Открытый урок по родному языку на тему: "Гюзде" Шарип Альбериев

Тема: « Гюзде » Ш. Альбериев.

Мурады:  Гюзню гьакъында хабар охуп ону аламатларыны уьстюнде ишлемек.

                                  Дарсны юрюшю

1.      Тема айтыла : « Гюзде »Ш. Альбериев.

2.      Гюз деген хабарны охумакъ.

3.      Суратгъа гере ишлев.

4.      Чечеген емакълар.

5.      Янгы сезлер.

                                       Гюзде .

Сентябрь –  гюзню  баш айы. Ябушгъан  уьлкюлер ачыкъ къызыл тюсге айлангъан.

Неге тюгюл, энни оланы япыракълары да къызарма урунгъан. Гьавада чалынгъан биченни, бишген емишлени,айрокъда гьайваны ийиси бар. Чечеклер де бечиме урунгъан.

      Гече де, гюн де тенгболгъан. Энни , аста-аста , гюрдюзлер къысгъа ,гечелер узун болмагъа башлар. Сав гюнлени узагъында ялкъывлу янгурлар явар. Оьзенлер гелир.

      Сентябрь айда къуруда яшайгъан жанлар да, сувда яшайгъан жанлар да аз герюнеген бола. Бакъалар  ташланы тюбюне гирип яшына, неге тюгюл ,оланы къаркъарасыны иссилиги аз болгъан. Язбашда , гюнню исивю артмагъа башлагъанда, олар яшынгъан ерлеринден чыгъа.

   Гюзню гюнлери гелген сонг , язда жиелек, агъачлыкъда оьсеген емишлер ашап тургъан аювлар да уяларын онгармагъа башлай. Олар болгъан чакъы бек семирмеге къаст эте: къурсакълары толгъунча тыгъып ашай. Къышда , язбаш болгъунча, анакълагъа  гирип , бир зат да ашамай , юхлап туражакълар. Ач болуп уянса ,бутларыны тюплерин ялап, « тоюп » къала.

                 Тюлкюлер буса: « Гьы ,таман сизге ашамагъа зат табып берип тургъаныкъ», - деп ,балаларын агъачлыкъгъа ,тав – тюзлеге яйып йибере. Тюлкю балалар , оьзлеге янгы уялар да табып , онгача яшамагъа башлай. Къышгъа ювукъ болгъанда, тюлкюлер тюсюн акъшылт тюсге гийире.                                                                                          Алда сийрек тюгю, къызгъылт сари тюсю бар эди. Энни ону териси къалын тонгъа ошай.

   Ял алыв деген затны билмейген  атъялман буса эмен тереклени къоз ашларын бир токътавсуз жыйып тербей. Этип оланы тереклени къувушларына, ярылывлагъа, чырхы аралагъа яшыра. Атъялман оланы къышда излеп таба, уясына элтип ашай.      Къушлар сентябрь айда, табун – табун болуп исси якълагъа багъып учма башлай. Уллу къушлар гюндюзлер уча,жымчыкъ жынслы увакъ къушлар буса, гюндюзлер агъачлыкълагъа,бавлагъа къонуп,ашай, ял ала, гечелер уча. Къушланы учагъан кюю де башгъа бола. Турналар ,башына бириси тюшюп, тизилип мююш болуп, гетелер. Оьрдеклер , къынгыр гьыз болуп , къыр къазлар буса, уьч мююш болуп уча.

Суратгъа  къарап   жумлалар  къуруп , хабар  тизмек .

                                                   Чечеген емакълар:

1.Абзар алдан тайышмай,

   Сюек – саякъ ашаву.

   Мишик булан къыйышмай

   Ону бир де яшаву.    ( кюляй)

2.Къаркъарасы – дегерек,

   Опурагъы тегенек? (кирпи)

3.Къуйругъу – оракъ ,

   Кекели – таракъ? (хораз)

                          Шигьру : Гюзге багъышлангъан

Тонналап  ашлыкъ                                          Гьабижай къартыкъ                                                                                   Беженге гирген.                                               Оьсмеди янтыкъ.                                                                                                     Эгь, болур гьашыкъ                                         Балбуташлардай                                                                                                          Бир ону герген.                                                 бюртюк гьабижай.

Чумну къумудай                                               Чювюннюр, картоп                                                                                                                                                               Гьар бюртюк будай.                                         гелди уьч къат кеп.                                                                                                     Шолай болсун деп                                            Кюрге тегюле,                                                                                               ишледик бу яй.                                                  кюрлер  бегиле.   ( Нюрбек  Аскеров.)

                       Янгы сезлер:

Оьрдек - утка                                                  Къушлар – птицы                                                                                                                                    Атъялман – белка                                         Анакълагъа – берлога                                                                                                                                  Къоз – орех                                                     Тюлкю – лиса.

 Сурат  булан жумлалар къурмакъ.

Къыйматлав .

Яшлар булан савболашыв.
27.10.2017г.

  Был проведен во 2 «в» классе.

 Подготовила и провела учитель родной литературе (адабият):                                Девлетмурзаева  Эльмира  Бадирсолтановна.                                                                                                                                                                                                                                         

МКОУ «Гимназия им. М.Горького»                                                                                                     27.10.2017г.