Открытый урок по табасаранскому языку "Кпикьу табигъ предложение"

Класс-9

Дарснан жюре: уьмуми натижа адабгъуб

Тема: кпикьу табигъ предложенйир.

Метлеб: ккудушу табигъ предложенйирин жюрйир темйириан ученикарин аьгъювалар ахтармиш ва мюгькам апlуб; багъри чlалнахьна ученикарин ккунивал артмиш апlуб

Предметдиналатар: ИКТ, презентация кайи диск, таблицйир,учебникар.

Дарснан гидишат.

1.     Текст урхуб ва исихъ хъайи табшуругъа тамам апlуб.

1.Августдин аьхирилан башламиш дапlну гьавйир цlи- цlибди аргъуз хъюгъру.  2.Гьавйирин мичlливали гизафси гвачlнинган эсер апlуру, хъа сентябриз саб  тегьер аьхъюра шулу. 3. Гвачlнинган чlатинди гъилигган, гъуншйирин гъваар лизи духьну рякъюру. 4. Сакьюдар йигъарилан чвлин мархьар ургъури, кючйириъ дагар шулу, дурариз йишвну мирккра йивуз хъюгъру.5. Чвлин мархьар хьаданстар дар, дурар хъадатlри ургъури шулу, хъа жиларра хьаднуси дишлади ерццдар. 6. Чвну гьаммишан микl хъади шулу, микlари гьарарин ва укlарин тумар ярхлариз гъахуру.

Табшуругъар.

1.     Текстназ ччвур тувуб.

2.     Текстнаан кпикьутабигъ предложение улупуб вадидин жюре тяйин апlуб.

3.     Сабпи предложение швнубсоставнануб вуш, улуп.

4.     Саб жинснан членар кайи предложение улуп.

5.     Аьхир-гафназ антоним, микl -гафназ омоним, башламишдапlну -гафназ синоним кадагъ.

6.     Союзар ктру кпикьу предложение улупуб.

2.     Схемйириз лигури предложенйир дюзмиш  апlуб.

1.     {  -ки}, фу? (      ).

2.     ( эгер  ),   {     }

3.     {        }, гьаз?( гьазгъапиш  )

4.     (  -ган  ) фила?, [       }

5.     (   -ра   ),  {           }

3.     Мукьмин жикъи дебккуб. Ученикарин сагъ ламвал уьбхбан бадали, дарснахьан ц1иб эргуб йивбан бадали, бабан чlалнан мяълийихъ хъпехъуб.

4.     Кпикьу табигъпредложенйирин жюрйирин гьякьнаан ученикарин аьгъювалар ахтармиш апlуб.

Ученикариз гъушу темйириан суалар тувуб:

1 Кпикьу предложение фтиз кlуру?

2.Кпикьу предложенйирик кайи предложенйирин арайиъ айи аьлакьйириз лигну предложенйир швнуб ва фицдар жюрйириз  жара  шула?

3.Чиб –чипкан асиллу дару барабар предложенйирикан дюзмиш дубхьнайи предложениейиз фициб предложение ву кlуз шулу?

4.Кпикьу табигъсуз предложенйирик кайи предложенйир чиб-чпик фици китlру?

5.Табигъсуз валин союзар швнуб ва фицдар группйириз жара шула?

5. Кпикьу табигъ предложение фицдар предложенйирикан ибарат ву?

6.Табигъ предложение кlулин предложениейик  китlбан жюрйир ктухуб.

7.Табигъ ва кlулин предложенйирин арайиъ айи аьлакьйириз ва гъурулушдиз лигну вари табигъпредложенйир швнуб группайиз жара шула?

Гьар табигъ предложениейин гьякьнаан ученикари чпин аьгъювалар улупуб, хъа дурарин аьгъювалар ахтармиш апlуз таблицйир тlауб.

Тяйин апlбантабигъ предложение

Суалар	Глаголин форма	Табигъ пайнак тялукь,валин ччвурнан еринар	Кlулин предложениейик Улупбан ччвурнан еринар	Мисалар - предложенйир
Фициб? Фицир? Фуну? Фуж? Шли? Шлиз?	Шартlнан формайиъ айи глагол -ш, -иш-суффиксар хъайи	Фуж, шли, фициб, фицир, фуну ва гь. ж.	Думу, гьадму, гьациб, гьацир ва гь. ж.	Фуж ухди хулазгъафиш, гьадму шид хуз гъарахри. Уста фицир вуш, дугъан ляхинра гьациб шул.

Аьлаваапlбантабигъпредложение

Суалар	Союзар	Союзвалингафар	Глаголин форма	Мисалар - предложенйир
Фуну? Фуж? Шли? Шлиз? Фиткан? Шилкан?-падежарин суалар	-ки	Фу, фила, фици, наан ва гь. ж.	Шартlнан формайиъ айи глагол -ш, -иш-суффиксар хъайи	Багъириз, наан нимкъар гизаф шулуш, аьгъяйи. Чуччу кlурайики, адаш мегьел хулаз дуфнадар.

Йишван табигъ  предложение

Суалар	Союзвалин гафар	Глаголин форма	Мисалар - предложенйир
Наан? Наана? Наанади? Наънанди?	Наана, наан, наанади, наънанди ва гь. ж.	Шартlнан формайиъ айи глагол -ш, -иш-суффиксар хъайи	Кlари,хюни наанди гъубшиш, гьадинди жабгъурайи. Наан нир аш, гьадушв ин гъядра шулу.

Вахтнантабигъ  предложение

Суалар	Союзвалин гафар	Сказуемоейихъ вахтнан аффиксар	Послелогар	Мисалар - предложенйир
Фила? Филадиз? Филадизкьан? Ва гь. ж.	фила, филадиз, филадизкьа ва гь. ж.	-ган,-хъан,-си,-митlла,-тина ва гь. ж.	Вахтна, кьяляхъ, улихьна	Узуз фила адаши ихтияр тувиш, гьадмуган мяракайихьна гъюрза. Хьадукар улубкьиган, табиаьт чlиви шулу. Кино ккудубкlбалан кьяляхъ, клубдиъ ялхъвнар ккергъу.

Ляхнинтегьернантабигъ предложение

Суалар	Союзар	Союзвалингафар	Глаголин форма	послелог	Кlулин предложе- ниейик	Табигъ предложениейик	Предложенйир
Фици?Фу саягъниинди?	-ки	фици	Шартlнан формайиъ айи глагол -ш, -иш-суффиксар хъайи	-си	Гьаци- наречие	Хиял апlин, уву кlарва	Селмийи фицигъапиш,   Минайиляхнаргьациапlуйи. Бамбаггьацилизибвуйики, хиял апlин муйиф ву.

Метлебнантабигъ предложение

Суалар	Союзар	Союзвалин гафар	послелог	Мисалар - предложенйир
Гьапlуз? Фу метлебниинди? Фтинбадали?	бадали	Кlури, дупну (пну)	-си	Гъелемар аязну пуч дарапlбан бадали, баяри дурарихъ руг хъабхьрайи. Гъуландари, хутlлари ужуббегьертуврикlури, машинариъди пейин зигурайи.

Себебнантабигъ предложение

Суалар	Союзар	Союзвалин гафар	Мисалар - Предложенйир
Гьаз? Фу себеб вуди?	Гьаз гъапиш, фицики	Кlури, дупну, дилигну(лигну), дяркъну	Накь ачlлиз фужкlа удучlвундар, гьаз гъапиш ярхи йигъди мархь убгъури гъабхьну. Балин юкlв марцциб хьпаз лигну, дугъаз вардари гьюрмат  апlуйи.

Шартlнан табигъ предложение

Суалар	Союзар	Глаголин форма	Мисалар - Предложенйир
Фициб шартlниинди? Фици гъабшиш?	Нагагь, эгер	Шартlнан формайиъ айи глагол -ш, -иш-суффиксар хъайи	Нагагь аба рази дархьиш, кьисмат хьидарвуз дугъан риш. Эгер вари имтигьянар ужуди тувиш, Гъани  институтдиъ учlвди.

Гъаншарвалин табигъ предложение

Суалар	Союзар	Глаголин форма	Сказуемоейихъ деепричастие	Мисалар - Предложенйир
Фици ашра? Фици вушра? Фици гъабхьишра?	-ра	Шартlна нформайиъ айи глагол -ш, -иш-суффиксар хъайи	Ади	Пичраъ цlа ипнашра, хулаъ мегьел аьхъюди имийи. Дадаш хулаъ ади, дугъан чуччу думу адар гъапну.

Натижайин табигъ предложение

Суалар	Союзвалин гафар	Мисалар - Предложенйир
Натижайиъ фу гъабхьну?	Гьаддиз, гьадди злигну	Дада хулаъ адайи, гьаддиз думу бализ дяркънадайи. Хябяхъдихъна жвилли чиг кивну, гьаддиз лигну узу калушар алахьза.

5.     Рефлексия .Ученикарихьан:

Дарс кьабул гъабхьунчвуз ,баяр?

Фит,индии кьабул гъабхьунчвуз?

Фу аьгъю гъабхьунчвуз гъи дарснаъ?

Учв кlваъ айи мурад- метлеб йипай ,гъийин дарснакан ва бабан чlaлнакан.

6.     Хулаз ляхин: кпикьу предложение, кпикьу табигъсуз ва табигъ предложение хъана текрар апlуб ва бикlбан ляхнихьна гьязур хьуб.Гвачlнинган чlатинди гъилигган, гъуншйирин гъваар лизи духьну рякъюру.-предложениейин тамам вуйи синтаксисдин разбор апlуб.