Оратория. Сыдық Мұхамеджанов “Ғасырлар үні”

• 1 слайд

  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  Карагандинская область, г. Балхаш
  Балхашский гуманитарно – технический колледж им. А.Мусина
  преподаватель музыки:
  Аралбаева Бибинур Толендыевна
  

• 2 слайд

  
  Оратория.Сыдық Мұхамеджанов “Ғасырлар үні”
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  

• 3 слайд

  Оратория(итал. оrаtorіo – айтамын, өтінемін) – эпикалық-драмалық сюжетке құрылып, симфонияық оркестрдің сүйемелдеуінде орындалатын көп бөлімді, музыкалық шығарма. 16 – 17 ғасырларда Италияда пайда болған оратория бастапқыда діни мазмұнда жазылды. 18 ғасырда Г.Гендель ораторияның озық үлгілерін жасады. Оратория19 – 20 ғасырлардың классик композиторлары Г.Берлиоз, Ф.Лист, К.Сен-Санс, К.Дебюсси, М.В. Коваль, С.С. Прокофьев, А.Г. Рубинштейн, Ю.А. Шапорин, Д.Д. Шостакович, Г.В. Свиридов, т.б. шығармаларында кең өріс алды. Ораториядағы музыкалық образ хор,оркестрлік эпизодтар, ария, речитативтермен баяндалады. Ораторияға жеке әнші немеседуэт, трио, квартет сияқты ансамбльдер қатысады. Ораторияның желісін күшейтіп отыратын көп дауысты хор. Ораторияда опералық спектакльдегі сияқты декорацияболмайды, концерт ретінде, ашық сахнада орындалады.
  

• 4 слайд

  Сыдық Мұхамеджанов  (1924 - 1991)
         Сыдық Мұхамеджанов талантты композиторлардың бірі, оның тамаша әуендері әр қырлы шығармашылығы, аға буын композиторлар мектебінің негізін қалаушы және 60-шы жылдары шыққан композиторлардың арасында байланыс түйін болып табылады.
        С. Мұхамеджанов 1924 жылы, Қарағанды облысындағы Шет ауданының Үлкен бұлақ деген жерінде дүниеге келді. Оның балалық шағы дарынды адамдардың ортасында өтті, туған өлкесінен шыққан атақты Тәттімбеттің, Ақанның, Естайдың әндері мен күйлерінің әсем үндері балаға үлкен әсер қалдырды. Оның музыкаға деген әуестігі өзінің анасынан дарыған.1947 жылы ол киноактерлер мектебін бітіріп, музыка училищесінің тарихи – теориялық бөліміне оқуға түсті. Денсаулығына байланысты училищедегі оқуын тоқтатып, мектептерде, музыкалық үйірмелерде жұмыс істейді.Тек Алматы консерваториясына түскеннен кейін композициямен шұғылданып, профессор Е. Брусиловскийдің класында оқиды
  

• 5 слайд

• 6 слайд

  
  
        50-60-шы жылдары, консерваторияны бітірген соң С.Мұхамеджановтың шығармалары тыңдаушы қауымды өзіне тарта түседі. Оқып жүрген кезінен тың жанрларды меңгерген композитор ірі-ірі шығармалар жазуға кіріседі. 1964 жылы «Айсұлу» атты қойылған күлдіргі операсы Қазақстанның опера өнерінің дамуындағы маңызды оқиға болды.С. Мұхамеджановқа вокалды жанрлар жақын. Бұл жылдары ол адамның дауыс мүмкіндігін толығынан пайдалануға тырысады. Ол Қазақстанның қазіргі өмірін, революция жетістігін, Советтік өмірді ашатын тақырыптарға көбірек жүгінеді. Сондықтан, осы кезеңде шыққан туындылары көбінесе вокалды-симфониялық жанр болды. Олар: М. Мақатаевтың өлеңіне жазылған «Ленин туралы» кантата, Н. Шакеновтың өлеңіне жазылған «Ленин туралы поэма». Вокалды-симфониялық жанрда жазылған ірі туындыларына «Ғасырлар үні» ораториясы жатады.
  
  
  

• 7 слайд

  
  
  
  
  «Ғасырлар үні» ораториясы 1960 жылы жазылып, сол жылы орындалды. Поэтикалық тексін Қ. Шаңғытбаев жазған және де ол С.Мұхамеджановтың көптеген вокалды шығармаларының өлеңдерінің авторы. Ораторияны орындаушылар құрамына – дауыстар, аралас хор және симфониялық оркестр кіреді. Оратория сегіз бөлімнен тұрады. Мұнда қазақ халқының өмір тарихын, негізгі тарихи оқиғаларды және ұлттық бейнелерді суреттейді:
          I бөлім – Жырау балладасы
         II бөлім – Шабуыл
         III бөлім – Ұлы апат жылдары
         IV бөлім – Октябрь әні
         V бөлім – Бесік жыры
         VI бөлім – Жас қазақ
         VII бөлім – Еңбек мейрамы
         VIII бөлім – Отан ұраны
         Барлық бөлімдер арқылы, халық атынан түрлі оқиғаларды баяндап отырған ғасырлар үні тәрізді лейтмотив өтеді.
  

• 8 слайд

  
  
  
  
  
  
  
  
  
  Кіріспенің өзінен-ақ лейтмотив басында салтанатты түрде, одан кейін екінші бөлімнен алынған күңгірт әуен сарынымен алмасады. Мұнда дыбыс қатайып, тағдыр үні тәрізді өтеді және көбінесе фа минор әуезділігінен сақтайды (I – IV және VI бөлімдерінде). Кейбір бөлімдерінде лейтмотив естілмейді. Оның кварта көлемінде төмен қарай жылжыған әуені қарама – қарсы бейнелеуге негіз тудырады. Бесінші бөлімінде сопрано және тенор хордың сүйеме ерекшелігі арқылы, басында жеке одан кейін қосылып, ұлына арнаған бесік жырын айтады. «Әлди - әлди» деген тербелмелі сөздерінде лейтмотивпен байланысы байқалады.
  Жетінші бөлімінде еңбек өмірінің тамыр соғысы бейнеленеді. Оркестр партиясы поездың жүрісі тәрізді моторлы қимылға негізделген. Хордың алға қарай ұмтылған әуенінде лейтмотив өзгертіліп берілген.
    Соңғы бөлімінде лейтмотив хор қайырмасында өтеді. Бұл бөлімнің пунктирлік марш ырғағы салтанатты мерекелік шаттық үнін естіртеді.
    Ораторияда екі әнді сырттан алып пайдаланған. Бұлардың біреуі-«Жас қазақ» әні. Мұны алтыншы бөліміне кіргізген.
  

• 9 слайд

  
  
  
  
  
  
  
  
  
  Ораторияның әуендік материалында халық әні «Елім - айды» да пайдаланады.Мұнда халықтың өмірі, оның қайғысы, өмір үшін күресі бейнеленген. Үшінші «Ұлы апат жылдары» бөлімінде қаналған халықтың қайғы – мұңы көрсетіледі. Мұнда «Елім - ай» әні өзгеріссіз беріледі.
          Күй ырғақты оркестр сүйемелінің сыртында ән, басында сопранода, одан кейін екінші шумағы хор партиясында өтеді. «Зар қосбасар» күйінің елес әуенінде әннің қайғылы үні қоюлана түседі. Тақырыптық әуен дами келе, хор партиясында халықтың күйінішті үні тәрізді естіледі. «Жырау балладасы» бөлімінің үндік құрылымы эпикалықбаяндау тәсілін енгізеді. «Елім - ай» әуені ораторияның көптеген тақырыптық әуендерін бірлестіріп тұрады. «Октябрь» атты бөлімінің әуені марш екпінді жинақы келеді және революциялық әндерге жақын. Мұны «Еңбек мейрамы» бөлімінде хордың партиясынан естуге болады. Төмен қарай жылжыған әннің үні, лейтмотивке үндес әуендерді біріктіріп тұрады.
         Бұл шығарма қазақ музыкасындағы алғашқы оратория болып табылады.
  

• 10 слайд

  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  Ораторияның әуендік материалында халық әні «Елім - айды» да пайдаланады.Мұнда халықтың өмірі, оның қайғысы, өмір үшін күресі бейнеленген. Үшінші «Ұлы апат жылдары» бөлімінде қаналған халықтың қайғы – мұңы көрсетіледі. Мұнда «Елім - ай» әні өзгеріссіз беріледі.
  Күй ырғақты оркестр сүйемелінің сыртында ән, басында сопранода, одан кейін екінші шумағы хор партиясында өтеді. «Зар қосбасар» күйінің елес әуенінде әннің қайғылы үні қоюлана түседі. Тақырыптық әуен дами келе, хор партиясында халықтың күйінішті үні тәрізді естіледі. «Жырау балладасы» бөлімінің үндік құрылымы эпикалықбаяндау тәсілін енгізеді. «Елім - ай» әуені ораторияның көптеген тақырыптық әуендерін бірлестіріп тұрады. «Октябрь» атты бөлімінің әуені марш екпінді жинақы келеді және революциялық әндерге жақын. Мұны «Еңбек мейрамы» бөлімінде хордың партиясынан естуге болады. Төмен қарай жылжыған әннің үні, лейтмотивке үндес әуендерді біріктіріп тұрады.