Паразиттік жолмен өмір сүретін қарапайымдылар

• 1 слайд

  Паразиттік жолмен өмір сүретін қарапайымдылар
  Орындаған:
  

• 2 слайд

  Жоспар:
  Қарапайымдыларға жалпы түсініктеме;
  Паразиттік жолмен өмір сүретін қарапайымдыларға жалпы түсініктеме;
  2.1. Дизентериялық амеба;
  2.2. Трипанасома;
  2.3. Лейшмания;
  2.4. Трихомонас;
  2.5. Лямблия ;
  2.6. Trychonympha; Lophomonas;
  2.7. Опалина;
  2.8.Грегариналар отряды;
  2.9. Кокцидиялар отряды;
  2.10 . Қан споралылар отряды;
  2.11.Микрососпоридиялар класы;
  2.12.Энтодиниоморфа отряды;
  2.13.Ichthyophthrius multifilus;
  2.14. Balantidium coli;
  3. Қолданылған әдебиеттер.
  

• 3 слайд

  Қарапайымдыларға жалпы түсініктеме
  Қарапайымдылар− бір клеткалы, өте ұсақ, микроскоп арқылы көрінетін жәндіктер. Морфологиялық жағынан қарағанда қарапайымдылар бір жасушалы формалар, ал тіршілік қасиеттері жағынан алғанда дербес өмір сүретін жеке организм, тірі организмге тән зат алмасу, қозғалу, тітіркену, ортаға бейімделу, ас қорыту, зәр шығару, тыныс алу, даму т. б. қызметтерін атқарады.
  Қарапайымдылардың клеткасының пішіні және мөлшері алуан түрлі болады. Олардың мөлшері 3-4 микроннан бірнеше миллиметр шамасында болады. 
  

• 4 слайд

• 5 слайд

  Дизентермялық амеба- Enthamoeba histolitica
  Денесінің мөлшері 20-30 мкм. Эктоплазма және эндоплазма айқын бір-бірінен ажырап тұрады. Псевдоподиялары қысқа, тек қана эктоплазмадан тұрады.
  E.histolitica-адамның тоқ ішегінде өмір сүреді, амебалық дизентерия немесе амебиаза деген ауруын қоздырушы болып табылады. E.histoliticaішектегі бактериялармен қоректене алады, сол бағытта олар адамға зиян келтірмейді, яғни адам амебиаза ауруымен ауырмайды, бірақ ішегінде дизентериялық амебасы бар адамдар маңындағы адамдарға өте қауіпті. өйткені сыртқа дизентериялық амебаның цисталарын көп шығарады. Көп жағдайда E.histolitica адамның тоқ ішегінің қабырғасына еніп, эритроциттермен қоректене отырып тез өседі және әр түрлі токсиндер шығарады. Тоқ ішекте жаралар пайда болады. Осы жарадан дизентериялық амебалар қан жолдарына түсіп қанмен бірге бауырға түседі де, бауырды ісіндіріп, іріңдетіп зақымдайды.Амебалар зақымданған ішектің ішінде төрт ядролы домалақ цисталарға айналады. Осы цисталар ішектен сыртқы ортаға шығарылып, қайнатылмаған су, жуылмаған жеміс, қол арқылы сау адамның ішегіне түсіп дамиды. Амебиаза ауруында іштен қан өтеді. Науқас адам күніне 300 млн. цистаны сыртқа шығарады.
  
  

• 6 слайд

• 7 слайд

  Трипаносома-Trypanosoma
  Туысының өкілдері 20-70 мкм-ді сопақша, ұшы сүйірленіп келген талшықтылар. Талшығы ұзын, артқы жағынан басталып денесінің алдыңғы жағына келіп бос бітеді. Талшық пен жасуша мембранасының арасында толқын тәрізді жұқа жарғақ мембрана түзіледі, сол арқылы жылжиды. Трипаносомалар омыртқалы жануарлар мен адамның қан жасушалары мен тканьдерінде паразиттік тіршілік етеді. Trypanosoma rhodesiense адамда болатын "ұйқы ауруын" қоздырушы. Бұл ауру Африкада көп тараған. Трипаносоманы ауру адамнан сау адамға тасушы це-це шыбыны (Glossina palpalis және Gl. morsitans). Tr. rhodesiense ак бөкендердің қан жасушаларында кездеседі, бірақ оларға оншалық зақым келтірмейді. Сөйтіп бөкендер аурудың табиғи резервуары болады, олардан це-це шыбыны трипаносомаларды адамға жұқтырады.
  Tr. evansi, Tr. brucei ipi қара мал мен түйені өлімге әкеп соғатын "су ауру" деген ауруға шалдықтырады. Ауруды жұқтыратын - соналар және Glossina туысындағы шыбындар. Tr. equiperdum жылқыларда болатын "шағылыс ауруын" қоздырушы. Ауру бір жылқыдан екінші жылқыға шағылысу кезінде таралады. Трипаносома жылқының орталық жүйке жүйесін зақымдайды, жылқы арықтайды және терісі қатпарланып кетеді.
  

• 8 слайд

• 9 слайд

  Лейшмания−Leischmania
  
  Туысының өкілдері ұсақ, көлемі 2-4 мкм, адамның жасушаларының ішінде паразиттік тіршілік етуіне байланысты олардың талшықтары жойылған, ал қолдан жасаған қоректік ортада және лейшманияларды тасымалдаушы жәндіктердің ішегінде олар өздерінің ұзын талшықтарын қайтадан шығарады. Лейшмания ауруларын жұқтырушы - флеботомус (Phlebotomus) туысына жататын ұсақ жәндіктер - москиттер болады. Лейшманиоз аурулары Кавказда және Орта Азияда көп тараған. Адамды осы ауруға шалдықтыратын негізгі өкілдері: Leischmania tropica және L. donovani. L. tropica адамның тері ауруын немесе пендинканы туғызады. Бұл ауруға шалдыққан адамның терісінде терең ойық жаралар пайда болады, олар баяу жазылып, орнында кетпейтін тыртық қалдырады.
  Leischmania donovani адамның ішкі лейшманиоз немесе висцеральдық лейшманиоз деген ауруын қоздырушы. Бұл ауруға ұшыраған адамның бауыры мен талағы ісінеді және теріге қан құйылады. Лейшманиоз ауруларымен иттер және құмды шөлейттердегі әр түрлі кемірушілер ауырады. Олардың да ауруларын тасымалдаушы - москиттер.
  
  

• 10 слайд

• 11 слайд

  Трихомонас- Trichomonas
  Trichomonas chominis адамның тоқ ішегінде, Tr. Vaginalis жыныс жолдарында тіршілік ететін сопақша келген 5-15 мкм-ді талшықтылар. Денесінің алдыңғы жағында төрт талшығы болады, олардың үшеуі бос күйінде алға қарап шығып тұрады, ал төртінші талшығы артқа қарай бағытталып толқын тәрізді жарғақтың шетіне бекініп, толқынды мембранасын түзейді.
  Tr. Chominis адамға зақым келтірмейді, ал Tr. Vaginalis адамда болатын трихомонас ауруын қоздырушы. Жыныс мүшелерін зақымдайды.
  

• 12 слайд

• 13 слайд

  Лямблия-Lamblia
  Lamblia intestinalis адамның ащы, он екі елі ішегінде және өт жолдарында тіршілік етеді. Денесі екі жақты симметриялы, екі ядросы, 8талшығы және парабазальды түйіршіктері болады. Денесінің қақ ортасынан аксостильге ұқсас фибриллярлы екі жұқа тірек таяқшасы өтеді. Ішек эпителиіне жабысатын сорғышы болады. Люмблия ішек ауруын тұғызады, кейбір жағдайларды өт жолына, бауырға өтеді. Ауру циста арқылы жұғады.
  

• 14 слайд

• 15 слайд

  Trichonympha, Lophomonas
  Гипермастигиналар отрядына жатады.
  Туыстарының өкілдері термиттердің және таракандардың ішегінде тіршілік етеді. Көп жағдайда гипермастигиналар мен термитгер селбесіп тіршілк етеді. Термиттер клетчатканы қорек етеді, бірақ өздері оны қорытып, бойларына сіңіре алмайды, ал ішегінде тіршілік ететін гипермастигиналар сол клетчатканы тез ыдыратып көмірсуларға айналдырады.
  

• 16 слайд

• 17 слайд

  Опалина-Opalina
  Өкілдерінің негізгі ерекшелігі-көп ядролы, денесі түгел кірпікшелермен қапталынған, осыған байланысты біраз уақыт бойы опалининаларды кірпікшелілер, яғни Protociliata класс тармағына жатқызған. Олардың кірпікшелі инфузориялардан басты айырмашылығы-ядролары бірдей болып келеді, жынысты жолымен көбею кезінде ұсақ бір ядролы гаметалар пайда болып, копуляция процесі жүреді. Қосмекенділердің артқы ішегінде паразиттік тіршілік етеді, сапрофитті жолымен қоректенеді. Басты өкілі-Opalina ranarum.
  

• 18 слайд

• 19 слайд

  Нағыз грегариналар отряды−Eugregarinida
  Өкілдері буынаяқтылардың ішегінде паразиттік тіршілік етеді. Денесі сопақтау, ұзындау, сыртын қалың қабықша - пелликула қаптап тұрады. Оның астында денесін бойлап эктоплазма жатады, ол плазмалык пер-делер түзеп, грегаринанын. бір клеткалы денесін үш бөлікке бөліп тұрады. Бірінші - эпимерит, бұнда жіңішке ілмешектері не қармақшалары болады, солар арқылы грегарина ішек клеткаларына бекініп тұрады. Екінші - протомерит, цитоплазмаға толған, ядросыз бөлік. Үшінші - дейтомерит, ядро орналасқан үлкенірек болып келген бөлік. Осындай үш бөлімді құрылысты грегариналарды Серһаііпа деген отряд тармағына жатқызады. Басқаларының денесі бөлімдерге бөлінбей, денелері құрт тәрізді не шар тәрізді жануарлардың дене қуыстарында тіршілік етеді.
  

• 20 слайд

• 21 слайд

  Кокцидиялар отряды− Coccidiida
  Кокцидиялар қоянның, ірі қара малдың, үй жануарлары мен жабайы құстардың, насекомдардың ішек эпителий жасушаларында паразитті тіршілік етеді. Кокцидиоз ауруына адамдар да шалдығады. Кокцидиялардың денесі сопақша келген, алдыңғы жағы үшкір, артқы жағы доғал пішінді болады, бұларды зоит деп атайды (спорозоит, мерозоит). Зоиттың сырты үш мембраналы қабық - пелликуламен қапталынған. Оның астында түтікшелі фибриддер болады, олар субпелликулярлы микротүтікшелер деп аталады. Пелликуламен бірге олар зоиттын қаңқасын құрайды.
  

• 22 слайд

• 23 слайд

  Қан споралылар отряды−Haemosporidia
  Kең тараған паразиттік тіршілік ететін қарапайымдылар. Адамның, омыртқалы жануарлардың қан клеткаларында тіршілік етеді. Бұлардың кокцидиядан айырмашылығы спорогония кезеңі сыртқы ортада емес, қан сорғыш насекомдардың яғни Anopheles туыстас масалардың ішегінде өтеді және масалар осы паразиттерді тасымалдаушылар болып табылады.
  Адамда Plasmodium туысының төрт түрі паразиттік тіршілік етеді: PI. vivax, PI. malariae, PI. falciparum, PI. ovale. Бұлардың дамуы бір-біріне өте ұқсас. PI. vivax-тың даму сатысын қарастырайық. Безгек масасы (Anopheles туысынан) адамды шаққанда сілекеймен бірге адам қанына спорозоиттар түседі. Спорозоиттар өте майда 5-8 мкм, құрт тәрізді немесе орақ тәрізді.
  Безгек плазмодиясы адамның безгек ауруын қоздырушы. Безгекпен ауырғанда безгек ұстауынан басқа анемия (эритроциттердің азаюы) байқалады және плазмодиялар қан плазмасына улы өнімдерін бөледі. Ауру адамның безгегі әр 72 сағат, немесе 48, немесе 24 сағат сайын қайталанып отырады. Осы қайталануы плазмодияның өкіліне және шизогония мерзіміне байланысты.
  Безгек ауруына қарсы шаралардың бірі - масалардың сан мөлшерін азайтуға қолайлы тәсілдерін қолдану, ауырған адамды дәрілермен емдеу.
  
  

• 24 слайд

• 25 слайд

  Микрососпоридиялар класы-Myxospordia
  Шырышты споралылардың 1000-ға жуық түрі белгілі, балықтардың, космекенділер мен бауырымен жорғалаушылардың паразиттері. Иесінің әр түрлі мүшелерін зақымдайды: терісін, бұлшықетін, желбезегін, шеміршектерін, жүйке жүйесін, өт жолдарын, қуығын. Бұлар ұлпалық және қуыс аралық паразиттері болып табылады. Дене қуысыңдағы миксоспоридиялар - көп ядролы амеба тәрізді плазмодиялар, мөлшері 10 мкм-ден 2 сантиметрге дейін. 
  Миксоспоридиялар балықтарды түрлі ауруларға ұшыратады. Өте қауіпті Myxobolis және Lentospora туыстарының түрлері. Олар балықтың "ісік ауруы" және "айналшақ" деген ауруды қоздырушылар
  

• 26 слайд

• 27 слайд

  Энтодиниоморфа отряды-Entodiniomorpha
  Бұларға офриосколецида - Ophryoscolecidae тұқымдастары жатады. Бұлар күйіс қайыратын сүтқоректілерде мекендейді, олардың таз қарынында, қатпаршақтарында тіршілік етеді. Мысалы: қарындағы 1см3 қоректік заттардың ішінде 2 млн-ға дейін офриосколецидалар болады. Энтодиниоморфалардың денесінде көптеген өсінділер және жиырылу тақталары болады
  

• 28 слайд

• 29 слайд

  Ichthyophthrius multifilus
  Хименостомата отрядына жатады.
  Балықтардың желбезегі мен терісінде тіршілік ететін қауіпті паразит Ichthyophthirius multifilus осы отрядқа жатады. Үлкен инфузориялар көлемі 0,5-0,8 мм-ге дейін жететін, шар тәрізді. Цитоплазмасында үлкен доға тәрізді иілген макронуклеус және көптеген майда жиырылғыш вакуольдер орналасқан. Ихтиофтириустар балықтың терісіне бұранда сияқтанып енеді.
  Ауырған балықтың денесінде кішкене келген ақшыл түсті көптеген жаралар пайда болады. Жарадан суға шыққан ихтиофтириус цистаға айналып, соның ішінде палинтомия жолымен бірнеше peт бөлінеді. Цистадан шыққан жас ихтиофтириустар сау балықтың денесіне кіреді.
  
  

• 30 слайд

• 31 слайд

  Balantidium coli
  Balantidium coli - адамның тоқішегінде тіршілік ететін өте қауіпті паразит. Ұзындығы 50-80 мкм, жалпақтығы 40-60 мкм. Балантидия циста күйінде ішектен сыртқа шығады. Цистаны жұту арқылы адам балантидиоз деген ауруға шалдығады.
  

• 32 слайд

  Қолданылған әдебиеттер:
  Омыртқасыздар зоологиясы. К. Дәуітбаева; Алматы 2014жыл.
  
  
  

• 33 слайд

  Назар аударғандарыңызға рахмет!!!