Открытый урок Тема: Назар Нажми “Зима”.

  .     Министерство образования Республики Башкортостан

    ГБОУ  Октябрьская коррекционная школа для обучающихся
                с ограниченными возможностями здоровья

                         Открытый урок

                   Тема: Назар Нажми
                                “Зима”.

                                                     Подготовила: учитель башкирского
                                                     языка и литературы Фаррахова
                                                     Эльвира Рифовна

                                            г.Октябрьский.

Н. Нәжмиҙең  “Ҡыш”шиғырын өйрәнеү.

Маҡсат.1.Башҡортостандың халыҡ шағиры Н.Нәжмиҙең ижады менән танышыу. Ҡыш миҙгеле тураһында белемде тәрәнәйтеү. 2.Уҡыусыларҙың һүҙ байлығын үҫтереү.3. Шағир ижадына ҡыҙыҡһыныу уятыу. Тәбиғәткә һөйөү. Һаҡсыл ҡараш тәрбиәләү.

Йыһаҙландырыу. Н.Нәжмиҙең портреты, ҡағыҙ биттәрендә Ҡыш шиғыры, Һүрәттәр, карточкалар,туп, ҡар бөртөктәре.

                               Дәрес барышы.

1.Ойоштороу мәле.

     -Тәҙрәләрҙән тышҡа күҙ һалығыҙ әле. Урамда миҙгелдең иң матур миҙгеле.    Ә хәҙер,балалар,күҙҙәрегеҙҙе йомоп, уй менән ошо хозур тәбиғәт донъяһына сумайыҡ.

    - Тышта ҡар яуа, ҡар бөртөктәре ашыҡмай ғына ергә ҡойола. Әйҙәгеҙ уларҙы усыбыҙға ҡундырайыҡ. Иғтибар итегеҙ әле, тәбиғәт –рәссам ниндәй һоҡланғыс биҙәктәр тыуҙырған. Әйҙәгеҙ тәрән һулыш алып, уларға өрәйек, Көслөрәк, тағы ла көслөрәк…

       - Ҡар бөртөктәре шундай матур. Улар осҡанда нимәне хәтерләтә.

(йондоҙҙо, күбәләкте)

-      Ә улар ниндәй була.

-      (йомшаҡ, күпереп тора, епшек, шаян, ап-аҡ)

-      Ҡояш ҡалҡты. Ҡар бөртөктәре күҙҙәрен асты. Улар ҡояш нурҙары аҫтында нисек күренә.

-      Емелдәй, төрлө төҫтәр менән сағыла, ялтырай.

-      Ҡар нисек яуа

-      Ябалаҡлап,елпенеп,талпынып.

-      Кемгә ҡыш миҙгеле оҡшай. Ул ниндәй

-      (сана,саңғы шыуар өсөн, Яңы йыл байрамы, хоккей уйнар, тәбиғәт матур, бөтө донъя ап-аҡ,һауа саф)

-      Һалҡын, ҡырыҫ,шаян, уға барыһы ла буйһона.

-       Афарин,балалар!

2.Артикуляцион һәм фонетик күнегеүҙәр.  Дәрестә тасуири уҡыу һәм һөйләү өсөн тел шымартыу.

Ынйы-ынйы ҡарҙар яуа,

Ғәжәп матур көн бөгөн!

Ҡулға тотоп алғы килә

Ҡарҙың һәр бөртөгөн.

Аҡ ҡар баҫҡан яланды

Ҡураларҙы,соланды.

Ябалаҡлап ҡар яуа,

Бөгөн буранлы һауа. (Ғ. Туҡай)

Мамыҡ ҡар яуа.

Шундай саф һауа.

Саналар һөйрәп

Беҙ киттек тауға.

Саналар оса,

Ҡаршы ел выжлай

Ә шатлыҡ беҙҙең

Күкрәккә һыймай. ( Ш. Биҡҡлов )

Ҡаҙ мамығы кеүек үҙе,

Ниндәй еңел, йомшаҡ ҡына-

Ел иҫһә, кире һауаға

Осоп китер һымаҡ ҡына. (Г.Юнысова)

Өндәр өҫтөндә эш. Таблицала ниндәй хәрефтәр күрһәтелгән. Беренсе юлдағы өндәрҙе уҡығыҙ. Улар ниндәй өндәр. Икенсе юлдағы өндәрҙе әйтегеҙ. Улар ниндәй өндәр.

ә	ү	ө
ҫ	һ	ҙ	ғ	ҡ	ң

Ижекләп уҡыу.(ғү, ҙү,һү,ҫү,ғә.ҙә,һә.ҡә,

Һәр хәрефкә миҫалдар уйлау:

Ә-әсәй,әбей

Ө-өләсәй,өйрәк,өтөр

Ү-үтек,үлән,үрмәксе

Ғ-ғаилә,ғүмер

Һ-һыйыр,һан,Һигеҙ,һары

Ҡ-ҡар,ҡыш,ҡаҙ.ҡыҙ,

Ҙ-ҙур

Шиғырҙы ҡабатлау һәм тасуири уҡыу.

Аҡ күбәләк кеүек ҡарҙар

Яуалар ҙа яуалар.

Уйнайбыҙ ҙа, көләбеҙ ҙә,

Беҙ бәхетле балалар.

Шиғырҙы батшаларҙың кәйефенә тап килтереп уҡыу:

Ҡайһы рәттең уҡыуы шиғырҙың мәғәнәһенә тура килә. Фекерегеҙҙе иҫбатлағыҙ.

3.Үтелгәндәрҙе ҡабатлау. өйгә эште тикшереү. Уҡыусылар, күбәләктәй аҡ ҡар йылдың ниндәй миҙгелендә яуа. Бөгөн ҡар яуамы.

-      Хәҙер үҙегеҙ әҙерләп килгән ҡар бөртөгөн таҡтаға элегеҙ ҙә . уның хаҡында һөйләгеҙ.

-      Минең ҡар бөртөгөм ап-аҡ. - Минең ҡар бөртөгөм-шаян.

-       Минең ҡар бөртөгөм  аҡ күбәләктәй.

-      Минеке йомшаҡ.

-      Ә минеке йондоҙ кеүек.

-      Уҡыусылар, ә бына минең ҡар бөртөктәрем- тылсымлы…

Ҡар бөртөктәренең һәр береһенә эш яҙылған, уларҙы башҡарғас та. әйләндерә барабыҙ. Уларҙың иң һуңғыһын асҡас, танышасаҡ шиғырҙың исемен уҡырбыҙ.

4.Дәрескә маҡсат ҡуйыу.

Таҡталағы һүрәттәр һәм алдығыҙҙағы шиғыр буйынса бөгөнгө дәрестең маҡсатын әйтеп ҡарағыҙ.

-Дөрөҫ, бөгөн дәрестә ҡыш тураһында һөйләшеүҙе дауам итәбеҙ, шиғыр уҡыйбыҙ, грамматика буйынса белемде нығытабыҙ,һүҙ байлығын арттырабыҙ.

Яңы тема. 1-се ҡар бөртөгөнә яҙылған шиғыр менән танышыу.

-      Бөгөн дәрестә Ҡыш шиғырын өйрәнәсәкбеҙ. Мин шиғырҙы тасуири уҡып күрһәтәм, ә һеҙ аңлашылмаған һүҙҙәрҙең аҫтына һыҙа барығыҙ.

-      Ниндәй яңы һүҙҙәр таптығыҙ. Уларҙы таҡтаға яҙығыҙ. Беренсе эште башҡарҙыҡ, ҡар бөртөгөн әйләндерһәк тә була. Унда ниндәй хәреф яҙылған.

`2.Һүҙлек эше.

Юрған-одеяло,хәл йыя- отдыхает,ҡыр-поле, һыҙғыра-свистит, ҡабат-снова.

-Уйнап алабыҙ. Яңғыраубикә уйыны. Беренсе уҡыусы һүҙҙе ҡысҡырып уҡый,ҡалғандар уны өс тапҡыр ҡабатлағас, тәржемә итә. Эш сылбыр буйынса дауам итә.

3.Тасуири уҡыу өҫтөндә эш.

-Шиғырҙы үҙ аллы уҡыу

-хор менән

-сылбырлап берәр юл уҡыу.

     Кем иғтибарлыраҡ уйыны. Мин һөйләмдең башын уҡыйым, ә дауамын уҡыусылар уҡый.

4.Шиғырҙың йөкмәткеһен анализлау.

-Шиғырҙа һүҙ нимә тураһында бара?

-Ел, ҡояш,ҡырҙар нимә менән сағыштырыла?

- Шиғырҙа ер ниңә кешенең дуҫы тип әйтелә?

-Һуңғы дүрт юлды уҡығас мәғәнәһен аңлатығыҙ?

-Ул юлдар ниндәй мәҡәлгә тап килә?

-Ҡышҡы тәбиғәт нисек һүрәтләнгән?

-Ул һеҙгә оҡшаймы?

- Тәбиғәттең матурлығын һаҡлау өсөн ниндәй эштәр башҡараһығыҙ

-Тәбиғәтте йыл әйләнәһенә һаҡламаһаҡ,киләсәк буынға нимә ҡаласаҡ.

5.Ял минуты.(Ҡыш темаһы буйынса яңы танышҡан һүҙҙәрҙе иҫкә төшөрөү)

-  Мин ниндәйҙер һүҙ әйтәм дә,тупты һеҙгә ырғытам,ә һеҙ ул һүҙҙе тәржемә иткәс , миңә кире ырғытаһығыҙ. Уйын сылбыр буйынса, бөтәһе лә ултырғансы дауам итә.(хаталанған бала баҫып ҡала)

Ҡар-снег,ҡар бөртөгө-снежинка,ел-ветер,юрған-одеяло,ҡыр-поле, маһайып-хвастаясь,ҡабат-снова.

6.Үҙеңде тикшер.(Карточкалар буйынса индивидуаль эш)

                                                    Эйе                          Юҡ

Яландар,ҡырҙар,урмандар

Шул ҡар аҫтында ҡалған               ……                           ……

Ҡырҙар тынып ялға ятҡан              ……                          …….

 Эй ҡар яуған да яуған.                   …….                        ……..

   Ер ҡарҙарҙы пыр туҙҙыра             …….                       ………

    Ҡар йылытмай ерҙең өҫтөн            …….                          ……….

      Ерҙең өҫтө ап-аҡ                         ……..                       ……….

Урмандар тынып ялға ятҡан            …….                        ………

7. Шыршыны биҙәү. (төркөмләп эшләү) Һәр төркөм шиғырҙан исем, ҡылым һәм сифат табып, таҡталағы шыршыға яҙа.                    

    Кем Нимә

    Ниндәй

     Нимә эшләй

Ҡайһы төркөм күберәк һүҙ яҙа- шул еңеүсе. (ер-ҡар-ялан-ҡыр-урман.Ап-аҡ-ҡышҡы-йәйге-мамыҡ юрған.Яуған-ҡалған-ыжғыра.)

8.Уҡыусылар,һеҙ ҡыш темаһына ниндәй һынамыштар беләһегеҙ

Төтөн тура сыҡһа, һыуыҡ була.

Ағастар шаулаһа, буран булыуын көт.

Төнөн бәҫ төшһә,көндөҙ ҡар яумай.

9.Йомаҡ ҡойоп алайыҡ.

1.Аҡ ашъяулыҡ алдыҡ,ер өҫтөнә яптыҡ.

2.Шыма табанлы сана

Атһыҙ ҙа алға саба.

Етеҙ булһа аяҡтар,

Ҡулда була таяҡтар. (Саңғы)

9. Һүрәттәр буйынса эш. Таҡтанан шиғырҙың йөкмәткеһенә тура килгән һүрәттәрҙе һайлап алығыҙ. Шиғыр юлдарын файҙаланып бәләкәй генә хикәйә төҙөгөҙ.

10. Һөйләмдәр төҙөгөҙ.

  -Бирелгән һүҙ һәм һүҙбәйләнештәрҙән һөйләмдәр төҙөһәгеҙ,шағирҙың тормош юлы һәм ижады менән танышырһығыҙ.

1.Дүртөйлө районының ,1918 йылда, тыуған,Миңеште ауылында,ул.

2.1937 йылда, шиғыры баҫыла,республика гәзитендә, беренсе.

3.Тамсылар исемле, беренсе,1950 йылда, китабы сыға.

4.Исеме бирелә, Башҡортостандың халыҡ шағиры,1994 йылда,уға.

  6.Йомғаҡлау. Шулай итеп, ҡар бөртөктәре артына нимә яҙылған

-Кем ул Назар Нәжми

Уның тураһында нимәләр белдек

Назар Нәжми ҙә М. Аҡмулла, Ш.Бабич,З.Биишева һәм башҡа йондоҙҙар  кеүек  әҙәбиәтебеҙҙең күген мәңге яҡтыртып торһон.

Ҡайһы һөйләмдә һүҙҙәр тәртибе дөрөҫ бирелгән

а) Ябалаҡлап ҡар яуа  б) Ҡар яуа ябалаҡлап   в) Яуа ҡар ябалаҡлап.