Ойын түрлерін қолдану тәжірибемнен.

Ойын түрлерін қолдану тәжірибемнен.

«Адам тек шын мәнінде адам болған кезде ғана ойнайды және ол ойнаған кезде ғана толыққанды адам болады»

Ф.Шиллер.

Қазақ тілін тиімді оқыту әдістерінің бірі-ойын түрлерін қолдану.

Мақсаты: Оқушылардың белсендігі мен қызығушылығын арттыру;

Тілдік материалдарды саналы түрде меңгерту;

Сөздік қорын байыту;

Ойлау қабілеттерін дамыту;

Тілдесім әрекеттеріне жетелеу;

Оқыту қазақ тілінде емес жалпы білім беретін мектептің бастауыш сыныптарына арналған оқу бағдарламасында «Қазақ тілін» оқытудың тиімді әдіс-тәсілдерінің бірі ойын әдісі деп көрсетіледі. Ойын түрлері белгілі жоспар негізінде өтілетін тілдік материалдардың мазмұнымен тығыз байланысты, оқушының логикалық ойлау қабілетін дамытатындай дәрежеде жүргізілуі тиіс. Өтілетін тілдік материалдардың көлеміне қарай ойын сабағын төмендегіше топтарға бөлуге болады:

1.     Экономикалық жағдайға байланысты ойындар: «Ойын-аукцион», «Бәйге», «Жәрмеңке» т.б.

2.     Экологияға, табиғатқа байланысты ойындар: «Гүл құрастыру», «Ағаш өсіру», «Алма теру» т.б.

3.     Ұлттық дәстүрге байланысты ойындар: «Сөйлем сазы», «Көкпар» т.б.

4.     Кәсіптік бағдар беруге байланысты ойындар; «Мақта теру», «Балық аулау», «Аудармашы» т.б.

5.     Танымдық ойын түрлері:

 «Сыңарыңды тап», «Тізбек», «Жасырынған мақал», «Шатасқан сөздер» т.б.

Оқытуды ойын түрінде ұйымдастыру – оқытудың міндетті шарттарының бірі. Оқу үдерісінде жүргізілетін ойын элементтері білімді бекітеді, әр түрлі деңгейдегі лексика – грамматикалық материалды сапалы игеруге жаттықтырады.

Сондай-ақ, ойын баланы сол тілде дұрыс сөйлеуге жетелейді, сол тілді меңгеруге деген тәуелдігін тудырады. Сол себепті дидактикалық ойындарды ойнау арқылы оның тілді игеруге деген ішкі рухани қажеттілігі туындайды. Мысалы, «Қасқыр мен қозы» ойынын алайық. Қасқыр қозыны жемек болып, жасырынып келе жатады. Бұны байқап қалған  басқа қозылар «қасқыр! қасқыр!» деп айқайлайды. «Жылдам! Тез!» деген сөздерді айтпаса, онда қозыдан айырылады. Осы кезде рөлдегі балалардың тілге деген қажеттілігі туындайды. Егер айта алмаса, ұялады, өкінеді. Ойынға балалар толық беріліп, қуанады, ренжиді, жауапкершілікті сезінуі пайда болады.

Тілді үйренудің бір тәсілі – рөлдік ойындар болып табылады. Рөлдік ойындар – шығармашылық қабілет, ойын, іскерлік дағды, туындаған проблемалық сұрақтарды шешу; ынтасы мен қабілетіне қарай рөлдерге бөлу. Оқушылардың білімге ықыласын, ынтасын, қызығушылығын арттырудың ең тиімді жолының бірі- сабақта ойындарды қолдану. Ойын түрлерін оқушылардың жас ерекшелігіне қарай қолдану керек. Енді өзім сабақ барысында пайдаланып жүрген ойындарға тоқтала кетейін.

«Гүл құрастыру» ойыны. Әр топқа мақал – мәтел, жаңылтпаш, жұмбақ, өлең жолдары бар деңгейлік тапсырмалар жазылған топшамалар үлестіріледі. Осы тапсырмалардағы түсіп қалған есімдіктерді тауып қойып, бес күлтелі гүлді құрастыру керек. 

«Сөйлем сазы» ойыны. (Жай сөйлемді өткенде)

Оқушылар хабарлы, сұраулы, лепті сөйлем болып топқа бөлінеді. Әр топ әдебиет оқулығынан мәтінді сазына келтіріп оқиды. Мәнерлеп оқулары тексеріледі де, ережелері қайталанады.

«Сыңарыңды тап» ойыны. (Құрмалас сөйлем)

Құрмалас сөйлем сыңарлары жеке қағаздарға жазылған, олар оқушыларға таратылған. Оқушылар кезекпе – кезек өз қолындағы құрмалас сөйлем сыңарын оқиды, мазмұнынына сәйкес келгендері орнынан тұрып жалғастырады, ауызша сөйлем түріне ажыратып, талдайды.

«Қызықты сөздер» ойыны. (Реттік сан есімді оқытқанда)

 Оқушылар үлгідегідей сөздерді өздігінен табады, ол сөздерді реттік сан есімге айналдырады және жұрнақтың  жалғануын түсіндіреді.

Кекіл: к + 2 + л

Күш: к + 3

Қонақ: қ + 10 + ақ

Күбір: к + 1

Бесік: 5 + ік

Ойын – аукцион «Жеті қазына». (Септк түрлерін оқытқанда)

Тақтада суреттер ілулі тұр.

Ер жігіт                         Септік түрлеріне көп сөз айтқан оқушы аукционға қатысып,

Сұлу, әйел                     бір сурет тасып алады. Суреттердің бәрі сатып алынған кезде

Ақыл, білім                                       7 оқушы тақтаға шығады.

Жүйрік ат               

Қыран бүркіт

Берен мылтық

Жүйрік тазы

«Кім тапқыр?» ойыны. (мақал – мәтелдердің айтылмай қалған тиісті сан есімдерін табу).

1.     Елдің көзі – (елу)

2.     Ерінген (екі) істейді

3.     (Екі) түйе сүйкенсе, арасында шыбын өледі.

4.     Айдағаның (бес) ешкі, ысқырығың жер жарады.

«Танымдылық ойын» (Зат есімді оқытқанда)

1.     Артық сөзді көрсетіңіз

а) Қойшы, айлық, білім (құс)

ә) белдеу, азық – түлік, Сарысу, (парасат)

б) Әсем, Қайрат, Сәнгүл (доп)

2. Толықтырыңыз.

а) Күз: Білім күні. қыс:  .....

ә) Сазгер: нота суретші: ......

б) Тіс: шайнау:  өкпе: ........

«Тізбек» ойыны. Бір сөзге фонетикалық талдау.

1 оқушы сол сатыдағы шартын айтады, келесісі шешуін табады.

1 оқушы: - Аспан: Бұл сөз айтылу, жасалу, жазылу жолдарына қарай жуан буынды сөз. Неге?

2 оқушы: - Себебі, сөздің құрамындағы дауысты дыбыстар – жуан дауыстылар.

-         Ас-пан болып екі буынға бөлінеді. Неге? т.с.с

«Жасырынған мақал» ойыны.

«Отпен ойнама...»

«Ер туған жерінде ...»

«Досы көппен сыйлас....»

«Шатасқан сөздер» ойыны. (Тұрлаусыз мүшелер)

(Сөйлемдерді дұрыс орналастырып, тұрлаусыз мүшелерді анықтау).

1.     Барамын, мектепке, мен.

2.     Әсем, айтады, домбырада, әнді.

3.     Аңдар, мекендейді, орманда, жабайы.

«Аудармашы» жарысы.

Орысша жазылған сөздері бар кеспелер беріледі. Әр топ ойыншысы бір-бір сөзден аударып, келесі оқушыға береді. Тапсырманы тез және дұрыс орындаған топ жеңеді.

«Сөздер тізбегі» ойыны.

Сөздің соңғы дыбысына байланысты жаңа сөз айту. Мысалы: тарақ, қазақ, құрт, тасбақа, ас...

«Ұйқасын тап» ойыны. (Сөзді аудара отырып, орысша немесе қазақша сөздің ұйқасын табу)

1.     Көше – улица

Тауық - курица

2.     Дверь – есік,

Сапожка – етік т.б.

Ү, ү дыбысы мен әрпін оқытқанда.

Жарықта соқырмен

Ұша алмай отырмын

Оқушы болсам мен,

Түнімен оқырмын (Үкі)

Үй          1. Өздерің тұратын баспана

Күрек    2. Жер қазатын құрал.

Із            3. Қарға түсетін адам аяғы

Ойын – үйрету әдісінің ерекше түрі. Ол балалардың бос уақытты көңілді өткізіп, тілін дамытуға көмегін тигізеді. Дұрыс таңдап алынған ойын баланың қиялын дамытады, сөздік қорын байытады, өз бетімен еңбектенуге дағдыландырады. Ойын үстінде оқиды, тәрбиеленеді. Бала өмірінің әр кезеңінде ойнай береді. Ойын барысында олардың жолдастық, ұжымдық жауапкершілігі, сезім қабілеттері дамиды. Мінезін өзгертеді, тұйықтарын ашылуға, жүрексіздіктерін қайсарлыққа, батылдыққа тәрбиелейді. Ең басты мақсатым – шәкірттеріме тиісті білімді меңгерту.

Сабақ тақырыбы: С.Сейфуллин «Ақсақ киік» өлеңі

Сабақ мақсаты:

білімділік ақын туралы қысқаша мәлімет алу; өлең мазмұнымен танысу; өлеңдегі өзекті мәселелердің түйінін шешу;

тәрбиелік: қоршаған ортаны қорғауға, туған жерге деген сүйіспеншілікке шәкірт назарын аудару,адамгершілік қасиеттерді қалыптастыру;

дамытушылық: ақынның сұлулыққа, табиғатқа көзқарасын таныту, ой-өрістерін, дүниетанымын кеңейту, шығармашылық қабілеттерін жетілдіру.

Көрнекілігі: Ақын сурет, тақырыпты суреттер, карта

Пәнаралық байланыс: жаратылыстану, ән, биология

Сабақтың әдісі: сыни тұрғысынан ойлауды дамыту;

Сабақтың түрі: дәстүрлі емес.

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру бөлімі.

Оқушылардың сабаққа қатысы, дайындығы тексеріледі.

С.Сейфуллин өмірі мен шығармашылығынан қамтитын түрлі –түсті тапсырмалар.

Қызыл тапсырма – күрделі.

Жасыл тапсырма – орташа.

Сары тапсырма – жеңіл.

         Оқушылар бір-біріне сұрақтар қояды.

Топтастыру әдісі. «Шуақ шашқан сөз»

                                                ғылым             ақын

 

                   сазгер                                                                 жазушы

 

         аудармашы                                                                зерттеуші

 

                        ұстаз                                 

                                                                  мемлекет қайраткері

Жаңа сабақ.

І. Ой шақыру.

«Киік» деген қандай аң?

Сендер ол туралы не білесіңдер?

ІІ. Мағыналы ажырату.

1.     Тақтада суреттер: дала, киік, мылтық, адам

2.     Сурет бойынша болжау жасалады. Өлеңде не туралы әңгемі болады?

1,2 – кесте толтырылады.

3 – кесте мазмұнымен танысқан соң толтырады.

Болжау кестесі.

Не болады?	Дәлелің	Не болды?

ІІІ. Ойтолғаныс. INSERT. Түртіп алу жүйесі

Білетіні	Білгініме сәйкес емес	Мен үшін жаңалық	Таңқалдырды

Бекіту – сұрақ тапсырмалар

1.     «Табиғат өз үйің»

1.     Өлеңде қандай жер суреттелген?

2.     Қандай өсімдік атаулары кездесті?

3.     Киіктің портретін тауып оқы.

4.     Өлеңді құрылысына талда.

5.     «Құралайдың салқыны» қай айда болады?

6.     Ақбөкендер өсімдіктің қанша түрімен қоректенеді?

7.     Кикті неге теңейді?

2.     Фишбон немесе «Балық қаңқасы» әдісі.

    Себептері

Проблема                                                           қорытынды

                                Дәлелдері

Қорытынды: Табиғатты аяла, қорға, оны сүйебіл, өйткені ол-сенің өмір сүретін өз үйің, алтын бесігің – деген ой айтады ақын.

Үйге тапсырма: Өлеңнен үзінді жаттау. «Табиғат – өз үйің» ойтолғау.

Сәкен – лирик ақын.

Жаны нәзік ақын өлең ғана емес. Ән де шығарған. Оның «Тау ішінде», «Біздің жақта» деген әндері бар. Оның лирикасы жаныңды баурап, мейіріміңді оятады. «Ақсақ киік» өлеңі айтылады.

Оқушылар өлеңді мәнерлеп оқиды, мазмұнымен таныстырады. (Бәрі оқиды әр оқушы 2-3 шумақтан оқып, түсіндіреді).

Жоспар құрылады.

1.     Бетпақ дала табиғаты.

2.     Сұлу бөкен.

3.     Төнген қауіп

4.     Жаралы киік

5.     Мейірімсіз мерген

3 – кестені толтыру.

Түсініктеме күнделігі

Беймәлім	Сөздермен сипаттама	Аударма
1.     Сегіз көштік 2.     Таңы 3.     Қос 4.     Бетеге 5.     Баялыш 6.     Көкпек 7.     Жусан 8.     Киік 9.     Бөкен	Ұзындық өлшемі Киіктің сұлу мүсіні Шатыр, күрке  шөптердің аты.	мера длины. кравивое телосложение живтного шатер. ковыль боялыч лебеда полянь сайгак антилопа

«Даналар сөйлейді»

Статист – маман: (киік саны. Мәлімет)

Эколог – маман: (киік тур. Мәлімет)