді.

Зиянды және қаіптілер өзара екі топқа бөлінеді. Олар:

-физикалық – барлық қозғалатын, кесілетін, құлайтын, температураның көтерілуі мен төмендеуі, барометриялық қысым; газдану, шудың деңгейі, вибрация, ультродыбыс, инфродыбыс, иондық, электромагниттік сәулелену, ультрофиолет пен ультроқызыл радиация; жарықтың, сәулеліктің пульсациясы, жарықтың жеткіліксіз болуы, жарық кереғарының төмен болуы.

-Химиялық – зиянды заттар, технологияда қолданылатын улы заттар, улы химикаттар; емдік дәрілер.

Биологиялық – бактериялар, вирустар, микроағзалардың ерекше түрлері, қоршаған ортаны биологиялық ластау.

Психофизикалық - өндірістік факторлар ойды қатты зорықтыру, еңбектің біркелкілігі, эмоцианалды зорығу.

5.1. Зиянды заттарды жалпылама мінездемесі

Зиянды заттар 2 топқа бөлінеді:

- табиғи;

- антропогендік – қоршаған ортаға адамның іс-әрекеті арқылы енеді.

Улы заттар кез келген сұйықтықты көп мөлшерде етіп түзе алады. Уларға әдеттегі жағдайларда және су мөлшерде түзілетін сұйықтықтар жатады.

Зиянды заттардың көп түрлілігіне қарамастан, олардыңтуғызатын сырқаттардың потологиялық процесстері ұқсас келеді.

Адамның ағзасына әсер ететін зиянды заттар:

- жалпы уландыратын – ағзаны уландыратын немесе жеке жүйелерді зақымдайтындар, сонымен қатар бүйрек пен бауырдың потологиясын өзгертеді (көміртек оксиді, қорғасын т.б.)

- тітіркенгіштік – демалу органдарының көздің, өкпенің, тері бездерінің тітіркенуі (хлор, аммиак, азот, оксид т.б.)

- сезімталдық – аллерген тәрізді қызмет атқарады.

- мутагендер – генетикалық кодтың бұзылуына әкеледі, тұқымқуалаушылықтың мәліметтерін өзгертеді.

- канцкрогендік - жаңадан қалыптасқан зияндыларды тудырады (хром, никель, асбест, хош иісті көміртектер)

Мутагендік, канцерогендік заттар репродукцияның міндетке әсер ететіндер алшақтанған химиялық қосындылармен адам ағзасына әсерін тигізеді.

Ағзаға әсері жылдар немесе 10 жылдардан кейін тигізуі мүмкін. Түрлі әсерлері ұрпаққа да әсерін тигізуі мүмкін.

5.2. Зиянды заттардың ағзаға түсу жолдары

-Дем алғанда өкпе арқылы. Бұл ең қауіпті жолдардың бірі, яғни зиянды заттар жан-жаққа таралатын жасуша ұлпасы арқылы қанға еніп, бүкіл ағзаға таралады.

-Асқазанға тамақ пен ссу арқылы кіреді. Улы заттардың ағзаға енуі гигиеналық ережелерді сақтамағандықтан болады, шылым шегу, кір қолмен ас ішу т.б. мысал үшін, қорғасын – жұмсақ металл, оңай жуылады, ас қабылдау мен шылым шеккенде ағзаға енеді.

Ас қорыту мүшелерінде оның құрамы ағзаға кері әсерін тигізуі мүмкін. Химиялық заттардың көбі, бүйрекке енген кезде, аз уақыт ішінде сақталып, заралсызданады.

Зақымданбаған тері арқылы. Химиялық заттардың тері арқылы ағзаға таралуы оның суда ергіштігіне байланысты.

5.3. Зиянды заттардың әрекеттері

Биологиялық тұрғыдан басқа, кейбір заттар адамға фиброгендік әсер етеді. Бұл заттар өкпеге жеткен кезде, пневмокониоз ауруын туғызады.

Зиянды заттармен түйісу арқылы ағзаға еніп, уландырады:

-жалпы улану, удың қанға ену арқылы болады;

-нақтылы – белгілі бір жерде жасушалардың зақымдалуы;

уланудың жүру жолдары:

-ушықтырылған күйде – апаттар мен қауіпсіздік ережелерін сақтамағандықтан;

-созылмалы – аз мөлшерде пайда болып, бірте-бірте ағзада жиналады;

-асқындырылған - ушықтырылған күйде, өте баяу және созылмалы.

Бір удың қайталанған әсерінде байқалғандар:

-сезімталдық – сұйықтықпен араласқанда үлкен әсерін тигізеді де, аллергиялық реакция жүреді;

-үйреншіктік – зиянды заттың ағзаға қайта енгендігінен әсері әлсіз болады.

5.4. Адам ағзасындағы уларды залалсыздандыру

Біріншіден - удың химиялық құрылымы өзгеріп, ағзада бар, химиялық элементтерімен байланысқа түскенде құрылымы өзгереді.

Екіншіден – сақтауға беру, бұл уақытша қандағы удың айналымын тоқтату.

Үшіншіден –уларды ағзадан шығару. Уларды шығару әдетте демалу мүшелері, ас қорыту мшелері, бауыр, тері, темір арқылы іске асырылады.

Улы заттар ағзаға тигізетін зияндарын 4 топқа бөлуге болады:

1.өте қауіпті;

2.қауіпті;

3.аса қауіпті емес;

4.қауіптілігі өте аз;

5.5. Қатты әсер беретін улы заттар

Осы топқа хлор, аммиак, күкіртті ангедрид, күкірт көміртегі, көміртегі окисі, синильді қышқыл, сынап т.б. жатады. Бұлар апат кезінде атмосфераға жайылып, адамдардың өліміне себеп болады.

Осы топтағы зиянды заттарды өндіріп шығаратындар:

Химикалық салалар, мұнай өндіруші, қағаз өндірісі, ас өндіруші сала, су құбырлары болып келеді.

Қазақстан Республикасы бойынша 400 астам нысан қатты әсер ететін улы заттар, бар соның ішіндегісі Алматыдағысы 14.

Қатты әсер беретін улы заттар улы заттардың уыттығынкөрсететін көрсеткштер:

–алғашқы концентрация – миниралды концентрация жеңіліссіз белгілі бір уақыт қана дөс бермей тұра алады,

–тасымалдаушылықтың шегі – миниралды концентрациядағы қатты әсер беретін улы заттар демалу орталығының тоқтауына байланысты адам тез арада өліп кетуі мүмкін. Мысалы: хлор үшін тез арадағы өлім концентрациясы 5-10 мг\л. Болса ол аммиак 50-500 мг\л болса, жеткілікті.

5.6 жауынгерлік улаушы заттар - заттың, биохимиялық қарудың негіз құрастырушы

Осы шақ химиялық қару үлкен қорларымен, нақты бар болу аймақтық және әлеуметтік даулармен осымен орайлас, сонымен қатар террорлық актілер сол себепті, жұғу химиялық ошақтарының көріну ықтималдық және халық улаулары маңызды өсті.

Мінез-құлықпен жауынгерлік улаушы зат әрекеттері бөліседі: ашушаң - сал болушылықтар (зарин, зоман, - газдар); кожно - - (иприт); буындырушылар (фосген, дифосген); общеядовитые (нілдегіш қышқыл, хлорциан); психохимические (би - зед); тітіркенгендер (, адамсит, хлорпикрин)..[1, б.103-106].

5.7 шара СДЯВтың қорғанышымен

Құтқаруға арналған өмірлер - улаушы заттармен антидоттар қажетті қолдану (уға қарсы дәрінің). антидоттардың нәтижелілігі проявляется тек қана бастапқыларды улау сатыларында (5 мина.).

Антидоды СДЯВ қабілетті зиянсыз ету, тигізгендер адам организмына. - антидоды байланыстырады, зиянсыз қосу организмында құрастыра, басқалар бәсекелеседі ферменттерге әрекетпен, қабылдағыштар, адам физиологиялық жүйелері. Олар ішке енеді путём инголяцияның, таблеткалардың немесе инъекция түрінде улаудан кейін алдын ала немесе лезде.

Үшін жоғарылауда зиянды заттардың әрекетіне организм тұрақтылықтары дәрілік дәрілерді қолданылады, қорғаушылармен аталатындар.

Егер адам улаушы заттардың әрекет аймағына күтпеген тигізсе, ешқандай қорғау құралдар өзімелер жанында болмай, онда орамалмен, суланған сумен, мұсатырлы спиртпен, содалы ерітіндімен, несеппен мұрын және ауыз қажетті жабу және ауа қозғалысына перпендикуляр бағытта аймақты жылдам тастау.

Шұғылдарды оқиғаларда бөлектеуші противогаздарды қолданады. Олар онда жұмыс істеуге рұқсат етеді, қайда оттек толық жоқ болады және су астында тіпті тереңдікте көмірқышқыл газ жұтуы жанында 7 м. жұмыс принцибы химиялық заттардан оттек бөлісінде негізі салынған және ылғалдың, - адаммен. Орындалатын жұмыстың тәуелділікте бөлектеуші противогазда жұмыс уақыты созыла алады 45 мин. 3 сағат.[1, б.93-100].

Олардың адам ағзасына зиянды әсер етуі. Шудың, дірілдің сипаттама-лары. Олардын денгейлерін нормалау және бакылау. Оларды зиянды әсерден корғау шаралары.

Діріл мен шуды өлшеуге арналған аспаптар. Жеке қорғау күралдары.