Чоон-Хемчик кожууннун Чадаана хоорайнын 3 дугаар ортумак школазы
Ажык кичээл
8 кл
«Демдек «ортээ»»
Тыва дыл болгаш чогаал башкызы:
Ооржак Шораана Алимовна
2015-2016 ооредилге чылы
Кичээл-оюн
«Демдек ортээ»
(Чангыс чугула кежигуннуг домактарга катаптаашкын)
Кичээлдин сорулгалары:
Чангыс чугула кежигуннуг домактар дугайында билигни быжыглаары.
Ребустар, улегер домактар болгаш мергежилгелер дузазы-биле уругларнын аас чугаазын сайзырадыр.
Улегер домактарнын ханы утказын сайгарар ажылды чорутпушаан, уругларны эп сеткилдиг болгаш тура-соруктуг болурунга кижизидер.
Кичээлдин дерилгези:
Самбырада дараазында улегер домактарны улгаттыр бижээш аскан:
Аныяандан адын камна, чаазындан эдин камна. Эргээ оорениринден бергээ оорен. Чаг берген кижи-биле чаргы кылбас.
Кичээлдин чорудуу:
Организастыг кезээ.
Киирилде беседа:
- Богун эрткен кичээлдерге ооренген темаларывысты катаптаары-биле кончуг солун оюн-кичээл эрттирер бис. Ук оюннун туннелинде бис чангыс чунула кежигуннуг домактар дугайында билиивисти быжыглап алыр бис. Ойнап тура дыка солун онаалгаларны кылыр бис. Оюнче киреринин мурнунда эрткен темаларывысты сактыптаалынарам.
- Чангыс чугула кежигуннуг домактар деп чул?
(Бир болза кол созу азы бир болза моглекчизи бар домак)
- Чангыс чугула кежигуннуг домактар кандыг хевирлерлигил?
(Чангыс чугула кежигуннуг домактар ийи болукке чарлыр: соглекчи хевирлиг чангыс чугула кежигуннуг домактар, кол сос хевирлиг чангыс чугула кежигуннуг домактар).
Чанегыс чугула кежигуннуг домактар ийиги черге кежигуннеринин аайы-биле канчаар ангыланырыл?
(Делгеренгей болгаш делгеренгей эвес).
- Ук домактар каш болуктугул?
(Дорт болуктуг: тодаргай арынныг, тодаргай эвес арынныг, арын чок, ат домаа).
- Тодаргай арынныг домак деп чул?
(Соглекчизи бар, кол созу чок, ынчалза-даа кылдыныгны кым кылганын арын кожумаандан азы коргузукчузунден даап бодап тып болур домак).
- Тодаргай эвес арынныг домак деп чул?
(Соглекчизи бар, кол созу чок, кылдыныгны кым кылганы билдинмес домактар).
- Арын чок домак деп чул?
(Кылдыныг кандыг-бир тодаргай кижиге хамаарышпас, колдуу бойдустун болуушкунун айыткан, чугле соглекчизи бар домактар).
- Ат домактары деп чул?
(Ат домактарында чугле кол сос бар, кандыг-бир чувени анаа-ла адаар домактар).
Оюн «Демдек ортээ»:
- Эр хейлер! Ам оюнувусче кириптээлинер.
Оюнувусту «Демдек «ортээ»» дээр. Кичээлге ооренген темавыска хамаарышкан айтыргларны харыылап, мергежилгелерни кууседир бис. Эн-не долу чараш харыы берген оореникчи дорт булуннуг жетон, а харыы арай-ла долу эвес, ынчалза-даа шын болза, уш булуннуг жетон алыр. Дорт булуннуг жетон «4» деп санны, уш булуннуг жетон «3» деп санны бээр. Клпасстын ийи одуруу ийи ангы команда болур. Туннелинде жетоннарынын илередип турар санынын аайы-биле тунун кадыптарга ажылдап алыр демдээнин ортээ унуп кээр. «5» демдектин ортээ 50-декн оору туннуг сан, 50-ден 40 аразында болза «4» демдек ортээ, оон кудулаарга «3», «2» демдектер салдынар. Ынчангаш, команда бурузу эки демдектин ортээн ажылдап алырын кызыдар.
Оюннун кезектери:
а) Ребустар тывары.
Одуруг (команда) бурузунге беш-беш ребустар улеп бээр. Команда бурузу оларны тыпкаш, олардан домактар чогаадыр. Ребустарда фразеологизмнер кирген. Оларнын утказын база тайылбырлаар.
б) Айтырыгларга мурнай харыыла:
- Тыва дылда каш чугаа кезээ барыл?
- Чугаа кезектери каш болукке чарлырыл?
- Домактар чугула кежигуннеринин аайы-биле канчаар ангыланырыл?
- Домактар ийиги черге кежигуннеринин аайы-биле канчаар ылгалырыл?
- Чугаалаар сорулгазынын аайы-биле каш янзылыгыл?
- Ат домактарындан чогаадынар.
- Тодаргай арынныг домактардан чогаадынар.
в) Домактар чогаадыры.
Дараазында состер-биле чаныгс чугула кежигуннуг домактардан чогаадынар:
Кус, кыш, аалдар, кыштаглаар, ноябрь, дыннадым.
г) Созуглел-биле ажыл.
Команда бурузунге созуглел бээр. Ук созуглелде чангыс чугула кежигуннуг домактарны тыпкаш, домак кежигуннеринин аайы-биле аас-биле сайгарар.
д) Ребустардан чогаадынар.
Команда бурузу улегер домактар тургузар ребустар чогаадыр. Удурланыкчы команда оларны тывар. 3-4 хире минута бээр.
е) Самбырада улегер домактар-биле ажыл.
Оюннун бо кезээнге жетон бербес. Улегер домактарга хамаарыштыр оореникчи бурузу бодалын илередип, аразында оларнын утказын ханы сайгаргаш, туннээр.
Эн хой жетон алган командага эки демдектер бээр.
Онаалга.
«Чаг берген кижи-биле чаргы кылбас» деп улегер домакты домак кежигуннеринин аайы-биле сайгаргаш, утказын делгередир тайылбарлаар.
Туннел.
- Команда бурузу эки идекпейжи киришкен, эр хейлер!
- Бо кичээлден силер чуну эн-не сонуургадынар?
- Чаа чуну билип алдынар?
Чангыс чугула кежигуннуг домактар дугайында билиивисти оюннун дузазы-биле быжыглап алган бис бе?
- Ажылдап алганынар жетоннар-биле «садып» алган демдектеринерни салыр-дыр мен. Дараазында кичээлинерге белеткенип алынар. Байырлыг!
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.