"Қоспаға арналған есептер" 9-сынып

Нургалиева Меруерт Сазанбаевна

Құрамында қоспасы бар бастапқы зат пен реакция өнімі бойынша есептер    

9-сынып

Құрамында қосындысы бар  400 г  әктасты өртегенде 78,4 л  көміртегі (ІV) оксиді түзілді. Әктастың құрамындағы қоспаның массалық үлесін (%) есептеңіздер.

Берілгені:

m (әктас) = 400 г

V (CO₂) = 78,4 л

Т/к ω(қоспа)

  Шешуі:                                                                                                                                      

1) Реакция теңдеуін жазып,кальций карбонатының молярлық массасын есептейміз:

CaCO₃ = CaO + CO₂↑

1моль                     1моль               

М (СаCO₃) = 40 +12+16•3 = 100 г/моль                                                                                                            

2) Көмірқышқыл газының зат мөлшері арқылы реакцияға түскен заттың зат мөлшерін табамыз:

             V                                          78,4 л

 = –––––  ;      (CO₂) = –––––––––––––   = 3,5 моль

           Vm                                     22,4 л/моль                                                                                                   

(CO₂) =(СаCO₃) = 3,5 моль                                                                                                                                                3) Зат мөлшері бойынша кальций карбонатының массасын табамыз:                                                            m (CaCO₃) =  3,5 моль •100 г/моль = 350 г                                                                                                        4) Әктастың құрамындағы қоспаның массасын анықтаймыз:                                                          400 г – 350 г = 50 г                                                                                                                                                     5) Әктастың құрамындағы қоспаның массалық үлесін есептейміз:

            50 г

ω  = –––––– = 0,125  ( немесе 12,5 %)

            400 г

                                                                                   Жауабы: 0,125 немесе 12,5% .                                                    

Калий карбонаты мен натрий карбонатынан тұратын  массасы  7 г  қоспаны күкірт қышқылымен өңдеді. Реакция нәтижесінде көлемі  1,344 л  (қ.ж.)  газ бөлінді. Қоспа құрамындағы натрий карбонаты мен калий карбонатының массалық үлесін есептеңіздер.

Берілгені:

m (қоспа) = 7 г

V (CO₂) = 1,344 л

(қ.ж.)

Т/к ω (Na₂CO₃)

ω (К₂CO₃)

 Шешуі:                                                                                                                                      

1) Реакция теңдеуін жазып,есептеуге қажетті қосылыстардың молярлық массаларын анықтаймыз:

Na₂CO₃ + H₂SO₄ = Na₂SO₄ + CO₂↑ + H₂O                                                                                                                                            1моль                                   1моль                                                                                                                          

K₂CO₃ + H₂SO₄ = K₂SO₄ + CO₂↑ + H₂O                                                                                                                                                     1моль                                1моль                               

М (Na₂CO₃) = 23•2+12+16•3 = 106 г/моль                                                                                                             М (К₂CO₃) = 39•2+12+16•3 = 138 г/моль                                                                                                                             2) Қоспадағы натрий карбонатының массасын х г деп белгілесек,қоспадағы калий карбонатының массасы (7-х) грамға тең болады. Яғни,

m(Na₂CO₃) = х г                                                                                                                                                  m(К₂CO₃) = (7- х) г                                                                                                                                                      Натрий карбонаты күкірт қышқылымен әрекеттескенде бөлінетін  газдың көлемін у л деп белгілесек, ал калий карбонаты күкірт қышқылымен әрекеттескенде бөлінетін газ көлемі            (1,344 - у) литрге тең болады:                                                                                                                            V₁= у                                                                                                                                                                         V₂ = (1,344 - у) л                                                                                                                                                      3) Реакция теңдеулеріндегі сәйкес заттардың формуласының үстіне белгіленген мәндерді қоямыз:                                                                                                                                                                                   х г                                                                у л                                                                                                                                                                                  Na₂CO₃ + H₂SO₄ = Na₂SO₄ + CO₂↑ + H₂O                   (1)                                                                    

 (7-х)г                                      (1,344-у)л                                                                                                                                                         K₂CO₃ + H₂SO₄ = K₂SO₄ + CO₂ ↑+ H₂O                       (2)                              

       х                     у       

  –––––––  =   ––––––                                                     (1)                          

     106                22,4                               

    (7 - х)                  

  –––––––   =  ( 1,344 - у)                                               (2)                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                               

      138

Бірінші теңдеуде  у-ті  х  арқылы өрнектейміз:

             22,4•х        

  у =   ––––––––                                                              (3)                          

               106                                                                   

                   22,4 • х                   

(1,344  -  ––––––––– ) •138 = 22,4 •(7 - х)                    (4)           

                        106                                                                                                                                                                             Теңдеуден х-тің мәнін табамыз:                                                                                                                                            185,472 - 29,16•х = 156,8 - 22,4•х                                                                                                                      6,76•х = 28,672                                                                                                                                                          х = 4,24                                                                                                                                                                                           m (Na₂CO₃)  = 4,24 г                                                                                                                                                                                 m (К₂CO₃)  = 7 – 4,24 = 2,76 г             

6) Карбонаттардың массалық үлестерін формула бойынша есептейміз:

                            m (Na₂CO₃ )            4,24 г

ω (Na₂CO₃) =  ––––––––––––  =  –––––––––  = 0,6057  ( немесе 60,57 %)

                             m (қоспа)                 7 г

                           m (К₂CO₃ )                2,76 г             

ω (К₂CO₃) =  ––––––––––––   =  –––––––––  =  0, 3943  ( немесе 39,43 %)                      

                                m (қоспа)                   7 г

Есепті тексеру. Әрбір карбонат күкірт қышқылымен әрекеттескенде бөлінген көмірқышқыл газының көлемін сәйкес теңдеулер бойынша есептеп алып, көмірқышқыл газының жалпы көлемін табамыз:                  

1) Na₂CO₃ + H₂SO₄  =  Na₂SO₄ + CO₂á + H₂O                                                                                                                                       

         1моль                                   1моль               

Реакция теңдеуі бойынша:

 106 г   Na₂CO₃    әрекеттескенде    22,4 л  CO₂ бөлінсе,                                                                                                           4,24 г   Na₂CO₃    әрекеттескенде    у ₁ л    CO₂   бөлінеді.   

             4,24 •22,4                    

 у₁ =  ––––––––––––  =  0,896 л    

                     106

2) K₂CO₃ + H₂SO₄ = K₂SO₄ + CO₂á + H₂O                                                                                                                                                                                                 1моль                                    1моль                                                                                 

Реакция теңдеуі бойынша:

 138 г   К₂CO₃    әрекеттескенде   22,4 л  CO₂ бөлінсе,                                                                                                                           2,76 г  К₂CO₃    әрекеттескенде   у ₂ л    CO₂   бөлінеді.  

             2,76 •22,4                    

 у₂ = ––––––––––––  =  0,448 л    

                    138

3) у = у ₁ + у ₂ = 0,896 + 0,448 = 1,344 л                                                                                                            Нәтиже есептің шартында берілген газдың көлеміне сәйкес келеді.                                                           

                                                                                      Жауабы: ω(Na₂CO₃) - 60,57 % ,                                                                                                                                                     

                                                               ω (К₂CO₃) - 39,43 %.

ЕСЕПТЕР

 1) Массасы  400 г  натрий селитрасы айырылғанда  33,6 л  оттек түзілді. Селитра құрамындағы қоспаның массалық үлесін (%)  есептеңіздер.                                                          

                                                                                Жауабы: 36 %.                                                                                                                                                                                                                                  

2) Құрамында  16 %  қосындысы бар  119 г  ізбестастан қанша литр көмірқышқыл газы бөлінетінін есептеңіздер.

                                                                                Жауабы: 22,4 л.    

3) Көлемі  67,2 л ( қ.ж.)  метан алу үшін жұмсалатын құрамында  3 %  қосындысы бар техникалық көмірдің массасын есептеңіздер.

                                                                                    Жауабы: 37,1 г.                                                                                                                                                                                                                   

 4) Көлемі 10 л  этан мен этиленнің қоспасының құрамындағы этиленнің массалық                 үлесі 28 % . Бром суындағы бромның массалық үлесі  3,2 % . Этан мен этиленнің қоспасымен  әрекеттесу үшін жұмсалатын  бром суының массасын есептеңіздер.

                                                                                   Жауабы: 625 г.                        

5) Натрий карбонаты мен калий карбонатының  10 г  қоспасы суда ерітіліп, оған артық мөлшерде алынған тұз қышқылымен әсер етілді. Реакция нәтижесінде бөлінген газ  натрий пероксидінің ерітіндісі арқылы өткізілді. Нәтижесінде бөлінген оттек көлемі  1,9 л   (қ.ж.)  сутек газын жағуға жеткілікті болды. Реакция теңдеуін жазып, қоспаның құрамын (%) есептеңіздер. 

                                                                                   Жауабы: ω(Na₂CO₃) - 56,5 % , 

                                                                                                     ω (К₂CO₃) - 43,5 %.                                                                                                                      

6) Массасы  1,8 г  натрий хлориді мен натрий иодидінің қоспасы суда ерітілді. Ерітінді  арқылы хлордың артық мөлшері өткізілгеннен кейін, натрий хлоридінің массасы  1,3 граммға тең болды. Бастапқыда алынған қоспа құрамындағы натрий иодидінің массалық үлесін (%) есептеңіздер.      

                                                                                    Жауабы: ω (Na І) - 45,6 %.                                                                                                                                                                                            

7) Құрамында фенол мен сірке қышқылы бар қоспаны нейтралдау үшін  20 %-қ  23,4 мл калий гидроксидінің ерітіндісі  (р = 1,1 г/мл) жұмсалды. Бастапқыда алынған қоспа бром суымен әрекеттескенде массасы  16,55 г  тұнба түзілді. Бастапқыда алынған қоспаның құрамын ( г) анықтаңыздар.

                                                                                     Жауабы: фенол 4,7 г, сірке қышқылы 28,6 г.

8) Мыс (ІІ) оксиді мен темір (ІІІ) оксидінің  31,9 г қоспасы сутегімен тотықсыздандырылды. Реакция нәтижесінде массасы  9 г су түзілді. Қоспадағы металдардың массалық үлесін есептеңіздер.

                                                                                     Жауабы: Сu - 22 %, Fe -78 % .  

9) Жабық ыдыста көлемі  1,5 л  (қ.ж.) күкіртсутек пен артық мөлшерде алынған оттектен тұратын қоспаны жақты. Реакция өнімі көлемі  49,2 см³  суда ерітіліп, нәтижесінде  1,64 % -қ қышқыл ерітіндісі алынды. Бастапқыда алынған қоспаның құрамын (л) анықтаңыздар.

                                                                                    Жауабы:  Н₂S - 0,22 л, O₂ -1,28 л.

10) Темір мен күкірт ұнтағынан тұратын қоспа қыздырылып,тұз қышқылының ерітіндісінде толық ерітілді. Реакция нәтижесінде (қ.ж.) бөлінген  4,48 л  газ қорғасын (ІІ) нитратының ерітіндісі арқылы өткізілгенде массасы  23,9 г  тұнба түзілді. Бастапқыда алынған қоспаның құрамын (г) анықтаңыздар. 

                                                                                    Жауабы:  Fe - 11,2 г, S -3,2 г.      

11)  Массасы  16 г  калий хлориді мен натрий хлоридінің қоспасын артық мөлшерде алынған концентрлі күкірт қышқылының ерітіндісімен өңдегенде көлемі  5,6 л  хлорсутек газы түзілді. Қоспаның құрамын (г) анықтаңыздар.       

                                                                                     Жауабы: KCІ -7 г, NaCІ - 9 г.            

12) Күкірт қышқылы мен азот қышқылының қоспасынан тұратын массасы  630 г ерітіндіге барий хлоридінің артық мөлшерін қосқанда массасы  46,6 г тұнба түзілді.Түзілген тұнбаны бөліп алғаннан кейін қалған қышқыл ерітіндісін нейтралдау үшін  40 % -қ  100 мл калий гидроксидінің ерітіндісі  (р = 1,4 г/мл) жұмсалды. Бастапқы ерітіндідегі азот қышқылының массалық үлесін есептеңіздер.

                                                                                    Жауабы: 6 %.