Открытое занятие на тему "Моя Осетия"

Ахуыры конспект:

«Мœ Ирыстон»

(скъоламæ цæттæгæнæн къорд)

                                 21-æм рœвдауœндон

                                         Ирон œвз. хъомылгœнœг

                              Томайты И. Т.

                              

                               Дзœуджыхъœу – 2012аз

Нысан: Фыдыбæстæмæ уарзондзинад гуырын кæнын сабитæм;

              мадæлон æвзагыл хъуыдытæ дзурыныл ахуыр кæнын;

              Ирыстоны æрдзмæ уарзондзинад æвзæрын кæнын æмæ

              йыл аудын.

Цæстуынгæ

æрмæг   :æрдзы хуызджын нывтæ, хъæддаг æмæ хæдзарон 

                цæрæгойты нывтæ,Къостайы портрет, цæрæгойты

                фæлмæн хъазæнтæ

- Уœ райсом хорз, сывœллœттœ!

- Æгас цу!

-Уœ салам бирœ, сбадут. Абон та нœм ис ирон урок.

- Зœгъут мœ мын, сывœллœттœ, цавœр  афœдзы афон у.

- Уалдзœг!

- Цавœр  œмдзœвгœтœ зонут уалдзœджы тыххœй.

Иумœ :  Уœ  œгас цœуай

               Ды нœ худгœ май

               Уарзон хъœлдзœгœй

               Махмœ чи œрцыд.

1. Даргь зымœг ивгœйœ

   Хъазгœ œрттивгœйœ

   Ралœууыд бон.

  Хур нœм йœ рухс тынтœ

  Царды рœсугъд уындмœ

   Калы бœстон.

2.  Хур нœм  йœ рухс тынтœ

    Рагъœй  сœрттывта

    Æрдз сывœллонау

    Хъœлдзœг  бахудти

3. Цъиу  ныззарыди

    Райхъал дидинœг

    Уœрыкк  цъœх  нœуыл

    Цинœй ракафыд.

- Уалдзœджы цавœр бœрœгбонтœ бœрœг кœнам?

- 8 Мартъи – сылгоймœгты бœрœгбон.

- Куадзœн.

- 1 май – Фœллойы бœрœгбон

- 9 май – Уœлахизы бœрœгбон

- 15 май – Ирон œвзаджы бœрœгбон

-Ацы бœрœгбон бœрœг кœнынц œрмœстдœр мах бœстœйы. Кœм цœрœм мах?

- Ирыстоны.

- Ирыстоны  сœйраг горœты ном цы хуины?

- Дзœуджыхъœу.

- Æмœ ма Ирыстоны цавœр  горœттœ ис?

- Алагир, Ардон, Мœздœг, Беслœн, Дигора.

- Бирœ хъœутœ ис Ирыстоны. Иумœ цœ ранымайœм:

- Кœрдзын, Брут,Мызур, Садон, Бурон, Дзуары хъœу, Чермены хъœу, Ольгинскœ, Джызœл, Комгœрон, Донгœрон, Хуымœллœг, Бœтœхъойы хъœу œмœ афтœ д…

 - Ирыстоны œрдзыл, йœ хœхты, йœ хъœдты рœсугъдзинœдтыл бирœ нывгœнджытœ скодтой нывтœ. Æппœты фыццаджы дœр нœ œрдзы рœсугъдзинад равдыста йœ нывты Хетœгкаты Къоста.

Хетœггаты Къоста канд ирон литературœйы бындурœвœрœг нœу, фœлœ ныв кœныны культурœйœн дœр фœндаг уый радта. Къоста нын фœдзœхста, цœмœй œрдз хъахъхъœнœм, цœмœй йœ мА œфхœрœм. Мах  œрдзмœ цы цœстœй ракœсœм, œрдз дœр  нын  œй уымœй бафиддзœн.

Нывгœнджытœм мœ ныртœккœ раздœхдзыстœм , фœлœ мœн

фœнды цœмœй Ирыстоны цœрœгойтыл аныхœстœ кœнœм.

- Хъœды чи цœры, уыцы цœрœгойтœ цы хуинынц?

- Хъœды сырдтœ.

- Ранымайут ма цавœр хъœды сыртœ зонут?

- Бирœгъ, рувас, тœрхъус, арс, уызын. домбай, маймули...

- Хœдзары чи цœры, уыцы цœрœгойтœ цы хуинынц?

- Хœдзары фос.

- Ранымайут ма цавœр хœдзары фос зонут?

- Хъуг, фыс, гœды, куыдз, сœгъ…

- Ахъазœм хуымœтœг дуканийœ. Хуымœтœг уымœн у, œмœ дзы œхца нœ хъœуы. Æз уыдзынœн дуканигœс, сымах  та œлхœнджытœ

Дукани œрбайгом ис, чи цœуы œлхœнынмœ?

- Æз œлхœнын бирœгъ

- Айс бирœгъ

- Бузныг

- Табуафси.

- Æз œлхœнын рувас

- Айс рувас

- Табуафси.  œмœ а. д.

- Сывœллœттœ, мœ хъазœнтœ уœйгонд фесты. Зœгъут ма мын

кœм уыдыстут сымах?

-Дуканийы

- Æмœ цы балхœдтат  дуканийы? Ныртœккœ мын хъазœнтœ фœстœмœ хœсдзыстут œмœ мын дзурдзыстут:

 - Æз балхœдтон бирœгъ.

- Æз балхœдтон рувас...

Ныр та иугыццыл аулæфæм. Улæфты минут –

Иу мæ сæр

Дыууæ мæ къухтæ

Иу мæ фындз

Дыууæ мæ хъустæ

Иу мæ дзых

Дыууæ мæ рустæ

Иу мæ ных

Дыууæ  мæ къæхтæ…

Аулæфыдыстæм, дарддæр нæ  куыст кæнæм. Ахъаздзыстæм хъазтæй «Диссаджы сырддон» (нывтæм гæсгæ куыст)

- Нывтыл ис нывгонд хъæды цæрæгойтæ  æмæ цæм хæдзары

 фосæй исчи куы бадзæгъæл уа , уæд куыд уыдзæн  йæ хабар  хорз

æви  æвзæр .

- Æвзæр .

 - Хъæуы йæ аирвæзын кæнын.(хæдзары фос хъæды сырдтæй

ахицæн кæнын хъæуы)

  Зарæг  «Цъиу æмæ  сывæллæттæ»

Гъа! Ныр ахст дæ, цъиу, фæлæу,
Нал аирвæздзынæ,
Нал ауадздзыстæм ныр дæу,
Махимæ цæрдзынæ!..
Ц ъ и у
Циу, цы, циу? Цы кодтон, ау!
Цас тыхджын рæдыд дæн?
Ауадзут ма мæ фæлтау,
Райхалут мæ бæттæн!
С ы в æ л л æ т т æ:
Нæй, нæй! Ма тæрс,– махмæ ды
Хъаны цард кæндзынæ:
Дзул дын тулдзыстæм мыды,
Адджын цай цымдзынæ.
Ц ъ и у:
Хъаны цард мын уанцон нæу!
Æз уæ цай нæ уарзын,
Уидзын быдырты мæнæу,
Къогъотæ дзы ахсын.

- Аулæфыдыстæм та, нæхи  аирхæфстам, дарддæр нæ  куыст кæнæм

- Мæн фæнды цæмæй ацы нывтæм уæ хъус æрдарад. Æрбакæсут

ма цæм ацы нывтæ сты Ирыстоны зындгонд нывгæнджыты нывтæ. Сæ пейзажты равдыстой Ирыстоны цыдæриддæр æрдзы

рæсугъдзинадæй ис уый иууылдæр . Тынг хъæздыг у, тынг 

рæсугъд у Ирыстоны æрдз.

Фæсарæнтæй нæм исчи куы æрцæуы уæд тынг бирæ рæсугъд

ныхæстæ фæзагъынц  нæ æрдзы тыххæй.

   Стыр зынгонд нывгæнджытæ уынынц Ирыстоны æрдз нывты

йæ куыд уынут афтæмæй . Сымах  та  йæ куыд уынут, табуафси бар ис.Сныв кæнут æрдз уæ цæстытæй  куыд уынут уый (8-10 мин)

- Тынг  хорз куыстытæ сныв кодтат.Иттæг хорз. Ныр та

нын акафдзысты Арсен æмæ Заринæ «Хонгæ»

Нæ бæсты макуы уал уæд хæст

Нæ бæстæ цардæй уæд афсæст

Сæрыстыр  уæнд нæ ирон адæм

Сæ цард, сæ кад æмæ сæ радæй.

- Нæ абоны урок кæронмæ æрхæццæ. Хæрзбон, мæ зынаргъ сабитæ.

- Афæндараст у.

Краткое описание документа:

Открытое занятие на тему "Моя Осетия"

Нысан: Фыдыбæстæмæ уарзондзинад гуырын кæнын сабитæм;

              мадæлон æвзагыл хъуыдытæ дзурыныл ахуыр кæнын;

              Ирыстоны æрдзмæ уарзондзинад æвзæрын кæнын æмæ

              йыл аудын.

Цæстуынгæ

æрмæг   :æрдзы хуызджын нывтæ, хъæддаг æмæ хæдзарон 

                цæрæгойты нывтæ,Къостайы портрет, цæрæгойты

                фæлмæн хъазæнтæ

- Уœ райсом хорз, сывœллœттœ!

- Æгас цу!

-Уœ салам бирœ, сбадут. Абон та нœм ис ирон урок.

- Зœгъут мœ мын, сывœллœттœ, цавœр  афœдзы афон у.

- Уалдзœг!

- Цавœр  œмдзœвгœтœ зонут уалдзœджы тыххœй.

Иумœ :  Уœ  œгас цœуай

               Ды нœ худгœ май

               Уарзон хъœлдзœгœй

               Махмœ чи œрцыд.

1. Даргь зымœг ивгœйœ

   Хъазгœ œрттивгœйœ

   Ралœууыд бон.

  Хур нœм йœ рухс тынтœ

  Царды рœсугъд уындмœ

   Калы бœстон.

2.  Хур нœм  йœ рухс тынтœ

    Рагъœй  сœрттывта

    Æрдз сывœллонау

    Хъœлдзœг  бахудти

3. Цъиу  ныззарыди

    Райхъал дидинœг

    Уœрыкк  цъœх  нœуыл

    Цинœй ракафыд.

- Уалдзœджы цавœр бœрœгбонтœ бœрœг кœнам?

- 8 Мартъи – сылгоймœгты бœрœгбон.

- Куадзœн.

- 1 май – Фœллойы бœрœгбон

- 9 май – Уœлахизы бœрœгбон

- 15 май – Ирон œвзаджы бœрœгбон

-Ацы бœрœгбон бœрœг кœнынц œрмœстдœр мах бœстœйы. Кœм цœрœм мах?

- Ирыстоны.

- Ирыстоны  сœйраг горœты ном цы хуины?

- Дзœуджыхъœу.

- Æмœ ма Ирыстоны цавœр  горœттœ ис?

- Алагир, Ардон, Мœздœг, Беслœн, Дигора.

- Бирœ хъœутœ ис Ирыстоны. Иумœ цœ ранымайœм:

- Кœрдзын, Брут,Мызур, Садон, Бурон, Дзуары хъœу, Чермены хъœу, Ольгинскœ, Джызœл, Комгœрон, Донгœрон, Хуымœллœг, Бœтœхъойы хъœу œмœ афтœ д…

 - Ирыстоны œрдзыл, йœ хœхты, йœ хъœдты рœсугъдзинœдтыл бирœ нывгœнджытœ скодтой нывтœ. Æппœты фыццаджы дœр нœ œрдзы рœсугъдзинад равдыста йœ нывты Хетœгкаты Къоста.

Хетœггаты Къоста канд ирон литературœйы бындурœвœрœг нœу, фœлœ ныв кœныны культурœйœн дœр фœндаг уый радта. Къоста нын фœдзœхста, цœмœй œрдз хъахъхъœнœм, цœмœй йœ мА œфхœрœм. Мах  œрдзмœ цы цœстœй ракœсœм, œрдз дœр  нын  œй уымœй бафиддзœн.

Нывгœнджытœм мœ ныртœккœ раздœхдзыстœм , фœлœ мœн

фœнды цœмœй Ирыстоны цœрœгойтыл аныхœстœ кœнœм.

- Хъœды чи цœры, уыцы цœрœгойтœ цы хуинынц?

- Хъœды сырдтœ.

- Ранымайут ма цавœр хъœды сыртœ зонут?

- Бирœгъ, рувас, тœрхъус, арс, уызын. домбай, маймули...

- Хœдзары чи цœры, уыцы цœрœгойтœ цы хуинынц?

- Хœдзары фос.

- Ранымайут ма цавœр хœдзары фос зонут?

- Хъуг, фыс, гœды, куыдз, сœгъ…

- Ахъазœм хуымœтœг дуканийœ. Хуымœтœг уымœн у, œмœ дзы œхца нœ хъœуы. Æз уыдзынœн дуканигœс, сымах  та œлхœнджытœ

Дукани œрбайгом ис, чи цœуы œлхœнынмœ?

- Æз œлхœнын бирœгъ

- Айс бирœгъ

- Бузныг

- Табуафси.

- Æз œлхœнын рувас

- Айс рувас

- Табуафси.  œмœ а. д.

- Сывœллœттœ, мœ хъазœнтœ уœйгонд фесты. Зœгъут ма мын

кœм уыдыстут сымах?

-Дуканийы

- Æмœ цы балхœдтат  дуканийы? Ныртœккœ мын хъазœнтœ фœстœмœ хœсдзыстут œмœ мын дзурдзыстут:

 - Æз балхœдтон бирœгъ.

- Æз балхœдтон рувас...

Ныр та иугыццыл аулæфæм. Улæфты минут –

Иу мæ сæр

Дыууæ мæ къухтæ

Иу мæ фындз

Дыууæ мæ хъустæ

Иу мæ дзых

Дыууæ мæ рустæ

Иу мæ ных

Дыууæ  мæ къæхтæ…

Аулæфыдыстæм, дарддæр нæ  куыст кæнæм. Ахъаздзыстæм хъазтæй «Диссаджы сырддон» (нывтæм гæсгæ куыст)

- Нывтыл ис нывгонд хъæды цæрæгойтæ  æмæ цæм хæдзары

 фосæй исчи куы бадзæгъæл уа , уæд куыд уыдзæн  йæ хабар  хорз

æви  æвзæр .

- Æвзæр .

 - Хъæуы йæ аирвæзын кæнын.(хæдзары фос хъæды сырдтæй

ахицæн кæнын хъæуы)

  Зарæг  «Цъиу æмæ  сывæллæттæ»

Гъа! Ныр ахст дæ, цъиу, фæлæу,
Нал аирвæздзынæ,
Нал ауадздзыстæм ныр дæу,
Махимæ цæрдзынæ!..
Ц ъ и у
Циу, цы, циу? Цы кодтон, ау!
Цас тыхджын рæдыд дæн?
Ауадзут ма мæ фæлтау,
Райхалут мæ бæттæн!
С ы в æ л л æ т т æ:
Нæй, нæй! Ма тæрс,– махмæ ды
Хъаны цард кæндзынæ:
Дзул дын тулдзыстæм мыды,
Адджын цай цымдзынæ.
Ц ъ и у:
Хъаны цард мын уанцон нæу!
Æз уæ цай нæ уарзын,
Уидзын быдырты мæнæу,
Къогъотæ дзы ахсын.

- Аулæфыдыстæм та, нæхи  аирхæфстам, дарддæр нæ  куыст кæнæм

- Мæн фæнды цæмæй ацы нывтæм уæ хъус æрдарад. Æрбакæсут

ма цæм ацы нывтæ сты Ирыстоны зындгонд нывгæнджыты нывтæ. Сæ пейзажты равдыстой Ирыстоны цыдæриддæр æрдзы

рæсугъдзинадæй ис уый иууылдæр . Тынг хъæздыг у, тынг 

рæсугъд у Ирыстоны æрдз.

Фæсарæнтæй нæм исчи куы æрцæуы уæд тынг бирæ рæсугъд

ныхæстæ фæзагъынц  нæ æрдзы тыххæй.

   Стыр зынгонд нывгæнджытæ уынынц Ирыстоны æрдз нывты

йæ куыд уынут афтæмæй . Сымах  та  йæ куыд уынут, табуафси бар ис.Сныв кæнут æрдз уæ цæстытæй  куыд уынут уый (8-10 мин)

- Тынг  хорз куыстытæ сныв кодтат.Иттæг хорз. Ныр та

нын акафдзысты Арсен æмæ Заринæ «Хонгæ»

Нæ бæсты макуы уал уæд хæст

Нæ бæстæ цардæй уæд афсæст

Сæрыстыр  уæнд нæ ирон адæм

Сæ цард, сæ кад æмæ сæ радæй.

- Нæ абоны урок кæронмæ æрхæццæ. Хæрзбон, мæ зынаргъ сабитæ.

- Афæндараст у.