Открытый урок по биологии "Организм ішкі ортасы"

• 1 слайд

  Үй тапсырмасын сұрау
  §6.Тірек-қимыл жүйесінің бөлімдері: бас сүйегі, дене бөлігі, аяқ қол сүйектері
  

• 2 слайд

  §7.Организмнің ішкі ортасы:
  Қан.
  Лимфа. Жасушааралық сұйықтық
  

• 3 слайд

  Ағзаның ішкі ортасына:
  Қан
  Лимфа
  Ұлпа сұйықтығы
  

• 4 слайд

  Ішкі ортаның маңызы:
  Тасымалдау қызметі
  (жасушаларға ас қорыту жолынан, қорға жиналатын мүшелерден қоректік заттар жеткізеді)
  

• 5 слайд

  Қан
  тұйық қантамырлары арқылы қозғалады
  Ұлпа сұйықтығы
  қанның сұйық бөлігінен түзіледі.
  Лимфа
  ұлпа сұйықтығынан түзіледі.
  
  

• 6 слайд

  Қанның маңызы:
  Қорғаныш қызметі
  Ауру тудыратын микробтарды зиянсыз етеді
  Тромбоциттер қан ұюына қатысады
  Иммунитет антидене түзеді
  Гуморальдық қызметі
  Денедегі тұрақты температурасын сақтайды
  Мүшелер мен жүйелердің жұмысының гормондық (гуморальдық) реттелу жүреді
  Тасымалдау қызметі:
  Қоректік қызметі
  Зәр шығару қызметі
  Тыныс алу жүйесі
  

• 7 слайд

  Өкпе мен қан арасындағы газалмасу
  

• 8 слайд

  Ұлпа мен қан арасындағы газалмасу
  

• 9 слайд

  Ағзада болатын қанның мөлшері адамның дене салмағына байланысты 4,5–5 л. Қанның құрамы – плазмадан (55%) және қан жасушаларынан (45%) тұрады
  

• 10 слайд

  Қанның құрамы:
  Плазма
  Қан жасушалары:
  Лейкоциттер
  Эритроциттер
  - Қан пластинкалары (тромбоциттер)
  

• 11 слайд

• 12 слайд

  тромбоциттер
  плазма
  лейкоциттер
  эритроциттер
  плазма
  лейкоциттер
  эритроциттер
  

• 13 слайд

  Қан плазмасының құрамы:
  Су - 90–92%
  Минералды заттар - 0,9% тұз
  Көмірсу - 0,12%
  Майлар - 0,7–0,8%
  Нәруыздар - 7-8%
  альбуминдер (4,5%); глобулиндер (1,7–3,5 %)
  фибриногендер (0,4%).
  
  Органикалық заттар
  Бейорганикалық заттар
  Құрамында фибриноген нәруызы болмайтын қан плазмасын – қанның сарысуы (сыворотка) дейді
  

• 14 слайд

  Эритроциттер
  

• 15 слайд

  Оттегін және көмірқышқыл газын тасымалдайды.
  Қанға қызыл түс беретін гемоглобин болады.
  Эритроциттер оттекті байланыстырып, берік емес қосылысқа - оксигемоглобинге айналады.
  Гемоглобин молекуласы
  гем
  эритроциттер
  гемоглобин
  

• 16 слайд

  Hb +O2
  HbO2 (оксигемоглобин)‏
  Hb + СO2
  
  HbСO2 (карбоксигемоглобин)‏
  
  

• 17 слайд

  1 мм3 қанда – 4,5 - 5 млн. эритроциттер болады. Адам организмде орташа 25 триллион эритроцит болады. Тіршілік ұзақтығы 120 күн, содан кейңн көкбауыр мен бауырда бұзылады.
  

• 18 слайд

  Диаметрі 7-10 мкм, екі беті ойыс диск тәрізді. Мұндай пішін эритроцит бетін 1,5 есе үлкейтеді және газалмасу үшін тиімді. Ядросы жоқ, едәуір көп бөлігін гемоглобин алып тұр.
  
  

• 19 слайд

  Агглютинация-
  эритроциттердің бірігіп қалуын атайды. Агглютинациядан қан ұйып, ұсақ тамырлар бітеліп қалады, адам өлім қалуы мүмкін.
  Дүние жүзі халқындағы
  қан топтарының таралуы.
  

• 20 слайд

  Лейкоциттер (грекше «leukos» – ақ, «kytos» – жасуша) қанның түссіз ядролы, амеба тәрізді қозғалғыш жасушалары . Адамның 1 мм3 қанында 4–9 мың әр түрлі топқа жататын (лимфоцит, моноцит және т. б.) лейкоциттер болады.
  Лейкоциттер құрылыс ерекшелігіне сәйкес 2 топқа бөлінеді: түйіршікті және түйіршіксіз. Түйіршікті лейкоциттердің цитоплазмасында ұсақ түйіршікті түзілістер болады.
  

• 21 слайд

  Лейкоциттер сүйек кемігінің майында, лимфа түйіндерінде, айырша безде және көкбауырда түзіледі. Қанда таңертеңгі ашқарында (тамақ ішпегенде) аздау, тамақтанғаннан кейін көбейеді. Тіршілік ету ұзақтығы 2–5 тәулік. Эритроциттер сияқты лейкоциттер де көкбауыр мен бауырда жойылады (бұзылады).
  

• 22 слайд

  Мечников Илья Ильич
  (1845 - 1915)
  Моноциттер (фагоциттер) -
  4 % құрайды , жалған аяқтарымен микробты қоршап жояды.
  

• 23 слайд

  Фагоцитоз құбылысы:
  
  1–бактериялар; 2–тікен; 3– тері (сұрғылттау түспен көрсетілгені – ірің);4–лейкоцит; 5– қантамыр; 6– жүйке;
  

• 24 слайд

  Тромбоциттер
  Тромбоциттер (грекше «thrombos» – қан ұйығы (сгусток) + «kytos» – жасуша) – қан пластинкасы. Тромбоциттер – сүйек майының ірі жасушаларының ыдырауынан түзіледі.
  

• 25 слайд

  Тромбоциттердің диаметрі 2–5 мкм, түссіз, домалақ немесе сопақша пішінді ядросыз жасуша. Қанның 1 мм3-де 250–400 мың тромбоциттер болады. Қанның ұюына қатысады. Тромбоциттер сүйек кемігінің майында жасалады
  

• 26 слайд

  Тромбоциттер қанның ең кішкентай, түссіз, ядросыз элемент.Қан ұю, қан кетуді тоқтату процессіне қатысады. Плазманың ерігіш нәруызы - фибриноген ерімейтін фибринге айналады.
  Қан пластиналары –
  тромбоциттер
  Ерігіш нәруыз фибриноген қан ұюына қатысады, ерімейтін нәруызға фибринге айналады :
  
  Фибриноген + Са2+ Фибрин
  

• 27 слайд

  Тромбтың түзілуі
  Плазманың ерігіш нәруызы - фибриноген ерімейтін фибринге айналады.
  
  Фибриноген + Са2+ Фибрин
  Тромбоцит ферметтері
  Фибрин талшықтары
  

• 28 слайд

  Қ а н ұ ю ы
  

• 29 слайд

  тромбоциттер
  Қан ұюы
  

• 30 слайд

  Лимфа
  Лимфа (латынша «lympha» – таза су, ылғал) – адамның лимфа тамырлары мен лимфа түйіндерінде болатын сұйық ұлпа немесе сарғылт түсті мөлдір сұйықтық.
  

• 31 слайд

  Лимфа жүйесі – жүрек-қантамырлар жүйесінің бір бөлігі . Лимфа жүйесі арқылы ұлпалардан қантамырларға су, нәруыз, май, зат алмасу өнімдері қайта өтеді. Бұл жүйемен мөлдір, түссіз сұйықтық – лимфа ағады.
  1 – лимфа капиллярлары; 2 – лимфа тамырлары; 3 – төменгі қуысты вена қантамыры; 4 – қолқа қантамыры (стрелканың бағыты қан мен лимфаның қозғалу бағытын көрсетеді)
  

• 32 слайд

  Лимфа жүйесіне – лимфа капиллярлары, лимфа тамырлары, лимфа түйіндері және лимфа өзектері жатады.
  Лимфа жүйесінің қызметі:
  а) ұлпа сұйықтығының қанайналым жүйесіне қосылуына көмектеседі;
  ә) лейкоциттерді түзеді;
  б) ағзаға түскен бөгде денелер мен бактерияларды ұстап биологиялық сүзгі қызметін атқарады;
  в) аш ішек бүрлеріндегі майларды сіңіруге қатысады.
  
  1 – жоғары қуысты вена қантамыры; 2 – кеуде қуысындағы лимфа өзегі; 3 – лимфа түйіндері;
  4 –лимфа капиллярлары (стрелканың бағыты лимфаның қозғалысын көрсетеді)
  

• 33 слайд

  Лимфоциттер
  Лейкоциттердiң 25-30% - i лимфоциттер. Лимфоциттер кемiкте, жiлiк майында, өтте, лимфа түйiндерiнде, миндалинада, соқыр iшекте, қалқанша безде түзiледi.
  Лимфаның химиялық құрамы: 95% су, 3-4% нәруыз; 0,1% глюкоза; 0,9% минералды тұздар. Адам денесінде бір тәулікте шамамен 1–3 л лимфа түзіледі.
  

• 34 слайд

  Лимфоциттер екіге бөлінеді:
  
  Т - лимфоциттер
  (жасуша иммунитетін қамтамасыз етеді)
  В - лимфоциттер
  (гуморальды иммунитетке жауап береді)
  
  

• 35 слайд

   Ұлпа сұйықтығы – ағзада жасушалардың арасын толтырып тұратын қан плазмасынан түзілетін түссіз, мөлдір сұйықтық. Жасушааралық кеңістікке қантамырларының қабырғалары арқылы өтеді. Ересек адамда мөлшері шамамен 14–20 л.
  

• 36 слайд

  Қан топтары
  Барлық адамдардың қаны 4 топқа бөлінеді: І, ІІ, ІІІ, ІV. Өз еркімен қан беретін адамды – донор (латынша «donore» – сыйлаушы), донордан қан қабылдайтын адамды – реципиент (латынша «recіpіens» – қабылдаушы) дейді.
  

• 37 слайд

  Қан құю
  Қан тобы І адамды кез келген топқа құюға болады, оны әмбебап донор дейді.
  Қаны ІҮ топ адамға барлық топтапғы қанды құюға болады, оны әмбебап реципиент дейді.
  
  

• 38 слайд

  Адам қанының үйлесімділігі
  

• 39 слайд

  Қан топтарын зерттеушілер
  Маттео Де Марко, Анналена Венери – Ұлыбританияның Шеффилд университетінің нейрология департаментінің ғалымдары қан топтарының адам өмірі ұзақтығына әсер ететіндігін магнитті-резонансты томография көмегімен дәлелдеді.
  

• 40 слайд

  Резус - фактор
  Резус-фактор (Rh – фактор) – ерекше нәруыздық зат. Алғаш рет 1940 жылы К. Ландштейнер макака-резус  маймылының қанынан анықтаған.
  

• 41 слайд

• 42 слайд

• 43 слайд

  Жүрек-қан тамырлар жүйесі ауруларына тамақтанудың әсері.
  Майлы тағамдар.
  Тұзды тағамдар.
  Қуырылған тағамдар.
  Тәтті тағамдар.
  

• 44 слайд

  ЖИТС – жүре пайда болған иммундық тапшылық синдромы.
  

• 45 слайд

  СПИД (синдром приобретенного иммунодефицита). Оны тарататын вирусқа 1986 жылы АИВ (адамдағы иммундық тапшылық вирусы) деген ат берілді. Оның орысша аты – ВИЧ (вирус иммунодефицита человека).
  
  

• 46 слайд

  ЖИТС ауруларының белгілері.
  Аурудың алғашқы кезеңінде денеде безгек ауруына ұқсас діріл пайда болады. Лимфа түйіндері ісінеді. Тері бөртіп бірте-бірте жараға айналады. Вирустың әсерінен адам азады, дене температурасы көтеріледі, іш өтеді. Қаназдық байқалып адам шаршайды, буыны сырқырап, бас ауырады. Өкпе қабынады, теріде пайда болған жаралар қатерлі ісікке айналуы мүмкін.
  
  

• 47 слайд

  ЖИТС таралу жолдары
  қан арқылы, қан құю, ұлпалар мен мүшелерді ауыстырып салған кезде таралады.
  таза емес медициналық құралдарды (инелерді, шприцтерді және т. б.) пайдаланғанда жұғады
  анасы арқылы баласына ұрықтың даму кезінде
  жыныстық қатынас арқылы таралады
  
  

• 48 слайд

• 49 слайд

• 50 слайд

  Бойға қан жүгірту
  

• 51 слайд

  Үй тапсырмасы: §7 оқу. 100 беттегі организмнің ішкі ортасының суретін салып, тақырып соңындағы сұрақтар бойынша дайындалып келу