План занятия "Праздник калмыцкого нового года"

                                                          Кичәл 

Төр: Зул –нас авдг өдр.

Күсл: Бичкдүдин садын күүкдин зулын авъясла таньлдулх, эднд хальмг улсин авъяст,  заңшал – бәрцт дурта болдг сурһмҗ өгх.

Тодлҗ авх үгмүд: нас авлһн, цөгц, зул өрглһн, дееҗ бәрлһн.

Дөңцл: Элдсн һуйр (тесто), арҗанк өвсн, цөгц, һуйрас кесн оңһц, хәәлсн тосн, шикр-балта.

                                                   Кичәлин йовуд

Хальмг күүкд күүнә бүшмүд өмссн багш күүндлә мендләд: Эндр би ээҗ болнав.

Эдлго хальмг улсин нас авдг Зул гидг сән өдр болх. Эн байрт ямаран болдвр кехинь би таднд зааҗ өгнәв.

1.     Зулын өмн өдр герән хурадмн. Хуучн җилин кириг шин җилд орулдмн биш. Эн хуучн авъяс. Ода босад, цуһар кабинетән хурахм. Күүкд  хальмг келнә

өрәд бәәсн наадһасиг ормднь тәвҗ.

2.     Зулын өмн өдр боорцг шардмн.

Боорцг шарлһна авъяс, һахан хорһ тәвдм биш, һуйрт өндг орулдм биш.

      а) Боорцгин авъяс-наадн. Күүкд белдсн һуйрас ээҗиг дураһад, олн-зүсн кев-янзта боорцг кенә.

      б) Боорцгин нерд тодлҗ авна. Эннь –хавтха, темән, хуц, мошкмр, шовун, җид, тоһш, таслмр, хорха боорцг.

      в) Кесн боорцгарн дееҗ бәрнә, өөрнь шикр-балта тәвнә. (энүг күүкдт үзүләд

кех).

      г) Боорцган йөрәһәд, йөрәл келдмн:

          Җил болһн иигҗ

          Боорцг – тоһшан кеҗ

          Цә, боорцгарн дееҗән өргҗ,

          Амулң менд бәәцхәй!

      д) Боорцг гидг шүлг күүкн умшна.

Һуйр элднәв, һал шатанав,

Бичкн күүкән боорцгар тоонав.

Боорцг, боорцг, бол, бусл,

Тоста, шикртә, тоһш зүстә.

Бичкн һартан боорцг бәрнәв,

Баавм болһла, би байртав!

3.     Зулын цөгц  яһҗ белдгинь күүкдт ээҗ зааҗ өгнә.

а)  Һуйрас зулын цөгц – оңһц (форма лодки), әдләр кеһәд үзүлнә.

б)  Арҗанец өвснә му – сәәһинь, йилһнә, күүкд ээҗдән нөкд болна.

в)  Һарин дөрвн хурһдар (четыре пальца) кемҗәләд өвсиг керчнә. (күүкд дураһад кенә).

Ода тадн зурһан наста күүкд, зул өдр нег җил таднд немгдх, тегәд долан йөркг тәвх кергтә. Долан өвсигбарун талас зун талур эргүләд, һурв дәкҗ көвңгәр орадмн (Ээҗ цуг энүг күүкдт үзүлнә, бичкдүд дураһад кенә). Түрүләд аав-ээҗдән, эк-эцкд, хөөннь күүкдт йөркг кеһәд, цуг эн йөркгсиг оңһцуд  тәвнә.

д) деерәснь хәәлсн тос кедмн.

     4. Харңһурхла, насна зулыг шатадмн. Зул бөксн хөөн, һуйрас кесн оңһцар целвг кеһәд, шарад иддмн.

    5. Күүкд зулд нерәдәд, дассн йөрәлмүдән келнә.

    6. «Зул ирвә» ду күүкд дуулцхана.

    7. Ээҗ бичкдүдән боорцг цәәһәр тоона.

Күүкд цәәнә йөрәл келнә. Иим байрта кевәр кичәл төгсгднә.

       Ашлвр: күүкд йир сәәнәр боорцгудын нерд дасв. Цәәһин йөрәл келцхәв. «Зул ирвә» гидг ду дуулцхав. Дала кергтә үгмүд дасхав.