План урока по истории Казахстана на тему "Алаш партиясы"

«Бекітемін»

Оқу ісі орынбасары:

№ 5 сабақ

14.09.2015	Қазақстан тарихы 45 минут	9 сынып
Сабақ тақырыбы:	Алаш қозғалысы және Алаш партиясының құрылуы
Жалпы мақсат:	Жаңа тақырып бойынша жаңа тарихи мәліметтерді оқып-білу арқылы, оқушылардың тарихи көзқарастарын дамытуға ықпалдасу.
Сілтеме:	Қазақстан тарихы оқулығы, Хрестоматия.
Оқушылар үшін оқу нәтижелері:	-          Оқушылардың бірлескен жұмыс арқылы, есте сақтау қабілеті артады; -          Жаңа тарихи білімдер мен түсініктер қалыптасады; -          Оқушылар сыни тұрғыда ойланады, өз ойларын еркін жеткізуге дағдылана бастайды.
Негізгі идеялар:	Бірлескен жұмыс арқылы оқушылардың есте сақтауы артады.
Сабақта қолданылатын материалдар:	Оқулық, үлестірмелі материалдар
Оқыту әдістері:	Бірлескен топтық, жеке жұмыстар.	1.       Жеке жұмыс 2.       Топтық жұмыс
Дерек көздері:	Оқулық,  Хрестоматия, Мұғалімдерге арналған оқу-әдістемелік құрал

Ойлау деңг.	Мақсат	Күтілетін нәтиже	Түрткі (сұрақ, тапсырма, жағдаят)	Мұғалімнің іс-әрекеті	Оқушының іс-әрекеті
Білу /Кім? Не? Қашан? Қайда? Не істеді?/ 10 минут	Қайталау арқылы өткен сабақта оқыған деректерін қалай сақталғанын тексеру	Ақпараттың оқушы жадында қаншалықты сақталғанын анықтау.	Жағымды психологиялық ахуал туғызу «Жақсы сөз –адам жанының емшісі» Жабық, төмен дәрежелі сұрақтар.	-Топ аттары жасырылған парақшалар арқылы сынып оқушыларын бөледі /тарихшылар, алаштанушылар, саясаттанушылар/; -«Ойлан,тап!» әдісі бойынша, оқушыларға өткен тақырып бойынша «Конвертке» жасырылған сұрақтар беріледі.	-Топтарға бөлінеді; - Топ басшысын анықтайды, міндеттерін бөліп алады; -Сұрақтарға топ бойынша жауап береді; -бағаланады.
Түсіну /Неге? Неліктен? Не үшін?/ /10минут/	Мәліметпен танысып, анық күйге түсіру арқылы өзіндік түсінік қалыптастыру, есте сақталған мағлұматты басқаларға жеткізу жолдарын айқындау.	Берілген мағлұматты өзі оқып түсінеді.	І.Топ мүшелері бейнероликті көреді. Онда С.Торайғыровтың «Алаш ұраны» өлеңі орындалады. ІІ.Бейнеролик мазмұны бойынша ой бөлісу; ІІІ.Бағыттаушы сұрақ. ІҮ. Жаңа тақырып бойынша мәтінмен танысу.	-Мұғалім жаңа тақырыптың мазмұнын ашу үшін бейнероликті пайдаланды. - «Ал, қанекей оқушылар, бүгінгі жаңа тақырып қандай тарихи оқиғаға бағытталу мүмкін?» -Мұғалім жаңа тақырып бойынша бағыт-бағдар береді.	-Оқушылар бейнероликті аса мән беріп қарайды; -Өз ойларын айтады. -Оқушылар мәліметпен танысып, өзіндік түсінік қалыптастырады.
Қолдану /Оқулықта берілген мәлімет бойынша жұмыс жасау? /12минут/	Алған ақпаратты іс жүзінде қолдану, жүзеге асыру.	Тақырыпқа сәйкес тапсырма орындау дағдысын қалыптасады.	Оқулық және үлестірмелі материалдармен жұмыс.	- Тапсырмалардың дұрыс орындалуын бақылайды; -Уақытты қадағалайды	-Берілген тапсырмаларды орындайды. -Постер қорғайды. -Бағаланады /Топбасшы тарапынан және оқушылар «Үш шапалақ» әдісі/
Талдау /Салыстыр, айырмашылығы енде?/ / 5минут/	Нәтижені анықтау.	Талдау Шешім шығару, салыстыру арқылы пікірталас.	1.Не себепті ХХғ халықтың көзқарасы екіге айрылды? 2.Қай күш жеңіске жетті?	Мұғалім сұрақ қояды;  -Тапсырманың қорытындысын шығарады.	Оқушылар берілген сұрақтарға жауап береді.
Синтез /Жинақтау/ /Алынған ақпарат негізінде қорытынды жасау, жүйелеу /2 минут/	Алған білімдерін жинақтау.	«Деталь қосу» әдісі бойынша сабақта алған білімдерін жинақтауға бейімдеймін. \жұқа сұрақтан қалың сұраққа күрделендіру\	Егер «Алаш идеясы» іске асқан жағдайда.../ Алынған ақпарат негізінде ойларын жүйелеу/ Тарихшылар: тарихи көзқараста; Алаштанушылар: Алаш қайраткерлерінің мүмкіншілігі тұрғысынан; Саясаттанушылар: Отарлық құрсауынан шыққан жағдайдағы, қазақ елінің даму мүмкіншілігі	Мұғалім сұрақ қояды;  -Тапсырманың қорытындысын шығарады.	-Сұрақты мән беріп тыңдайды; -Өз ойларымен бөліседі; -Бағаланады.
Бағалау /Сен қалай ойлайсың? Не істер едің? Өзойыңыз? /3минут/ Рефлек сия /3 минут/	Өз ойын білдіру арқылы, сыни ойлауын дамыту Оқушылардың сабақ бойынша алған әсерлерін анықтау	Өз ойын айту. Оқушылардың сыни көзқарастарын дамыту	Алаш партиясы қайраткерлерінің игі арманы орындалды ма? Орындалған жағдайда қаншалықты деп ойлайсыз? Олардың іс-әрекеті сол заман үшін қисынды болды ма? «5+5+1»әдісі арқылы тақырып туралы оқушылардың ой-пікірлері мен алған білімдерін қорытындылау.	Мұғалім сұрақ қояды;  -Тапсырманың қорытындысын шығарады 1/   5 сөйлемнен нақты факті: Мыс:тақырыпты ашатын; 2/     5 сөз тіркесі. Мыс: Алаштың қызметі, бостандық үшін күресі. 3/      1 сөйлем осы сөз тіркесімен байланысты болу керек.	-Сұрақты мән беріп тыңдайды; -Өз ойларымен бөліседі; -Бағаланады

Сыныптастарын бағалау және өзін-өзі бағалау парағы

                                                 Тобы           Топбасшы                               

р/н	Топ мүшелері	Білімі							Тәртібі	Жалпы баға
		Белсенділігі	Жауапкершілікті сезіну	Уақытты үнемдеу	Өз пікірін айту	Өзгенің пікірін тыңдау	Жаңа сабақты түсінуі	Үй тапсырмасын орыдауы	Топ ережесін сақтауы
1
2
3
4
5
6
7
8

Сыныптастарын бағалау және өзін-өзі бағалау парағы

                                                 Тобы           Топбасшы                               

р/н	Топ мүшелері	Білімі							Тәртібі	Жалпы баға
		Белсенділігі	Жауапкершілікті сезіну	Уақытты үнемдеу	Өз пікірін айту	Өзгенің пікірін тыңдау	Жаңа сабақты түсінуі	Үй тапсырмасын орыдауы	Топ ережесін сақтауы
1
2
3
4
5
6
7
8

Алаш қозғалысы.

Қазақ халқы ұлт-азаттық күресiнiң асқар шыңы – ХХ ғасыр басындағы Алаш қозғалысы болды. Қозғалыс атауы есiмi аңызға айналған Алаша ханға байланысты аталды.

«Қазақ» атауына балама саналатын «Алаш»  сөзі тәуелсіз қазақ мемлекетiн құру туралы ел арманын бiлдiрдi.

 Бұл қозғалыстың бас тауында оқыған қазақ зиялылары тұрды. Бiрiншi дүниежүзiлiк соғыс пен 1917 жылы Ресейде басталған революция қазақ ұлттық зиялыларының өc халқының құқықтарын қорғау жолындағы қыз метiн жандандыра түстi. Ұлттық қазақ партиясын құру жолындағы алғашқы қадамдар бiрiншi орыс революциясы кезеңiнде жасалды. 1905 жылдың соңында-ақ Орал қаласында қазақ

ұлттық партиясын құру туралы шешiмдер қабылдауға тиiс болған. Қазақстанның бес облысының өкілдері қатысқан «делегаттық съезд» шақырылды. Онда партия құру ниетi туралы айтылды. Ақпан революциясынан кейiн елдегi жағдай асқынып, саяси күштердiң бөліну үдерiсi тереңдей түстi. Осыны ескерген қазақ либерал-демократиялық қозғалысының басшылары жалпықазақтық съездөткізуді жылдамдату туралы  шешiм қабылдады.

Алаш қозғалысының тарихи маңызы.

Алаш (немесе Алаш - орда) қозғалысы Қазақстанда ХIХ ғасырдың соңы – ХХ ғасырдың бас кезiндегi қоғамдық-саяси және рухани-мәдени өзгерістердің

нәтижесінде өмірге  келген едi. Қозғалыстың басты тiрегi жалпы-ұлттық «Алаш» партиясы болды. Қазақтың ұлттық-демократиялық зиялыларының көрнекті өкілдері Ә. Бөкейханов, А. Байтұрсынов, М. Шоқай, М. Тынышбаев, М. Дулатов т.б. ондаған қайраткерлер бiрiншi жалпыұлттық саяси ұйымды құру жолында көп  күш жұмсады.

Қоғамдық-саяси өмірге араласа бастағанда

«Алаш» партия сы өзінің  негiзгi мiндеттерiн екi мақсатқа жету:

 1) қазақ халқын отарлық езгiден азат ету;

2) қазақ қоғамының дүниежүзiлiк мәдени қауым дастыққа енуiн қа тамасыз ету деп жариялады.

Кеңес билiгi орнап, саяси сахнадан кеткен соң Алаш қозғалысының

қайраткерлерi 20-жылдары Қазақстанның мәдениетi, ғылымы мен халық шаруашылы -ғының дамуына елеулi үлес қосты.

Алаш партиясының құрылуы.

         1917 жылы шiлдеде Орынборда Бiрiншi жалпықазақ съезi шақырылды. Онда мемлекеттiк басқару,автоно мия, халықтық милиция құру, оқу-ағарту, сот, Құрылтай

жиналысына қатысу, саяси партиялар құру т. б. жөніндегі мәселелер қарастырылды. Съездiң негiзгi шешiмi: «демократиялық, парламенттiк  және Ресей Федеративтiк республикасының» құрамында болатын аумақтық-ұлттық автономияда қазақтардың құқықтарын қорғауболды. Съезде «Алаш» партиясын құру туралы шешiм қабыл данды.

«Алаш» партиясының басшылары Ә. Бөкейханов, А. Байтұрсынов т.б. сияқты либерал-демократиялық бағыттағы қазақ зиялыларының өкілдері едi. Партия қатарына  ғылыми және шығармашылық зиялылар өкілдерi: М. Тынышбаев,

М. Жұмабаев,Ш. Құдайбердиев т. б. кiрдi. «Алаш» партиясы өз төңірегінде  қазақ

халқының әр түрлi топтарының өкілдерін топтастырды.

          «Алаш» басшылары мен бүкiл партия, негiзiнен, Қазан революциясын қолдаған жоқ. Олар: «Қазақ халқын отарлық езгiден құтқару!» ұранымен бiрiктi. Ә. Бөкейханов өз отандастарына арнаған үндеуiнде Ресейдегi 1917 жылдың оқиғасын төңкеріс деп атады.

            Қазан революциясынан көп бұрын-ақ қазақ либерал-демократиялық қозғалысының басшылары Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық және саяси дамуы жөніндегі өздерінің бағдарламаларын кеңiнен насихаттады. «Алаш» партиясының мақсаты – ХVIII ғасырда жойылған қазақ халқының ұлттық мемлекетiн қайта қалпына келтiру болды. «Қазақ» газетiнде 1917 жылғы 21 қарашада «Алаш» партиясы бағдарламасының жобасы жарық көрді.

Алаш партиясы бағдарламасының жобасы

             Бүкiл Орталық Азияда алға қойған мақсаты мен саяси мәні және қамтыған мәселелерінің ауқымдылығы жөнінде «Алаш» партиясына тең келер бiрде-бiр қозғалыс не саяси партия болған жоқ. Партияның бағдарлама жобасының бiрiншi тарауында елдi басқару нысаны мен құрылымы қарастырылды. Ресей демократиялық, федеративтiк республика болуы тиiс деп жарияланды. Демократияның мәні өкімет билiгiнiң халық қолында болуы деп түсiндiрiлдi.   Жоба  авторлары  мемлекеттiң

жоғары органдарын құрудың жолын ұсынды. «Үкiмет басында Учредительное собрание мен Г. Дума қалауынша кесiмдi жылға сайланатын президент болу. Президент халықты министрлер арқылы бағу, ол министрлер Учредительное собрание мен Г. Дума алдында жауапты болу», – деп атап көрсетілді.

            «Алаш» партиясы бағдарламасы жобасының авторлары демократиялық

сайлау жүйесiн ұсынды. Депутаттар сайлауы жасырын дауыс беру жолымен жалпыға бiрдей тең,  құпия өткізілуге тиiс болды.

            Бағдарлама жобасының «Жергiлiктi бостандық» деп аталатын екiншi бөлімінде автономияның ұлттық қағида негiзiнде құрылатыны айтылды. Бұл бөлімде ел мүддесi үшiн жұмыс iстейтiн адал да әділ мемлекеттiк қызметкерлердi iрiктеп алу қағидасы ұсынылды.Земство басқармаларында, милицияда жұмыс iстеуге лайықты азаматтарды халықтың өci таңдауы тиiс болды. Бұл – сол кезең және бүгiнде ешқашан құндылығы мен өзектілігін  жоғалтпайтын тұжырым саналады. Екiншi тарауда: «Алаш» партиясы әділдікке жақ, нашарларға жолдас, жәбірлерге жау болады», – деген қағида айтылды. Бұл үзiндi «Алаш» партиясын құрушы қайраткерлердiң жоғары адамгершiлiк мақсаттары мен парасат-пайымын нақты көрсетедi.

           «Негiзгi хұқық» деп аталатын үшiншi тарауда «Россия республикасында дiнге, қанға қарамай, еркек-әeae демей адам баласы тең болу. Жиылыс жасауға, қауым ашуға, жария жасауға, газет шығаруға,кiтап бастыртуға – еркiншiлiк» делiнген. Бұл «Алаш» партиясының ең демократияшыл, iзгiлiктi идеялары едi. Кеңес конституция сында жалпы демократиялық құқықтар мен бостандықтардың орнына таптық принцип негiз етiп алынғаны белгiлi. Еңбекшi таптың санатына жатқызылмаған азаматтардың барлығы құқықтары мен бостандықтарынан айырылған едi. Осы тұрғыдан алғанда «Алаш» партиясы қайраткерлерiнiң тұжырымы дұрыс болып шықты. Бұл тұжырым тәуелсіз елiмiздiң 1995 жылғы Конституциясымен үндес келедi. Қазақстан Республикасы Конституциясының 14-бабында:

«1. Заң мен сот алдында жұрттың бәрi тең.

2. Тегiне, әлеуметтік, лауазымдық және мүлiктiк жағдайына, жынысына, нәсіліне, ұлтына, тiлiне, дiнге көзқарасына, нанымына, тұрғылықты жерiне байланысты немесе кез келген өзге жағдаяттар бойынша ешкiмдi ешқандай кемсiтуге болмайды», – делiнген.

              «Алаш» бағдарламасы жобасының «Дiн iсi» атты төртіншi тарауында

дiндi мемлекеттен бөлу идеясы қарастырылды.

              «Билiк һәм сот» аталатын бесiншi тарауда сот жүйесiнiң негiзгi

принципi анықталынды. Сот iсiн жүргiзу жергiлiктi халық тiлiнде, ал халқы аралас тұратын жерлерде сол жерде көпшілік болып табылатын тiлде жүргiзу қарастырылды. Сот әділдігі мен сот алдында барлық адамдардың теңдiгi, билер мен судьялар шешiмiнiң мiндеттi түрде орындалу қажеттiгi атап eөdnaoieai. «Алаш» партия сы қайраткерлерi күрделi емес iстердi билер мен судьялардың, ал қатал жаза қолдануды қажет ететiн ауыр қылмысты iстердi присяжныйлар сотының қарауын ұсынды. Бұл идея бүгiнде тәуелсіз елiмiздiң сот билiгi жүйесiнде жүзеге асырылып отыр.

                «Ел қорғау» деп аталатын алтыншы тарауда әскери қызметтi ұйымдастыру мәселелері қарастырылды. Қазақтар әскери қызметтi атты милиция түрiнде атқаруы белгiлендi.

                «Алаш» партиясы бағдарламасы жобасының жетiншi тарауы

«Салық» деп аталады. Жобада: «Салық әe-ауқат табысқа қарай байға – байша, кедейге кедейше әділ жолмен таратылу» қарастырылды. Бұл өте iзгiлiктi және демократияшыл тұжырым едi.

                «Жұмысшылар» деп аталатын сегiзiншi тарауда Алаш қайраткерлерi

жұмысшыларға большевиктердiң таптық ұстанымы негiзiнде емес, құқықтық қисын тұрғысында баға бердi. Жұмысшылардың құқықтары елдегi барлық әeaoiaooie топтармен теңестiрiлдi.

                Бағдарламаның «Ғылым-бiлiм үйрету» деп аталатын тоғызыншы

тарауында оқу-бiлiм iсiн барша жұрттың игiлiгiне айналдыру идеясы қарастырылды. «Оқу ордаларының есiгi кiмге де болсаашық һәм ақы сыз болу; жұртқа жалпы оқу жайылу. Бастауыш мектептер де ана тiлiнде оқу; қазақ өc тiлiнде орта мектеп, университет ашу...», – деп атап көрсетілді. «Алаш» қайраткерлерi тұжырымы

бүгiнгi өмірiмiзде де өз құнын жойған жоқ.

              «Алаш» партиясы бағдарламасы жобасының оныншы тарауы

«Жер мәселесі» деп аталады. Бағдарлама жобасында жердi сатуға тыйым салынды. Жердiң бүкiл байлығы: үлкен ормандар, өзендердің мемлекетке тиесiлi екендiгi айтылды.

             «Алаш» партиясының жетекшiлерi осы аталып өoeai бағдарлама жобасын большевиктiк қырғын, террорлық әдіспен  емес, эволюциялық

реформа жолымен жүзеге асыруды көздеді.

1. Ақпан революциясы қай жылы жеңiске жеттi?

2. Уақытша үкiмет Қазақстанда қандай саясат жүргiздi?

1. Ақпан буржуазиялық-демократиялық революциясы нелiктен дәуірлік оқиға болып есептеледi?

2. Өлкеде қандай билiк жүйелерi құрылды?  

Бұл билiк жүйелерiн көп-өкіметтілік деп есептеуге бола ма?

1. Ақпан революциясының қандай мәселерді  шешiп, қандай  мәселелердi

шеше алды, алмады?

2. Өздерiң бiлетiн жастар ұйымдары мен үйiрмелерiн атаңдар. Олар

өздерінің қызметiнiң бастапқы кезеңiнде қандай мiндеттердi алға қойды?

Алаш Орда тізімі

1. Бөкей Ордасынан — Танашев Уәлитхан (1887—1968), заңгер;
2. Орал облысынан — Досмұхамедов Халел (1883—1939), әскери дәрігер;
3. Ақмола облысынан — Тұрлыбаев Айдархан (1877—?, 1937 ж. тұтқындалған), заңгер;
4. Торғай облысынан — Бірімжанов Ахмет (1871—1927), заңгер;
5. Семей облысынан — Ғаббасов Халел (1888—? 1931 ж. тұтқындалған), физик-математик;
6. Жетісу облысынан — Аманжолов Садық (1889—1941) заңгер;
7. Сырдария облысынан — Шоқаев Мұстафа (1890—1941), заңгер.

Облыстардан тысқары:
8. Бөкейханов Әлихан (1866—1937) — Арқадан, экономист, Алаш орда үкіметінің төрағасы;
9. Досмұхамедов Жанша (1887—?, 1930 жж. ұсталынған) — Орал облысынан, заңгер;
10. Ермеков Әлімхан (1891—1970) — Қарқаралыдан, математик;
11. Тынышбаев Мұхаметжан (1879—1937) — Жетісу облысынан, инженер;
12. Құлманов Бақтыкерей (1859—1919) — Бөкей Ордасынан, шығыстанушы;
13. Ақбаев Жақып (1876—1931) — Арқадан, заңгер;
14. Мәметов Базарбай (1888—1946) — Жетісу облысы, Лепсіден, заңгер;
15. Әлжанов Отыншы (1873—1918) — Шығыс Қазақстаннан, ағартушы-мұғалім.

Мүшелікке кандидаттар:
1. Қашқынбаев Иса (1891—1948) — Текеден, дәрігер;
2. Жақыпбаев Нүсіпбек (1890—1932) — Жетісу облысынан, дәрігер;
3. Итбаев Ережеп (1873—?, 1930 жж. ұсталынған) — Шығыс Қазақстаннан, заңгер;
4. Сабатаев Сатылған (1874—1921) — Жетісу облысынан, Қаскелеңнен;
5. Қасаболатов Есенғали (1889—1938) — Текеден, дәрігер;
6. Ниязов Батырқайыр (1872—1924) — Бөкей Ордасынан, заңгер;
7. Боштаев Мұқыш (1888—1921) — Баянауылдан, заңгер;
8. Жанайдаров Сейілбек (1884—1929) — Атбасардан, заңгер;
9. Нұралыханов Сәлімгерей (1878—?) — Бөкей Ордасынан, заңгер;
10. Алмасов Өмір (? —1922) — Торғайдан, халық мұғалімі;
11. Қадырбаев Сейдәзім (1885—1938) — Торғайдан, заңгер;
12. Кенжин Аспандияр (1887—1938) — Гурьевтен, халық мұғалімі;
13. Бекімов Молданияз (1882—?, 1930 жж. соң белгісіз) — Текеден, әскери қызметкер;
14. Тұрмағамбетов Есен (? — ?) — Торғайдан;
15. Солтоноев Белек (құжаттарда — Жанеке, Жапеке) (1878—1938) — Жетісу облысынан, қырғыз, мал дәрігері.

Алаш орданың оқу комиссиясының мүшелері:
1. Байтұрсынов Ахмет (1872—1937) — Торғайдан, Орынбор қазақ мұғалімдер мектебін бітірген (1895);
2. Жұмабаев Мағжан (1893—1938) — Қызылжардан, Омбы оқытушылар семинариясын бітір­ген (1917);
3. Омаров Елдес (1892—1937) — Қостанайдан, Орынбор мұғалімдер мектебін бітірген (1911);
4. Сәрсенов Биахмет (1885—1921) — Шығыс Қазақстаннан, Семей мұғалімдер семинариясын бітірген (1939);
5. Шонанов Телжан (1894—1938) — Ырғыздан, Орынбор қазақ мұғалімдер мектебін бітірген (1916).