Открытый урок на тему Гимнастические упражнения

Сабақтың тақырыбы:    

Сабақтың мақсаты :

     1. Білімділік :                 Итерілу,сырғанау,сырғанайтын және адымдайтын жүрістер техникасы  элементерін

                                             сақтап алма-кезек екі адымды жүріспен қозғалуды үйрету. 4000 м қашықтықты жүріп өту

     2. Денсаулық сақтау :   Шапшандық, икемділік және күш сапаларын дамыту.

     3. Тәрбиелік:                  Сабақтағы барлық жүктемені дұрыс орындау. Тәртіпке тарту.

     Спорт құралдары:  шаңғы, шаңғы таяқтары, жалаушалар.

     Өткізілетін күні : ________________                                           Сынып : 9 сынып    

     Өткізілетін орны:  спорт алаңы                                                      Уақыты: 45 мин

№	Жаттығулар	Уақыты	Әдістемелік нұсқаулар
1	Кіріспе бөлімі Сапқа тұрғызу. Сабақтың мақсатын түсіндіру. Саптағы жаттығулар :        Оңға, солға, айналып бұрылу.        Секіріп бұрылу. Жалпы дамыту жаттығуларын таяқпен жасау Шаңғыларын кию. Саптағы жаттығулар шаңғымен. -          аяқ ұшын айналып бұрылу -          аяқ өкшесін айналып бұрылу -          сілтей 180 градусқа бұрылу Оқу-жаттығу алаңына шаңғымен шығу, Таяқсыз сырғанау.	15 мин 1 мин 30 сек 30 сек 3 мин 1 мин 2 мин 8 мин	Спорт.киіміне назар аудару. Бір адамдай істеу. Арқаны түзу ұстау. Шаңғыны дұрыс киюді қадағалау. Шаңғы таяқшалрын дұрыс ұстау Шаңғы қозғалыс ережелерін сақтап, сырғанау.
2	Негізгі бөлім Итерілу, сырғанау, сырғанайтын және адымдайтын жүрістер техникасы элементерін сақтап алма-кезек екі адымды жүріспен қозғалуды үйрету. 1.Шаңғы техникасын түсіндіру, көрсету. Имитациялық жаттығулар - жартылай бүгілген аяқпен, қысқа адыммен жүру -  орында сілтеу, жартылай бүгілген бір аяқпен, екінші аяқпен және қолдарымен келісімді сілтеу қозғалыстарын орындау. -  табанымен соңғы итерілу орындау -  толық адым жасап, қол қозғалысымен жүру 2. алма-кезек екі адымды жүріспен қозғалуды үйрету. -          итерілу -          сырғанау -          сырғанайтын және адымдайтын жүрістер Осы жүрістер техникасы элементтерін сақтап алма-кезек екі адымды жүріспен қозғалу.	27 мин 3 мин 3 мин 3 мин 3 мин 3 мин 2 мин 2 мин 2 мин 6 мин	Жаттығу шаңғы таяқшасыз орындалады Жаттығу шаңғы таяқшасыз орындалады Толық итерілу Көбірек сырғанау Қауіпсіздік ережесін сақтау.
3	Қорытынды бөлімі 1. Сапқа тұрғызу    2. Сабақтың қорытындысын жасап бағалау.    3. Шаңғыларын шешіп, қардан тазалап           тапсыру.        4. Ұйымдастырып қайтару	3 мин	Үйге тапсырма беру.

Сабақтың тақырыбы

     Сабақтың мақсаты :

     1. Білімділік :                 Итерілу,сырғанау,сырғанайтын және адымдайтын жүрістер техникасы  элементерін

                                             сақтап алма-кезек екі адымды жүріспен қозғалуды бекіту. 4000 м қашықтықты жүріп өту

     2. Денсаулық сақтау :   Шапшандық, икемділік және күш сапаларын дамыту.

     3. Тәрбиелік:                  Сабақтағы барлық жүктемені дұрыс орындау. Тәртіпке тарту.

     Спорт құралдары:  шаңғы, шаңғы таяқтары, жалаушалар.

     Өткізілетін күні : ________________                                           Сынып : 9 сынып    

     Өткізілетін орны:  спорт алаңы                                                      Уақыты: 45 мин

№	Жаттығулар	Уақыты	Әдістемелік нұсқаулар
1	Кіріспе бөлімі Сапқа тұрғызу. Рапорт тапсыру. Сабақтың мақсатын түсіндіру. Саптағы жаттығулар :        Оңға, солға, айналып бұрылу.        Секіріп бұрылу. Жалпы дамыту жаттығуларын таяқпен жасау Шаңғыларын кию. Саптағы жаттығулар шаңғымен. -          аяқ ұшын айналып бұрылу -          аяқ өкшесін айналып бұрылу -          сілтей 180 градусқа бұрылу Оқу-жаттығу алаңына шаңғымен шығу, Таяқсыз сырғанау.	15 мин 1 мин 30 сек 30 сек 3 мин 1 мин 2 мин 8 мин	Спорт.киіміне назар аудару. Бір адамдай істеу. Арқаны түзу ұстау. Шаңғыны дұрыс киюді қадағалау. Шаңғы таяқшалрын дұрыс ұстау Шаңғы қозғалыс ережелерін сақтап, сырғанау.
2	Негізгі бөлім Итерілу, сырғанау, сырғанайтын және адымдайтын жүрістер техникасы элементерін сақтап алма-кезек екі адымды жүріспен қозғалуды бекіту. 1.Шаңғы техникасын түсіндіру, көрсету. Имитациялық жаттығулар - жартылай бүгілген аяқпен, қысқа адыммен жүру -  орында сілтеу, жартылай бүгілген бір аяқпен, екінші аяқпен және қолдарымен келісімді сілтеу қозғалыстарын орындау. -  табанымен соңғы итерілу орындау -  толық адым жасап, қол қозғалысымен жүру 2. алма-кезек екі адымды жүріспен қозғалуды үйрету. -          итерілу -          сырғанау -          сырғанайтын және адымдайтын жүрістер Осы жүрістер техникасы элементтерін сақтап алма-кезек екі адымды жүріспен қозғалу.	27 мин 3 мин 3 мин 3 мин 3 мин 3 мин 2 мин 2 мин 2 мин 6 мин	Жаттығу шаңғы таяқшасыз орындалады Жаттығу шаңғы таяқшасыз орындалады Толық итерілу Көбірек сырғанау Қауіпсіздік ережесін сақтау.
3	Қорытынды бөлімі 1. Сапқа тұрғызу    2. Сабақтың қорытындысын жасап бағалау.    3. Шаңғыларын шешіп, қардан тазалап          тапсыру.        4. Ұйымдастырып қайтару	3 мин	Үйге тапсырма беру.

Шаңғы дайындығы сабағының күнделік жоспары № 51

     Сабақтың мақсаты :

     1. Білімділік :               Алшақ қойылған таяқтармен итерілу секілді техника элементтерін сақтай бір мезгілде екі

                                           адымды жүріспен қозғалуды үйрету. Итерілу,сырғанау,сырғанайтын және адымдайтын

                                           жүрістер техникасы  элементерін сақтап алма-кезек екі адымды жүріспен қозғалуды

                                           жетілдіру. 4000 м қашықтықты жүріп өту

     2. Денсаулық сақтау : Шапшандық, икемділік және күш сапаларын дамыту.

     3. Тәрбиелік:                Сабақтағы барлық жүктемені дұрыс орындау. Тәртіпке тарту.

     Спорт құралдары:  шаңғы, шаңғы таяқтары, жалаушалар.

     Өткізілетін күні : ________________                                           Сынып : 9 сынып    

     Өткізілетін орны:  спорт алаңы                                                      Уақыты: 45 мин

№	Жаттығулар	Уақыты	Әдістемелік нұсқаулар
1	Кіріспе бөлімі Сапқа тұрғызу. Рапорт тапсыру. Сабақтың мақсатын түсіндіру. Саптағы жаттығулар :        Оңға, солға, айналып бұрылу.        Секіріп бұрылу. Жалпы дамыту жаттығуларын таяқпен жасау Шаңғыларын кию. Саптағы жаттығулар шаңғымен. -          аяқ ұшын айналып бұрылу -          аяқ өкшесін айналып бұрылу -          сілтей 180 градусқа бұрылу Оқу-жаттығу алаңына шаңғымен шығу, Таяқсыз сырғанау.	15 мин 1 мин 30 сек 30 сек 3 мин 1 мин 2 мин 8 мин	Спорт.киіміне назар аудару. Бір адамдай істеу. Арқаны түзу ұстау. Шаңғыны дұрыс киюді қадағалау. Шаңғы таяқшалрын дұрыс ұстау Шаңғы қозғалыс ережелерін сақтап, сырғанау.
2	Негізгі бөлім Алшақ қойылған таяқтармен итерілу секілді техника элементтерін сақтай бір мезгілде екі адымды жүріспен қозғалуды үйрету. Итерілу, сырғанау, сырғанайтын және адымдайтын жүрістер техникасы элементерін сақтап алма-кезек екі адымды жүріспен қозғалуды жетілдіру. 1.Шаңғы техникасын түсіндіру, көрсету. Имитациялық жаттығулар - жартылай бүгілген аяқпен, қысқа адыммен сырғанау -  орында сілтеу,жартылай бүгілген бір аяқпен, екінші аяқпен және қолдарымен келісімді сілтеу қозғалыстарын орындау. -  табанымен соңғы итерілу орындау -  толық адым жасап, қол қозғалысымен сырғанау 2. Аяқтың итерілу қозғалыстарын үйрету -      итерілу қозғалыстары -      сырғанау -      сырғанайтын және адымдайтын жүрістер -      қашық қойылған таяқтармен итерілу Осы  техника элементтерін сақтай бір мезгілде екі адымды жүріспен жүру	27 мин 3 мин 3 мин 3 мин 3 мин 3 мин 2 мин 2 мин 2 мин 6 мин	Жаттығу шаңғы таяқшасыз орындалады Жаттығу шаңғы таяқшасыз орындалады Толық итерілу Көбірек сырғанау Қауіпсіздік ережесін сақтау.
3	Қорытынды бөлімі 1. Сапқа тұрғызу    2. Сабақтың қорытындысын жасап бағалау.    3. Шаңғыларын шешіп, қардан тазалап          тапсыру.        4. Ұйымдастырып қайтару	3 мин	Үйге тапсырма беру.

Шаңғы дайындығы сабағының күнделік жоспары № 52

     Сабақтың мақсаты :

     1. Білімділік :               Алшақ қойылған таяқтармен итерілу секілді техника элементтерін сақтай бір мезгілде екі

                                           адымды жүріспен қозғалуды бекіту. Итерілу,сырғанау,сырғанайтын және адымдайтын

                                           жүрістер техникасы  элементерін сақтап алма-кезек екі адымды жүріспен қозғалуды

                                           тапсыру. 4000 м қашықтықты жүріп өту

     2. Денсаулық сақтау : Шапшандық, икемділік және күш сапаларын дамыту.

     3. Тәрбиелік:                Сабақтағы барлық жүктемені дұрыс орындау. Тәртіпке тарту.

     Спорт құралдары:  шаңғы, шаңғы таяқтары, жалаушалар.

     Өткізілетін күні : ________________                                           Сынып : 9 сынып    

     Өткізілетін орны:  спорт алаңы                                                      Уақыты: 45 мин

№	Жаттығулар	Уақыты	Әдістемелік нұсқаулар
1	Кіріспе бөлімі Сапқа тұрғызу. Рапорт тапсыру. Сабақтың мақсатын түсіндіру. Саптағы жаттығулар :        Оңға, солға, айналып бұрылу.        Секіріп бұрылу. Жалпы дамыту жаттығуларын таяқпен жасау Шаңғыларын кию. Саптағы жаттығулар шаңғымен. -          аяқ ұшын айналып бұрылу -          аяқ өкшесін айналып бұрылу -          сілтей 180 градусқа бұрылу Оқу-жаттығу алаңына шаңғымен шығу, Таяқсыз сырғанау.	15 мин 1 мин 30 сек 30 сек 3 мин 1 мин 2 мин 8 мин	Спорт.киіміне назар аудару. Бір адамдай істеу. Арқаны түзу ұстау. Шаңғыны дұрыс киюді қадағалау. Шаңғы таяқшалрын дұрыс ұстау Шаңғы қозғалыс ережелерін сақтап, сырғанау.
2	Негізгі бөлім Алшақ қойылған таяқтармен итерілу секілді техника элементтерін сақтай бір мезгілде екі адымды жүріспен қозғалуды бекіту. Итерілу, сырғанау, сырғанайтын және адымдайтын жүрістер техникасы элементерін сақтап алма-кезек екі адымды жүріспен қозғалуды тапсыру. 1.Шаңғы техникасын түсіндіру, көрсету. Имитациялық жаттығулар - жартылай бүгілген аяқпен, қысқа адыммен сырғанау -  орында сілтеу,жартылай бүгілген бір аяқпен, екінші аяқпен және қолдарымен келісімді сілтеу қозғалыстарын орындау. -  табанымен соңғы итерілу орындау -  толық адым жасап, қол қозғалысымен сырғанау 2. Аяқтың итерілу қозғалыстарын бекіту -      итерілу қозғалыстары -      сырғанау -      сырғанайтын және адымдайтын жүрістер -      қашық қойылған таяқтармен итерілу Осы  техника элементтерін сақтай бір мезгілде екі адымды жүріспен жүру	27 мин 3 мин 3 мин 3 мин 3 мин 3 мин 2 мин 2 мин 2 мин 6 мин	Жаттығу шаңғы таяқшасыз орындалады Жаттығу шаңғы таяқшасыз орындалады Толық итерілу Көбірек сырғанау Қауіпсіздік ережесін сақтау.
3	Қорытынды бөлімі 1. Сапқа тұрғызу    2. Сабақтың қорытындысын жасап бағалау.    3. Шаңғыларын шешіп, қардан тазалап          тапсыру.        4. Ұйымдастырып қайтару	3 мин	Үйге тапсырма беру.

Шаңғы дайындығы сабағының күнделік жоспары № 53

     Сабақтың мақсаты :

     1. Білімділік :               Алма-кезек  адыммен, «шырша» әдісімен төбешікке шапшаң көтерілуді үйрету. Алшақ

                                           қойылған таяқтармен итерілу секілді техника элементтерін сақтай бір мезгілде екі

                                           адымды жүріспен қозғалуды жетілдіру. 4000 м қашықтықты жүріп өту

     2. Денсаулық сақтау : Шапшандық, икемділік және күш сапаларын дамыту.

     3. Тәрбиелік:                Сабақтағы барлық жүктемені дұрыс орындау. Тәртіпке тарту.

     Спорт құралдары:  шаңғы, шаңғы таяқтары, жалаушалар.

     Өткізілетін күні : ________________                                           Сынып : 9 сынып    

     Өткізілетін орны:  спорт алаңы                                                      Уақыты: 45 мин

№	Жаттығулар	Уақыты	Әдістемелік нұсқаулар
1	Кіріспе бөлімі Сапқа тұрғызу. Рапорт тапсыру. Сабақтың мақсатын түсіндіру. Саптағы жаттығулар :        Оңға, солға, айналып бұрылу.        Секіріп бұрылу. Жалпы дамыту жаттығуларын таяқпен жасау Шаңғыларын кию. Саптағы жаттығулар шаңғымен. -          аяқ ұшын айналып бұрылу -          аяқ өкшесін айналып бұрылу -          сілтей 180 градусқа бұрылу Оқу-жаттығу алаңына шаңғымен шығу, Таяқсыз сырғанау.	15 мин 1 мин 30 сек 30 сек 3 мин 1 мин 2 мин 8 мин	Спорт.киіміне назар аудару. Бір адамдай істеу. Арқаны түзу ұстау. Шаңғыны дұрыс киюді қадағалау. Шаңғы таяқшалрын дұрыс ұстау Шаңғы қозғалыс ережелерін сақтап, сырғанау.
2	Негізгі бөлім Алма-кезек  адыммен, «шырша» әдісімен төбешікке шапшаң көтерілуді үйрету. Алшақ қойылған таяқтармен итерілу секілді техника элементтерін сақтай бір мезгілде екі адымды жүріспен қозғалуды жетілдіру. 1.Шаңғы адымын түсіндіру, көрсету. Имитациалық жаттығулар - жартылай бүгілген аяқпен, қысқа адыммен сырғанау; -  орында сілтеу, жартылай бүгілген бір аяқпен, екінші аяқпен және қолдарымен келісімді сілтеу қозғалыстарын орындау. -  табанымен соңғы итерілу орындау -  толық адым жасап, қол қозғалысымен сырғанау 2.Алма-кезек адыммен үйрету. -          сырғанау -          сырғанайтын және адымдайтын жүрістер 3. «шырша» әдісімен төбешікке шапшаң көтерілуді үйрету.        -  шаңғы үшін алшақ қойу        -  шаңғы ішкі қырына қойу        -  шаңғының артқы жағы айқаспау керек        -  бос-адым, толық түзу аяқпен        -  қолды шапшаң қозғау. Осы  техника элементерін сақтай жүрісті орындау.	27 мин 3 мин 3 мин 3 мин 3 мин 3 мин 2 мин 2 мин 2 мин 6 мин	Жаттығу шаңғы таяқшасыз орындалады Жаттығу шаңғы таяқшасыз орындалады Толық итерілу Көбірек сырғанау Қауіпсіздік ережесін сақтау.
3	Қорытынды бөлімі 1. Сапқа тұрғызу    2. Сабақтың қорытындысын жасап бағалау.    3. Шаңғыларын шешіп, қардан тазалап          тапсыру.        4. Ұйымдастырып қайтару	3 мин	Үйге тапсырма беру.

Шаңғы дайындығы сабағының күнделік жоспары № 54

     Сабақтың мақсаты :

     1. Білімділік :               Алма-кезек  адыммен, «шырша» әдісімен төбешікке шапшаң көтерілуді бекіту. Алшақ

                                           қойылған таяқтармен итерілу секілді техника элементтерін сақтай бір мезгілде екі

                                           адымды жүріспен қозғалуды тапсыру. 4000 м қашықтықты жүріп өту

     2. Денсаулық сақтау : Шапшандық, икемділік және күш сапаларын дамыту.

     3. Тәрбиелік:                Сабақтағы барлық жүктемені дұрыс орындау. Тәртіпке тарту.

     Спорт құралдары:  шаңғы, шаңғы таяқтары, жалаушалар.

     Өткізілетін күні : ________________                                           Сынып : 9 сынып    

     Өткізілетін орны:  спорт алаңы                                                      Уақыты: 45 мин

№	Жаттығулар	Уақыты	Әдістемелік нұсқаулар
1	Кіріспе бөлімі Сапқа тұрғызу. Рапорт тапсыру. Сабақтың мақсатын түсіндіру. Саптағы жаттығулар :        Оңға, солға, айналып бұрылу.        Секіріп бұрылу. Жалпы дамыту жаттығуларын таяқпен жасау Шаңғыларын кию. Саптағы жаттығулар шаңғымен. -          аяқ ұшын айналып бұрылу -          аяқ өкшесін айналып бұрылу -          сілтей 180 градусқа бұрылу Оқу-жаттығу алаңына шаңғымен шығу, Таяқсыз сырғанау.	15 мин 1 мин 30 сек 30 сек 3 мин 1 мин 2 мин 8 мин	Спорт.киіміне назар аудару. Бір адамдай істеу. Арқаны түзу ұстау. Шаңғыны дұрыс киюді қадағалау. Шаңғы таяқшалрын дұрыс ұстау Шаңғы қозғалыс ережелерін сақтап, сырғанау.
2	Негізгі бөлім Алма-кезек  адыммен, «шырша» әдісімен төбешікке шапшаң көтерілуді бекіту. Алшақ қойылған таяқтармен итерілу секілді техника элементтерін сақтай бір мезгілде екі адымды жүріспен қозғалуды тапсыру. 1.Шаңғы адымын түсіндіру, көрсету. Имитациалық жаттығулар - жартылай бүгілген аяқпен, қысқа адыммен сырғанау; -  орында сілтеу, жартылай бүгілген бір аяқпен, екінші аяқпен және қолдарымен келісімді сілтеу қозғалыстарын орындау. -  табанымен соңғы итерілу орындау -  толық адым жасап, қол қозғалысымен сырғанау 2.Алма-кезек адыммен бекіту. -          сырғанау -          сырғанайтын және адымдайтын жүрістер 3. «шырша» әдісімен төбешікке шапшаң көтерілуді бекіту.        -  шаңғы үшін алшақ қойу        -  шаңғы ішкі қырына қойу        -  шаңғының артқы жағы айқаспау керек        -  бос-адым, толық түзу аяқпен        -  қолды шапшаң қозғау. Осы  техника элементерін сақтай жүрісті орындау.	27 мин 3 мин 3 мин 3 мин 3 мин 3 мин 2 мин 2 мин 2 мин 6 мин	Жаттығу шаңғы таяқшасыз орындалады Жаттығу шаңғы таяқшасыз орындалады Толық итерілу Көбірек сырғанау Қауіпсіздік ережесін сақтау.
3	Қорытынды бөлімі 1. Сапқа тұрғызу    2. Сабақтың қорытындысын жасап бағалау.    3. Шаңғыларын шешіп, қардан тазалап          тапсыру.        4. Ұйымдастырып қайтару	3 мин	Үйге тапсырма беру.

Шаңғы дайындығы сабағының күнделік жоспары № 55

     Сабақтың мақсаты :

     1. Білімділік :             «Соқа» әдісімен, жанға қарай сырғанаумен тежелеуді үйрету. Алма-кезек  адыммен,

                                         «шырша» әдісімен төбешікке шапшаң көтерілуді жетілдіру. 4000 м қашықтықты жүріп өту

     2. Денсаулық сақтау : Шапшандық, икемділік және күш сапаларын дамыту.

     3. Тәрбиелік:                Сабақтағы барлық жүктемені дұрыс орындау. Тәртіпке тарту.

     Спорт құралдары:  шаңғы, шаңғы таяқтары, жалаушалар.

     Өткізілетін күні : ________________                                           Сынып : 9 сынып    

     Өткізілетін орны:  спорт алаңы                                                      Уақыты: 45 мин

№	Жаттығулар	Уақыты	Әдістемелік нұсқаулар
1	Кіріспе бөлімі Сапқа тұрғызу. Рапорт тапсыру. Сабақтың мақсатын түсіндіру. Саптағы жаттығулар :        Оңға, солға, айналып бұрылу.        Секіріп бұрылу. Жалпы дамыту жаттығуларын таяқпен жасау Шаңғыларын кию. Саптағы жаттығулар шаңғымен. -          аяқ ұшын айналып бұрылу -          аяқ өкшесін айналып бұрылу -          сілтей 180 градусқа бұрылу Оқу-жаттығу алаңына шаңғымен шығу, Таяқсыз сырғанау.	15 мин 1 мин 30 сек 30 сек 3 мин 1 мин 2 мин 8 мин	Спорт.киіміне назар аудару. Бір адамдай істеу. Арқаны түзу ұстау. Шаңғыны дұрыс киюді қадағалау. Шаңғы таяқшалрын дұрыс ұстау Шаңғы қозғалыс ережелерін сақтап, сырғанау.
2	Негізгі бөлім «Соқа» әдісімен, жанға қарай сырғанаумен тежелеуді үйрету. Алма-кезек  адыммен, «шырша» әдісімен төбешікке шапшаң көтерілуді жетілдіру. 1. «Соқа» әдісін  түсіндіру, көрсету. Имитациалық жаттығулар - жартылай бүгілген аяқпен, қысқа адымен сырғанау -  орында сілтеу,жартылай бүгілген бір аяқпен, екінші аяқпен және қолдарымен келісімді сілтеу қозғалыстарын орындау. -  табанымен соңғы итерілу орындау -  толық адым жасап, қол қозғалысымен сырғанау 2. «Соқа» әдісімен, жанға қарай сырғанаумен тежелеуды үйрету.        -  сырғанау, тежелеу        -  жанына қарай сырғанау 3. «Соқа» әдісі        -  шаңғының ұшы қосылып, аяқтың күшімен бір сызықта болуы қажет.        -  шаңғының артқы жағы, екі жаққа айырылады.        -   тізені жақындатып, балтырын алға еңкейту. 4. Жанға қарай сырғанаумен тежелеу.  -  жанына қарай сырғанау  -  жанына қарай тежелеу Осы  «Соқа» әдісімен, жанға қарай сырғанаумен тежелеуді орындау.	27 мин 3 мин 3 мин 3 мин 3 мин 3 мин 2 мин 2 мин 2 мин 6 мин	Жаттығу шаңғы таяқшасыз орындалады Жаттығу шаңғы таяқшасыз орындалады Толық итерілу Көбірек сырғанау Қауіпсіздік ережесін сақтау.
3	Қорытынды бөлімі 1. Сапқа тұрғызу    2. Сабақтың қорытындысын жасап бағалау.    3. Шаңғыларын шешіп, қардан тазалап          тапсыру.        4. Ұйымдастырып қайтару	3 мин	Үйге тапсырма беру.

Шаңғы дайындығы сабағының күнделік жоспары № 56

     Сабақтың мақсаты :

     1. Білімділік :               «Соқа» әдісімен, жанға қарай сырғанаумен тежелеуді бекіту. Алма-кезек  адыммен,

                                            «шырша» әдісімен төбешікке шапшаң көтерілуді тапсыру. 4000 м қашықтықты жүріп өту

     2. Денсаулық сақтау : Шапшандық, икемділік және күш сапаларын дамыту.

     3. Тәрбиелік:                Сабақтағы барлық жүктемені дұрыс орындау. Тәртіпке тарту.

     Спорт құралдары:  шаңғы, шаңғы таяқтары, жалаушалар.

     Өткізілетін күні : ________________                                           Сынып : 9 сынып    

     Өткізілетін орны:  спорт алаңы                                                      Уақыты: 45 мин

№	Жаттығулар	Уақыты	Әдістемелік нұсқаулар
1	Кіріспе бөлімі Сапқа тұрғызу. Рапорт тапсыру. Сабақтың мақсатын түсіндіру. Саптағы жаттығулар :        Оңға, солға, айналып бұрылу.        Секіріп бұрылу. Жалпы дамыту жаттығуларын таяқпен жасау Шаңғыларын кию. Саптағы жаттығулар шаңғымен. -          аяқ ұшын айналып бұрылу -          аяқ өкшесін айналып бұрылу -          сілтей 180 градусқа бұрылу Оқу-жаттығу алаңына шаңғымен шығу, Таяқсыз сырғанау.	15 мин 1 мин 30 сек 30 сек 3 мин 1 мин 2 мин 8 мин	Спорт.киіміне назар аудару. Бір адамдай істеу. Арқаны түзу ұстау. Шаңғыны дұрыс киюді қадағалау. Шаңғы таяқшалрын дұрыс ұстау Шаңғы қозғалыс ережелерін сақтап, сырғанау.
2	Негізгі бөлім «Соқа» әдісімен, жанға қарай сырғанаумен тежелеуді бекіту. Алма-кезек  адыммен, «шырша» әдісімен төбешікке шапшаң көтерілуді тапсыру. 1. «Соқа» әдісін  түсіндіру, көрсету. Имитациалық жаттығулар - жартылай бүгілген аяқпен, қысқа адымен сырғанау -  орында сілтеу,жартылай бүгілген бір аяқпен, екінші аяқпен және қолдарымен келісімді сілтеу қозғалыстарын орындау. -  табанымен соңғы итерілу орындау -  толық адым жасап, қол қозғалысымен сырғанау 2. «Соқа» әдісімен, жанға қарай сырғанаумен тежелеуды бекіту.        -  сырғанау, тежелеу        -  жанына қарай сырғанау 3. «Соқа» әдісі        -  шаңғының ұшы қосылып, аяқтың күшімен бір сызықта болуы қажет.        -  шаңғының артқы жағы, екі жаққа айырылады.        -   тізені жақындатып, балтырын алға еңкейту. 4. Жанға қарай сырғанаумен тежелеу.  -  жанына қарай сырғанау  -  жанына қарай тежелеу Осы  «Соқа» әдісімен, жанға қарай сырғанаумен тежелеуді орындау.	27 мин 3 мин 3 мин 3 мин 3 мин 3 мин 2 мин 2 мин 2 мин 6 мин	Жаттығу шаңғы таяқшасыз орындалады Жаттығу шаңғы таяқшасыз орындалады Толық итерілу Көбірек сырғанау Қауіпсіздік ережесін сақтау.
3	Қорытынды бөлімі 1. Сапқа тұрғызу    2. Сабақтың қорытындысын жасап бағалау.    3. Шаңғыларын шешіп, қардан тазалап          тапсыру.        4. Ұйымдастырып қайтару	3 мин	Үйге тапсырма беру.

Шаңғы дайындығы сабағының күнделік жоспары № 57

     Сабақтың мақсаты :

     1. Білімділік :               «Жартылай соқа» аттап басу әдістерімен бұрылыстар жасауды үйрету. «Соқа» әдісімен,

                                           жанға қарай сырғанаумен тежелеуді жетілдіру. 4000 м қашықтықты жүріп өту

     2. Денсаулық сақтау : Шапшандық, икемділік және күш сапаларын дамыту.

     3. Тәрбиелік:                Сабақтағы барлық жүктемені дұрыс орындау. Тәртіпке тарту.

     Спорт құралдары:  шаңғы, шаңғы таяқтары, жалаушалар.

     Өткізілетін күні : ________________                                           Сынып : 9 сынып    

     Өткізілетін орны:  спорт алаңы                                                      Уақыты: 45 мин

№	Жаттығулар	Уақыты	Әдістемелік нұсқаулар
1	Кіріспе бөлімі Сапқа тұрғызу. Рапорт тапсыру. Сабақтың мақсатын түсіндіру. Саптағы жаттығулар :        Оңға, солға, айналып бұрылу.        Секіріп бұрылу. Жалпы дамыту жаттығуларын таяқпен жасау Шаңғыларын кию. Саптағы жаттығулар шаңғымен. -          аяқ ұшын айналып бұрылу -          аяқ өкшесін айналып бұрылу -          сілтей 180 градусқа бұрылу Оқу-жаттығу алаңына шаңғымен шығу, Таяқсыз сырғанау.	15 мин 1 мин 30 сек 30 сек 3 мин 1 мин 2 мин 8 мин	Спорт.киіміне назар аудару. Бір адамдай істеу. Арқаны түзу ұстау. Шаңғыны дұрыс киюді қадағалау. Шаңғы таяқшалрын дұрыс ұстау Шаңғы қозғалыс ережелерін сақтап, сырғанау.
2	Негізгі бөлім «Жартылай соқа» аттап басу әдістерімен бұрылыстар жасауды үйрету. «Соқа» әдісімен, жанға қарай сырғанаумен тежелеуді жетілдіру. 1. «Жартылай соқа» аттап басу әдістерімен бұрылыстар жасауды үйрету        -  шаңғы өкшесін айыру        -  дененің салмағын сыртқы шаңғыға түсіру        -  денені бұрылыс жаққа шапшаң бұру 2. «Соқа» әдісімен, жанға қарай сырғанаумен тежелеуды жетілдіру.        -  сырғанау, тежелеу        -  жанына қарай сырғанау 3. «Соқа» әдісі        -  шаңғының ұшы қосылып, аяқтың күшімен бір сызықта болуы қажет.        -  шаңғының артқы жағы, екі жаққа айырылады.        -   тізені жақындатып, балтырын алға еңкейту. 4. Жанға қарай сырғанаумен тежелеу.  -  жанына қарай сырғанау  -  жанына қарай тежелеу Осы  «Соқа» әдісімен, жанға қарай сырғанаумен тежелеуді орындау.	27 мин 3 мин 3 мин 3 мин 3 мин 3 мин 2 мин 2 мин 2 мин 6 мин	Жаттығу шаңғы таяқшасыз орындалады Жаттығу шаңғы таяқшасыз орындалады Толық итерілу Көбірек сырғанау Қауіпсіздік ережесін сақтау.
3	Қорытынды бөлімі 1. Сапқа тұрғызу    2. Сабақтың қорытындысын жасап бағалау.    3. Шаңғыларын шешіп, қардан тазалап          тапсыру.        4. Ұйымдастырып қайтару	3 мин	Үйге тапсырма беру.

Шаңғы дайындығы сабағының күнделік жоспары № 58

     Сабақтың мақсаты :

     1. Білімділік :               «Жартылай соқа» аттап басу әдістерімен бұрылыстар жасауды бекіту. «Соқа» әдісімен,

                                           жанға қарай сырғанаумен тежелеуді тапсыру. 4000 м қашықтықты жүріп өту

     2. Денсаулық сақтау : Шапшандық, икемділік және күш сапаларын дамыту.

     3. Тәрбиелік:                Сабақтағы барлық жүктемені дұрыс орындау. Тәртіпке тарту.

     Спорт құралдары:  шаңғы, шаңғы таяқтары, жалаушалар.

     Өткізілетін күні : ________________                                           Сынып : 9 сынып    

     Өткізілетін орны:  спорт алаңы                                                      Уақыты: 45 мин

№	Жаттығулар	Уақыты	Әдістемелік нұсқаулар
1	Кіріспе бөлімі Сапқа тұрғызу. Рапорт тапсыру. Сабақтың мақсатын түсіндіру. Саптағы жаттығулар :        Оңға, солға, айналып бұрылу.        Секіріп бұрылу. Жалпы дамыту жаттығуларын таяқпен жасау Шаңғыларын кию. Саптағы жаттығулар шаңғымен. -          аяқ ұшын айналып бұрылу -          аяқ өкшесін айналып бұрылу -          сілтей 180 градусқа бұрылу Оқу-жаттығу алаңына шаңғымен шығу, Таяқсыз сырғанау.	15 мин 1 мин 30 сек 30 сек 3 мин 1 мин 2 мин 8 мин	Спорт.киіміне назар аудару. Бір адамдай істеу. Арқаны түзу ұстау. Шаңғыны дұрыс киюді қадағалау. Шаңғы таяқшалрын дұрыс ұстау Шаңғы қозғалыс ережелерін сақтап, сырғанау.
2	Негізгі бөлім «Жартылай соқа» аттап басу әдістерімен бұрылыстар жасауды бекіту. «Соқа» әдісімен, жанға қарай сырғанаумен тежелеуді тапсыру. 1. «Жартылай соқа» аттап басу әдістерімен бұрылыстар жасауды бекіту.         -  шаңғы өкшесін айыру        -  дененің салмағын сыртқы шаңғыға түсіру        -  денені бұрылыс жаққа шапшаң бұру 2. «Соқа» әдісімен, жанға қарай сырғанаумен тежелеуды тапсыру.        -  сырғанау, тежелеу        -  жанына қарай сырғанау 3. «Соқа» әдісі        -  шаңғының ұшы қосылып, аяқтың күшімен бір сызықта болуы қажет.        -  шаңғының артқы жағы, екі жаққа айырылады.        -   тізені жақындатып, балтырын алға еңкейту. 4. Жанға қарай сырғанаумен тежелеу.  -  жанына қарай сырғанау  -  жанына қарай тежелеу Осы  «Соқа» әдісімен, жанға қарай сырғанаумен тежелеуді орындау.	27 мин 3 мин 3 мин 3 мин 3 мин 3 мин 2 мин 2 мин 2 мин 6 мин	Жаттығу шаңғы таяқшасыз орындалады Жаттығу шаңғы таяқшасыз орындалады Толық итерілу Көбірек сырғанау Қауіпсіздік ережесін сақтау.
3	Қорытынды бөлімі 1. Сапқа тұрғызу    2. Сабақтың қорытындысын жасап бағалау.    3. Шаңғыларын шешіп, қардан тазалап          тапсыру.        4. Ұйымдастырып қайтару	3 мин	Үйге тапсырма беру.

Шаңғы дайындығы сабағының күнделік жоспары № 59

     Сабақтың мақсаты :

     1. Білімділік :               «Жартылай соқа» аттап басу әдістерімен бұрылыстар жасауды жетілдіру. 4000 м

                                            қашықтықты жүріп өтуді тапсыру.

     2. Денсаулық сақтау : Шапшандық, икемділік және күш сапаларын дамыту.

     3. Тәрбиелік:                Сабақтағы барлық жүктемені дұрыс орындау. Тәртіпке тарту.

     Спорт құралдары:  шаңғы, шаңғы таяқтары, жалаушалар.

     Өткізілетін күні : ________________                                           Сынып : 9 сынып    

     Өткізілетін орны:  спорт алаңы                                                      Уақыты: 45 мин

№	Жаттығулар	Уақыты	Әдістемелік нұсқаулар
1	Кіріспе бөлімі Сапқа тұрғызу. Рапорт тапсыру. Сабақтың мақсатын түсіндіру. Саптағы жаттығулар :        Оңға, солға, айналып бұрылу.        Секіріп бұрылу. Жалпы дамыту жаттығуларын таяқпен жасау Шаңғыларын кию. Саптағы жаттығулар шаңғымен. -          аяқ ұшын айналып бұрылу -          аяқ өкшесін айналып бұрылу -          сілтей 180 градусқа бұрылу Оқу-жаттығу алаңына шаңғымен шығу, Таяқсыз сырғанау.	15 мин 1 мин 30 сек 30 сек 3 мин 1 мин 2 мин 8 мин	Спорт.киіміне назар аудару. Бір адамдай істеу. Арқаны түзу ұстау. Шаңғыны дұрыс киюді қадағалау. Шаңғы таяқшалрын дұрыс ұстау Шаңғы қозғалыс ережелерін сақтап, сырғанау.
2	Негізгі бөлім «Жартылай соқа» аттап басу әдістерімен бұрылыстар жасауды жетілдіру. 4000 м қашықтықты жүріп өтуді тапсыру. 1. «Жартылай соқа» аттап басу әдістерімен бұрылыстар жасауды жетілдіру.         -  шаңғы өкшесін айыру        -  дененің салмағын сыртқы шаңғыға түсіру        -  денені бұрылыс жаққа шапшаң бұру 1. Жеке нәтижелерді есептей отырып шаңғы жолымен 4000м-ді жүріп өту.      Дене қыздыру жаттығулары - жартылай бүгілген аяқпен, қысқа адыммен сырғанау -  орында сілтеу, жартылай бүгілген бір аяқпен, екінші аяқпен және қолдарымен келісімді сілтеу қозғалыстарын орындау. -  табанымен соңғы итерілу орындау -  толық адым жасап, қол қозғалысымен сырғанау 2. Жеке нәтижелерді есептей отырып шаңғы жолымен 4000м-ді жүріп өту.	27 мин 3 мин 3 мин 3 мин 3 мин 3 мин 2 мин 2 мин 2 мин 6 мин	Жаттығу шаңғы таяқшасыз орындалады Жаттығу шаңғы таяқшасыз орындалады Толық итерілу Көбірек сырғанау Қауіпсіздік ережесін сақтау.
3	Қорытынды бөлімі 1. Сапқа тұрғызу    2. Сабақтың қорытындысын жасап бағалау.    3. Шаңғыларын шешіп, қардан тазалап          тапсыру.        4. Ұйымдастырып қайтару	3 мин	Үйге тапсырма беру.

Волейбол сабағының күнделік жоспары № 60

     Сабақтың мақсаты :

     1. Білімділік :               Тұру, ауысу, секіру допсыз жаттығуларды үйрету. Жаттығу ойыны

     2. Денсаулық сақтау : Шапшандық, икемділік және күш сапаларын дамыту.

     3. Тәрбиелік:                Сабақтағы барлық жүктемені дұрыс орындау. Тәртіпке тарту.

     Спорт құралдары:  волейбол добы

     Өткізілетін күні : ________________                                           Сынып : 9 сынып    

     Өткізілетін орны:  спорт залы                                                         Уақыты: 45 мин

№	Жаттығулар	Уақыты	Әдістемелік нұсқаулар
1	Кіріспе бөлімі Сапқа тұрғызу Рапорт тапсыртқызу Сабақтың мақсатын түсіндіру Саптағы жаттығулар:       Оңға,солға, айналып бұрылу       Секіріп бұрылу Жүру: аяқтың ұшымен,өкшемен,аяқтың ішкі      жағымен, сыртқы жағымен Спорт.жүрісі Жүгіру: Арнайы жүгіріс жаттығулар жасау.   Тізені көтеріп жүгіру   Аяқты артқа лақтырып жүгіру   Түзу аяқты алға лақтырып жүгіру   Оң жағымен жүгіру   Сол жағымен жүгіру   Бұғы жүгіріс   Сол, оң аяқпен биікке секіріп алға қозғалу   Теріс қарап жүгіру   Жылдам жүгіру	12-15 мин 30 сек 30 сек 30 сек 30 сек 1 мин 30 сек 30 сек 5 мин 2 рет 2 рет 2 рет 2 рет 2 рет 2 рет 2 рет 2 рет 2 рет	Спорт.киіміне назар аудару Бір адамдай істеу Арқаны түзу ұстау Саптан шықпай бір қалпы жүгіру Спорт.залдың бір бұрышынан екінші бұрышына дейін. Қол жүгіргендей қимылдайды Қол жүгіргендей қимылдайды Қол жүгіргендей қимылдайды Ойыншының тұрысы Қол жүгіргендей қимылдайды Сол иықтан алға қарау Қол жүгіргендей қимылдайды
2	Негізгі бөлім Тұру, ауысу, секіру жаттығуларын үйрету. - Оқушыларды залдың екі жағына лектерге тұрғызу. Біріншілер торға қарсы жүгіріп 4 аймақта екінші допты көтергендей болады, содан кейін оң жаққа бір айналып 3 және 2 аймақтарда сондай қимыл жасап, өз легінің артына тұрады. 3 аймақта оң және сол жаққа бұрылады. 2 аймақта сол жаққа. - Ойыншының әр түрлі тұрысымен қозғалыс жасау: Қозғалыс лекпен жасалады. Жеңілдетілген ережемен ойнау.	27 мин	Дұрыс көрсету , қателіктерін жою. Сол жаққа бұрылғанда оң аяқ алда, оң жаққа бұрылғанда сол аяқ алда. Қозғалыста ойыншының тұрысын сигнал бойынша ауыстырады. Капитанды ойыншылар өздері тандап алады
3	Қорытынды бөлімі 1. Сапқа тұрғызу 2. Қорытынды жасау, бағалау        3. Ұйымдастырып қайтару	3 мин	Үйге тапсырма беру.

Волейбол сабағының күнделік жоспары № 61

     Сабақтың мақсаты :

     1. Білімділік :               Тұру, ауысу, секіру допсыз жаттығуларды бекіту. Жаттығу ойыны

     2. Денсаулық сақтау : Шапшандық, икемділік және күш сапаларын дамыту.

     3. Тәрбиелік:                Сабақтағы барлық жүктемені дұрыс орындау. Тәртіпке тарту.

     Спорт құралдары:  волейбол добы

     Өткізілетін күні : ________________                                           Сынып : 9 сынып    

     Өткізілетін орны:  спорт залы                                                         Уақыты: 45 мин

№	Жаттығулар	Уақыты	Әдістемелік нұсқаулар
1	Кіріспе бөлімі Сапқа тұрғызу Рапорт тапсыртқызу Сабақтың мақсатын түсіндіру Саптағы жаттығулар:       Оңға,солға, айналып бұрылу       Секіріп бұрылу Жүру: аяқтың ұшымен,өкшемен,аяқтың ішкі      жағымен, сыртқы жағымен Спорт.жүрісі Жүгіру: Арнайы жүгіріс жаттығулар жасау.   Тізені көтеріп жүгіру   Аяқты артқа лақтырып жүгіру   Түзу аяқты алға лақтырып жүгіру   Оң жағымен жүгіру   Сол жағымен жүгіру   Бұғы жүгіріс   Сол, оң аяқпен биікке секіріп алға қозғалу   Теріс қарап жүгіру   Жылдам жүгіру	12-15 мин 30 сек 30 сек 30 сек 30 сек 1 мин 30 сек 30 сек 5 мин 2 рет 2 рет 2 рет 2 рет 2 рет 2 рет 2 рет 2 рет 2 рет	Спорт.киіміне назар аудару Бір адамдай істеу Арқаны түзу ұстау Саптан шықпай бір қалпы жүгіру Спорт.залдың бір бұрышынан екінші бұрышына дейін. Қол жүгіргендей қимылдайды Қол жүгіргендей қимылдайды Қол жүгіргендей қимылдайды Ойыншының тұрысы Қол жүгіргендей қимылдайды Сол иықтан алға қарау Қол жүгіргендей қимылдайды
2	Негізгі бөлім Тұру, ауысу, секіру жаттығуларын бекіту. - Оқушыларды залдың екі жағына лектерге тұрғызу. Біріншілер торға қарсы жүгіріп 4 аймақта екінші допты көтергендей болады, содан кейін оң жаққа бір айналып 3 және 2 аймақтарда сондай қимыл жасап, өз легінің артына тұрады. 3 аймақта оң және сол жаққа бұрылады. 2 аймақта сол жаққа. - Ойыншының әр түрлі тұрысымен қозғалыс жасау: Қозғалыс лекпен жасалады. Допты екі қолмен өз үстіне соғуды үйрету: Оқушыларды екі қатарға бөліп қарама-қарсы тұрғызып жұппен жаттығу жасау. Екі оқушыға бір доп, аралары 3 метр. -      өз үстіне екі рет көтеріп қарсы жаққа беру; -      өз үстіне төрт рет көтеріп қарсы жаққа беру; -      оң, сол жақпен тұрып беру; -      теріс қарап беру. Жеңілдетілген ережемен ойнау. Жаттығу ойыны.	27 мин	Дұрыс көрсету , қателіктерін жою. Сол жаққа бұрылғанда оң аяқ алда, оң жаққа бұрылғанда сол аяқ алда. Қозғалыста ойыншының тұрысын сигнал бойынша ауыстырады. Дұрыс көрсету , қателіктерін жою. Капитанды ойыншылар өздері тандап алады
3	Қорытынды бөлімі 1. Сапқа тұрғызу 2. Қорытынды жасау, бағалау        3. Ұйымдастырып қайтару	3 мин	Үйге тапсырма беру.

Волейбол сабағының күнделік жоспары № 62

     Сабақтың мақсаты :

     1. Білімділік :               Төменнен – тура, бір бүйірден – төменнен допты ойынға қосуды үйрету. Тұру, ауысу,

                                            секіру допсыз жаттығуларды жетілдіру. Жаттығу ойыны

     2. Денсаулық сақтау : Шапшандық, икемділік және күш сапаларын дамыту.

     3. Тәрбиелік:                Сабақтағы барлық жүктемені дұрыс орындау. Тәртіпке тарту.

     Спорт құралдары:  волейбол добы

     Өткізілетін күні : ________________                                           Сынып : 9 сынып    

     Өткізілетін орны:  спорт залы                                                         Уақыты: 45 мин

№	Жаттығулар	Уақыты	Әдістемелік нұсқаулар
1	Кіріспе бөлімі Сапқа тұрғызу Рапорт тапсыртқызу Сабақтың мақсатын түсіндіру Саптағы жаттығулар:       Оңға,солға, айналып бұрылу       Секіріп бұрылу Жүру: аяқтың ұшымен,өкшемен,аяқтың ішкі      жағымен, сыртқы жағымен Спорт.жүрісі Жүгіру: Арнайы жүгіріс жаттығулар жасау.   Тізені көтеріп жүгіру   Аяқты артқа лақтырып жүгіру   Түзу аяқты алға лақтырып жүгіру   Оң жағымен жүгіру   Сол жағымен жүгіру   Бұғы жүгіріс   Сол, оң аяқпен биікке секіріп алға қозғалу   Теріс қарап жүгіру   Жылдам жүгіру	12-15 мин 30 сек 30 сек 30 сек 30 сек 1 мин 30 сек 30 сек 5 мин 2 рет 2 рет 2 рет 2 рет 2 рет 2 рет 2 рет 2 рет 2 рет	Спорт.киіміне назар аудару Бір адамдай істеу Арқаны түзу ұстау Саптан шықпай бір қалпы жүгіру Спорт.залдың бір бұрышынан екінші бұрышына дейін. Қол жүгіргендей қимылдайды Қол жүгіргендей қимылдайды Қол жүгіргендей қимылдайды Ойыншының тұрысы Қол жүгіргендей қимылдайды Сол иықтан алға қарау Қол жүгіргендей қимылдайды
2	Негізгі бөлім Төменнен – тура, бір бүйірден – төменнен допты ойынға қосуды үйрету. Тұру, ауысу, секіру допсыз жаттығуларды жетілдіру.  - Оқушыларды екі қатарға бөліп қарама-қарсы тұрғызып жұппен жаттығу жасау. Екі оқушыға бір доп, аралары 3 метр. -      өз үстіне екі рет көтеріп қарсы жаққа беру; -      өз үстіне төрт рет көтеріп қарсы жаққа беру; -      оң, сол жақпен тұрып беру; -      теріс қарап беру. -      Допты бір-біріне үстінен соғуды үйрету; -      Допты бір-біріне астынан соғу -      Оң, сол жақпен тұрып соғу -      Теріс қарап соғу Допты бір-біріне тор үстінен соғуды үйрету. Істеген жаттығуларды тор үстінен қайталау. Жеңілдетілген ережемен ойнау. Жаттығу ойыны.	27 мин	Дұрыс көрсету , қателіктерін жою. Сол жаққа бұрылғанда оң аяқ алда, оң жаққа бұрылғанда сол аяқ алда. Қозғалыста ойыншының тұрысын сигнал бойынша ауыстырады. Дұрыс көрсету , қателіктерін жою. Капитанды ойыншылар өздері тандап алады
3	Қорытынды бөлімі 1. Сапқа тұрғызу 2. Қорытынды жасау, бағалау        3. Ұйымдастырып қайтару	3 мин	Үйге тапсырма беру.

Волейбол сабағының күнделік жоспары № 63

     Сабақтың мақсаты :

     1. Білімділік :               Жоғарыдан, төменнен екі қолмен допты беру. Төменнен – тура, бір бүйірден – төменнен

                                           допты ойынға қосуды бекіту. Тұру, ауысу, секіру допсыз жаттығуларды тапсыру. Жаттығу

                                           ойыны

     2. Денсаулық сақтау : Шапшандық, икемділік және күш сапаларын дамыту.

     3. Тәрбиелік:                Сабақтағы барлық жүктемені дұрыс орындау. Тәртіпке тарту.

     Спорт құралдары:  волейбол добы

     Өткізілетін күні : ________________                                           Сынып : 9 сынып    

     Өткізілетін орны:  спорт залы                                                         Уақыты: 45 мин

№	Жаттығулар	Уақыты	Әдістемелік нұсқаулар
1	Кіріспе бөлімі Сапқа тұрғызу Рапорт тапсыртқызу Сабақтың мақсатын түсіндіру Саптағы жаттығулар:       Оңға,солға, айналып бұрылу       Секіріп бұрылу Жүру: аяқтың ұшымен,өкшемен,аяқтың ішкі      жағымен, сыртқы жағымен Спорт.жүрісі Жүгіру: Арнайы жүгіріс жаттығулар жасау.   Тізені көтеріп жүгіру   Аяқты артқа лақтырып жүгіру   Түзу аяқты алға лақтырып жүгіру   Оң жағымен жүгіру   Сол жағымен жүгіру   Бұғы жүгіріс   Сол, оң аяқпен биікке секіріп алға қозғалу   Теріс қарап жүгіру   Жылдам жүгіру	12-15 мин 30 сек 30 сек 30 сек 30 сек 1 мин 30 сек 30 сек 5 мин 2 рет 2 рет 2 рет 2 рет 2 рет 2 рет 2 рет 2 рет 2 рет	Спорт.киіміне назар аудару Бір адамдай істеу Арқаны түзу ұстау Саптан шықпай бір қалпы жүгіру Спорт.залдың бір бұрышынан екінші бұрышына дейін. Қол жүгіргендей қимылдайды Қол жүгіргендей қимылдайды Қол жүгіргендей қимылдайды Ойыншының тұрысы Қол жүгіргендей қимылдайды Сол иықтан алға қарау Қол жүгіргендей қимылдайды
2	Негізгі бөлім Жоғарыдан, төменнен екі қолмен допты беру. Төменнен – тура, бір бүйірден – төменнен допты ойынға қосуды бекіту. Тұру, ауысу, секіру допсыз жаттығуларды тапсыру. - Оқушыларды залдың екі жағына лектерге тұрғызу. Біріншілер торға қарсы жүгіріп 4 аймақта екінші допты көтергендей болады, содан кейін оң жаққа бір айналып 3 және 2 аймақтарда сондай қимыл жасап, өз легінің артына тұрады. 3 аймақта оң және сол жаққа бұрылады. 2 аймақта сол жаққа. - Ойыншының әр түрлі тұрысымен қозғалыс жасау: Қозғалыс лекпен жасалады. Допты екі қолмен өз үстіне соғуды үйрету: Оқушыларды екі қатарға бөліп қарама-қарсы тұрғызып жұппен жаттығу жасау. Екі оқушыға бір доп, аралары 3 метр. -      өз үстіне екі рет көтеріп қарсы жаққа беру; -      өз үстіне төрт рет көтеріп қарсы жаққа беру; -      оң, сол жақпен тұрып беру; -      теріс қарап беру. Жеңілдетілген ережемен ойнау. Жаттығу ойыны.	27 мин	Дұрыс көрсету , қателіктерін жою. Сол жаққа бұрылғанда оң аяқ алда, оң жаққа бұрылғанда сол аяқ алда. Қозғалыста ойыншының тұрысын сигнал бойынша ауыстырады. Дұрыс көрсету , қателіктерін жою. Капитанды ойыншылар өздері тандап алады
3	Қорытынды бөлімі 1. Сапқа тұрғызу 2. Қорытынды жасау, бағалау        3. Ұйымдастырып қайтару	3 мин	Үйге тапсырма беру.

Волейбол сабағының күнделік жоспары № 64

     Сабақтың мақсаты :

     1. Білімділік :               Жоғарыдан, төменнен екі қолмен допты беру бекіту. Төменнен – тура, бір бүйірден –

                                           төменнен допты ойынға қосуды жетілдіру. Жаттығу ойыны

     2. Денсаулық сақтау : Шапшандық, икемділік және күш сапаларын дамыту.

     3. Тәрбиелік:                Сабақтағы барлық жүктемені дұрыс орындау. Тәртіпке тарту.

     Спорт құралдары:  волейбол добы

     Өткізілетін күні : ________________                                           Сынып : 9 сынып    

     Өткізілетін орны:  спорт залы                                                         Уақыты: 45 мин

№	Жаттығулар	Уақыты	Әдістемелік нұсқаулар
1	Кіріспе бөлімі Сапқа тұрғызу Рапорт тапсыртқызу Сабақтың мақсатын түсіндіру Саптағы жаттығулар:       Оңға,солға, айналып бұрылу       Секіріп бұрылу Жүру: аяқтың ұшымен,өкшемен,аяқтың ішкі      жағымен, сыртқы жағымен Спорт.жүрісі Жүгіру: Арнайы жүгіріс жаттығулар жасау.   Тізені көтеріп жүгіру   Аяқты артқа лақтырып жүгіру   Түзу аяқты алға лақтырып жүгіру   Оң жағымен жүгіру   Сол жағымен жүгіру   Бұғы жүгіріс   Сол, оң аяқпен биікке секіріп алға қозғалу   Теріс қарап жүгіру   Жылдам жүгіру	12-15 мин 30 сек 30 сек 30 сек 30 сек 1 мин 30 сек 30 сек 5 мин 2 рет 2 рет 2 рет 2 рет 2 рет 2 рет 2 рет 2 рет 2 рет	Спорт.киіміне назар аудару Бір адамдай істеу Арқаны түзу ұстау Саптан шықпай бір қалпы жүгіру Спорт.залдың бір бұрышынан екінші бұрышына дейін. Қол жүгіргендей қимылдайды Қол жүгіргендей қимылдайды Қол жүгіргендей қимылдайды Ойыншының тұрысы Қол жүгіргендей қимылдайды Сол иықтан алға қарау Қол жүгіргендей қимылдайды
2	Негізгі бөлім Жоғарыдан, төменнен екі қолмен допты беруді бекіту. Төменнен – тура, бір бүйірден – төменнен допты ойынға қосуды жетілдіру. - Оқушыларды залдың екі жағына лектерге тұрғызу. Біріншілер торға қарсы жүгіріп 4 аймақта екінші допты көтергендей болады, содан кейін оң жаққа бір айналып 3 және 2 аймақтарда сондай қимыл жасап, өз легінің артына тұрады. 3 аймақта оң және сол жаққа бұрылады. 2 аймақта сол жаққа. - Ойыншының әр түрлі тұрысымен қозғалыс жасау: Қозғалыс лекпен жасалады. Допты екі қолмен өз үстіне соғуды үйрету: Оқушыларды екі қатарға бөліп қарама-қарсы тұрғызып жұппен жаттығу жасау. Екі оқушыға бір доп, аралары 3 метр. -      өз үстіне екі рет көтеріп қарсы жаққа беру; -      өз үстіне төрт рет көтеріп қарсы жаққа беру; -      оң, сол жақпен тұрып беру; -      теріс қарап беру. Жеңілдетілген ережемен ойнау. Жаттығу ойыны.	27 мин	Дұрыс көрсету , қателіктерін жою. Сол жаққа бұрылғанда оң аяқ алда, оң жаққа бұрылғанда сол аяқ алда. Қозғалыста ойыншының тұрысын сигнал бойынша ауыстырады. Дұрыс көрсету , қателіктерін жою. Капитанды ойыншылар өздері тандап алады
3	Қорытынды бөлімі 1. Сапқа тұрғызу 2. Қорытынды жасау, бағалау        3. Ұйымдастырып қайтару	3 мин	Үйге тапсырма беру.

Волейбол сабағының күнделік жоспары № 65

     Сабақтың мақсаты :

     1. Білімділік :               Жоғарыдан, төменнен екі қолмен допты беру жетілдіру. Төменнен – тура, бір бүйірден –

                                           төменнен допты ойынға қосуды тапсыру. Жаттығу ойыны

     2. Денсаулық сақтау : Шапшандық, икемділік және күш сапаларын дамыту.

     3. Тәрбиелік:                Сабақтағы барлық жүктемені дұрыс орындау. Тәртіпке тарту.

     Спорт құралдары:  волейбол добы

     Өткізілетін күні : ________________                                           Сынып : 9 сынып    

     Өткізілетін орны:  спорт залы                                                         Уақыты: 45 мин

№	Жаттығулар	Уақыты	Әдістемелік нұсқаулар
1	Кіріспе бөлімі Сапқа тұрғызу Рапорт тапсыртқызу Сабақтың мақсатын түсіндіру Саптағы жаттығулар:       Оңға,солға, айналып бұрылу       Секіріп бұрылу Жүру: аяқтың ұшымен,өкшемен,аяқтың ішкі      жағымен, сыртқы жағымен Спорт.жүрісі Жүгіру: Арнайы жүгіріс жаттығулар жасау.   Тізені көтеріп жүгіру   Аяқты артқа лақтырып жүгіру   Түзу аяқты алға лақтырып жүгіру   Оң жағымен жүгіру   Сол жағымен жүгіру   Бұғы жүгіріс   Сол, оң аяқпен биікке секіріп алға қозғалу   Теріс қарап жүгіру   Жылдам жүгіру	12-15 мин 30 сек 30 сек 30 сек 30 сек 1 мин 30 сек 30 сек 5 мин 2 рет 2 рет 2 рет 2 рет 2 рет 2 рет 2 рет 2 рет 2 рет	Спорт.киіміне назар аудару Бір адамдай істеу Арқаны түзу ұстау Саптан шықпай бір қалпы жүгіру Спорт.залдың бір бұрышынан екінші бұрышына дейін. Қол жүгіргендей қимылдайды Қол жүгіргендей қимылдайды Қол жүгіргендей қимылдайды Ойыншының тұрысы Қол жүгіргендей қимылдайды Сол иықтан алға қарау Қол жүгіргендей қимылдайды
2	Негізгі бөлім Жоғарыдан, төменнен екі қолмен допты беруді жетілдіру. Төменнен – тура, бір бүйірден – төменнен допты ойынға қосуды тапсыру. - Оқушыларды залдың екі жағына лектерге тұрғызу. Біріншілер торға қарсы жүгіріп 4 аймақта екінші допты көтергендей болады, содан кейін оң жаққа бір айналып 3 және 2 аймақтарда сондай қимыл жасап, өз легінің артына тұрады. 3 аймақта оң және сол жаққа бұрылады. 2 аймақта сол жаққа. - Ойыншының әр түрлі тұрысымен қозғалыс жасау: Қозғалыс лекпен жасалады. Допты екі қолмен өз үстіне соғуды үйрету: Оқушыларды екі қатарға бөліп қарама-қарсы тұрғызып жұппен жаттығу жасау. Екі оқушыға бір доп, аралары 3 метр. -      өз үстіне екі рет көтеріп қарсы жаққа беру; -      өз үстіне төрт рет көтеріп қарсы жаққа беру; -      оң, сол жақпен тұрып беру; -      теріс қарап беру. Жеңілдетілген ережемен ойнау. Жаттығу ойыны.	27 мин	Дұрыс көрсету , қателіктерін жою. Сол жаққа бұрылғанда оң аяқ алда, оң жаққа бұрылғанда сол аяқ алда. Қозғалыста ойыншының тұрысын сигнал бойынша ауыстырады. Дұрыс көрсету , қателіктерін жою. Капитанды ойыншылар өздері тандап алады
3	Қорытынды бөлімі 1. Сапқа тұрғызу 2. Қорытынды жасау, бағалау        3. Ұйымдастырып қайтару	3 мин	Үйге тапсырма беру.

Волейбол сабағының күнделік жоспары № 66

     Сабақтың мақсаты :

     1. Білімділік :               Жоғарыдан, төменнен екі қолмен допты беру тапсыру. Жаттығу ойыны

     2. Денсаулық сақтау : Шапшандық, икемділік және күш сапаларын дамыту.

     3. Тәрбиелік:                Сабақтағы барлық жүктемені дұрыс орындау. Тәртіпке тарту.

     Спорт құралдары:  волейбол добы

     Өткізілетін күні : ________________                                           Сынып : 9 сынып    

     Өткізілетін орны:  спорт залы                                                         Уақыты: 45 мин

№	Жаттығулар	Уақыты	Әдістемелік нұсқаулар
1	Кіріспе бөлімі Сапқа тұрғызу Рапорт тапсыртқызу Сабақтың мақсатын түсіндіру Саптағы жаттығулар:       Оңға,солға, айналып бұрылу       Секіріп бұрылу Жүру: аяқтың ұшымен,өкшемен,аяқтың ішкі      жағымен, сыртқы жағымен Спорт.жүрісі Жүгіру: Арнайы жүгіріс жаттығулар жасау.   Тізені көтеріп жүгіру   Аяқты артқа лақтырып жүгіру   Түзу аяқты алға лақтырып жүгіру   Оң жағымен жүгіру   Сол жағымен жүгіру   Бұғы жүгіріс   Сол, оң аяқпен биікке секіріп алға қозғалу   Теріс қарап жүгіру   Жылдам жүгіру	12-15 мин 30 сек 30 сек 30 сек 30 сек 1 мин 30 сек 30 сек 5 мин 2 рет 2 рет 2 рет 2 рет 2 рет 2 рет 2 рет 2 рет 2 рет	Спорт.киіміне назар аудару Бір адамдай істеу Арқаны түзу ұстау Саптан шықпай бір қалпы жүгіру Спорт.залдың бір бұрышынан екінші бұрышына дейін. Қол жүгіргендей қимылдайды Қол жүгіргендей қимылдайды Қол жүгіргендей қимылдайды Ойыншының тұрысы Қол жүгіргендей қимылдайды Сол иықтан алға қарау Қол жүгіргендей қимылдайды
2	Негізгі бөлім Жоғарыдан, төменнен екі қолмен допты беруді тапсыру. - Оқушыларды залдың екі жағына лектерге тұрғызу. Біріншілер торға қарсы жүгіріп 4 аймақта екінші допты көтергендей болады, содан кейін оң жаққа бір айналып 3 және 2 аймақтарда сондай қимыл жасап, өз легінің артына тұрады. 3 аймақта оң және сол жаққа бұрылады. 2 аймақта сол жаққа. - Ойыншының әр түрлі тұрысымен қозғалыс жасау: Қозғалыс лекпен жасалады. Допты екі қолмен өз үстіне соғуды үйрету: Оқушыларды екі қатарға бөліп қарама-қарсы тұрғызып жұппен жаттығу жасау. Екі оқушыға бір доп, аралары 3 метр. -      өз үстіне екі рет көтеріп қарсы жаққа беру; -      өз үстіне төрт рет көтеріп қарсы жаққа беру; -      оң, сол жақпен тұрып беру; -      теріс қарап беру. Жеңілдетілген ережемен ойнау. Жаттығу ойыны.	27 мин	Дұрыс көрсету , қателіктерін жою. Сол жаққа бұрылғанда оң аяқ алда, оң жаққа бұрылғанда сол аяқ алда. Қозғалыста ойыншының тұрысын сигнал бойынша ауыстырады. Дұрыс көрсету , қателіктерін жою. Капитанды ойыншылар өздері тандап алады
3	Қорытынды бөлімі 1. Сапқа тұрғызу 2. Қорытынды жасау, бағалау        3. Ұйымдастырып қайтару	3 мин	Үйге тапсырма беру.

Тоғызқұмалақ сабағының күнделік жоспары № 67,68,69

              Тақырыбы: Жүрістердің дәлдігін есептеу жолдарын үйрету, бекіту (2 сағат). Жаттығу ойыны

Мақсаты: Жүрістің дәлдігін шығарғанда математикалық амалдарды қолдана білуге машықтандыру.

Көрнекі құралдар: Жүрісті есептеу жолдары жазылған кестелер, қаламсап, тақта, бор және тоғызқұмалақ тақтасы

Мәтіні: «Тоғызқұмалақ» ойынын үйрену онша қиын емес. Бірер ойнаған соң– ақ жүрістерді жаттап қалуға болады. Бірақ осы сәтте үйренуші бірнеше заңды сұрақтарға тап болады. «Қалай тез жүруге болады?» «Соңғы құмалақ қай отауға (әсіресе құмалақ саны көп болғанда) барып түсетінін тез арада қалай есептеуге болады?» т. с. с.  Ойынның жүрісі құмалақтарды отау – отауға салып отыру болғандықтан қарт ойыншылар отау мен құмалақты сұқ саусақтарымен санайды да отырады. Бұл әрі ойынның тездігін тежейді, әрі қателесіп кетуге ұрындырады. Міне, сондықтан есептеп жүрудің біз ұсынып отырған жаңа әдісі тақтадағы қандай күрделі жағдайда да қай жүрісті жүруге болатынын көрсетіп бере алады. Енді сол әдістің мәніне назар салайық.

                «Тоғызқұмалақ» ойынының бір ерекшелігі, әрі басқа ойындардан артықшылығы - әр отаудың нөмірі мен оның ішінде жатқан құмалақтар саны сол отаудың шабуыл мүмкіншілігін (күштілігін), яғни соңғы құмалақтың дәл қай нөмірлі отауға барып түсетіндігін көрсете алатындығы. Сондықтан ойын барысында, қай отауға қанша құмалақ жиналса да соңғы құмалақ қарсыластың немесе өз жағының қай отауына барып түсетінін және қарсыласыңның қай отаудағы құмалағы сенің ашық отауыңа қауіп төндіріп тұрғандығын қатесіз, тез арада ойша есептеп біліп отыруға болады.

                Бірінші есептеу жолы.  Жүріс жасалатын отаудың соңғы құмалағы дәл қай нөмірлі отауға барып түсетінін анықтау үшін, әрқашанда, сол отаудың ойынды жазу тәртібі бойынша қағаз бетіне жазылған цифрларының арасына қосу белгісін қоямыз. Мысалы 3-отауда  17 құмалақ бар. Яғни 3+1+7= 11.

Тоғызқұмалақ ойынының мынадай ережелері бар:

                а) Егер қосынды 10 немесе 10-нан кем болса, қосындыдан 1-ді аламыз.

                ә) Егер қосынды 10-нан артық болса, қосындыдан 10-ды алып тастаймыз.

                б) Егер қосынды мөлшері 20 немесе20-дан артық болса, қосындыдан 19 аламыз.

                в) Егер қосынды мөлшері 29-дан 37-ге дейін болса, қосындыдан 28 аламыз.

д) Егер қосынды 38 немесе одан да көп болса, қосындыдан 37-ні аламыз.

Енді осы ережеге сүйене отырып, жоғары мысалдағы соңғы құмалақтың 1–ші отауға барып түсетінін білеміз, себебі 11–10=1.

Жоғарыда айтқандарымыз түсінікті болу үшін, ойынның мына төмендегідей бес жүрісінен кейін пайда болған позицияны (№ 12 – диаграмма) қарап өтелік.

                                     9    8      7     6     5      4     3     2       1

3	13	1	5	1	14	14	3	1		16
3	2	15	3	16	Х	5	14	5		28

                                   1     2      3     4      5      6      7       8     9

                                                                            № 12 диаграмма

                 Жүріс кезегі ақ жағынан. Бұл позицияда оның бір ғана күшті жүрісі бар. Ол жүріс – үшінші отаудағы 15 құмалақты жүру. Сонда ол қарсыласының 8-отауынан 13 құмалақты ұта алады. Бірақ жарыс тәртібіне сәйкес жедел ойнау кезінде бұл жүрісті қалай тез табуға болады? Міне, біздің жоғарыда ұсынған әдісімізді қолдану осы жерде керек. Ол өзінің 3-отауында жатқан 15 құмалақтың соңғысы қара жағының қай отауына барып түсетінін есептесе былай болады: 315=3+1+5=9-1=8. Яғни бұл жүрісте соңғы құмалақтың қарсыласының 8-ші отауына барып түседі деген сөз. Яғни оған315:814  жүрісін жасау керек. Дәл осы есепті ауызша есептеу қажет екенін де ұмытпаған жөн.

                Егер ол 7-отауындағы 5 құмалақты жүретін болса (75=7+5=12-10=2), қара жағының 2-отауындағы үш құмалақты ұтып алады екен (75 : 24  жүріс). Ал егер 8-отауындағы 14 құмалақты жүретін болса (814=8+1+4=13-10=3) соңғысы өзінің 3-отауындағы 15 құмалаққа келіп түсіп, ол отауды жабады екен

 (814 – 316  жүрісі). Бұл екі мысалда да қосынды 10-нан асқандықтан, қосындыдан 10-ды шегердік.

                Жарыста ойнаған,  Б. Момбеков пен  Н. Қайынбаевтың кездесуінде мынадай жүрістерінен кейін 

1. 39 : 210  89 – 711,  2. 910 – 911 310 :33Х, 3. 810 : 84 512 : 712, 4. 512 : 714  413 : 72, 5. 213 : 54  914 – 43, 6. 95 : 44  116 – 73,  7. 115 – 617  617 – 43?,  8. 12 – 26  29 : 12,  9. 93 : 22  74 – 11,  10. 57 – 21  71 – 87  пайда болған (№ 13 – диаграмма) позициядан кейін соңғы құмалақтар қай отауға барып түсетінін анықтаңдар.

                                     9    8     7     6      5     4       3     2      1

5	7		2	3	4	10	1	5		26
1	6	Х	18	1	20	6	7	2		38

                                   1     2      3      4      5     6      7     8       9                   

 №  13 диаграмма

Ақ жағы: 26-?,  418-?,  620-?,  76-?,  87-?

Қара жағы: 310-?,  44-?,  87-?,  95-?

Екінші есептеу жолы.  Жүріс жасалатын отаудың соңғы құмалағы дәл қай отауға барып түсетінін анықтау үшін отаудың рет санына сол отауда жатқан құмалақтар санын (3-ші отауда 17 құмалақ бар, яғни – 3+17=20) қосамыз да:

                а) Егер қосынды 10 немесе 10-нан кем болса, қосындыдан 1-ді аламыз.

                ә) Егер қосынды 10-нан артық болса, қосындыдан 10-ды алып тастаймыз.

                б) Егер қосынды мөлшері 20 немесе20-дан артық болса, қосындыдан 19 аламыз.

                в) Егер қосынды мөлшері 29-дан 37-ге дейін болса, қосындыдан 28 аламыз.

                д) Егер қосынды 38 немесе одан да көп болса, қосындыдан 37-ні аламыз.

                Бұл пікірлеріміз түсінікті болу үшін, жоғарыдағы бірінші есептеу жолында келтірілген мысалдарды қайта қарап өтелік (№ 12 – диаграмма). Ақ жағының 3-отауында жатқан 15 құмалақтың соңғысы (315=3+15=18-10=8). Қара жағының  8-отауына түскенін дәлелдеу үшін отаудың рет саны мен құмалақ санын қоссақ – 18. Бұл қосынды 10-нан артық болған соң 10-ды шегердік. Сонда қалдық 8, яғни соңғы құмалақ қара жақтың 8-ші отауына түскен.

Тағы бір мысал, 7-отаудағы 5 құмалақтың соңғысы (75=7+5=12-10=2) қара жағының 2-отауына түседі (бұл да сол сияқты), ақ жағының 8-отауындағы 14 құмалақтың соңғысы (814=8+14=22-19=3) өзінің 3-отауына (енді қосынды 19-дан көп болғандықтан қосындыдан бұл жерде 19-ды шегердік) дәл барып түсіп жатыр.

Үшінші есептеу жолы. Бұл – жүрістерді есептеудің ең жеңіл жолы. Жүріс жасалатын отаудағы соңғы құмалақ дәл қай отауға барып түсетінін табудың бұл үшінші жолы – ілгері және кері есептеу болып табылады. Мұнда – 10, 19, 28, 37 сандарын әрқашанда есте жақсы сақтай білу керек. Оның себебі – жүріс кезінде 10 құмалақ жатқан отаудан басталған жүріс қарсыласының аттас нөмірлі отауына дәл барып түсіп жатады. Отауда 19 құмалақ болса, ол отаудан басталған жүріс құмалақтарды барлық отауға бір-бірден салып шыққанда соңғы құмалақ қайтадан өз орнына қайтып келіп түседі. Отауда 28 құмалақ болса, ол екі жақтың барлық отауларын бір айналып шығып, қайтадан қарсыласының аттас нөмірлі отауына дәл барып түсіп жатады.

Отауда 37 құмалақ болса, ол барлық отауды екі айналып шығып, қайтадан өз орнына келіп түсіп жатады.

9     8      7      6      5     4     3     2       1

2	4	7		19	18	2	10	4		20
3	4	2	21	12	3	1	4	2		24

                                    1    2      3      4      5     6      7      8     9

                                                                             № 14 диаграмма

                № 14 – диаграммадағы позицияда 5-отаудағы (ақ жағы) 12 құмалақтың соңғысы қай отауға барып түсетінін табамыз. себебі, 5-отауда 10 құмалақ болса, ақ жағының аттас 5-отауына барып түскен болар еді. Ал бізде 12 құмалақ бар, яғни ол ілгері екі отау жалжып (7) барып түседі. Бұл ілгері есептеу болып саналады. Ал қара жағының 4-отауындағы 18 құмалағының соңғысы өз жағының 3-отауына келіп түсіп жатады. Себебі, егер отауда 19 құмалақ болса, бар отауды бір айналып, қайта өз орнына келген болар еді. Ал бізде 18 ғана құмалақ. Сондықтан өз отауынан бір құмалақ кейінге келіп түсіп жатыр. Бұл кері есептеу болып саналады.

                Сонымен біз «тоғызқұмалақ» ойынының математикалық есептеу жолдарын ортаға салдық. Жүрісі тым қиын болып келетін бұл қызықты ойынмен шұғылданған талапкерлер үшін математикалық есептеудің үш жолын жетік біліп алу қажет.Егер сіз осы есептеулерді санаңызға тоқып алып, ойын үстінде қолданатын дәрежеге жетсеңіз, «тоғызқұмалақ» тақтасының бетіндегі бүкіл отаулардың тізгіні сіздің қолыңызда болады. Әрине, сан-салалы, шексіз өрнектер жасауға болатын «тоғызқұмалақ» ойынын үйренуде тек осыны білсем жетеді деп ойлау қате.

Тоғызқұмалақ сабағының күнделік жоспары № 70,71

              Тақырыбы: Жүрістердің санын есептеу жолдарын үйрету, бекіту. Жүрістердің дәлдігін есептеу

                                     жолдарын жетілдіру, тапсыру. Жаттығу ойыны.

                Мақсаты: Оқушыларды ойын күштеріне жауапкершілікпен қарауды үйретіп, терең есептеуге бейімдеу.

                Керекті құрал: Ойын күштеріне бейнеленген көрнекілік – плакаттар, тоғызқұмалақ тақтасы.

                Мәтіні: Әрбір талапкер үшін ойынның ортасы мен аяқ шенінде тек өз жағындағы жүрістердің ғана мақсатын белгілеп құмалақтарды дұрыс салу және барлық жүрістердің санын есептеу ғана жеткіліксіз. Жеңістен үміткер ойыншы оған қосымша қарсы жақтың да мақсатын біліп, барлық жүрістерінің санын үздіксіз есептеп отыруы керек. Оның мақсатына қарсы кедергі жасау жолдарын қарастырып, жоспар жасағаны да дұрыс.

                Енді осы барлық жүрістердің санын есептеп білудің жолын, тәсісдерін яғни теориялы заңдылықтарын анықтап, талдап көрейік.

                Мүмкін болатын барлық (максимум ) жүрістердің санын азайтпау үшін, ойыншылар жүрістерін қай отаудан бастау керек және жүрістердің тәртіптері қалай? Бұл күрделі мәселенің әуелі мына төмендегі шағын санды құмалақтары бар позицияны (№ 15 – диаграмма) талдау арқылы түсіндіреміз.

                Екі жағының отауларында бес-бестен құмалақтары бар. Жүріс кезегі ақ жағынан.      

  9      8    7      6      5     4      3      2    1

			2	3						74
				2	3					78

                             1    2       3     4     5     6       7     8      9

                                                                            № 15 диаграмма

                Егер екеуі де бірінші жүрісін 6-отаудан, ал екінші жүрісін 5-отаудан бастап жүрген жағдайда, құмалақтарды тоғызыншы отауға жинамақ болса, 9-отауға жеткенше ақ жағының 15 жүрісі, қара жағының 16 жүрісі бар екен. Ал осылай жүрген жағдайда, ақ жағының жүрістері тез таусылып «атсырап» тұр. Егер қара жағы бірінші жүрісін 5-отаудан бастаса, оның барлық жүрістерінің саны 9-отауға жеткенше 14-ақ жүріс екен. Бұл жағдайда қара жағының жүрістері тез таусылып «атсырайды». «Тоғызқұмалақ» ойынын жаңадан үйренушілердің барлық жағдайда білуіне тиіс төмендегідей ереже осы жерден келіп шығады.

                Оның мәнісі мүмкін болатын (максимум) барлық жүрістердің санын азайтпау үшін, немесе ойынның аяқ шенінде тез «атсырап» қалмау үшін ойыншылар әрқашанда өздерінің оң жағындағы отаудан бастап жүріп отыруы керек те, жүріс жасалған отаудың оң жағындағы отауларға екі құмалақтан артық құмалақ тастамауы керек. Мысалы, төмендегі (№16 – диаграмма) тақтаның әрбір отауында бір-бірден құмалақ бар дейік.

9    8      7      6      5     4      3      2     1

1	1	1	1	1	1	1	1	1
1	1	1	1	1	1	1	1	1

                                    1    2      3      4      5    6      7      8      9

                                                                             № 16 диаграмма

                Сонда осы позициядағы бар құмалақтарды екі жағы да 9-отауға жинау үшін тақтада қанша жүріс жасайтынын (ең көп) білуге бола ма? Әрине, болады. Жоғарыда айтылған ережені қолдана отырып есептесек, 8-отаудағы бір құмалақ 9-отауға жеткенше бір жүріс жасайды екен. Ал 7-отауындағы бір құмалақ екі жүріс жасайды. Келесі отаудың жүрісі – үшеу т.с.с. болып кете береді. Ал барлық жүрістерді қоссақ, 1+2+3+4+5+6+7+8=36, яғни 36 жүріс жасауға болады екен. Сонымен отауда жатқан бір құмалақты қайта-қайта жүргенде, оның барлық жүрістерінің саны, соңғы құмалақтар жинайтын отауға жеткенше қанша отау болса, сонша жүріске тең.

                Отауда жатқан екі құмалақтың барлық жүрістерінің санын табу үшін, жүрісті жүретін отау мен құмалақтар жинайтын отаудың арасындағы отаулар санын отаудағы құмалақтар санына (бұл жерде екіге) көбейтсек болғаны. Мысалы 5-отауда жатқан (№17 – диаграмма) екі құмалақ 9-отауға жеткенше 4 рет қарғиды екен, яғни ол екі құмалақ (4х2=8) сегіз жүріс береді. Екінші отауда жатқан 2 құмалақ 9-отауға жеткенше (7х2=14) он төрт жүріс береді т.с.с. 

2

                                   1      2      3     4     5      6     7      8        9

                                                                            № 17 диаграмма

                Отауда жатқан үш құмалақтың барлық жүрістерінің санын табу үшін, сол жүріс жүретін отау мен құмалақтарды жинайтын отаудың ара қашықтығындағы қарғу санын отаудағы құмалақтар санына (бұл жерде үшке) көбейтіп, сол көбейтіндіден 2 (екі) санын алсақ болғаны, мысалы, 4-отауда жатқан үш құмалақ (№18 – диаграмма) 9-отаудың арасына бес рет қарғып жетеді.

3

                                   1     2      3      4      5      6     7     8       9

                                                                            № 18 диаграмма

                Демек, 4- отаудағы үш құмалақ (5Х3)-2=13 он үш жүріс береді. Сөзіміз дәлелді болу үшін осы айтылған ережені (заңдылықты) талдап көрейік. 4-отаудағы үш құмалақты таратқанда тақта үстінде мынадай позиция (№19 – диаграмма) пайда болады.

1

1

1

                                    1     2      3     4     5      6      7     8      9

                                                                            № 19 диаграмма

                Енді бұл шағын құмалақтардың жүрістерін есептеу қиынға соқпайды. Есептеп қарайық: 6-отауда жатқан бір құмалақ 9-отауға жеткенше – үш жүріс, 5-отаудағы бір құмалақ – 4 жүріс, 4-отаудағы бір құмалақ – 5 жүріс береді. Барлық жүрістерді қоссақ: 1 (3 құмалақты таратқан жүріс) +3+4+5=13жүріс. Жоғарыда айтылған ереже дәләлденеді. Сол сияқты 1-отауда жатқан 3 құмалақ [(8Х3)-2=22] жиырма екі жүріс, ал 3-отауда жатқан 3 құмалақ [(6Х3)-2=16] он алты жүріс береді. Бұларды енді өздеріңіз тексеріп көріңіздер.

                Отауда жатқан төрт құмалақтың барлық жүрістерінің санын табу үшін, әрқашанда сол жүріс жүретін отау мен құмалақтарды жинайтын отаудың ара қашықтығындағы қарғу санын отаудағы құмалақ санына (бұл жерде төрт) көбейтіп, сол көбейтіндіден 5 санын алсақ болғаны. Мысалы, 6-отауда жатқан төрт құмалақ пен (№20 – диаграмма) 9-отаудың ара қашықтығы үш қарғу. Демек, 6-отаудағы 4 құмалақ [(3Х4)-5=7] жеті жүріс береді.

4

                                    1    2      3      4     5     6       7      8     9

                                                                            № 20 диаграмма

                Сөзіміз дәлелді болу үшін осы айтылған заңдылықты талдап көрейік. 6-отаудағы 4 құмалақты таратқанда тақта үстінде мынадай позиция (№21 – диаграмма) пайда болады.

1

1

1

1

                                    1    2      3      4      5     6     7      8      9

                                                                            № 21 диаграмма

                Есептеп қарасақ, 8-отаудағы бір құмалақ 1 жүріс 7-отаудағы бір құмалақ екі жүріс, 6-отаудағы бір құмалақ 3 жүріс береді. Барлық жүрістерді қоссақ: 1 (төрт құмалақты таратқан жүріс) +1+2+3=7 жүріс. Заңдылық дәлелденді. Екінші отауда жатқан 4 құмалақ [(7Х4)-5=28-5=23] жиырма үш жүріс береді. Мұны да өздеріңіз тексеріп көріңіздер.

                Отауда жатқан бес құмалақтың барлық жүрістерінің санын табу үшін әрқашанда сол жүріс жүретін отау мен құмалақтарды жинайтын отаудың ара қашықтығындағы қарғу санын сол отаудағы құмалақ санына (беске) көбейтіп, сол жатқан 5 құмалақ пен (№22 – диаграмма) 9-отаудың ара қашықтығы алты қарғуға тең. Демек, отаудағы 5 құмалақ [(6Х5)-9=21] жиырма бір жүріс береді.

5

                                   1     2      3      4      5     6       7    8       9

                                                                            № 22 диаграмма

                Енді, сол 21 жүріс болатынын дәлелдейік.3-отауда жатқан бес құмалақты отауларға таратқанда, тақта үстінде мынадай позиция (№23 – диаграмма) пайда болады.

1

1

1

1

1

                                    1     2     3      4     5      6      7     8       9

                                                                            № 23 диаграмма

                Есептеп қарасақ, 7-отаудағы бір құмалақ – 2 жүріс, 6-отаудағы бір құмалақ – 3 жүріс, 5-отаудағы бір  құмалақ – 4 жүріс, 4-отаудағы бір құмалақ – 5 жүріс, 3-отаудағы бір құмалақ – 6 жүріс береді. Барлық жүрістерді қоссақ: 1 (бес құмалақты таратқан жүріс) +2+3+4+5+6=21 жүріс екен. Екінші отауда жатқан 5 құмалақ [(7Х5)-9=26] жиырма алты жүріс береді.

                Отауда жатқан алты құмалақтың барлық жүрістерінің санын табу үшін әрқашанда сол жүріс жүретін отау мен құмалақтар жинайтын отаудың ара қашықтығындағы қарғу санын сол отаудағы құмалақтар санына (бұл жерде алтыға) көбейтіп, сол көбейтіндіден 14 санын алсақ болғаны. Мысалы, 4-отауда жатқан 6 құмалақ пен 9-отаудың ара қашықтығы бес қарғу. Демек, 4-отаудағы 6 құмалақ [(5Х6)-14=16] он алты жүріс береді. 2-отаудағы 6 құмалақ [(7Х6)-14=28] жиырма сегіз жүріс береді. Бұларды да өздеріңіз тексеріп көріңіздер.

                Отауда жатқан жеті құмалақтың барлық жүрістерінің санын табу үшін әрқашанда сол жүріс жүретін отау мен құмалақтар жинайтын отаудың ара қашықтығындағы қарғу санын сол отаудағы құмалақтар санына (бұл жерде жеті) көбейтіп, сол көбейтіндіден 20 санын алсақ болғаны. Мысалы, 3-отауда жатқан жеті құмалақ (6Х7)-20=22 жиырма екі жүріс береді. Мұны да өздеріңіз тексеріп көріңіздер.

                Отауда жатқан сегіз құмалақтың барлық жүрістерінің санын табу үшін әрқашанда сол жүріс жүретін отау мен құмалақтар жинайтын отаудың ара қашықтығындағы қарғу санын сол отаудағы құмалақтар санына (бұл жерде сегіз) көбейтіп, сол көбейтіндіден 27 санын алсақ болғаны. мысалы, 2-отауда жатқан 8 құмалақ пен 9-отаудың ара қашықтығы 7 қарғу. Демек, 2-отаудағы 8 құмалақ [(7Х8)-27=29] жиырма тоғыз жүріс береді. Мұны да өздеріңіз тексеріп көріңіздер.

                Отауда жатқан тоғыз құмалақтың барлық жүрістерінің санын табу үшін әрқашанда сол жүріс жүретін отау мен құмалақтар жинайтын отаудың ара қашықтығындағы қарғу санын сол отаудағы құмалақтар санына (бұл жерде тоғызға) көбейтіп, сол көбейтіндіден 36 санын алсақ болғаны.

 Мысалы, 1-отауда жатқан 9-құмалақ [(8Х9)-35=37] отыз жеті жүріс береді.

                Жүрістер санын есептеу жолының математикалық заңдылығының ең негізі қажеттісі – отаудағы құмалақ санын қарғу санына көбейткен соң одан алатын тұрақты санды тез табу. Бұл заңдылықты төмендегі кестеден көресіздер.

Кесте

Отауда жатқан құмалақ саны	Қарғу саны	Көбейтінді	Алатын сан	Барлық жүрістердің саны
1	Х	1Х	-	1Х
2	»	2Х	-	2Х
3	»	3Х	2	3Х – 2
4	»	4Х	5	4Х – 5
5	»	5Х	9	5Х – 9
6	»	6Х	14	6Х – 14
7	»	7Х	20	7Х – 20
8	»	8Х	27	8Х – 27
9	»	9Х	35	9Х – 35

                Бізге көбейтіндіден алатын тұрақты санды біліп отыру қажет екені белгілі. Бірақ бұл тұрақты (2, 5, 9 т.с.с.) сандардың бәрін жаттап алудың қажеті жоқ екен. Неге? Себебі, кестеге қарасақ, мынадай заңдылық бар. Егер отауда үш құмалақ жатса, оған өзінің тұрақты алатын саны шығады. Яғни (3+2=5) бес саны шығады. Бұл сан – төрт құмалақтың көбейтіндісінен алынатын тұрақты сан болып қалады. Ал, егер отауда жатқан 4 құмалақ өзінің тұрақты (бұл жерде бесті) алатын санын қоссақ, отауда жатқан 5 құмалақтың тұрақты алатын саны шығады. Яғни, (4+5=9) тоғыз – тұрақты сан. Бұл – бес құмалақтың көбейтіндісінен алынатын тұрақты сан боп қалады т.с.с. Жоғарыда айтылған заңдылық іске асу үшін «тоғызқұмалақ» үйренуші талапкер тұрақты алатын сандардың алғашқы біреуін немесе екеуін білуі шарт. Мысалы, 2 мен 20 санын білген дұрыс. Мына төмендегі (№24 – диаграмма) көрсетілген позициядан кейін қарсыластардың (олар құмалақтарын 9-отауға жинаған жағдайда) қаншадан жүрістері бар екенін есептеп көрейік.

9      8      7    6      5    4       3     2      1

	1		4	5	1	7	2
	2	2	6	4	3	3

                                   1     2      3     4      5     6       7     8        9

                                                                            № 24 диаграмма

                Негізі ереже мен кестені қолдана отырып есептесек.

Ақ жағының: 7-отауындағы 3 құмалақ (2Х3)-2=4; 6-отауындағы  3 құмалақ (3Х3)-2=7; 5-отауындағы 4 құмалақ (4Х4)-5=11; 4-отауындағы 6 құмалақ (5Х6)-14=16; 3-отауындағы 2 құмалақ (6Х2)=12; 2-отауындағы 2құмалақ (7Х2)=14 жүріс береді. Барлығы: 64 жүріс.

                Қара жағының: 8-отауындағы 1 құмалақ (1Х1)=1; 6-отауындағы 4 құмалақ (4Х5)-9=11;

4-отауындағы 1 құмалақ (5Х1)=5; 3-отауындағы 7 құмалақ (6Х7)-20=22; 2- отауындағы 2 құмалақ (7Х2)=14 жүріс береді. Барлығы: 60 жүріс.

                Осы позициядағыдай (№24 – диаграмма) қарсыластардың отауларында 20-дан құмалақтар жатқанымен, ақ жағының 4 жүрісі артық екен. Демек, ойынның аяқ шенінде «атсырау» көбінесе құмалақтардың санымен шешілмей, олардың тақта үстінде қаншалықты тиімді орын алу жағдайында (көп жүріс болу) да байланысты екен.

Тоғызқұмалақ сабағының күнделік жоспары № 72,73

              Тақырыбы: Ойын-тәжірибе сабақтарын үйрету, бекіту. Жүрістердің санын есептеу жолдарын бекіту,

                                     жетілдіру. Жаттығу ойыны

                Мақсаты: Ойынды жазу үлгісімен таныстыру. Ойынды жазып ойнаудың маңыздылығын түсіндіру.

                Көрнекі құралдар: Жазу бланкалары, қаламсап, тақта, бор және тоғызқұмалақ тақтасы

                Мәтіні:Тоғызқұмалақ ойынын қағазға жазып ойнау – ойынды жақсы ойнаудың алғы шарты.Жазып ойнау ойындарды есте сақтауға, кейіннен оқып, талдауға, ойыншылардың шеберлігін дамытуға мүмкіндік береді.

                Жүрісті жазу үшін әуелі жүріс жасалатын отаудың рет саны онан соң сол отаудағы құмалақтар саны жазылады. Мысалы,12 бұл бірінші отауда 2 құмалақ бар деген сөз; 816 – сегізінші отауда 16 құмалақ бар. Мұнан кейін жүріс жасау белгілері (егер табысты болса қос нүкте-:, ал жай жүріс болса сызықша- -) қойылады да соңғы құмалақ барып түскен отаудың рет саны мен сол отаудағы құмалақтар саны жазылады.

Мысалы, 216-87 деген жазу екінші отаудағы 16 құмалақты таратқанда соңғы құмалақ сегізінші отауға барды –дағы ондағы құмалақтар санын 7-ге жеткізді деген сөз.Бұл жай жүріс болды, яғни құмалақ ұтпады сол себепті жазулар арасына жай жүрістің белгісін ( - - сызықша) қоямыз.

                Ал 613:94 деген жазу алтыншы отаудағы 13 құмалақты таратқан кезде соңғы құмалақ  тоғызыншы отауға түсті-дағы ондағы құмалақ санын 4-ке жеткізді деген сөз. Бұл табысты жүріс болды, яғни құмалақ ұтып алады, сол себепті жазулар арасына табысты жүрістің белгісін (:-қос нүкте) қоямыз.

                Ойын барысында «тұздық» алынса онда «тұздық» белгісін – «Х» қоямыз.

 Мысалы: 214:63Х (екінші отаудағы 14 құмалақты таратқан кезде соңғы құмалақ алтыншы отауға түсіп, ондағы құмалақтар санын алғаш рет үшке толтырды, яғни «тұздық» алады деген сөз).

                Ойынды жазып ойнағанда пайдаланатын шартты белгілер:

                               -              -жай жүріс

                               :               -табысты жүріс

                               Х             -тұздық белгісі

                               !               -күшті жүріс

                               ?              -әлсіз жүріс

00                  -қандай жүріс жасаса да бәрі бір деген мағына береді.

Тоғызқұмалақ ойынын жазғанда мына үлгідегі бланк қолданылады:

_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

                                               / жарыстың атауы /

Ойын № _____

Стол №  _____

Бастаушы ________________________________

Қостаушы________________________________

р/с	Бастаушы	Қостаушы	р/с	Бастаушы	Қостаушы
1	79:610	79:610	21
2	910-911	911-112	22
3	61-73	91:112	23
Ойын нәтижесі: 1:0  82-80 қостаушы ұтылды

Тоғызқұмалақ сабағының күнделік жоспары № 74

              Тақырыбы: Ойын негіздерін үйрету. Ойын-тәжірибе сабақтарын жетілдіру. Жүрістердің санын

                                     есептеу жолдарын тапсыру. Жаттығу ойыны

                Тақырыбы: Ойын негіздері. Отаудағы құмалақтарды өрістете білу.

                Мақсаты: Оқушыларды ойын негіздерін сақтай отырып ойнауға бейімдеу.

                Керекті құрал: Ойын тақтасы, шебер ойыншылар ойындарынан көрініс – көрнекіліктер.

                Мәтіні: Ойын кезінде тартыс алғашқы жүрістерден-ақ шиеленісе түседі. Дойбы, шахмат ойындарындағы сияқты тастарды жинақтап, шабуыл, қорғанысқа даярлау деген сирек жағдай. Өйткені ақ жағының алғашқы жүрісі-ақ бірнеше құмалақтарды ұтып алуға (жеуге) жеткізеді ғой. Сондықтан ойыншы бірден ойланады. «Қай отаудан жүрсем екен?», «ойынды қалай бастасам екен?», «Құмалақтарды отауларда қалай орналастырсам екен», «ойынның басында ғана ма, әлде ойынның соңына дейін үздіксіз есептеп отыру қажет пе?». Міне осындай сұрақтардың тууы да заңды.Әрине, бұл жерде айтылған сөздерді қатып қалған ереже деп ұғу қате. Кез-келген өте табысты жүріс деп танылған жүрісті де жеті рет өлшеп барып қана жүру қажет. Сондықтан біздің ұсынбақ негіздеріміз ойынды үйренуші талапкерге тек жол-жоба ғана болмақ.

                Бұл негіздер мыналар:

                1) отауларға құмалақтарды өрістете білу немесе оң жақ отаулардан бастап ойнау;

                2) тақта үстіндегі ойын күштеріне (отаудағы құмалақтарға) жауапкершілікпен қарау;

                3) жүрістерді есептеу.

                «Тоғызқұмалақ» ойынындағы негізгі мақсат бірінші жүрістен бастап-ақ қарсы жақтың жүрістерін тарылтып, дұрыс позицияға ие болу. Бұған жетудің басты шарттарының бірі – тақта үстінен жақсы орындар «жаулап» алу, яғни құмалақтардың ойнау күшін дұрыс өрістете білу немесе оң жақтан бастап ойнау.

                Бұл негіз бойынша ойынды оң жақтағы отаулардан (6, 7, 8, 9) бастап жүріп өрістету қажет те, сол жақтағы отауларға жиналған құмалақтармен қолайлы бір шабуыл жасау сәтін күту керек. Бұл әдіс әрі сол жақ отаулардағы құмалақтардың күшін сақтайды. Осы айтылғандарды төмендегі кестеден анық аңғаруға болады:

Отаулардың рет саны	Сәтті шабуыл үшін тиімді құмалақтардың саны	Құмалақтардың мұндай саны тиімсіз болып табылады.
Бірінші	10-нан 19-ға дейін 28-ден 37-ге дейін	1-ден 10-ға дейін 19-дан 28-ге дейін
Екінші	9-дан 18-ге дейін 27-ден 36-ға дейін	1-ден 9-ға дейін 18-ден 27-ге дейін
Үшінші	8-ден 17-ге дейін 26-дан 35-ке дейін	1-ден 8-ге дейін 17-ден 26-ға дейін
Төртінші	7-ден 16-ға дейін 25-тен 34-ке дейін	1-ден 7-ге дейін 16-ден 25-ге дейін
Бесінші	6-дан 15-ке дейін 24-тен 33-ке дейін	1-ден 5-ге дейін 15-тен 24-ге дейін
Алтыншы	5-тен 14-ке дейін 23-тен 32-ге дейін	1-ден 4-ке дейін 14-тен 23-ке дейін
Жетінші	4-тен 13-ке дейін 22-ден 31-ге дейін	1-ден 3-ке дейін 13-тен 22-ге дейін
Сегізінші	3-тен 12-ге дейін 21-ден 30-ға дейін	1-ден 2-ге дейін 12-ден 21-ге дейін
Тоғызыншы	2-ден 11-ге дейін 20-дан 29-ға дейін	11-ден 20-ға дейін 29-дан 38-ге дейін

                Жамбыл облысының біріншілігінде ойналған мына бір кездесуді талдағанда жоғарыда айтылған негіздің бұзылғанын, оның қандай нәтижеге жеткізгенін көреміз.

                                                               Ақ жағы:                             Қара жағы

                                                               1. 29:110                              79-611

                                                               2. 311:410                           910:912

                                                               3. 32-414                              91:112                  

                                                               4. 414-811?                         811:92

                Төрт жүрістен кейін тақта үстінде мынадай позиция көреміз (№25 – диаграмма):

9    8      7       6     5     4       3     2      1

1	1	2	10	10	1	11	11	2		26
1	4	2	2	15	15	15	14			20

                                  1       2     3      4      5     6       7     8     9

                                                                            № 25 диаграмма

                Мұндай позицияны отауларда жатқан құмалақтардың шабуылға ыңғайлы тарамдалуы яғни өрістеу қарқыны жағынан алып қарасақ, қара жағының позициялық артықшылығы бар да, ақ жағының позициясы өте қысылшаң жағдайда. Себебі, қара жағының 2, 3, 5, 6 және 9-отауларындағы құмалақтары түгелдей дерлік ақ жағының отауларына шабуыл жасап тұр да, ақ жағының сол жағындағы отауларында (1,2 3, 4) құмалақтар тым аз, ал керісінше оң жақ отауларына (5, 6, 7, 8) құмалақтар көп шоғырланып, қара жағының бірді-бір отауына шабуыл жасай алмай тұр. Әрі ақ жағының бар отауларының қорғанысы нашар. Келесі жүріс ақ жақтан болғандықтан ол өзінің 4-отауынан «тұздық» бергісі келмей, амалсыздан  5. 32-43 жүрісін жүреді. Қара жағы болса 5. ...610:616 жүрісін жасап, қазанына 16 құмалақ салып алады да, қарсыласының

1-ші отауына тағы да «тұздық» алу қаупін төндірді. 6. 814-33   83:14, 7. 91:14   94:34, 8. 11-28   81-92,

 9. 81-91. бұл мәжбүр болған жүріс. Егер 9. 714-29 (516-29) жүрсе, 9. ...75:210 (93:210), 9. ... 62-75,

10. 91-11   11-213. Оныншы жүрістен соң (10. 91-11   11-213) жағыдай мынадай болып шығады

(№26 – диаграмма):

9    8      7      6      5      4     3      2      1

2		5	1	11	2	12	13			50
	8		4	16		14				24

                                   1      2     3      4      5     6      7     8       9

                                                                            № 26 диаграмма

                Жүріс ақ жағынан. Бір қызығы ақ жағының бірді-бір қанағаттанарлық жүрісі жоқ. Ол 11. 714-29 жүрісін жүруге мәжбүр болады. 11. ... 93:210, 12. 12-21  313-61!, 13. 12-23   77:46, 14. 12-25 мәжбүр болған жүріс. 14. 517-33 жүрісін жүруге болмайды. Жүрсе 14. ... 93:29, 15. 12-21   513:82, 16. 518-42   65:14, 17. 42-52   215:74. Қара жағы ұтады.

                Сонымен, ойынды қай отаулардан бастап жүру, оң жақ, сол жақ отаулардағы құмалақтардың орналасуын бақылап отыру ойын нәтижесіне тікелей қатысы бар.

                Бұл негіз бойынша – ешбір мақсатсыз, жоспарсыз, ойламай, өз жағындағы отаудағы құмалақтарды қарсыласына ұтқыза беруге және отаудағы құмалақтар санын азайтуға болмайды. Өз отауларындағы құмалақтар санын кеміту және ұтқыза беру оның күшін әлсіретеді, көбіне ол ойыншыны ұтылысқа әкеліп соқтырады. Сондықтан отаудағы құмалақтар санына ойынның басынан жауапты қарау керек.

                Көбінесе кейбір тәжірибелі ойыншылар да кездесудің басынан-ақ құмалақтарды көп ұтуға тырысып, немесе «тұздық» алу үшін өз құмалақтарын оңды-солды шашып (ұтқызып) ойнайды. Бұл өте қате. Егер оның қарсыласы күшті ойыншы болса, алғашқы ойыншы жеңілді дей беріңіз. Мысалы төменде1974 жылы республикалық біріншілікте ойнаған жамбылдық Р.Ақпанбетов пен торғайлық Б.Қылышбековтың партиясының басталуын, әрі өрбуін, аяқталуын ұсынып отырмыз.

                                                               Ақ жағы:                             Қара жағы:                                                                              

1.       79:610                          79:610

2.       910-911                        911-912

3.       311:412                        511-63Х

4.       413:74                          92-113

5.       94:314                          115-6Х

6.       114:54                          813-217??

7.       93:218                          32:44

8.       215:72                          15-52

                Сегіз жүрістен кейін, тақта үстінде №27 – диаграммадағыдай позиция пайда болады.

                Қара жағы «тұздық» алып алғаннан кейін қарсыласына «тұздық» бермеу мақсатын көздеп, дұрыс қорғаныс жүрістерін жасамай, 64 құмалағын ұтқызып қойыпты да, өзі қазанына не бары 18 құмалақ жинап алады. Енді ақ жағына, «тұздық» алмаған күнде де, тақта үстінде қалған құмалақтардан 18 құмалақ алу қиынға соқпайды, яғни ойынды өз пайдасына шешуге толық мүмкіншілігі бар.   

9     8     7      6     5      4      3      2      1

3	1		5	2	6	3	2	1		18
2	1	6	5	18	Х	7	16	2		64

                                               1      2     3      4      5     6     7      8      9

                                                                                                                   № 27 диаграмма

                                Тағы бір мысал. 1975 жылы «Қайрат» ерікті спорт қоғамының ашық біріншілігінде ойналған қырғызстандық Ө. Асанов пен шымкенттік С. Қаратевтың ойынын алып қарайық:

                                                               Ақ жағы:                             Қара жағы:

                                                               1. 79: 610                             79:610

                                                               2. 910-911                           911-112

                                                               3. 61-73                              91:112

                                                               4. 211:312                           61-73

                                                               5. 74:114                              511:62

                                                               6. 71-814!                            212:414?

                                                               7. 513:814!                          92:13Х??

                                                               8. 95:414!!                           76-315

                Сегіз жүрістен кейін, тақта үстінде төмендегідей позиция (№28 – диаграмма) жасалды:

9     8      7      6     5      4     3     2      1

2	1	1	3	3		3	3	2		42
Х	4	15		1	1	1	15	1		64

                                               1    2       3      4     5     6      7     8        9

№ 28 диаграмма

                Мұндай позициядан кейін, ақ жағына 16 құмалақ ұтып алу қиынға соқпайды. Яғни ол ойынды өз пайдасына шешеді.

Ойын негіздері. Есептеп отырып ойнау. «Тоғызқұмалақ» ойынында жүрісті есептеу жолы өте көп. Тек өз жүрісінің ғана мақсатын белгілеу, есептеу керек емес, қарсы жақтың да мақсатын біліп, жүрісін мұқият есептеп отыру керек. Бұл принципті сақтамаған жағдайда, яғни есептен жаңылу, жалығу және есептеуде қателер жіберу ұтылысқа әкеліп соқтырады. Мысал ретінде мына төмендегі позицияны (№29 – диаграмма) алып қарайық:

9      8     7     6      5      4     3     2       1

	Х	2	2	3	1		2
2	3	Х		1	2	1	1

                                               1    2      3      4      5      6     7     8       9

№ 29 диаграмма

                Екі жақтың отауларында он-оннан құмалақтары бар. Жүріс қара жағынан.

                Қара жағына ойынды өз пайдасына шешу үшін отаудағы құмалақтардан 6 құмалақ, тең аяқтау үшін 5 құмалақ ұтып алса болғаны. Мұндай позициядан кейін ақ жағы қара жағын тек атсыратып қана, яғни қалған құмалақтарын 9-отауға жинаған жағдайда ғана ұта алады. Басқа ешқандай амалы жоқ. Ал егер қара жағы да құмалақтарын 9-отауға жинамақшы болып, төмендегі жүрістерді жасаса:

                                                               Ақ жағы:                             Қара жағы:

                                                               1. ....                                       62-73

                                                               2. 12-24!!                             73-91

                                                               3. 11-25!                               61-72

                                                               4. 62-72                              53-73

                                                               5. 52-62                              73-92

                                                               6. т. с. с.

9     8     7      6      5      4    3       2      1

4	Х									78
		Х		1				7		72

                                               1     2      3     4       5      6     7     8     9

                                                                                                                   № 30 диаграмма

Ондай жағдайда 25 жүрістен кейін, 6 құмалағын қарсыласының «тұздығына» салып, №30 – диаграммадай позиция жасай алады. Диаграммадан көрініп тұрғандай, қара жағы атсырап, өз «тұздығына» не бары 3 құмалақ қана жинап, ұтылып қалады. Бұл жерде талапкер ойлануға тиіс. Жүрістің тиімді басқа жолын іздестіреді. Қара жағы енді барлық құмалақтарын қарсыласының «тұздығына» салып отырып, жүрісті ұзартпақ болады да төмендегіше жүрістер жасайды.

                                                               Ақ жағы:                             Қара жағы:

                                                               1. ...                                        72-8Х

                                                               2. 12-24!!                             71-8Х

                                                               3. 11-25!                               62-71

                                                               4. 62-72!                               71-8Х

                                                               5. 25-62                              61-71

                                                               6. т. с. с. 

                Бұл жолы да қара жағы 29 жүріс жасап, бір жүрісі ғана жетпей, атсырап, қазанына не бары екі құмалақ қосып, тағы да ұтылады. Сонымен мұндай позициядан (№30 – диаграмма) кейін қара жағының ойынды өз пайдасына шешетін ешбір мардымды варианты жоқ екен. Енді ол ойынды тең аяқтау мүмкіншілігін іздестіруі керек. Егер тереңірек,табанды ойланса мұндай жол бар екен, ол құмалақтарын 7-отауға жинап, үнемі қарсыласының отауларына шабуыл жасап отырса, мынадай жүрістер жүріліп, қара жағы қазанына 5 құмалақ қосады да, ойынды тең аяқтайды:

                                                               Ақ жағы:                             Қара жағы:    

                                                               1. ...                                        62-73

                                                               2. 12-24!!                             61-74!!

                                                               3. 11-25!                               53-75!

                                                               4. 25-63                75:22

                                                               5. 11-21                61-72

                                                               6. ...                                        ...

                                                               19. ...                                     62-75

                                                               20. 21-3Х                             61-76

                                                               21. 00                                    76-3Х

                Ал ақ жағының 12-24 жүрісі өте күшті жүріс, 11-25 жүрісін күшті жүріс деп есептеуіміздің себебі онда «тұздықтың» артындағы 1-ші және 2-ші отаулардағы құмалақтарды дер кезінде дұрыс пайдаланып, барлық мүмкін болатын тиісті (29) жүрістердің санын азайтқан жоқ. Ал егер қара жағының 72-8Х жүрісінен кейін мына төмендегідей жүрістер жасалса:

                                                               Ақ жағы:                             Қара жағы:    

                                                               1. ...                                        72-8Х

                                                               2. 23-41?                              71-8Х

                                                               3. 11-22                62-71

                                                               4. 11-23                71-8Х

                                                               5. 23-42                61-71

                                                               6. т. с. с.

                Ақ жағы бір жүріс жетпей «атсырап», қара жағынан ұтылып қалуы ықтимал. Тіпті төмендегі жүрістерді жүргенде де, ақ жағы ұтылысқа душар болады.

                                                               Ақ жағы:                             Қара жағы:    

                                                               1. ...                                        62-73

                                                               2. 81-91?                              73-91!

                                                               3. 71-81                71-8Х

                                                               4. т. с. с.

                                                               Ақ жағы:                             Қара жағы:    

                                                               1. ...                                        72-8Х

                                                               2. 12-24!!                             71-8Х

                                                               3. 11-25!                               62-71

                                                               4. 25-63?                              71-8Х

                                                               5. т. с. с.

Сонымен бұл келтірілген мысалдардан көрінгеніндей, ойынды тең аяқтаудың бір ғана жолы (оны білесіздер) бар екен. Яғни көптеген жүрістің ішінен екі ойыншы да сол жолды тауып жүрулері керек болды. Олар солай істеді де.

Тоғызқұмалақ сабағының күнделік жоспары № 75,76,77,78

                Тақырыбы: Тактикалық тәсілдерлді үйрету, бекіту, жетілдіру, тапсыру. Ойын негіздерін бекіту, жетілдіру,

                                   тапсыру. Ойын-тәжірибе  сабақтарын жетілдіру, тапсыру. Жаттығу ойыны

                Мақсаты: Оқушыларды ойын күрделігімен жақынырақтаныстырып олардың логикалық ойлау шеберлігін шыңдау.

                Керекті құрал: Ойын тақтасы.

                Мәтіні:Ойынның басталуы да,өрбуі де қарсы жақтар үшін ойдағыдай өтіп жатады. Төніп тұрған қауіп те білінбейді. Ал бір сәт ойыншы екінші қарсыласының өте күшті жүрісінен соң құтылуға жол таппай, аңтарылып қалады. Мұнан соң қарсыласының әр жүрісі тақтадағы позицияларды өзгертіп, күштердің ара салмағын да өз жағына бұрып алады. Ал екінші ойыншы: «Менің тақтадағы жағдайым жақсы еді, комбинацияны байқамай қалдым ....» деп өкінеді. Міне, комбинацияның күші де сонда. Ол аңысын-аңдап тап береді.

                Осы айтылғандай, комбинация жоқ жерден тумайды. Бұл есептеу ойынның заңды өріс алуы.

                Тактикалық тәсілдердің ішіндегі ең күрделісі және маңызды да осы комбинация жасау болып табылады. Комбинация дегеніміз – көздеген мақсатқа жылдам жеткізетін бірнеше ойлы жүрістердің нәтижесі.

                «Аңысын-аңдап тап берді» демекші, комбинация алғы шартсыз, бірден жасалмайды. Тақтадағы позиция комбинация жасауға келгенде ғана ойыншы қажет жүріске бекінеді. Әрине, қарсы жақтың әлсіз жерін тауып, комбинация жасамаса болмайды. Ал қарсы жағының отауларынан комбинация жасауға лайық позиция қарастыратын да ойыншының өзі. Яғни, ойыншы ең алғаш комбинацияның алғы шартын жасап алу керек. Дәлірек айтқанда, әр жүрісімен қарсы жақтың отауларынан құмалақтардың орналасуын өзіне тиімді етіп өзгертіп отыруы қажет. Ал уақыты келді-ау дегенде комбинациялы жүрісті бастап кетеді.

                Комбинация екі кезеңнен тұрады. 1. Әзірлік кезеңі. Бұл кезеңде комбинацияны жасауға қажетті позиция дайындалады немесе тақтадағы дайын позициядан комбинацияның жолдары іздестірілді.

                2. Мақсатқа жету кезеңі. Бұл кезеңде мақсатқа жету үшін ойын барысындағы тактикалық тәсілдерді («байлау», «айырбастау») қолдана отырып, қарсы жақтың немесе өз жағының отауларында жатқан құмалақтардың санын өзгерту қажет. Бұл әрекет көбінесе отауда жатқан құмалақтарды беру арқылы жүзеге асады. Белгілі бір отауда жатқан құмалақтарды жеуге берген кезде отаулардағы құмалақтардың саны өзгереді, осыдан барып комбинация жасауға қолайлы жағдай туады. Төмендегі мысалды (№31 – диаграмма) жүріс қара жағынан. Бұл жерде қара жағы көп құмалақ ұту үшін комбинация қалай жасайды екен.

9     8     7      6     5       4    3      2      1

2	3	2	Х	4	8	8	7			39
	4	18	16	2	1	2	Х	6		40

                                               1     2     3       4      5    6      7     8       9

                                                                                                                   № 31 диаграмма

                Диаграммадан көрінгендей ақ жағының 3 және 4-отауларындағы «бай» құмалақтарының жүрістері тарылып тұрғандығы (жүрсе өз отауларына қайта келіп түседі) қара жағын комбинация жасауға итермелейді. Қара жағы қарсыласының 4-отауына «байлау» әдісін қолданып, отауына шабуыл жасауды ойланады. Бұл жеңіске жеткізуге тиіс. Шынында, солай ма?

                1. ...   72-84! Бұл жүріс ештеңе сездірмейді. 2. 61-73. Бұл жүріс те заңды. 2. ...27-85 құмалақтарын «құрбандыққа» беріп тұр. 3. 96:56. Ақ жағы алады. 3. ...   85-319!.Міне, комбинациядағы шешуші жүріс осы. Қара жағы бесінші отаудан алты құмалақ беру арқылы ойға алған ісін (4-отауын «байлады», 3-отауға қауіп төндірді) орындады. 4. 25-61   410:418. Егер 4. 319-32 жүрсе, бәрі-бір 4. ...   311:418. Ал, 4. 416-15 жүрсе, онда да 4. ...  94:320

                Сөйтіп, қара жағы комбинация нәтижесінде бірден 20 құмалақ ұтып алды.

                Мына диаграммадан да (№32 – диаграмма) «байлау» әдісін жасау арқылы жасалған комбинацияны көресіздер.

9     8      7     6      5     4      3      2      1

3	2	17		3	3	4	18			36
	4	3	3	5	4	1	18	6		42

                                               1     2      3     4      5     6      7     8       9

                                                                                                                   № 32 диаграмма

                1. ...   82-94 өте қате. Міне, осы ағаттық ақ жағының комбинация жасауына мүмкіндік туғызады. Ал қара жағы былай ойнау қажет еді: 1. ...   218-11, 2. 64-79!  53-718. Амалсыз жүрді. 2. ... 717-54 (218-11) бұлай да жүруге болмайды. Өйткені 3. 810-83Х 3. 24-56! Аса күшті айлалы жүріс. 3. ... 81-95. «Байлаудан» құтылады. 4. 61-73. Енді ақ жағы қажетті жүрісті күте тұрады. Ал қара жағында тек сәтсіз жүрістер ғана қалады: 4. ... 218-11 егер 4. ... 718-62 жүрсе 5. 57:220. Ал 4. ... 51-62 немесе 4. ... 42-62 немесе 4. ... 34-62. Онда 5. 97:63Х «Тұздық» алады. Сондықтан, 5. 98:720 12-23 мәжбүр болады. 6. 57:74 12-21 т. с. с. Бұл мысалдан шығатын қорытынды мынау: комбинация үнемі көп құмалақты «құрбандыққа» шалудан басталмайды екен. Екінші, комбинация жасаған жағы тек шабуыл жасай бермей, тасадан күтетін жүріспен қарсыласының «қақпанға түсіріп», не «бай» құмалақты, не «тұздық» ұтады.

                Егер жоғарыдағы мысалдарда комбинация жасау жолында құмалақтарды құрбан ету мен «байлау» әдісі қолданылса, мына мысалдан (№33 - диаграмма) шабуылдау арқылы жасалған комбинациямен танысасыздар.

                                           9      8     7     6      5     4      3      2     1

1	3	1	2		1	4	17	4		45
Х	7	3	9	6	9	2	5	1		42

                                               1     2      3      4     5     6      7      8      9

                                                                                                                   № 33 диаграмма

                1. ... 91-1Х? Былай ойнау қажет еді. 1. ... 62-72, 2. 49-35! Шабуылдарға даярлық жүрісі. 2. ... 62-72 мәжбүр болады. Ал 2. ... 35-72 (немесе 15-51) жүруге болмайды. 3. 86:43Х егер 2. ... 218-16 жүрсе 3. 611-73Х. 3. 57-219! Бұл – шешуші жүріс. 3. ... 72-84 мәжбүр болады. Ал. 3. ... 219-22 жүрсе 4. 86:63Х, 4. 93:220 84:28. Ал 4. 17-72 жүрсе 5. 611:73Х, 5. 91:18   71-82, 6. 51-612  82-92, 7. 612:82  62-72, 8. 88:62   22-38,

9. 92-13  92-1Х, 10. 91-14  91-1Х, 11. 75:12  11-21. Сонда мына позиция пайда болады (№34 – диаграмма).

9      8     7      6      5     4     3      2     1

		2		2	3	8	1			57
Х		3	1		1	1	2	1		80

                                               1     2     3      4       5    6       7     8      9

                                                                                                                   № 34 диаграмма

                               Ақ жағы мұндай позициядан кейін өз отауларында құмалақтарды шабуылға ыңғайлы орналастыру тәсілі арқылы тағы да 4 құмалақ ұтып жеңіске ие болады.

                 Байлау қою.Бұл есеп ойыны, творчестволық ойын екенін естен шығармай, қалай болса солай бастап, отаудағы құмалақтарды мақсатсыз жүре беруден сақ болу керек. Жүріске мән бермеу ойынның сапасын төмендетеді, ойың нәтижесіне, ойыншының көңіл-күйіне де кері әсерін тигізеді. Ойынға творчестволық тұрғыдан қарау қажет. Сонда ғана аса күрделі де, қызықты ойынның табиғатын терең түсінесіз.

                Ойыннан шығатын нәтиже ең алдымен сайысқа түсіп отырған екі адамның ақыл-ойымен, творчестволық ізденімпаздығымен, тәжірибесімен тығыз байланысты. Сондықтан ойынды байыпты түрде бастап, әрбір жүрістің алдына белгілі мақсат қойып, қарсы жақты өздері жақсы білетін позицияларға тарта ойнау керек. Алға қойған мақсатты жүзеге асырудың жоспары болады. осындай жоспарлы ойынның әрбір кезеңдеріне сай, жасалған тартыстың жалпы барысын, негізгі бағытын – стратегия деп, , ал қолданылған жеке айла – тәсілдерді тактика деп атайды. «Тоғызқұмалақ» ойынын жаңадан үйренуші адам әрбір ойында бірінші жүрістен бастап-ақ өзінің алдына айқын стратегиялық жоспар қойып ойнауды дағдыға айналдыру керек.

                Сонымен, стратегия «тоғызқұмалақ» ойынының негізгі принциптерімен, айла-тәсілдерімен де тығыз байланысты екен.

                Жалпы стратегия мен тактика бір-бірімен тығыз ұштасып, әрі бір-бірін толықтырып тұрады. Сондықтан кезінде бірнеше тактикалық әдістерді қолдана біліп, стратегиялық жоспар құрған ойыншы тек спорттық нәтижеге ие болып қоймастан, үлкен творчестволық өсу жолына түседі. Демек, талапкер «мүлдем жоспарсыз ойнағаннан, жаман болса да жоспар құрып, ойнау жүз есе артық!» деген қағиданы есте ұстауға тиіс.

                Тақта үстінде ойыншы қарсыласының отауларында жатқан құмалақтарының жүрістерін тарылтып, немесе жүрістеріне кедергі жасап, ұстап тұру арқылы не «тұздық» алуға, не «байын» (құмалақ көп жиылып қалған) ұтуға әрекет жасайды. Бұл «байлау» қойған болып есептелінеді. «Байлау» қойып ойнау көбінесе ойынның бастапқы және орта шенінде, кейде тақта үстіндегі позицияға байланысты, ойынның аяғында да кездеседі. «Байлау» қойып ойнау әдісін дұрыс қолдану, отаудағы құмалақтарға стратегиялық күш беріп, позициялық үстемдік әперетін болса, оны «тоғызқұмалақ» ойынының басқа негіздерімен байланыстыра білу жеңіске жеткізеді. Ойымыз түсінікті болу үшін мысалдар келтіре отырып сөйлесейік. 1975 жылы республикалық «Қайрат» ерікті спорт қоғамының ашық біріншілігіндеойналған қырғызстандық Ө. Асанов пен қаратаулық С. Тілеубаевтың ойынына назар аударыңыз:

                                                               Ақ жағы:                             Қара жағы:

                                                               1. 79:610                              79:610

                                                               2. 910-911                           911-112

                                                               3. 61-73                                61-73

                                                               4. 411:512                           811:94

                                                               5. 312-51!

                Бұл жүрістен соң тақта үстінде №35 – диаграммадағыдай өзгерістер пайда болады.

                Ақ жағы өзінің соңғы (5. 312-51!) бесінші жүрісімен қара жағының 5-отауынан «байлау» қойды. Қара жағы 1, 2, 3-отауларында жатқан құмалақтарын да жүре алмайды, ал жүре қалған жағдайда, өзінің 5-отауынан қарсыласына тиімді «тұздық» беріп қояды. Сондықтан, 5. ... 92-113? жүрісін жүрді. Бұл қате жүріс. Бұл жерде 5. ... 51-61 жүрісін жүріп, «байлаудан» құтылу керек еді.

9       8    7       6     5     4     3     2       1

2	1	3		1	13	13	13	14		14
12	12	1	3	14	3	6	14	1		22

                                               1      2    3      4       5     6     7      8      9

                                                                                                                   № 35 диаграмма

Енді ойынның әрі қарай жалғасқанын көрейік:

                                                               6. 76:314                              91:114

                                                               7. 92:116                              51-61  мәжбүр болған жүріс

                                                               8. 212:414                           215:73Х

                                                               9. 816-517                           12-23  мәжбүр болған жүріс

                                                               10. 93:24                              12-21  мәжбүр болған жүріс

                                                               11. 517-35                           12-23  мәжбүр болған жүріс

                                                               12. 66:24                              12-21  мәжбүр болған жүріс

                                                               13. 24-52                              93:22

                Енді бірнеше жүрістерден кейін ақ жағы қазанына 82 құмалақ жинап, ұтысқа ие болады.

                Тағы бір мысал, тақта үстінде пайда болған төмендегідей позициядан кейін (№36 – диаграмма) қара жағына жүріс кезегі келеді.

9      8     7     6      5      4     3      2     1

	19		3	1		7		1		44
	14	14	2	1	1	4		3		48

                                               1      2     3     4      5     6      7      8     9

                                                                                                                   № 36 диаграмма

                Қара жағы өзінің 6-отауында жатқан 3 құмалақты беріп қоймау үшін, 8-отауына екі айналымнан артық (19 құмалақ бар болатын) құмалақ жинап, ақ жағының отауларынан «тұздық» алудың қаупін туғызбақ болады да: 1. ... 63-820? Жүрісін жасады. Бұл қара жағының қате жүрісі еді. Себебі, ақ жағы 2. 214:62! жүрісін жасап, қара жағының екі отауына (8 және 3-отауларына) «байлау» қояды. Осыдан соң тақта үстінде пайда болған №39 – диаграммадағыдай позицияны қарап көріңіздер.

                Мұндай позициядан кейін қара жағы ақ жағының соққысынан құтыларлық ешбір амалы болмай, өзінің 8-отауында жатқан 20 құмалақты таратып, 3-отауында жатқан құмалақтарды қарсыласына ұтқызады екен. Осы табысқа жетер жолдағы жүрістер мына төмендегідей:

                                                               Ақ жағы:                             Қара жағы:

                                                               2. ...                                        52-61

                                                               3. 52-63                                61-72

                                                               4. 51-64                                51-61

9      8     7      6     5      4     3     2      1

	20	1		2	1	8	1	2		44
	1	15	3	2	2	5	1	4		50

                                               1     2      3      4     5     6      7      8      9

                                                                                                                   № 37 диаграмма

                т. с. с. жүрістер жасалса, қара жағының жүрістері бұрын таусылып, 8-отауындағы 20 құмалақты таратуға мәжбүр болады екен. Ал егер қара жағы 2. ...  12-22? Жүрісін мүлдем жүруге болмайды. Мұндай жағдайда ақ жағы жетінші отауындағы 5 құмалағын жүріп, қара жағының 2-отауынан «тұздық» алып алады. Яғни бұл сәтте қара жағының екі отауына (2 және 8-отаулары) «байлау» салынып тұр.

                                                               Ақ жағы:                             Қара жағы:

                                                               2. ...                                       21-39 жүрісі жүрілсе

                                                               3. 94:310                              21-31

                                                               4. 91:14

Бәрібір ақ жағы қара жағының 14 құмалағын ұтып алады. Сондықтан қара жағы қайтсе де 3-отауында жатқан құмалақтарды беретін болғандықтан «байын» таратып, қарсы ойын құрып алуға бел байлады да:

                2. ...   820-92 жүрісін жасады. Одан әрі ойын былай жалғасады:

                3. 76:310              42:54 т. с. с.

                Бұл мысалдар «Байлау» атты тактикалық тәсілді анық  көрсетеді.

                Айырбасқа шақыру.Айырбасқа шақыру дегеніміз - өзінің бір отауындағы құмалақтарды қарсыласына жеуге беріп, сонша құмалақтарды қайтарып ұтып алу. Айырбасқа шақыру тақта үстіндегі стратегиялық пунктері (маңызды-маңызды отауларды) «жаулап» алу үшін, қарсы жақтың позициясына әлсіздік тудыру үшін, отаудағы құмалақтардың шабуылдық күшін өзгерту үшін, қолайсыз жағдайдан шығып кету үшін және мүмкіншілігі болса ойынды өз пайдасына шешу үшін жасалады. Түсінікті болу үшін мына төмендегі мысалдарды талдап өтелік. 0. Әмриев пен осы жолдар авторының тәсілдеріне тоқталайық.

                                                               Ақ жағы:                             Қара жағы:

                                                               1. 79:610                              79:610

                                                               2. 910-911                           911-912

                                                               3. 61-73                                91:112

                                                               4. 311:412                           511:62

                                                               5. 74:114                              312:514  айырбасқа шақыру

                                                               6. 414:814                           92:13Х

                                                               7. 95:43Х                             75:214

                Осындай 7 жүрістен кейін тақта үстіндегі көрініс №38 – диаграммадағыдай болады:

9    8       7     6      5     4     3       2      1

2	1	1	4	3	Х	3	14	2		56
Х		3	1	1	1	2	14	1		53

                                               1     2     3      4      5      6     7      8      9

                                                                                                                   № 38 диаграмма

                Бұл позицияны есептеп, тереңірек талдап қарасақ, тақта үстінде не бары жеті-ақ жүріс жасалған болса да, ойын қара жағының пайдасына шешіліп тұр. Себебі, қара жағы бірнеше жүрістерден кейін, өз жағындағы жатқан отаулардағы құмалақтардан «тұздығына» 20 құмалақ салып алып және ақ жағы өзінің

8-отауында жатқан құмалақтарды амалсыз таратқан кезде, тағы қазанына кем дегенде 7 құмалақ қосып алады да, ойынды өз пайдасына шешеді екен.

                1975 жылы республикалық «Қайрат» ерікті спорт қоғамының ашық біріншілігінде ойналған қырғыз тоғызқұмалақшысы Ө. Асанов пен шымкенттік С. Қаратаевтың ойынына назар аударайықшы:

                                                               Ақ жағы:                             Қара жағы:

                                                               1. 79:610                              79:610

                                                               2. 910-911                           911-112

                                                               3. 61-73                                91:112

                                                               4. 211.312                            61-73

                                                               5. 74:114                              511:62

                                                               6. 71:814! айырбасқа шақыру       212:414?

                                                               7. 513:814                           92-13Х

                                                               8. 95.414                              76-315

9     8      7     6      5      4     3      2      1

2	1	1	3	3		3	3	2		42
Х	4	15		1	1	1	15	1		64

                                               1     2      3       4     5     6      7     8     9

                                                                                                                   № 39 диаграмма

                Осындай сегіз жүрістен кейін тақта үстіндегі құмалақтар №39 – диаграммадағыдай орналасады.

                Енді ақ жағына 16 құмалақ ұтып алу қиынға соқпайды. Шынында да, ол ойынды өз пайдасына шешті.

                Тұздық алу тәсілдері. Комбинация арқылы «тұздық» алу жолдары өте көп. Мысалы мына позициядан (№40 – диаграмма) кейін ақ жағының тұздық алу мақсаты мен жасаған комбинациясын қарайық. Жүріс кезегі ақ жағынан.

                1. 54-810 жүрісімен қара жағының 8-отауынан тұздық алмақшы. Енді қара жағы 82-95 жүрісімен тұздықтан қашып, ақ жағының 4-ші отауына шабуыл жасады. 2. 61-74! жүрісін жүріп, өзінің 4-отауындағы 11 құмалақты қарсыласына беруді ұйғарды. Себебі, ол мұндай позициядан кейін комбинация жасауға дайындала бастады. «Өзі беріп отырғанда алғанға не жетсін» деген мақсатпен, қара жағы 2. ...  95:412? жүрісін жүрді. Қара жағының бұл жүрісі қате жүріс. Енді осы қате жүрісті ақ жағы қалай пайдаланады екен, соған келейік (№41 – диаграмма).

9     8      7      6     5     4      3     2      1

4	2		4	1		12	1	3		36
4	14	10	11	4		2	9	1		44

                                               1     2      3      4    5      6     7      8       9

                                                                                                                   № 40 диаграмма

9     8      7     6     5      4       3     2     1

1	1		4	1		12	1	3		48
5	15	11		1		4	10	1		46

                                               1      2     3      4     5     6      7      8     9

                                                                                                                    № 41 диаграмма

Ақ жағының комбинацияға әзерлік жасауына себеп болған жағдай, қара жағының 2 және 5-отауларында құмалақтардың бір-бірден жатқандығы еді. Ол енді осы отаулардағы (2, 5) құмалақтардың санын екіден ететін жүрісті табуы керек. Байқап қарасақ, екінші отаудағы 15 құмалақты яғни 3. 215-71!! жүрісін жүреді екенбіз. Бұл тамаша жүріс. Қара жағының екі отауына «тұздық» алу қаупін төндірді. Енді қара жағы қалай жүрсе де ақ жағының бұл жүрісіне ешбір кедергі жасай алмайды. Ақ жағы қарсыласының 2-ші немесе 5-отауынан «тұздық» алғаннан кейін жақсы позицияға ие болып, ойынды өз пайдасына шешуіне толық мүмкіншілік алады.

                Мына мысалдарда (№42 – диаграмма) ақ жағы қарсыласынан едәуір әлсіз.

9     8      7      6     5     4      3     2       1

1	1	3		9	3	3	2			45
Х	7	10	6	1	12	1	8			50

                                               1      2     3     4      5      6      7     8      9

                                                                                                                   № 42 диаграмма

Әрі қара жағының бірінші отауда тұздығы бар. Жүріс қара жағынан. Бірақ ақ жағы «тұздық» үшін комбинация жасайды деп ойлай қою қиын. Себебі, қара жағында бір құмалағы бар бірде-бір отау жоқ.

1...81-92 жүрісінен кейін, ақ жағы «құрбандық» ұсынады. 2. 27-89!  59:48? алды. Бірақ бұл қате еді. 3. 613:64 бұл – шешуші жүріс болды. 3. ... 82-91 амалсыз жүрді. 4. 312:53Х. Сөйтіп, комбинация жасау арқылы «тұздық» алды әрі позициясын жақсартып алды. Енді ақ жағының позициясы тәуір.

                Комбинация жасау – «тоғызқұмалақ» ойынында талдауды, алдын ала болжауды, жүрісті жалықпай есептеуді керек ететін тактикалық тәсілдердің ішіндегі өз алдына заңдылықтары бар, өте күрделі процесс. Тақта үстінде пайда болған кез-келген позициядан жүріс іздеу қажет қандай қажет болса, комбинация жасау жолдарын іздестіру де сондай қажет.

                Комбинацияны жасау жолдарын яғни отаудағы құмалақтарды шабуылға ыңғайлы орналастыру жолдарын тауып алғаннан кейін, оны белгілі тәртіппен жүзеге асыра білу керек. Талапкерлерге бір ескерте кететін нәрсе, комбинация жасағанда, позициялық артықшылық алғанына қарамай, кейін пайда болатын позицияны да ойлап, болжай отырып, ойнау керек. Демек, комбинацияны ойдағыдай жасау ойыншының шеберлігіне, ой-өрісіне және алғырлығына байланысты. Мысалы мына позицияны (№43 – диаграмма) бір қарасақ, қара жағының позициялық артықшылығы бар сияқты болып көрінеді. Қара жағы ақ жағының 8-отауынан «тұздық» алып алған және қазанына 5 құмалақ артық жинаған. Жүріс кезегі қара жағынан.

                Тереңірек қарасақ, ақ жағы ойынды мұқият есептеп, комбинация жасауға қажетті позицияны дайындап қойған екен. Себебі, 4-отауына жинаған 27 құмалағы бар отауды екі айналып барып, қара жағының 2-отауында жатқан бір құмалақтың жолын бөгеп қояды. Жүре қалған жағдайда ақ жағы қара жағының позициясынан «тұздық» алып алады. Сонымен бұл комбинацияны жасаудағы негізгі әдіс мәжбүр еткен жүрісті пайдалану болып табылады.

9     8      7     6      5      4     3      2     1

4				1			1			63
	1	2	27			1	Х			62

                                               1     2      3      4      5      6     7     8      9

                                                                                                                   № 43 диаграмма

Мәселен:             Ақ жағы:                             Қара жағы:

                                                               1. ...                                        51-61

                                                               2. 21-33                                94:34

                                                               3. 11-22                                61-71

                                                               4. 22-31                                71-81

                                                               5. 21-32                                81-92

                                                               6. 32-428!                            21-31

                                                               7. 71-8Х!                              31-41 мәжбүр болған жүріс

                                                               8. 428:43Х

Бұл позиция (№44 – диаграмма) мынадай:

9     8      7     6      5      4     3     2      1

3	1	1	1	1	Х	2	2	2		70
1	1	2	2	2	2	2	Х	2		65

                                               1     2     3      4      5      6     7      8      9

                                                                                                                   № 44 диаграмма

Мұндай позициядан кейін қара жағы өз қазанына көп дегенде тағы да 10 құмалақ қана қосып, ұтылып қалады екен. Егер                Ақ жағы:                             Қара жағы:

                                                               1. ...                                        51-61 жүрсе

                                                               2. 21-33                                61-71

                                                               3. 33-51                                71-81

                                                               4. 51-61                                81-95

                                                               5. 61-72                                21-31

                                                               6. 72-8Х                               31-41 мәжбүр болған жүріс

                                                               7. 428:43Х

                Ақыры №45 – диаграммадағыдай позиция шығады.

9     8      7     6      5      4     3      2     1

6	1	1	1	1	Х	2	2	2		66
1	1	2	2	2	2	3	Х	2		65

                                               1     2      3      4     5      6      7     8      9

                                                                                                                   № 45 диаграмма

Мұндай позициядан кейін де қара жағы атсырап ұтылып тұр.

                «Тұздық» алу үшін жасалатын комбинацияға керекті шарттың бірі – отаудағы құмалақтарды шабуылға ыңғайлы орналастырып алып, ойын барысындағы басқа тәсілдермен (байлау, айырбастау) тікелей байланыстыра білу керек. Бұған мысал ретінде,  мына позицияны (№46 – диаграмма) қарап өтелік. Жүріс кезегі ақ жағынан.

9      8     7     6       5     4     3      2      1

6	1	2	3	4	4	2				50
1	2	2	1	5	3	3	19	2		52

                                               1     2      3      4      5     6      7      8      9

                                                                                                                   № 46 диаграмма

                Қара жағы өзінің соңғы 82-96 жүрісімен ақ жағының 5-отауында жатқан бес құмалаққа шабуыл жасады. Ақ жағы 5 құмалақты қорғамастан, басқа жүрісті жүріп кетті: 1. 63-820  96:56, 2. 61-75!!  81-92.

                Сондағы позиция (№47 – диаграмма) мынадай:

9      8      7    6       5      4     3      2    1

2		2	3	4	4	2				56
4	3	3	2			5	20	2		52

                                               1     2      3      4      5     6      7      8      9

                                                                                                                   № 47 диаграмма

                Ақ жағы өзінің соңғы жүрісімен (61-75!!) комбинацияны жасауға қажетті позицияны дайындап алып, мақсатқа жету жүрісін 3. 75-21 жүрді. Бұл тамаша жүріс. Қара жағы өзінің 1 немесе 2-отауынан «тұздық» беруге мәжбүр: 3. ... 11-22, 4. 93:23Х. Егер де 3. ... 21-33 жүрсе, онда 4. 821:13Х бәрібір «тұздық» алады.

               Отауларға шабуыл жасау.«Тоғызқұмалақ» тақтасындағы осал отаулар дегеніміз – ойын барысында шабуылдау өрісі әлсіз орналасқан, бір-бірімен байланысы және қарсы жаққа соққы бере алатын қабілеті аз отаулар. Қарсыласы бұл отауларға шабуыл жасай қалған жағдайда олар бір-біріне дер кезінде көмекке келе алмай қалады. Сондықтан, осал отауларды көрісімен, оны дереу пайдаланып қалу «тоғызқұмалақ» ойынын үйренушілерге бірден-бір керекті шарт болып табылады. Осы айтылған пікір түсінікті болу үшін мына позицияны (№48 –диаграмма) талдап көрелік.

                                                               Ақ жағы:                             Қара жағы:

                                                               1. 29:110                              29:110

                                                               2. 910-911                           411-511

                                                               3. 810-813                           312:512

                                                               4. 92:13Х                             913-32

                                                               5. 711-815                           715-34

                                                               6. 94-35                                816-516

                                                               7. 613:94                              517-38

                                                               8. 75-211?

9      8      7      6      5    4     3      2      1

1	3	3	17	1	6	8	11	Х		22
6	7	16	16	4	2	1	8	5		25

                                               1     2      3      4      5     6      7      8      9

                                                                                                                   № 48 диаграмма

Ақ жағының соңғы (8. 75-211) жүрісінің мақсаты, біріншіден, өзінің 2-отауында жатқан 7-құмалақты қорғау, екіншіден, 8-ші отауында болатын сегіз құмалақпен қара жағының 6-отауындағы жатқан 17 құмалаққа қауіп төндіру еді. Позицияны тереңірек талдап қарасақ, ақ жағының бұл жүрісі 8. 75-211 қате жүріс екен. Оның орнына 8.16-63 жүрісін жасап, осал, ыңғайсыз жатқан отаулардан (1, 2, 3, 4-ші) құтылу керек еді. Ал жоғарғы жүрістен соң 8. ... 46-92. Қара жағы осы жүрісі  арқылы 6-отауындағы 17құмалақты қорғады да,

 8-отауындағы 4 құмалақпен, ақ жағының 2-отауында жатқан  7 құмалаққа қауіп төндірді. Ақ жағының

 7 құмалақты қорғайтын ешқандай жүрісі жоқ. 1, 2, 3-отауларындағы құмалақтарын мүлдем жүре алмайды.

9. 95:42  84:28, 10. 316:94?  213:56! Бұл жүрістен кейін ақ жағы не «тұздық», не бір «бай» береді.

Егер 11. 418-33  84:23Х тұздық алады.

Егер 11. 32-419  (18-810) 311:420

Егер 11. 89-77  91-19, 12. 00  83:110

                Ойынның ортасында не аяғында ойыншы өзінің ең күшті тірек отауларынан бастап  жүрмеуі, яғни шабуыл жасамауы қажет. Өйткені, бірнеше құмалақ ұтуға ғана жеткізетін мұндай жүрістен соң ойыншы өз жүрісін азайтып алады да, атсырап қалады. Мысалы, №49 – диаграммадағыдай позицияны талдайық:

9     8      7       6     5     4     3       2     1

		1	4			2	1			70
	2	9				2	1	2		68

                                               1     2      3      4      5     6      7      8      9

                                                                                                                   № 49 диаграмма

                                                               1. ...                                        21-33 қара жағы осылай жүрді дейік

                                                               2. 22-310?                            33-51

                                                               3. 310:32?                            64-91

                                                               4. ...                                       ... т. с. с.

Мұндай жүрістерден кейін ақ жағы атсырап ұтылып қалады.

                                               Егер 1. ...                              21-33

                                                               2. 72-82!               33-51

                                                               3. 82-93                64-91

                                                               4. 39-21                72-82

                                                               5. ...                                       ... т. с. с.

                Жүрістерден кейін қара жағы атсырап ұтылып қалар еді. Яғни бұл жерде ақ жағы өзінің жүрістерін азайтып, қарсыласын атсыратуға тырысуы қажет.

                Отаулардағы құмалақтарды шабуылға ыңғайлы орналастыру арқылы құмалақтар ұту.

Отаулардағы құмалақтардың бір-бірімен байланысын (өрісін) өрбіте білу ойыншыға алға қойған мақсатты, кейбір мүмкіншіліктерді іске асыруға үлкен септігін тигізеді. Сондықтан ойыншы ойын барысында бірінші жүрістен бастап, әсіресе ойын соңында (бұл туралы төменгі сабақтарда айтылады) бұл тәсілді іс жүзінде қолдана білу керек. Мысалдар келтірейік. Мұндай позициядан (№50 – диаграмма) кейін, бір қарағанда екі жақтың жағдайы тең сияқты. Жүріс ақ жағынан.

9      8       7    6     5      4      3      2    1

	2	1	2	4	5	4	12			46
	5	7	4	5	3	4	3	2		52

                                               1     2      3      4      5     6      7      8      9

                                                                                                                   № 50 диаграмма

1. 92-11! (дайындық жүрісі) 82-91 (сұранып тұрған жүріс) 2. 25-64! (астыртын жүріс. Құмалақтарын құрбандыққа бере отырып, отаулардағы құмалақтарын ыңғайлы орналастырып алмақшы) 2. ...  212:46? (қате жүріс). Бұл жүрістің орнына 2. ...  81-92 жүрісін жүруі керек еді.

                Бұдан кейін ақ жағына алға қойған жоспарын толық орындауға мүмкіншілігі бар. 3. 39:22!  12-21 мәжбүр. Бұл жерде «тұздық» берсе ойынды ұтқызғаны.

                               4. 84:22  12-21 мәжбүр                    5. 93:22  12-21 мәжбүр

                               6. 57:22  12-21 мәжбүр                    7. 76:36  12-23 мәжбүр

                               8. 93:24  12-21 мәжбүр                    9. 66:22  12-21 мәжбүр

                               10. 84:22 (құрбандыққа 6 құмалақ беріп, ақ жағы 22 құмалақ ұтып алады).

                1976 жылы Қазақстанның ашық біріншілігінде Исақанов пен Ерімбетовтың арасында өткен ойында, 13 жүрістен кейін төмендегідей позиция (№51 – диаграмма) пайда болды.

9      8      7     6     5      4     3      2      1

1	4	2	2	4	4	2	9	4		28
1	1	18	8	3	16	4	4	4		42

                                               1     2      3      4      5     6      7      8      9

                                                                                                                   № 51 диаграмма

Жүріс қара жағынан. 14. ...  29:12 (дұрысы 14. ...  14-45). 15. 94:34  15-56 (орнына 15. ... 22-31 жүрісін жүру керек еді). 16. 48:24  12-21 мәжбүр. 17. 85:22  22-31 мәжбүр. 18. 93:22  13-32 мәжбүр. 19. 54-82! 32-47 мәжбүр. 20. 76:32  12-23 мәжбүр. 21. 83:12  23-48. 22. 93:22.

                Ойын соңында төмендегідей жағдай пайда болды дейік (№52 – диаграмма).

9     8      7      6     5     4      3      2      1

	2	21	Х
Х						2	2	1

                                               1     2      3      4      5     6      7      8      9

                                                                                                                   № 52 диаграмма

                Қара жағының артқы (1, 2, 3) отауларында құмалақтар жоқ. Жүріс кезегі ақ жағынан. Оған отауларда 5 құмалақтан екі құмалақ ұтып алатын болса ойын тең аяқталмақшы. Енді сол екі құмалақты ұтып алу үшін жасалатын жүрістердің жолдары екі кезеңнен тұрады да, өте тапқырлықты талап етеді. Бірінші кезеңде алдын-ала отаулардағы құмалақтарды шабуылға ыңғайлы, өте тиімді орналастырып алу, яғни қажетті позиция дайындау керек болса, екінші мақсатқа жету кезеңінде тактикалық «байлау» тәсілдерін дұрыс қолдана отырып, құмалақтар ұтып алу жолдарын белгілі тәртіппен жүзеге асыра білу қажет.

                Бірінші жолы: Ақ жағы өзінің мынадай 1. 82-92  82-91. 2. 72-82  91-1Х. 3. 71-83  81-91 жүрістерінен кейін, қажетті, яғни 2 құмалақ ұту үшін, төмендегідей позицияны (№53 – диаграмма) дайындап алады да, мақсатқа жету жүрістерін жасайды.

9      8    7      6       5      4    3      2     1

1		2	1	Х						74
Х							3	2		79

                                               1     2      3      4      5     6      7      8      9

                                                                                                                   № 53 диаграмма

                Мақсатқа жету жүрістері: 4. 83-11  91-1Х. 5. 93-21  21-31. 6. 81-91  31-41. 7. 92-13  13-31. 8. 91:12.

                Екінші жолы: Қажетті, яғни 2 құмалақ ұту үшін, төмендегідей позицияны (№54 – диаграмма) дайындап алады.

9      8    7      6       5     4     3     2      1

	1	1	1	Х						75
Х							4	1		79

                                               1     2      3      4      5     6      7      8      9

                                                                                                                   № 54 диаграмма

                Мақсатқа жету жүрістері: 1. 91-11  81-91. 2. 84-21  21-31. 3. 81-92  91-1Х. 4. 92-13  13-31. 5. 91:12

                Сонымен, бес құмалақтан екі құмалақ ұтып алу жолын білудің пайдасы ойын соңында орасан және бұл позиция ойын соңында көп кездесіп отырады.

                Тоғызқұмалақ ойынын жаңадан үйренушілерге, тіпті көптеген жағдайда тәжірибеге нағыз сағылық деген, ойын шеберлерінің өздері де ойынның аяқ жағындағы шағын санды құмалақтары бар позицияларды нашар ойнайды. Олар, көбінесе, «Тоғызқұмалақ» ойынының ӘЛІППЕСІ деп аталып жүрген позициядан, яғни тақта үстіндегі өз жағының отауларында жатқан бар болғаны бес құмалақтан екі құмалақ ұтып алу жолын білмейді. Себебі, бұл жерде ойыншы тереңірек ойланып жүрісті таразыға салуы керек.

                Тұзақ құру.  «Тұзақ құру» дегеніміз – қарсыласының тақтадағы өз жағдайын жақсы түсінбей, қате жүріс жасау сәтін күту. Әрине, ойын үстінде қарсыласыңа түрлі-түрлі «тұзақтар құру» үшін ғана әлсіретуге болмайды. Егер осындай үстірт жоспарыңды қарсыласың сезіп, «тұзақтан сытылып» кетеді.

9      8     7      6     5     4      3      2     1

5	1	4	12	5	3	14	1			40
	2	1	4	2	6	1		7		54

                                               1     2      3      4      5     6      7      8      9

                                                                                                                   № 55 диаграмма

                1. 81-97 бұл жүрісінен ақ жағы қарсыласының сол жағын «байлап» қойды. 1. ... 21-315 үстірт қараған жанға сәтсіз көрінуі мүмкін. Бірақ бұл құрылған «тұзақ» еді. 2. 52-67? өзі келіп түсті. 2. ...  315-81, 3. 52-69 (45-82). Егер 3. 97:614 жүрсе, онда 3. ...  96:53Х, 3. ... 613:98. Сондықтан амалсыз4. 12-25  76:34. Жағдай теңесіп кетті.

                Мына төмендегі жүрістерден кейін: 1. 89:710  89:710, 2. 910-911  211-311, 3. 91: 112  83:112, 4.   81-91  81-914, 5. 610-613  11-23, 6. 81-91 мәжбүр 914-414!! А. Ақшораев пен Б. Сүлейменовтың ойынында, ойын 7. 94-35 мәжбүр 613:92, 8. 213:514  92:13Х, 9. 413:74  жүрістерімен жалғасты да тақта үстінде

№56 – диаграммадағыдай жағдай пайда болды. Қара жағының жағдайы жақсы.

9     8      7      6      5    4      3     2      1

1	1		2	1	16	17	7	4		27
Х	1	14	1	14	5	5	4	2		40

                                               1     2      3      4      5     6      7      8      9

                                                                                                                   № 56 диаграмма

                Бірақ қара жағы өзінің келесі 9. ...  14-417 (сұранып тұрғандай) қате жүрісін жүрді. Ақ жағы тұзақ құру тәсілі арқылы, мына жүрістерді 10. 65:12!  81-92 мәжбүр 11. 61-77!!  51-63 мәжбүр 12. 77:518  319-32, 13. 315:82 жүріп, тағыда 20 құмалақ ұтып, өз жағдайын түзеп алды.