Паскаль – программалау тілі. Паскаль тілінің негізгі элементтері. Ашық сабақ 9 сынып

Мақтарал ауданы

Жетісай қаласы

№18 Б. Майлин атындағы ЖОМ КММ

Бұйрабаева Гулмира Утегеновна

Информатика пәні мұғалімі.

9 сынып

Сабақтың тақырыбы:  Паскаль – программалау тілі. Паскаль тілінің негізгі элементтері. Тілдің алфавиті.

Сабақтың мақсаттары:

                 1.Білімділік: Оқушыларды Паскаль–программалау тілімен,паскаль тілінің негізгі      

                   элементтері және тілдің алфавитімен таныстыру .

                 2. Тәрбиелік: Оқушыларды өз бетімен жұмыс істеуге  және уақытты үнемдеуге       

                  тәрбиелеу.

                 3. Дамытушылық: Оқушылардың компьютерлік сауаттылығын ашу және ойлау       

                  қабілетін, логикасын дамыту.

Сабақтың түрі:  аралас сабақ

Сабақта қолданылатын құрал: интерактивті тақта, компьютер, оқулық,жұмыс дәптері.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап, әңгімелесу.

Сабақтың өту барысы:

                           І.Ұйымдастыру кезеңі.(5мин)

                               а) Оқушылармен сәлемдесу, журналды толтыру.

                               б) Оқушылардың сабаққа дайындықтарын тексеру.

                           ІІ.Үй тапсырмасын тексеру.(15мин)

                           ІІІ. Жаңа сабақ.(15мин)

                           IV. Жаңа сабақты бекіту.(5мин)

                              V. Үй тапсырмасын беру.(2мин)

                              VІ. Бағалау.(3мин)

ІІ.Үй тапсырмасын тексеру.(15мин)

    а) Оқушыларға тест жұмысын беру.(5мин) 

(оқушылар тестті белгілеп болған соң интерактивті тақтадан жауабын көріп өзін-өзі тексеріп балдық жүйеде бал қояды.)

б) Интерактивті тақтада тапсырмалар орындау.(10мин)

ІІІ. Жаңа сабақ.(15мин)

    Паскаль тілі 1968-1971 жылдары швейцариялық ғалым Никлаус Вирт оқып –үйренуге қолайлы программалау тілі ретінде ұсынған.  АЛГОЛ, ФОРТРАН, БЕЙСИК тілдеріне қарағанда жетілдірілген, жұмыс істеуге ыңғайлы тіл, қарапайымдылығының арқасында дүние  жүзіне тез тараған.

Бұл тілде жазылған программа  алдымен трансляцияланады(машина тіліне аударылады), объектік программаға түрлендіріледі де, содан кейін ғана орындалады. Компьютерде осы уақытта екі нұсқасы болады:

1.      алгоритмдік тілдегі алғашқы түпнұсқасы;

2.      объектік кодтағы жазылған программа.

  Паскаль тілінің негізгі элементтері

   Белгілі бір мәселені және есептер шығаруға арналған.Есеп шығару барысында компьютерге бастапқы мәліметтер енгізіледі, олардың қалай өңделетінділігі көрсетіледі және нәтиже қандай түрде, қандай құрылғыға шығарылатыны айтылады.

     Программа жеке-жеке жолдардан тұрады. Олар теру, түзету арнайы мәтіндік редакторлар арқылы атқарылады.  Бір жолда бір-бірнеше команда немесе оператар орналаса алады, олардың арасы  нүкте үтір(;) арқылы ажыратылады.  Бірақ бір жолда бір оператардың тұрғаны дұрыс, себебі түзетуге жеңіл және ыңғайлы.

     Паскаль тіліндігі программа үш бөліктен тұрады: тақырып,  сипаттау бөлімі және операторлар бөлімі.

     Кез келген программа PROGRAM сөзінен басталып, оның тақырыбы жазылады. Одан кейін сипаттау бөлімі жазылады, онда программадағы айнымалылар, тұрақтылар тәрізді объектілердің жалпы қасиеттерін алдын ала анықтап алуға көмектеседі. Сипаттау бөлімі бірнеше бөліктен тұруы мүмкін.

     Программаның соңғы және негізгі бөлімі операторлар бөлімі. Осы бөлімде іс-әрекет, командалар бөлімі орындалады. Ол begin  түйінді сөзінен басталып, end түйінді сөзімен аяқталады.      

     Дерек енгізу – бастапқы деректерді пернетақтадан, дискіден немесе енгізу-шығару порттарынан енгізу арқылы жүзеге асырылады.

     Операциялар немесе амалдар - берілген және есептелген мәндерді меншіктеу, соларды өңдеу, салыстыру операцияларын орындайды.

     Нәтиже алу (шығару) - аралық немесе қорытынды мәліметтерді экранға, дискіге немесе енгізу-шығару порттарына жазу.

     Шартты түрде атқарылу - белгілі бір көрсетілген шарттың орындалуына байланысты (ақиқат болса), командалар жиыны атқарылады, әйтпесе олар аттап өтіледі немесе басқа командалар жиыны орындалады.

     Цикл -  белгілі бір шарттар орындалған (кейде егер орындалмаса) жағдайда көрсетілген командалар жиыны бірнеше рет қайталанып атқарылады. Қайталау саны бүтін санмен беріледі.

     Түсініктеме – программа жолдары соңында немесе оның түйінді сөздері арасында қазақша (орысша) түсінік беретін пішінді жақшаға алынып жазылған сөз тіркестері. Олар программа операторларының орындалуына ешқандай әсер етпейді.

Тіл алфавиті

Программаның элементтерін құруда тілдің алфавиті символдар жиынынан тұрады. Тіл ерекшеліктеріне қарай  символдар тобын бірнеше топқа бөлуге болады: атаулар(идентификатор); цифрлар; айыру  белгілері; арнайы символдар.

Атаулар символдары: 26 латын алфавиті(бас және кіші әріптері).

 Цифрлар: ондық цифр(1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9) және оналтылық цифрлар(ондық цифр және A-дан  F-қа дейінгі латын әріптері).

Айыру  белгілері:  бос орын, барлық басқару символдары, тыныс белгілер, ENTER және түсініктемелер жатады. Айыру белгілері атауларды, сандарды мағыналарына сәйкес арнаулы қызмет атқаратын түйінді сөздерді бір-бірінен бөліп тұрады. Түсініктеме  {және} немесе (*және*)  белгілермен қоршалып, ішіне жазылады, олар бір немесе бірнеше жолдардан тұруы мүмкін.

Айыру  белгілері: _(бос орын); , (үтір); . (нүкте); : (қос нүкте); ; (нүкте үтір); ‘ (апостроф); (,); [,]; {,}.

Арнайы символдарға пунктуация және арифметикалық операция(амалдар) белгілері жатады.

Арифметикалық амалдар: (+)қосу, (-)алу, (*)көбейту, (/)бөлу

DIV – бүтін бөлу(мыс: 10 DIV 3 – нәтиже 3); 

MOD – қалдықты табу(мыс: 10 MOD 3 – нәтиже 1).

Логикалық амалдар:

AND – және(логикалық көбейту);  

OR – немесе(  логикалық қосу);  

NOT – емес(терістеу немесе жоққа шығару);  

XOR –арифметикалықнемесе;

SHL – биттер(1 мен 0-дер) тіркесін солға ығыстыру;

SHR - биттер(1 мен 0-дер) тіркесін оңға ығыстыру.  

Қатынас таңбалары немесе салыстыру белгілері:

=(тең),  <>(тең емес), <(кіші), >(үлкен), < =(үлкен емес,  £ таңбасының орнына), > =(кіші емес, ≥ таңбасының орнына).

     Әрбір символдың өзінің реттік нөміріне сәйкес белгіленген коды болады, ол мемлекеттік стандарт түрінде бекітілген.

      Паскаль тіліндегі түйінді сөздер үш топқа бөлуге болады: қордағы(резервтегі) сөздер, стандартты атаулар немесе идентификаторлар, бейстандарт идентификаторлар.

Келтірілген түйінді сөздерді айнымалы атаулар немесе тұтынушы қойған бейстандарт атаулар ретінде қолдануға болмайды.

     Программалау тілінің белгілі бір іс-әрекетті орындай алатын тиянақты мағынасы бар ең қарапайым сөйлемі – оператор деп аталады.

IV. Жаңа сабақты бекіту.(5мин)

      1.Паскаль тілін кім ұсынған ?

      2. Паскаль тіліндігі программа неше бөліктен тұрады?

      3. Операторлар бөлімі қандай түйінді сөзбен басталады және аяқталады?

      4.Паскаль тілінің алфавитіне нелер жатады?

      5. Арнайы символдарға қандай операция(амалдар) белгілері жатады?.

      6. Компьютер орындай алатын программа жазу үшін нені білу қажет?

      7. Программалау тілінің синтаксисі дегеніміз не?

 V. Үй тапсырмасын беру.(2мин)

     1.Паскаль – программалау тілі. Паскаль тілінің негізгі элементтері. Тілдің алфавиті.

VІ. Бағалау.(3мин)

     Оқушылардың өздері жинаған смайликтерді қорытындылап,тиісті бағаларын қоямын.

Тел номер    8 701 824 54 00    8 705 484 77 32