Очик дарс шар мавзусига доир

 “Temurbeklar maktabi” harbiy akademik

litseyining matematika fani o`qituvchisi

Tuxtaboyeva Muattar  Abduganiyevna

     sinf  11   Fan Geometriya  

Dars  mavzu:    Shar  va  uning elementlari  (1-dars) .

Dars maqsadi :

1) Ta’limiy : o’quvchi shar va uning elementlari , sharni tekislik bilan                                             kesimi, urinma tekislik haqida tushunchalariga ega bo’lishi (FK-1, TK-5)

2)Tarbiyaviy : Umuminsoniy qadriyatlar , fazilatlarni shakllantirishga shart-sharoit yaratish

3)Rivojlantiruvchi:  Test yechish qobiliyatlarini rivojlantirishga sharoit yaratish (TK-1)

Dars turi : Yangi mavzu bayoni

Dars metodlari : ma’ruza , klaster , venn diagrammasi , BBB jadvali , tezkor test , namoyish , mozaika , savol-javob , kichik gurhlarda ishlash .

Dars jihozi :

a)    O’quv uslubiy materiallar : kitob , tarqatma materiallar , slaydlar , koptok , transportyor .

b) Darsda ishlatiladigan texnik jixozlar: kompyuter , proektor

Dars tafsilotlari :

I . Tashkiliy qism .(3minut)

O’qituvchi darsga kirib xona tozaligini  ,  o’quvchilarni  davomatini tekshiradi . O’quvchilarni  o’tirish tartibini belgilaydi .

II. Tayanch bilimlarni faollashtirish .(4-minut)

Uyga vazifa so’raladi va  va o’ldingi darsga doir og’zaki savol-javob qilinadi .BBB jadvali tarqatiladi . Bu jadval bilan qanday ishlash tushuntiriladi .Bu jadvalni o’quvchilar to’ldirishadi va chekkaga olib qo’yishadi . Dars oxirida BBB jadvali yig’ishtirib olinadi va shuni natijasi bilan yakun yasaladi .

III. Yangi mavzu bayoni : (10-minut)

3-til metodidan foydalanib mavzuni tushuntiramiz .

1-til   :O’quvchilarga shar va sferani ta’rifi  beriladi .

2-til.  Shar va sfera tenlamasi formula bilan beriladi .

3-til  : shar va sferani chizma orqali beriladi va farqi aytiladi .

1-rasm                                                                           2-rasm                                                

Fazoning berilgan nuqtadan, berilgan masofadan katta bo‘lmagan uzoqlikda

yotgan hamma nuqtalaridan iborat jismga shar deyiladi. Berilgan nuqtasharning markazi,berilgan masofa esa sharning radiusi deb ataladi (1-rasm).Sharning

chegarasi shar sirti yoki  sfera deb ataladi. Shunday qilib, sharning markazidan radiusga teng masofa qadar  uzoqlashgan hamma nuqtalar sferaning nuqtalaridir. Shar markazini shar sirtining istalgan nuqtasi bilan tutashtiruvchi

kesma ham radius deyiladi (1-rasm)

Ta’rifga ko‘ra, markazi A (a; b; c) nuqtada va radiusi R ga teng bo‘lgan sferaning ixtiyoriy M (x;y;z) nuqtasi koordinatalari(x - a)²+(y - b)²+(z - c)² =R²  tenglikni qanoatlantiradi va bu sfera tenglamasi deyiladi . (2-rasm) .

Markazi   A (0;0;0)  da bo’lgan shar tenlamasi x²+y²=R²  bo’ladi .

Shuningdek, ta’rifga kora, markazi A (a; b; c) nuqtada va radi­usi R ga teng

bo‘lgan shar M (x; y; z) nuqtalarining koordinatalari(x - a)²+(y - b)²+(z - c)²<R²

tengsizlikni qanoatlantiradi .

Yarim doira va yarim aylanani diametri atrofida aylantirishdan hosil qilinadi

                                                                                

Sharni ixtiyoriy tekislik bilan kesganda kesimda doira hosil bo‘ladi va bu

doiraning markazi shar markazidan kesuvchi tekislikka tushirilgan

perpendikular asosidan iborat bo‘ladi (5-rasm).

Radiusi R ga teng shar markazidan d masofada bo‘lgan tekislik o‘tkazilgan

 bo‘lsin. Bu holda, agar d > R bo‘lsa, tekislik va shar umumiy nuqtaga ega

emas (5.a-rasm), agar d = R bo‘lsa, tekislik sharga urinadi (5.b-rasm),

O’quvchilar yaxshi tasavvurga  ega bo’lishi uchun namoyish metodidan foydalanib darsga tayyorlab kelingan slaydlar namoyish etiladi .Doskada  510-misol yechib ko’rsatiladi .

510. Sferaning tenglamasi (x + 1)² + (y -2)² + (z -1)² = 25 ko‘rinishda beril­gan bo‘lsa, uning markazi va radiusini toping.

Yechish .Ta’rifga ko‘ra, markazi A (a; b; c) nuqtada va radiusi R ga teng

bo‘lgan sferaning ixtiyoriy M (x; y; z) nuqtasi koordinatalari

(x - a)²+ (y - b)²+ (z - c)² =R²tenglikni qanoatlantiradi . bundan a=-1 , b=2 , c=1

va R=5 bo’ladi .Demak bu misolda sferani markazi A(-1;2;1) va radiusi R=5 ga

teng bo’lar ekan .

IV .Mustahkamlash (20-minut)

Darsni  mustahkamlashda  sinfni 4 tadan kichik guruhlarga bo’lamiz . Klaster metodida guruhdagi o’quvchilar kelishib  mavzuda  berilgan  shar va doiraga tegishli formulalarni yozib chiqishadi .  (3-minut)Venn diagrammasi orqali shar va sferani umumiy va xususiy xossalarini organishadi . (2-minut)

 

Mozaika metodi  yangi o’tilgan mavzuni tarifini yod  olishga yordam beradi .

 

Ikkinchi mozaikamiz :

 

O’quvchilar o’tilgan mavzuni masalalar yechishga tadbiqini quyidagicha tekshiramiz .

Tezkot test metodi .

Oquvchilarga quyidagicha test terqatamiz . 8 minutdan so’ng  yig’ishtirib olinadi

1.    Radiusi 13 ga teng bo‘lgan shar tekislik bilan kesilgan. Agar shar marka­zidan kesimgacha masofa 12 ga teng bo‘lsa, kesimning yuzi nechaga teng ?

          A )  5       B)  13     C)   6        D) 10

2.    Sferaning tenglamasi (x + 1)² + (y -2)² + (z -1)² = 25 ko‘rinishda beril­gan

bo‘lsa, uning radiusini nechaga teng?

A)   23       B)  24         C)  2       D)  5

3.         Sharning radiusi 10 dm, uning tekislik bilan kesimining yuzi 64 dm².

Sharning markazidan kesim tekisligigacha bo‘lgan masofa nechaga teng ?

A)    6         B)   7          C)    5        D)  12

4.            Sfera  to‘g‘ri chiziq nechta umumiy nuqtaga ega bo‘lishi mumkin?

A)    1 ta     B) 2 ta     C)  cheksiz ko’p    D) 1 yoki 2 ta

5.            Sfera  tekislik bilan nechta umumiy nuqtaga ega bo‘lishi mumkin?

A)    1 ta     B) 2 ta     C)1 ta yoki   cheksiz ko’p    D) 1 yoki 2 ta

V. Darsga yakun yasash va baholash (7-minut)

Dars yakunida  o’quvchilarning islagan   venn diagrammasi , klasterlari ,

testlari va baholanadi . Yani qaysi guruh o’quvchilari  diagramma va

klasterlarni to’g’ri tuzishgan bo’lsa shularga yuqori ball  qo’yiladi  va

mozaikasini bali ham qo’shib hisoblanadi . Tezkor testlarni bahosi  javobi

to‘g‘ri topilgan  5 ta test uchun  – «besh» baho, 4 ta test uchun  -- «to‘rt»

baho ,   3 ta test uchun  -- «uch» bahoqo‘yiladi.Birorta ham javob topa

olmagan, 1 ta yoki 2 ta test javoblarini to‘g‘ri topgan o‘quvchilarga baho

qo‘yilmaydi. Ular bilan keyingi darslarda va darsdan keyin ishlab, ularni

han bu kabi testlardan ijobiy baho olishlariga erishish lozim bo‘ladi. Test

uchun olgan  bahos  bilan qolgan ballari qo’shib o’rtachasi qo’yiladi .

O’quvcilar qo’lidan dars oxirida terib olingan BBB jadvali  tahlil qilinadi .

Bu jadval bilan o’quvchini  qanchalik darsga tushunganligini bilib olsa

bo’ladi . Bu jadval baholanmaydi .   Shu bilan dars yakunlanadi .

VI. Uyga vazifa( 1-minut ) :

Darsdagi yangi atamalarni  ta’rifini yod olish va  511 , 513 , 529   masalalarni yechib kelish .

Foydalanilgan  adabiyotlar .

Asosiy adabiyotlar .

1.    Мирзиёев Ш.М.  2017-2021 Харакатлар стратегияси. Т.: Адолат 2017

2.    11-sinf geometriya darsligi  I-qism  B.Q.Xaydarov   Toshkent -2018

3.    11-sinf geometriya darsligi  II-qism  B.Q.Xaydarov   Toshkent -2018

4.    Analitik geometriya . Tursun Azlarov. Adabiyotlar[tahrir]. OʻzME.  Birinchi jild.Toshkent, 2000-yil Qo’shimcha adabiyotlar . 

5.       Голиш Л.В. “Замонавий таълим технологиялари: мазмун, лойиҳалаштириш ва амалга ошириш”. // Экспресс қўлланма. – Тошкент: ТАСИС, 2001.-59 б.

6.    Geometriyadan masalalar to’plami  N . Ribkin O'qituvchi nashriyoti 1974 yil

7.   Mеtоdika prеpоdavaniya matеmatiki v srеdnеy shkоlе. Оbхaya mеtоdika. KоlyaginYU. M. i dr. –M. Prоsvехеniе, 1976 g

Foydalanilgan internet saytlari :

1 .Orbita.uz sayti

2. AIM.uz sayti

3. ZIYO.NET sayti

4.MULTIUROK.RU sayti

5.CLASSROOM.RU sayti

6.GIU.uz

7. UZEDU.uz