План-конспект урока "Демдек ады"

Темазы:  «Демдек адынын утказы болгаш грамматиктиг демдектери»

Сорулгалары:

1.      ѳѳредиглиг:  Эге класска алган билиглеринге даянып, демдек адын орус дыл-биле холбап тургаш,уругларга билиндирер.

2.      Кижизидикчи: Тѳрээн дылынга ынак болур кылдыр патриотчу узел-бодалды оттуруп хевирлээр.

3.      Ѳѳреникчилернин дыл- домаан янзы-буру онаалгалар дузазы-биле сайзырадыр.

Дерилгези: компьютер, хааржакчыгаштар,карточкалар.

Кичээлдин чорудуу:

1.      Организастыг кезээ.

(чапсарда ѳѳреникчилернин белеткелин хынап коор)

- экии,уруглар! Олуруп алынар.

Катаптаашкын.

Тускай чугаа кезектеринин бирээзи  чуве адын ѳѳренип дооскан бис. Шингээдип алган билиинерни хынаары-биле дараазында айтырыгларга харыылаптынар.

1.      Чуве ады деп чул, ол кандыг айтырыгларга харыылаттынарыл?

2.      Чуве ады домакка кандыг домак кежигуну болурул?

3.      Чуве ады кандыг грамматиктиг хевирлерлиг болурул?

Эр-хейлер, ѳѳренип эрткен темаларывысты эки шингээдип, билиивистин «аяан» эки демдекке долдуруп алган-дыр силер.

Чаа тема тайылбыры.

Бѳгунгу кичээлде бис  база бир тускай чугаа кезээ  «Демдек адын» ѳѳренип эгелээр  бис. Эге класска- ла  силер тыва дылда-даа, орус дылда-даа демдек адын ѳѳренип эрткен болгай силер. Силернин билир билиглеринерге даянып, « Демдек ады» деп тускай чугаа кезээн орус болгаш тыва дылды холбап, деннеп  тургаш, ѳѳренир бис.

- Кыдырааштарынар ажыткаш, бѳгунгу ай-хунну, ѳѳренир темавысты бижип алынар.

Бѳгун « Демдек ады» ( имя прилагательное) деп хуулгаазын  чигир-чимистиг ыяшты олуртуп,дазылын быжыглаар бис.Оон дазылын быжыглаарда, дараазында айтырыгларга харыылаар ужурлуг бис.

1.      Демдек ады деп чул, оон харыылаттынар айтырыглары.

             2.    Демдек адынын домакка ролю.

             3.   Орус дыл-биле холбаазын кылыр.

Дурум-биле ажыл. ( арын 141)

Дурумну бир ѳѳреникчи ыыткыр, тода кылдыр номчуур.

- Демдек ады кандыг айтырыгларга харыылаттынар-дыр? А орус дылда демдек  ады кандыг айтырыгларга харыылаттынарыл?

- Демдек ады  Кандыг? Кайы? Чулуг?  деп айтырыгларга харыылаттынар. А орус дылда Какой? Какая? Какие? деп айтырыгларга  харыылаттынар.

Тыва болгаш орус дыл кырында айтырыгларын кыдырааштарынче киир бижип алыр.

                          Йѳрээл сѳс-биле ажыл (слайд)

- Йѳрээлди ыыткыр номчааш, Кандыг? деп айтырыгга харыылаттынар демдек аттарын тыпкаш,орус дылче очулдурар,кыдырааштарынга бижип алыр.

« Улуг-Хемнин агымы дег куштуг, ак-кѳк Тывавыстын дээри дег арыг, бора хектин эдери дег  ѳткут, алдын-сарыг сыгырганын ырлаары дег элдептиг  тѳрээн дылым! Сенде хову-шѳлдернин делгемнери, тайга-тандыларнын бедиктери, кылан хѳлдернин оожум-топтуу, оран-делегейнин оът-сигенинин айдызы, ан-менинин кышкызы синген…

Ш.Ч.Сат.

Куштуг – сильный, могучий

Ак-кѳк – голубой

Арыг- чистый

Ѳткут – звонкий

Алдын-сарыг – золотистый

Элдептиг – удивительный

Кылан - сверкающий

Демдек  адынын домакка ролю.

- демдек ады домакка ТОДАРАДЫЛГА бооп чоруур.

Чижээ: Чарышка бистин совхозтун доруг аъды эрткен.

- сѳглекчи бооп чоруур.

Чижээ: Чажындан кулун чараш.

Быжыглаашкын.

1.      Оюн « Билиглер  хааржаа»

Оюннун сорулгазы: ѳѳренген чуулун сактып алыры

Оюннун негелдези: Бердинген состерден демдек аттарын тыпкаш, « Билиг хааржаанче» сугар.Кайы одуругнун ѳѳреникчилери шын долдуруптарыл  кѳѳр.

2.      Домактар-биле ажыл.

Ол-ла сѳстерден одуруг бурузу 2-2 домактар чогааткаш, домак кежигуннеринге сайгарар. Самбырага одуруг бурузунден 1-1 ѳѳреникчи келгеш кылыр.

Туннел.

- Бѳгунгу кичээлден чуну билип алдывыс,уруглар?

- Демдек ады деп чул?

- Орус дылда демдек адын чуу дээр болдувус? Кандыг айтырыгларга харыылаттынар болду?

- Демдек ады домакка кандыг кежигун бооп чоруурул?

- «Демдек ады» деп чигир-чимистиг ыяжывысты дазылын быжыг кылдыр олуртуп алдывыс. Ам дараазында кичээлдерде ону улам бедик чаагай кылдыр ѳстурер деп сорулгадан салып алыылынар. Сорулганы чедип алыр дизе, ам-даа демдек адынын дугайында ханы билиглер херек , орус дыл-биле деннеп, холбап тургаш, ооренир бис.Ынчангаш   орус болгаш тыва дылды алгап-мактаан , оларнын  сур-кучулуун коргускен, оларга чоргааралын илереткен одуругларны  номчупталынар. Кичээнгейлиг дыннанар.

Игорь Иргит   « Тыва дылым »

                                                Орус дылда кожан ырга ынаам аажок

               Ол дыл дээрге чуртталгамнын чамдыы дээр мен

           Бижип, номчуп, сактып, дыннап, боданганым,

Билип алган орус дылым унелээр мен…

  Ынчалза-даа мээн хуумда чарылбазым –

          Ынак мен деп чугаалааным чангыс дыл бар!-

                                                Айдын дуне опей ырын ырлап оргаш,

                                                Авамнын мээ чаяап берген эртинези-

                                             …Чидиг чепсээм,оорушкум,мунгаралым…

      ѳртек билбес байлакшылым – тыва дылым!

Онаалга.

1.Дараазында кичээлге чедир дурумнерни доктаадып алгаш кээр.

2.Мергежилге 334 ( бижимел)

3.Демдек аттары кирген  2  улегер домактардан тып бижээш, оларны орус дылче очулдуруп алыр.

Демдектер салыры.

Эки харыылаан уругларга демдектерни журналче салыр.

Краткое описание документа:

Сорулгалары:

• ѳѳредиглиг: Эге класска алган билиглеринге даянып, демдек адын орус дыл-биле холбап тургаш,уругларга билиндирер.
• Кижизидикчи: Тѳрээн дылынга ынак болур кылдыр патриотчу узел-бодалды оттуруп хевирлээр.
• Ѳѳреникчилернин дыл- домаан янзы-буру онаалгалар дузазы-биле сайзырадыр.

Дерилгези: компьютер, хааржакчыгаштар,карточкалар.

Бѳгун « Демдек ады» ( имя прилагательное) деп хуулгаазын чигир-чимистиг ыяшты олуртуп,дазылын быжыглаар бис.Оон дазылын быжыглаарда, дараазында айтырыгларга харыылаар ужурлуг бис.

• Демдек ады деп чул, оон харыылаттынар айтырыглары.

2. Демдек адынын домакка ролю.

3. Орус дыл-биле холбаазын кылыр.