Открытый урок на тему "Өбүгэ оонньуулара" (8 класс)

Темата: «Обугэ ойу уьугуннарар оонньуулара»

8 кылаас

Учуутал- Матчитов И.С.

Открытый урок

Сыала: обугэлэрбит оонньууларын билиьиннэрии,

Обугэ айбыт остуол оонньууларын нонуо о5о толкуйдуур дьо5урун сайыннарыы,

о5о бигээн, имэрийэн, тутан–хабан, тэннээн, холоон, сааьылааннаардыыр дьо5урун сайыннарыы

1.Тэрээьин чааьа

2.Учуутал беседата : «Обугэлэрбит оонньууларын билиьиннэрии»

3.хаамыска оцоруу

4.Тумук

1.Тэрээьин чааьа

Утуо кунунэн, о5олор! Бугун биьиги обугэлэрбит айбыт остуол онньууларын билсиэхпит, оонньуу быраабылатын билиэхпит уоннаоцорон коруохпут.

2.Учуутал беседата: «Саха торут оонньуулара»

- Саха дьоно былыр-былыргыттан иллэц кэмнэрин оонньоон-корулээн атааралларын астыналлара. Кыьыммыт кылгас куннээх, уьун тууннээх буолан, куну-дьылы кылгатаары, туун хойукка диэри оонньуу арааьын тэрийэллэрэ. Ордук ыраахтан хоноьо кэлэн хонно5уна, оьоххо сыалаах эт дыргыччы буьан, остуолга хоторуллунна5ына, ирэ-хоро кэпсэтэ-кэпсэтэ, аьаан-сиэн бутэн баран, араас уьуйээннэри кэпсэтэн, обугэлэрин оонньууларын санаьар эбиттэр.

• Хабылык Хабылык XVI уйэ5э ебугэлэрбит киэЬээ аайы алаастарынан бэйэ – бэйэлэрин ынырсан оонньууллара. Хабылык хабарга уксугэр икки буолан, ардыгар элбэх буолан ооньууллар. Хабааччы хабылыгы барытын биир ытыЬыгар сааЬылаан мунньар уонна сэрэнэн уоЬээ оро быра5ар, хабылык остуолга туЬуон иннинэ илиитин кохсун тоЬуйан биэрэр. Илии кохсугэр хас хабылык баарынан эмиэ уоЬээ быра5ан баран, туЬуутугэр ытыЬынан хабан ылар. Хаппыт хабылыгын остуолга иккилии быра5ар, паарата суох хабылыгы ылар. Элбэх хабылыктаах киЬи кыайар.

• Туос ынахтар Обугэлэрбит туостан о5олоругар ынахтары онороллоро. Ол туос ынахтарынан маннык оонньууллара. Бу оонньууга икки киьи оонньуур. Биирдии киьиэхэ биирдии туос ынахтаахтар. Ынахтарын аатын этэллэр. Остуолга тардыллыбыт сурааЬынна утарыта туруораллар. Хамаанда бэрилиннэ5инэ ынахтарын урэллэр. СурааЬынтан таЬаарбыт киЬи ына5а кыайар. Бу оонньууга ким уЬун тыыннаах кыайар. Бу оонньуу о5о доруобуйатыгар тыната сайдарыгар кемелеЬере. Ыаллаах оонньуулларыгар кэтэх хаЬаайыстыбаларыгар суеЬу оностоллоро; кыра о5олор быалаан баран соЬо оонньууллара;

• О5устар харсыьыылара Бу онньууга икки о5о оонньуур. Талахтан оноЬуллубут о5устарын ааттыыллар уонна курэххэ киллэрэллэр. Муоста5а тардыллыбыт сурааЬынна а5алан утарыта туруораллар. Хамаанда бэрилиннэ5инэ харсыЬыннараллар. Муоста5а тардыллыбыт линияны аЬарбыт о5ус кыайыылаахбуолар. Бу ооннууга ким куустээх илиилээх, тулуурдаах кыайар.

• Тырыынка Тырыынка масс ахсаана 30-40 буолуон соп. Бу оонньууга хас да буолан оонньуохха соп. Бастакы оонньооччу тырыынканы барытын уна илиитигэр хамт утар. УоЬэттэн остуолга быра5ар. Бастаан мэЬэйэ суох сытар тырыынкалары хомуйар. Онтон мэЬэйдэри биир атын тырыынка комотунэн туоратар, хамсаппакка ыла сатыахтаах. Ким элбэхтырыынканы ылбыт киЬи кыайар.

• Тыксаан Тыксаан оонньууга тала5ы ортотунан анардаан, уьуна 2см гына оноьуллубут фишкалар наадалар. Биир фишка бэлиэлээх буолар. Фишкалары остуолга быра5абыт. Биир бэлиэлээх фишканан атын фишкалары тарбахпытынан тыгабыт. Хаьан сыыьыаххар диэри таба-таба бара тура5ын. Ким элбэх фишкалаах кыайар. Сыыьа таппыт киьи уочараттан туораан иьэр.

• Сыалы табыы Бу оонньууга икки киьи утарыта корсоллор. Быа5а баайыллыбыт сиэл токунук мээчиги ынах муоьугар киллэриэхтээхтэр. Мээчиги ким тургэнник киллэрбит киьи кыайар.

• Быаны эрийии Бу оонньууга икки киьи утарыта тураллар. Икки оттугэр мастаах быалаахтар. Хамаанда бэрилиннэ5инэ быаларын мастарыгар эрийэллэр. Ким тургэнник ортотугар баар мээрэйи ааспыт киьи кыайар.

• Хаамыска Хаамыска XVII уйэ5э нууччалар а5албыттар. Ерус кыра таастарынан оонньууллар эбит. Ол иЬин “камушки” диэн ааттан тахсыбыт. Хаамысканы биир отто 1,5 см кубик мастан оноЬуллар. Ахсаана 5 буолуохтаах. Оонньууга 4-5 киЬи кыттыан соп. Биир хаамыска кэрдиистээх, ол баЬылык буолар. Ыытааччы хаамысканы уоЬээ быра5ар. Оонньооччу дьон хабан ылыахтаахтар. Кимиэхэ баЬылык тубэспит ол са5алыыр. Бастакы оонньооччу биэс хаамысканы уна илиитигэр ылан биирин уоЬэ, туордун остуолга ыЬа быра5аат, уоЬэ бырахпыт хаамыскатын хабар. Онтон биир хаамысканы уоЬээ быра5ар, атыттары хамсаппакка эрэ остуолтан биири ылаат уоЬэ бырахпытын хабар. Хаалбыттарын биирдиилээн остуолтан хомуйар, бырахпыт хаамыскатын олорго холбуу уна ытыЬыгар хабан иьэр. Итинник биир хаамысканы уоЬэ быра5а - быра5а, атыттар ыыЬа быра5аат – иккиЬигэр остуолтан иккини биирдэ, усуЬугэр – бастаан биири, онтон уЬу биирдэ, тордуЬугэр – туорду бииргэ холбуу хабар, бэсиЬигэр-биирдии хаамысканы остуолга субуруччу уурар. Онтон барыларын биирдэ сотон ылар. Ити курдук бара турар.

3.Хаамыска оцоруу.

Билигин мастан хаамыска оцоруохпут. Биьиги биэс кубик оцоруохтаахпыт. Хаамыска биир отто 1,5 см буолуохтаах. Биир хаамыска кэрдиистээх, ол баЬылык буолар.

Туттар тэриллэр: харандаас, линейка, эрбии, быьах, наждачнай бумаа5ы.

5.Тумук.

Хаамыскабытын оцорон баран оонньоон кордоруу.

Обугэ угус оонньуута билигин умнуллубут. Сахалар толкуйдаабыт мындыр оонньуулара о5о толкуйдуур, хамсанар дьо5урун сайыннарар. Ол иьин, бу оонньуулары соргутэн, о5олорго, ыччаттарга уорэтэн, ойдорун саыйннаран, еруутун иллэн кэмнэ оонньуур кыахтаналларын ситиьии.