Отан деп соққан жүрегі - научная работа

Тоқтыбаева Анель Асылханқызы

Астана қаласы, № 58 мектеп-гимназиясы,

9 «А» сынып оқушысы

«ТӘУЕЛСІЗДІК БОЛҒАН ТІЛЕГІ, ОТАН ДЕП СОҚҚАН ЖҮРЕГІ»

Отанымыздың басына төнген қасіретті жылдар ананы - жесір, баланы – жетім қылған алапат соғыстың зардабы халықымызды есеңгіретіп кетті. Бұл зұлматтың тарих қойнауна кеткеніне жарты ғасырдан асса да, халық жадынан әлі ұмытылған жоқ.

Сол жылдары қаншама аталарымыз бен әжелеріміз, әкелеріміз бен аналарымыз, ағаларымыз бен апаларымыз отан үшін жан алып, жан берсіп қиын күндерді бастан өткізіп көбісі майдан шебінде жандарын пида етті. Ал аман қалғандары елге мүгедек болып оралды. Бұл күнде жеңістің тірі қалған куәгерлері саусақпен санарлық. Яғни Мұқағали айтқандай «Бірі кетіп келместің кемесіне, бірі күтіп әнеки жағада тұр» демекші қаһармандардың қатары сиреді. Бүгінгі қазақ елінің өскелең ұрпағын патриотизмге тәрбиелеудің бірден - бір жолы батыр бабаларымыздың ерлік істерін ұрпақ санасына сіңіру. Биылғы жылы осы жеңістің 70 жылдығы аталып өтпек. Осыған орай көптеген іс-шаралар өткізіліп жеңістің маңызымен тағылымы насихаталуда.

Сондықтанда ел басымыз Н.Назарбаевтің: « - Ұлы Отан соғысының қаһарлы күндері алыста қалса да Жеңісті жақындатқан біздің аға буын қаһармандарымыздың ерліктері келер ұрпақтың жадында мәңгі сақталатын болады» - деуі бүгінгі ұрпақтың жадында сақталар сөзсіз. Соның айқын бір дәлелі Ұлы Отан соғыстың батыры, ардагері, еліміздің мақтанышы менің атам Тоқтыбаев Мұхаметжан туралы тоқталмақпын. (қосымша № 1)

Мен біз мақтан тұтатын, менің атам  - 1919 жылы туған, Павлодар қаласының, Жетінші ауылдың тұрғыны, екі соғыс совет-фин және Ұлы Отан соғысына қатысқан ардагер Тоқтыбаев Мұхаметжан атам жөнінде сөз қозғағым келіп отыр, ол неміс басқыншыларынан Отанды қорғай отырып өзінің солдаттық парызын толыққанды өтеді. Өкінішке орай, атамды көре алмадым, ол 1989 жылы дүниеден озды. Бірақ әкемнің және туысқандарымның айтуы бойынша, сонымен қатар сақталған құжаттардың көмегімен, мен атамның өмірінің кейбір сәттерін қалпына келтірдім.

Қандай отбасында дүниеге келгені туралы мағлұмат жоқ. Туыстарымның айтуынша, атам ана – анасынан ерте айырылып қалған. Екі түрлі пікірлері бар:

1.     Ашаршылық кезде ата – анасынан айырылды.

2.     Құқық – сүргін уақытында, бала кезде интернатқа түсті.

Не бәрі 20 жасында, 1939 жылдың 26 қарашада Шортанды ауданның әскери комитетінің бұйрығымен Қенес Одағының әскеріне шақырылып, соғысқа атанды. (қосымша № 2) Сол уақытта жан түршігетін совет-фин соғысы болып жатты, кейбір деректерде ол қысқы соғыс деп аталды. Бұл соғыс жөнінде атам өз балаларына сол бір қиын және ерлік жасаған уақытты сараңдықпен әңгімелеген.

1940 жылы соғыс аяқталғанан кейін үйге оралады. 1941 жылғы қайтадан Кеңес одағының бұйырығымен соғысққа алып кетеді. Бұл соғыста атам гвардия сержанты атағымен жаяу әскер қатарында болды. Бұл соғыста атам гвардия сержанты атағымен жаяу әскер қатарында болды. Менің атам Белорусия, Украина, Польша соғыстарында 20-дан астам қалаларды жаудан азат етуге қатысқан. Атамды марапаттаған құжаттар бойынша ұрыстың көп бөлігін ол Кавказ соғысында өткізген. 1944 жылы Феодосия, Севостополь қалалары және Карпат Жотасын азат еткен еңбектері үшін Кеңес Одағының Жоғарғы Бас қолбасшысы Маршал Сталиннің бұйрығымен куәлік пен медальдармен марапатталды. (қосымша № 3)

Атамның әскери жолы оңайға соққан жоқ, ол үш рет өлім ауызынан қалды. Алғаш рет атылған бомбадан оны топырақпен көміп тастап, үш күннен кейін солдаттармен табылған, бұл Феодосия қаласын бомбылаған уақытта болған оқиға.

Екінші рет – Мұхаметжан ата майданға азық-түлікті апара жатқан кезінде машиналардың бірінің соқтығысуы кезінде болған. Сол кезінде ол есінен танып, бас жарақатын алған. Әскери инспекция оны өлген деп санап «өлгендер» белгісі бар машинаға салады. Дегенмен, біраз уақыттан соң Мұхаметжан ата өз-өзіне келген кезінде солдаттар таң қалады.

Үшінші жағдай, Карпат Жотасын азат еткен кезде болған оқиға. 17 адамнан құралған автоколлона минасы бар алаңды байқамай үстін басып өтеді. Минадан жарылған машина бірнеше секунд ішінде сыртқа тасталады. Рөлде отырған солдат екі қолын бірден жоғалтады, ал атам сол жақ аяғынан тізесіне дейін айрылады, нәтижесінде оған сол жерде алғашқы медициналық жәрдем көрсетіліп, ұйықтатусыз аяғына ампутация жасайды.  Оны ессіз күйде жақын ауруханаға жеткізіп, ол онда 6,5 ай аурухана төсегінде жатып шығады. Сөйтіп, ол өлім аузынан қалды.

Мұхаметжан атамна жауының жеңіліске ұшарағанын көру өмірге оралуға күш берді.

Отанымызға Мұхаметжан ата соғыс аяқталған соң келді, одан бір жылдай емделу курстарынан өтті.

Емделгеннен кейін мүгедек болуына қарамастан Мұхаметжан ата 1946 жылы 1 қаңтарда әжем Мұқтыбаева Дәметкенге үйленді. (қосымша№ 4) Олар сол қиын уақыттарда сегіз баланы тәрбиелеп өсірді. (қосымша № 5)Дәметкен әже Жоғарғы Совет КСРО Президиумының жарғысымен, ҚазССР Жоғарғы жарғысымен «Ана даңқы» медалімен марапатталды, оған сақталған құжаттар дәлел. (қосымша № 6)

1946-1971 жылдары Мұхаметжан ата Целиноград ауданының Косчеку ауылында күзетшіден шопырлыққа дейін де жұмыс жасаған. 1971 жылы жасына қарай еңбек демалысына шықты.

Еңбек демалысына шыққаннан кейін өмірінің сонына, яғни 1989 жылға дейін балаларын тәрбиелеп, үйлендіріп, немерелерін еркелетіп өсірген. Әкімнің айтуынша атам оларға бала кезінен Абылай хан, Қобыланды батырдың, Алпамыс батырдың аңыздарын, әнгімелерін оқыған. Бала кезінен батырлыққа, патриотизімге үйреткен. Ал өзінін соғыстағы ерлігі туралы атам аса көп айтқан емес. Апамның айтуынша, Мұхаметжан атамды құрметті қонақ ретінде Мәскеудегі ВДНХ көрмесіне екі рет шақырды. Соған қарағанда атамның он саусағынан өнер тамған шебер болған болу керек.

1977 жылы 24 тамызда Еңбекқор депутаттар кеңесі Целиноград облыстық Атқару комитетінің бұйрығымен Мұхаметжан ата Отан алдындағы еңбегі үшін қолмен жүргізетін «Запорожец» автокөлігімен марапатталды. (қосымша № 7)

Мұхаметжан ата – мейірімді және ақ көңіл адам болған. Өмір сүрген жерінде аса құрметті кісі болған. Әрқашан кішіге де үлкеге де ақыл кеңесін аямаған. Оның балалары, немерелері және шөберелері әрқашанда есімізде сақтап, атамызды үнемі мақтан тұтамыз.

Атам мен әжемнің балаларын тәрбиелеп өсірген қарашаңырағы әлі де сақталған. Целиноград ауданының Косчеку ауылында соғыстан кейін өмірін сол жерде өткізген және де сол жерде атам да әжем де жерленген. Жыл сайын біз отбасымызбен зираттарына баруды ұмытпаймыз. (қосымша № 8)

Бұл әрине «өлі разы болмай, тірі баймайды» дегенге саяды.

Көбіне атам туралы ауызша мәліметтер ғана қалған. Барлық құжаттарды мен Целиноград ауылындағы әкімшілігінің мұрағатынан іздестіріп жинақтадым. Аз болса да, атамнан қалған деректерді жинақтап арнайы альбом жасадым. Атам туралы деректер аз болса да, мен әлі де ғылыми жетекшіммен зерттеулерді өткіземін. 

Қаһарлы жылдардың бір де бір күні біздің құрметті ардагерлерімізбен ұмытылмаған, сол жылдар қаншама қайғы-қасірет әкелді. Олар өшпес батырлықтың бағасымен біздің халқымызға жеткен Жеңіс Күнін ерекше жылулықпен қарсы алады.

9 мамыр – ерекше күн. Сол жылдардағы қайғылы оқиғалардың адамзат жадынан өшпегені қандай жақсы. Соғыс әкелген қаншама тауқыметтерді естен шығармасақ, әлемде бейбітшіліктің орнауына күмән жоқ.

Қорытындылай келсек, әлі де болса Ұлы Отан соғысында ерен ерлік көрсеткен аталарымыз бен әжелерімізді түгендеген жоқпыз. Яғни, жыл сайынғы Ұлы Жеңістің мерекелерінде соғыстағы ерліктерімен белгілі болған батырлармен қатар, белгісіз батырларымызды да анықтауға барынша назар аударсақ нұр үстіне нұр болар еді демекпіз.

Осаған орай мен өзім атамның соғысқа қатысқандығы көрсеткен ерліктері атқарған қызметтері тағы басқа мәліметтерді жинақтап «Алғыс арқалаған азамат» тақырыбында альбом дайындадым. (қосымша № 9)

Бабалар ерлігі ешкешан ұмытылмайды. Олардың ерлік істерін кейінгі ұрпаққа насихаттау тарату айтып отыру барлығымыздың міндетіміз әрі борышымыз болмақ. Мұндай күндер енді қайталанбаса екен, керісінше қой үстіне бозторғай жұмыртқалаған бейбіт заман жалғасын тауып аспанымыз ашық еліміз тыныш бейбітшілк жасай берсін -  Сонда ғана еліміз ертеңгі болашаққа қадам басып, «Нұрлы жол» бағдарламасы іске асып, өркениетті елдердің қатарына қосылып, бақуатты елге айналғанда ғана 2050 «Мәңгілік ел»  идеясының жүзеге асатыны белгілі. Тек сол жолдағана аянбай еңбек етуге жазсын. Тәуелсіздігіміз баянды болғай.

Құжаттар сөйлейді

Қосымша № 1

Тоқтыбаев Мухаметжан 1917/19 – 1989 жж.

Отбасы альбомынан

Қосымша № 2

«Қысық соғысқа» шақырылған туралы құжат

Қосымша № 3

Кавказдағы шайқасқа қатысқан үшін марапаттаған құжаттар

Қосымша № 4

1946 жылы әжем Даметкенмен некеге тұрды

Қосымша № 5

Мухаметжан атамның сегіз баласы

Қосымша № 6

Даметкен әжем «Ана даңқы»

Қосымша № 7

1978 жылы Мухаметжан атаға «Запорожец» автокуәлігін сыйлады

Қосымша № 8

Атам және әжемнің Целиноград ауданындағы Косчеку аулындағы зираты

Қосымша № 9

Атамна арнаған естелік альбом