Поурочная по классные часа по теме « АҒЫЛШЫН ТІЛІНДЕГІ ЗАТ ЕСІМ»

                                  №11 жалпы орта білім беру мектебі

Тақырыбы:« АҒЫЛШЫН  ТІЛІНДЕГІ  ЗАТ  ЕСІМ»

                                                                        Орындаған:Ходжаева А.

                                                                       Тексерген:Шерниязова С.

                                            Ақтау-2015-2016жж.

Күні:

Уақыты:

Тақырыбы:« АҒЫЛШЫН  ТІЛІНДЕГІ  ЗАТ  ЕСІМ»

             Ағылшын тілінде , қазақ  тіліндегідей, зат есім деректі  (a boy – ұл бала, a dog – ит ,a window – терезе, a house – үй) және  дерексіз болып бөлінеді  (rain – жаңбыр, peace – бейбітшілік, beauty – сұлулық, work -жұмыс)  .

Ағылшын тіліндегі зат есімдердің ерекшеліктері :

Зат есімнің алдына әдетте көмекші  сөздер – артикльдер қойылады

a , an , the  :

I am a teacher.                                        Мен мұғаліммін.

Open the door, please.                           Өтінемін, есікті ашыңызшы.

Зат есім екі септікке бөлінеді :  жалпы  ( a girl ,  girls ) және тәуелдеу  ( girl’s , girls’ ) :

What is the girl’s  name ?                       Қыздың есімі кім  ?

Where are the girls’  books ?                  Қыздардың кітаптары қайда ?

Зат есім басқа зат есімдерге анықтауыш бола алады :

You must wear your school uniform.         Сендер мектеп формасын киюге

тиістісіндер.

I like winter sports.                                     Мен қысқы спорт түрлерін ұнатамын.

                           Зат есімнің  көпше түрі  (Plural form of nouns)

1.Зат есімнің көпше түрлері   жекеше түрдегі зат есімге - s  жалғауы жалғану арқылы жасалады :

a pen      —        pens          қалам  —   қаламдар

a ball      —        balls          доп     —   доптар

2.Егер  жекеше түрдегі зат есім  -s , -ch , -sh, -x, -o   әріптеріне аяқталса,

көпше түрдегі зат есімге  -es  жалғауы жалғанады :

a dress        көйлек            —           dresses   көйлектер

a box          қорап              —           boxes      қораптар

a  birch       қайын             —           birches    қайындар

a hero        батыр             —           heroes       батырлар

a dish         ыдыс              —           dishes       ыдыстар

Егер жекеше түрдегі зат есім  -f , -fe  әріптеріне аяқталса, -f  әрпі  -v  әрпіне өзгеріп,  зат есімге  -es  жалғауы жалғанады :

a knife         пышақ                                         knives        пышақтар

a wolf          қасқыр                                         wolves       қасқырлар

a leaf           жапырақ                                      leaves         жапырақтар

a shelf         сөре                                             shelves        сөрелер

a scarf         мойын орағыш                           scarves        мойын орағыштар

Егер жекеше түрдегі зат есім  -у  әрпіне аяқталып , алдыңғы  әрпі  дауыссыз болып келсе, -y әрпі  - i  әрпіне  өзгеріп,  зат есімге  -es  жалғауы жалғанады :

 a city                   қала                      cities            қалалар

a family               жанұя                  families        жанұялар

a baby                 нәресте                 babies          нәрестелер

a country             ел                          countries     елдер

a lady                  ханым                   ladies           ханымдар

Көпше түрі өзгермейтін зат есімдер:

 sheep         қой                                 sheep          қойлар

fish            балық                             fish             балықтар

deer           бұғы                               deer             бұғылар

Кейбір зат есімдер көпше түрде еш жалғау жалғанбай , түбірдегі дауысты дыбыстың өзгеруі арқылы жасалады :

 A man             ер адам                                  men            ер адамдар

A woman        әйел                                       women       әйелдер

A tooth            тіс                                          teeth           тістер

A foot             аяқ                                          feet             аяқтар

A mouse        тышқан                                   mice           тышқандар

Кейбір зат есімдердің көпше түрі — (r)en   арқылы жасалады :

 a child     бала                                                   children          балалар

an ox       өгіз                                                    oxen               өгіздер

      Тек жекеше түрде қолданылатын зат есімдер :

Advice                                кеңес

Information                        ақпарат

Iron                                     темір

Money                                ақша

Permission                          рұқсат

Progress                              жетістік

Water                                  су

Weather                              ауа-райы

Work                                  жұмыс

News                                  жаңалық

Athletics                             атлетика

Billiards                             биллиард

Economics                         экономика

Physics                               физика

Тек көпше түрде қолданылатын зат есімдер :

 People                  халық

Police                   полиция

Scissors               қайшы

Glasses                көзілдірік

Pyjamas               пижама

Shorts                   шолақ шалбар

Trousers               шалбар

Clothes                 киім

Goods                   тауар

Stairs                    қабат (этаж )

Thanks                 алғыс

Contents               мазмұн

                            Саналатын және саналмайтын зат есімдер

                                (Countable and Uncountable nouns)

Ағылшын тілінде зат есімдер саналатын (countable) және саналмайтын (uncountable) зат есімге бөлінеді

  countable                                               uncountable

A cap                                                       sugar

A man                                                      snow

UNCOUNTABLE   Саналмайтын зат есім

Тек жекеше түрде қолданылады.

 а/аn белгісіздік артиклі  қолданылмайды.

 Тағам

bread ,cheese, butter, chicken, fruit

I need some butter.

Зат

water, soap, snow, tea, coffee, milk, air

Snow is white

Материал

cotton , iron ,wood, woo l

The box is made of wood.

Абстракты ұғымдар

Hope, love, luck, time, advice,

information, news, progress

Your advice is not very good.

Жалпылауыш сөздер

Furniture, rubbish, hair, noise, traffic,

music

Her hair is long.

                            Зат есімнің тәуелдеу формасы (The Possessive Case)

Ағылшын тілінде зат есімнің тәуелдеу формасы  апостроф’ және s  әрпі арқылы жасалады:

Жекеше түрдегі зат есімнің тәуелдеу формасы ’s арқылы жасалады

Tom’s   book                 Томның кітабы

the  teacher’s   bag        Мұғалімнің сөмкесі

Көпше түрдегі зат есімнің тәуелдеу формасы ( зат есімнің –s көптік жалғауы болғандықтан, тек апостроф қоямыз)

the students’ book               студенттердің кітабы

the boys’ dog                       ұлдардың иті

Зат есімнің көпше түрі -s  жалғауынсыз жасалса , онда  зат есімнің тәуелдеу формасы   ’s  арқылы жасалады

women’s rights                   әйелдердің құқығы

the men’s duty                   адамдардың міндеті

 Артикльдер (The Article)

Ағылшын тілінде  зат есімнің алдына әдетте  көмекші  сөздер – артикльдер қойылады . Артикльдер белгісіздік  a (an) және  белгілілік the болып бөлінеді.

a , an , the  :

I am a teacher.                                        Мен мұғаліммін.

Open the door, please.                           Өтінемін, есікті ашыңызшы.

Белгісіздік артиклі   а (аn)

Белгісіздік артиклі а (an)  (an формасы  дауысты дыбыстан басталатын зат есімнің алдына қойылады  :  an apple ) ежелгі ағылшын тілінде  «бір» деген мағынаны білдірген.Сондықтан белгісіздік артиклі  саналатын зат есімнің ғана алдына қойылады

a cat   a room      an orbit

Қолданылады :

баяндауыштың қызметін атқарып тұрған зат есімнің алдына қойылады:

Omar is a student.              Омар студент.

“there is (there was, there will be)” орамынан кейін зат есім –бастауыш

болғанда:

There is a good library in our school.    Біздің мектепте жақсы кітапхана бар.

       have етістігінен кейін толықтауыштың алдында :

I have a sister.                  Менің әпкем бар.

                                 Белгілілік артилі   the

Белгілілік артиклі the  ежелгі ағылшын тілінде  «анау» деген сілтеу есімдігінің мағынасын берген.Сондықтан ол  бір немесе бірнеше белгілі зат есімнің алдына қойылады , салыстыр :

Give me a pen.              Маған (әлдебір) қалам бер.

Give me the pen.           Маған (мына) қаламды бер.

Қолданылады :

Зат есімнің алдында реттік сан есім болғанда:

Gagarin was the first man to fly into space.

Гагарин ғарышқа ұшқан бірінші адам.

Сын есімінің күшейтпелі шырайы алдында:

This is the shortest way to the town. Бұл қалаға баратын ең қысқа жол.

Зат есімнің алдында – following, last, next, same сын есімдері тұрса:

Copy the following sentences.              Төменде берілген сөйлемдерді көшір.

You’ve made the same mistake.            Сіз тура сондай  қате жібердіңіз.

The next stop is ours.                             Келесі аялдама біздікі.

Зат есімнен кейін анықтауыш болғанда :

Here is the book I bought yesterday.

Can you show me the way to the station?

This is the house where I was born.

Алдынғы контексттен белгілі зат (жақ,құбылыс) алдында:

We’ve received a letter from an English girl. The girl writes in the letter  that she wants to correspond with Kazakh schoolchildren.

Дүниедегі жалғыз заттардың атауының алдына қойылады :

The sun, the moon, the earth, the ground, the world, the sky, the air :

Our sportsmen are among the best in the world .

Жалпылама атаулары алдында :

The rose is a beautiful flower.       Раушан — әдемі гүл.

The dog is the friend of man.         Ит адамның досы.

Есіңізде сақтаңыз !!!

to  the cinema                at the cinema

to the theatre                  at the theatre

to the shop                     at the shop

to the market                  at the market      to go for a walk

On  x   horseback

On  x   board a ship

In  x  fact

What a good boy !

What a long story !

What a day !

At  x  sunrise

At x  sunset

In the country            in  x  town

To the country           to x  town

By  x  bus, by x tram, by x  train,       by x  car

To play x  chess            to play the piano

To play x  football        to play the guitar

         Out of  x  doors

At  x  school                   to go  x  home

At x   home                     to come x  home

At  x   work                     for  x  work

To go to  x  bed ( school, work)

In the morning                in the evening

In the afternoon              at  x  night

Артикль кей саналатын  зат есімдер алдында  қолданылмайды

Егер зат есім қаратпа сөз болса :

Children, be quiet !                                Балалар, тыныш !

Father, mother сөздерінің алдында :

Ann, hasn’t Father come yet?                Аня, папам әлі келмеді ме ?

Апта күндері, ай аттары және жыл мезгілдері алдында:

Spring has come at last !                        Көктем де келіп жетті !

July is a summer month .                       Шілде —  жаз айы.

We do not go to school on Sunday.       Жексенбі күні біз мектепке бармаймыз.

Есіңізде сақтаңыз !!!

to have a good time

from x  morning till  x  night

all  x  day long

a lot of breakfast, dinner, lunch, supper зат есімдерінің алдында :

I have breakfast at seven.                    Мен таңғы асымды сағат жетіде ішемін.

Will you stay to dinner ?                    Сіз түстенуге қаласыз ба ?

Артикльдің саналмайтын зат есіммен қолданылуы

Саналмайтын зат есімдер (деректі және дерексіз)  алдына артикль қойылмайды :

I like music.                                             Мен музыканы сүйемін.

Give me a glass of water.                        Бір стакан су берші.

We struggle for peace.                            Біз бейбітшілік үшін күресеміз.

 Pass me the bread, please.                Нан әперіп жіберші.

Белгілілік артикльдің жалқы есіммен қолданылуы

Жалқы есім әдетте артикльсіз қолданылады :  Ann , London , Kazakhstan , Africa ,  Gogol Street :

London is the capital of Great Britain        Лондон Ұлыбритания астанасы.

I live in Abay street.                                    Мен Абай көшесінде тұрамын.

Белгілілік артикльмен қолданылатын жалқы есімдер:

Теңіз, мұхит, өзен, канал, бұғаз, тау сілемі, шөл дала, арал атаулары алдында :

The Black Sea, the Atlantic Ocean, The Volga, The Thames, the English channel, the Urals, the Sahara :

London stands on the Thames.

2) Көкжиек тұстары :   the North, the South, the East, the West :

He lives in the Far East.              Ол  Қиыр Шығыста тұрады.

3)Жалпы жанұя тегі алдында   (жанұя мүшелерін түгел білдіргенде) :

Last month the Omarovs moved to a new flat.  Өткен айда   Омаровтар    жаңа пәтерге көшті.

Белгілілік артикльді қолданылмайды.

Көл, тау, континент, қала, мемлекет, университет атауларының алдына қойылмайды.

Есіңізде сақтаңыз !!!

The United States of America

The United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland

The Netherlands  The Ukrine    The Crimea The Congo