План-конспект урока по крымскотатарской литературе в 5 классе на тему Абляким Ильмий "Къуртчу Бекирчик"

Сыныф: 5

Мевзу:  Абляким Ильмий «Къуртчу Бекирчик» икяе 7-нджи баб.     

              Окъулгъан эсерге озь теэссуратларыны бильдирюв.

    Макъсат: Абляким Ильмийнинъ «Къуртчу Бекирчик» эсеринен таныш олмагъа девам этмек; эсерни там маналы парчаларгъа болип, серлевалар къоймакъ; иджадий окъувгъа алышкъанлыкъларыны  инкишаф этмек; эмекке, зенааткъа огренюв мусбет мунасебетни тербиелемек.

    Дерснинъ чешити: янъы мевзу.

  Дерснинъ  донатувы: дерслик, иш дефтери, вазифели кягъытлар, куб, ренкли   кягъытчыкълар, техникий васталары.

Днрснинъ кетишаты

I.                  Тешкилий къысым:

Селямлашув. Невбетчилернен субетлешув.

II.               Алынгъан бильгилерини актуаллештирюв:

а) Суаллерге джевап берюв:

Келинъиз  суаллерге джевап берейик.

1.          Бу кимнинъ фотосурети?

2. Языджынынъ насыл эсеринен таныш олдынъыз?

3. Икяе бу недир?

б) Куб иле чалышув, суаллерге джевап берюв (куб ренкли):

1.     Икяенинъ баш къараманы ким? (Бекир)

2.       Бекир къач яшында? (11-12)

3.       Амет акъай ненен огъраша? (балкъуртчылыкънен)

4.       Амет акъай ве Амиде енгенинъ арасында насыл мунасебетлер? (муаббетлик, бирлик)

5.       Бекир ве онынъ анасы насыл яшайлар? (фукъаре)

6.       Амет акъай ве Амиде енге Бекирни насыл къаршылай эдилер?

7.       Бекир озюне бетлик неден такъыштырды?

8.     Бекирчик япкъан бетлигини башына кийген сонъ къуртлар янында озюни насыл тута?

9.     Азбарда Амет акъай ве Бекирчик не акъкъында субетлешелер?

10. Не ичюн балкъурларнынъ ювалары сантырчлап къоюлгъанлар?         (хырсызлайлар)

11. Амет акъай Бекирге не адады? (огъул бермеге)

12. Огъул бу недир?

13. Амет акъай севимли ракъамы насыл? Не ичюн?  (25; 6_*25)

в) Ассоциатив чалышмасы:

Энди бу ресимге бакъып, озь теэссуратларыны ренкли кягъытларда язып, тахтагъа япыштырынъыз.

Меселя: бал, балкъуртлар, ишкир.

г) Окъулгъан эсернинъ  бабларыны къыскъадан икяе этюви ве оларгъа серлева къоюв.

III.           Дерснинъ мевзунен ве макъсадынен таныштырув:

Бугунь дерсимизде биз Абляким Ильмийнинъ яратыджылыгъынен таныш олмагъа девам этеджемиз ве «Къуртчу Бекирчик» эсерини окъуп битиреджемиз. 

Дефтерлеринъизни ачынъыз ве бугуньки кунни, сыныф иши ве мевзуны язынъыз. Тахтадан джедвельни кочюринъиз.

 Сизинъ тюшюнгенинъиз боюнджа эсернинъ девамы насыл оладжакъ? Джедвельнинъ сол тарафыны толдурынъыз.  

Эсернинъ  девамы насыл оладжакъ?

Окъулгъан сонъ	Окъулмаздан эвель

IV.            Янъы мевзу:

Шимди биз  7-нджи бабны окъуйджамыз. Амма окъугъанда биз токъталып, план тизеджемиз.

 Башта бир  таныш олмагъан сёзлернен чалышайыкъ:

Лугъат иши

•         Когерген — мавылашкъан, мораргъан

•         Ель-епелек — тез-тез, чапа-чапа

•         Черчиве —русча: рама

•         Солакълы — балы олгъан черчиве

•         Кьургьакъ — къуру, ягъмурсыз

•         Балавуз – русча: воск

       — Бекирчик! Бекир, къайдасынъ? Кельчи мында! — балджы Аметнинъ къаба давушы Бекирчикни агъыр тюшюнджеден къуртарды.

           — Шу будакъкъа бакъчы бир!

Бекирчик джалп этип бакъса, не корьсюн? Алма терегининъ будагъында когерген бир балабан салкъым юзюм шекилинде бир оба къурт асылып тура!

— Бекир,  мына къардашым,  — бу сенинъ огъулынъ оладжакъ. Бахтынъа яхшы бир огъул чыкъты.

             — Ювагъа къапайыкъмы, эмдже? — Бекирчик абдырап сорады.

             — Эбет, эбет къапатмакъ керек. Ал да кель, ювасыны такъыштырайыкъ, — деп, багъырды Амет акъай Бекирчикнинъ артын дан. — Огъул къапкъаныны да унутма!

Бекирчик ель-епелек огъул къапкъаныны кетирди. Амет акъай онынъ къапагъыны ачып, огъул къонгъан будакънынъ астына догъру тутты да, будагъыны къуветле силькти. 0 балабан салкъым къурт будакътан узюлип къапкъан ичине тюшти. Къуртлар аман къапкъаннынъ аркъалыгъы артына пекитильген балавузларгъа сарылмагъа башладылар. О заман Амет акъай къапкъанны баш ашагъы чевирди де, кене де о будакъкъа асты. Бундан макъсат шу сарсынты арасында дагъылгъан къуртларны да къапкъангъа топламакъ эди.

—       Айды, олар топлана турсунлар, биз барып юваны азырлап, ерине ерлештирейик.

Амет акъай юванынъ ичине бир дане солакълы, беш дане бош черчиве ерлештирди, сонъра Бекирчикке:

—       Энди юва да азыр. Бар огъулынъны кетир де ерлештирейик! Мукъайт тут, сарсылмасын!

Бекирчик огъулны кетирди. Амет акъай онынъ къолундан огъулны алып, юванынъ огюнде тёшевли чувал устюне  къуветле силькти. Сонъра о, бинълердже къуртнынъ ичинден ананы сайлап, оны къанатчыкъларындан тутып, юванынъ къонагъындан сокъты. Ичери киргенлеринден сонъра, ана юваны бегенсе керек, «тюй, тюй, тюй» деп йырлап къуртларны ювагъа чагъырды. Бу сесни эшиткени киби, къурт лар ювагъа толдулар.

Олар къуртларнынъ ерлешип ювагъа толушкъанлырыны сейир эткенде, Амет акъай деди:

           — Огъулнынъ машалласы бар. Йыл къургъакъ кельмесе,Бекир, бу огъул санъа 10 кило къадар бал да топлар.

           — Эмдже... айса, меним балым да оладжакъмы?! — Бекирчик тааджипленип сорады.

           — Олур, Бекир, олур, — ишанч иле текрар этти Амет акъай.

           — Юванъ ёкъ эди — олды. Огъулынъ ёкъ эди — олды. Балынъ да олур. Яваш-яваш эписи олур.

Койде Бекирчиктен башкъа огъулы олгъан бала ёкъ эди. Къуртчулыкъ япмагъа башлагъан балалардан ильки — Бекирчик эди. Бекирчикнинъ де огъулы бар эди.

Бекирчик бу йыл огъулындан он кило бал алса, онынъ он рублелик келири бар демек. О, балынынъ ярысыны къышлыкъ сакъласа, ярысыны сата биледжек эди. Бекирчик о акъчанынъ ярысыны сакълап, ярысына китап алса, онынъ да китаплары оладжакъ эди.

Шу дакъкъаларда онынъ хатрына келип кечкен шундай тюшюнджелер эди ки, оны джоштургъан, къувандыргъан ве эмджесининъ бойнуна сарылып къуванчлы козьяшлары акъытмагъа меджбур эткен эди...

V.               Пекитюв:

а) Джедвельнинъ сагъ тарафыны толдурынъыз:

Энди окъугъан сонъ  эсернинъ нетиджелерини джедвельде сагъ тарафтан язынъыз.  Келинъиз, энди тенъештирейик. Сиз сол тарафта язгъанларынъызнен бир келеми?

б) Суаллерге джевап берюв:

1.     Балкъуртлар   юваларындан   огъулны   йылнынъ   къайсы мевсиминде чыкъаралар? Огъул ювадан насыл чыкъа?

2.     Амет акъай огъулны насыл тутып ювагъа ерлештирди? Бекирчик онъа насыл ярдым этти?

3.     Огъулы олгъан сонъ Бекирчикнинъ акъылына насыл фикирлер келе? О нелерни арз эте?

4.     Бекирнинъ гонълюнде Амет акъайгъа ве Амиде аптеге насыл дуйгъулар догъа? Оларнынъ арекетлерине сиз насыл къыймет кесесинъиз? Олар насыл инсанлар?

в) Карточкаларнен чалышув

№1 Балкъуртчылыкънынъ инджеликлери эсерде насыл косьтерильген?

Бекирчик ель-епелек огъул къапкъаныны кетирди. Амет акъай онынъ къапагъыны ачып, огъул къонгъан будакънынъ астына догъру тутты да, будагъыны къуветле силькти. 0, балабан салкъым къурт будакътан узюлип къапкъан ичине тюшти. Къуртлар аман къапкъаннынъ аркъалыгъы артына пекитильген балавузларгъа сарылмагъа башладылар. О заман Амет акъай къапкъанны баш ашагъы чевирди де, кене де о будакъкъа асты. Бундан макъсат шу сарсынты арасында дагъылгъан къуртларны да къапкъангъа топламакъ эди.

№2 Къайд этильген джумлелерни окъуп Бекирнинъ фикирлерини ифаде этинъиз:

Бекирчик бу йыл огъулындан он кило бал алса, онынъ он рублелик келири бар демек. О, балынынъ ярысыны къышлыкъ сакъласа, ярысыны сата биледжек эди. Бекирчик о акъчанынъ ярысыны сакълап, ярысына китап алса, онынъ да китаплары оладжакъ эди.

VI.            Нетиджелев:

а) Бекир акъкъында насыл теэссуратларынъыз къалды?

Шимди сиз бу чечекке Бекирнен багълы сёзлерини айтарсынъыз:

 

б) Аталар сёзлерини эсернен багъламакъ:

Балкъурткъа таланмай, бал асралмаз.

Унерли къолда берекет бар.

Баба унери балагъа мирас.

Зенаатсыз адам – мейвасыз теректир.

Унерсизге дюнья тар.

Зенаат – инсаннынъ байлыгъы.

в) Нетидже чыкъармакъ:

•          Не ичюн муэллиф эсерни бойле битире?

•         Инсан озь макъсадларына иримек ичюн не япмалы?

•         Не ичюн инсангъа зенаат керек?

VII.        Баалав:  Дерсте чалышкъанлары баа  къазаналар.

VIII.    Эвге вазифе:

1) «Бекирнинъ арзусы» агъзавий инша азырламакъ;

2) «Меним арзум» серлевалы ресим этмек.