«Окушы шыгармашылыгын дамытудагы колданылатын эдіс-тэсілдер».

Елшинбекова Тамаша Бөрібайқызы,

А.С.Пушкин атындағы орта мектеп әдіскері

тақырыбы: «Оқушы шығармашылығын дамытудағы қолданылатын әдіс-тәсілдер».

Әлемдік білім беру жүйесі ХХ ғасырда жаңа, тың бағытта дами бастады. Білім берудің мақсаты, мазмұны өзгерді. Соған сәйкес білім беру жүйесінде жаңа педагогикалық технологиялар пайда бола бастады.

Қоғамның қазіргі әлеуметтік-экономикалық дамуы тұрғысынан қарағанда маманға қойылатын талаптар білім берудің мемлекеттік стандартында белгіленеді. Осы талаптарды ескере отырып  Ресей ғалымдары ХХІ ғасыр маманының моделін жасады.

Модель элементтері	Қазіргі заман моделі	ХХІ ғасыр маманының моделі
1	2	3
Маманның негізгі міндеті	Қоршаған ортаны, өмірді тану, туындаған қажеттіліктерді өтеу мақсатында оны қайта өзгерту	Қоршаған ортаны, өмірді сақтау мақсатында оны өзгерту.
Міндеттің шешімі	Бір ғана дұрыс шешім болады.	Бірнеше мүмкін шешімі болады.
Білім берудің негізгі мндеті	Айнала қоршаған орта, өмір жайлы және оның даму заңдылықтары жайлы білім беру.	Шығамашылық жаңарудың методологиясымен қаруландыру.
Маманның кәсіптік функциялары	Ғылымның кәсіптік қызметінің заңдылықтарын білу, оларды тәжірибеде қолдана білу.	Ғылым мен техниканың кәсіптік қызметінің заңдылықтарын білу, олардың аспектілерін ескере отырып, тәжірибеде қолдана білу.
Маманның коммуникативтік функциялары	Ұжымда қандай жолмен болса да еңбек етуге лайықты көңіл-күйді тудыра білу.	Ұжым мүшелерінің жеке ерекшеліктерін ескере отырып, «адам-адам» қатынастарын тудыра білу.

Маманға қойылатын талаптарға сәйкес білім берудің мақсаты да айқындалады: жеке тұлғаның шығармашылық әлеуетін дамыту, білім беруді ізгілендіру. Кез келген іс-әрекет нәтижелі болу үшін ең алдымен мақсат айқын болуы керек.

Проблемалық және дамыту оқыту технологиялары бойынша оқытудың нәтижелілігінің шарттары: оқу материалының проблемалылығы; оқушылардың белсенділігі; оқытудың өмірмен, ойынмен, еңбекпен байланысы.

Проблемалық ситуацияларды туындатудың әдістері.

Мұғалім қарама-қайшылықты өзі анықтап, оны оқушыларға шешуге ұсынады; бір мәселеге бйаланысты әр түрлі көзқарастармен , пікірлермен таныстырады; оқушылардың ситуациядан қорытынды, тұжырым, салыстырулар жасай білуге қызықтырады; проблемалық ситуацияларды мұғалімнің басшылығымен немесе ұжымдасып анықтай білу.

«Дамыта оқыту» идеясы көрнекті ұлы педагогтар Песталоцидің, Ушинскийдің еңбектерінен бастау алады. Дамыта оқыту деп оқытудың дәстүрлі иллюстративті-түсіндірмелі түрін ауыстыратын, белсенді іс-әрекетке негізделген оқыту түрін айтамыз.

Дамыта оқыту жеке тұлғаның деңгейі мен ерекшеліктеріне бейімделе отырып, дамудың заңдылықтарын ескереді және қолданады.

Дамыта оқыту жүйесі жеке тұлғаның барлық қасиеттерін тұтас дамытуға негізделген.

Дамыта оқытудың мазмұны теориялық ойлаудың логикасындағы дидактикалық тұрғыдан түзілген. Дамыта оқыту оқушының алдына саналы түрде белгілі бір мақсат қойып, оған жетуін ұйымдастыратын, мақсатты түрде бағытталған оқу іс-әрекеті арқылы жүзеге асады. Дамыта оқыудағы негізгі нәрсе – берілетін білімнің пробламалылығы. Дамыта оқытуда оқушы іс-әрекетінің толыққанды субъектісіне айналады.

Дамыта оқыту мен проблемалық оқыту идеясының негізінде Ресей ғалымдары бірнеше технологияларды ойлап тапты. Олар - жеке тұлғаның жалпы тұтас дамытудағы әрекетінің әдістерін дамытаға негізделген Д.Б.Эльконин, В.В.Давыдов технологиясы, эмоционалды-адамилық қасиеттерді (СЭН) дамытуға негізделген Д.С.Альтшуллер технологиясы және т.б.

Енді «оқыту», «дамыту» деген терминдердің мәніне және дәстүрлі оқйты мен дамыта оқыту жүйелеріндегі олардың арақатынасы, білім беруге байланысты негізгі ұғымдарға тоқталып өтейік.

Білім беру. В.И.Дальдің анықтамасы бойынша: «Білім беру – ақыл-ойды және адамилық қасиеттерді қалыптастыру». Ақыл-ойдың қалыптасуы – адамның зияткерлік дамуы. Адамилық қасиеттердің қалыптасуы – тәрбие.

Білім беруді екіжақты құбылыс ретінде (нақты іс-әрекет және нәтиже ретінде) қарастырған дұрыс.

Ғалымдардың зерттеуінше адам қабілеттерінің 40-70%-ы генетикалық фактор арқылы анықталады да, ал қалған 60-30%-ын адамды дамытудың шарттары анықтайды. Дәстүрлі-түсіндірмелі-иллюстративті оқытуда генетикалық фактор арқылы дамыған оқушының ғана жеке зияткерлік, психикалық қабілет, қасиеттері дамиды да, генетикалық фактор арқылы дамуы баяу оқушының дамуы сол күйі өзгеріссіз қалады. Яғни «оқыту» дамудан кейінгі үдеріс болады. Оқытуды дамудың алдындағы үдеріске айналдыру жөніндегі идеяны ең алғаш ұсынған Л.В.Занков болды. Осы идеяның негізінде дамыта оқыту технологиялары пайда болды. Дамыта оқыту идеясы оқыту үдерісі арқылы, генетикалық фактор арқылы дамуы жоғары оқушыны да, дамуы төмен оқушыны да әрқайсысының жеке қабілет-қасиеттерін ескере отырып дамытуға негізделген.

Дәстүрлі оқыту үдерісінде мұғалім субъекті, ал оқушы нысан ретінде қызмет атқарады. Дамыта оқытуда оқушы оқыту нысанының субъектіге айналуы тиіс. Бұл үдерістің нәтижелілігі оқытушының кәсіби жіне мәдени құзырлығына, оқыту үдерісін ұйымдастыра білу шеберлігіне, біліктілігіне, берілетін білім мазмұнының проблемалалығына, оқыту (сабақ) мақсатының оқытушы үшін ғана емес, оқушы үшін де анық, айқын, дәл болуына байланысты.

Бұл шарттардың барлығы орындалған жағдайда оқушыда жоғары қызығушылық (мотивация) пайда болады да, өзінің оқу қызметінің ұйымдастырушысына, яғни субъектіге айналады.

Дәстүрлі оқыту жүйесінде оқушы оқыту үдерісінің нысаны ғана болғандықтан ойлау үдерісі де болмайды. Бұл жүйе бойынша оқушының білім мазмұнын игеруі есте сақтауға, фактілерді жинақтауға, жаттауға негізделген. Дамыта оқыту жүйесі бойынша оқушы оқыту үдерісінің субъектісіне айналады да, ойлау іс-әрекеті таным үдерісін тудырады. Таным үдерісі арқылы оқушының белгілі бір қасиет-қабілеттері қалыптасады, дамиды.