Поурочные планы по казахскому языку в русской школе(9 кл)

         І-тоқсан. 1-сабақ

Күні:_________

Сыныбы: 9

Пәні: қазақ тілі

І модуль. БІЗ ТАТУ ТҰРАМЫЗ

ТҰРАҚТЫ ТІРКЕСТЕР. ОЛАРДЫҢ СӨЙЛЕМ ІШІНДЕГІ ЭКСПРЕССИВТІ МӘНІ. КЕЙІНДІ ЫҚПАЛДЫ ҚАЙТАЛАУ.

Тақырыбы: Отбасындағы асыл адамдар

Мақсаты:

1) білімділік: оқушыларды жаңа тақырыппен таныстыра отырып, ауызекі сөйлеуге үйрету.

2) дамытушылық: ой-өрістерін, сөздік  қорын  дамыту.

3) тәрбиелік: оқушыларды татулыққа, достыққа, жан-жақтылыққа тәрбиелейді.

Түрі: жаңа сабақ

Әдістері: түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап

Пәнаралық байланыс: орыс тілі, қазақ әдебиеті

Сабақтың барысы

Ұйымдастыру кезеңі

1.Оқушылармен амандасу

2.Оқушыларды түгендеу

3.Сынып тазалығына көңіл бөлу

4.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

Жаңа сабақ. Оқулықпен жұмыс

1-тапсырма.     Көп нүктенің орнына қажетті сөздерді қойыңдар.

... - елдің, отбасының ең сыйлы адамы. Ол отбасының, елдің бірлігін сақтайтын, халықтың болашағын байыптайтын, көпті көрген дана қария.

... - әкеңнің, шешеңнің анасы. Отбасының, елдің сыйлы анасы. Балалардың тәрбиешісі, ақылшысы.

... - үйдің басшысы, асыраүшысы. Отбасындағы балалардың қамқоршысы.

... - өмірге бала әкелген, түн ұйқысын төрт бөліп, ақ сүтін берген ең аяұлы жан. Ол - отбасының берекесі, ырысы, ақылшысы, негізгі тұтқасы.

      - қазақ отбасындағы шаңырақ иесі, әке өмірінің жалғасы.

      - елдің сәні, көркі, өмірдің гүлі, отбасының қуанышы.

Ол - болашақ жар, ана. Оны мәпелеп, аялап, сыйлап жүру керек.

Қажетті сөздер: ұл, ана, әке, әже, қыз, ата.

2-тапсырма.     Өленді сөздіктің көмегімен түсініп оқып, жаттап алыңдар.

Ананды құрметтемесең

Анаңды құрметтемесең,

Анадан несін туасың?

Адамды құрметтемесең,

Адамнан несін туасың?

Далаңды құрметтемесең,

Далада несін тұрасың?

Қалаңды құрметтемесең,

Қалада несін тұрасың?

Адам! Атың қандай зор!

Адамсыз әлем әлем бе?

Адамды сыйлап, адал боп,

Адам боп өт әлемде!            (Д. Әбілов)

Сөздік

құрметтеу - уважение, почитание

туу - роқиться

әлем - мир

адал - честный

Сабақты бекіту. Сұрақ-жауап әдісі арқылы

Үйге тапсырма. 2-тапсырма. Өлеңді жаттап келу.

Бағалау

         І-тоқсан. 2-сабақ

Күні:_________

Сыныбы: 9

Пәні: қазақ тілі

І модуль. БІЗ ТАТУ ТҰРАМЫЗ

ТҰРАҚТЫ ТІРКЕСТЕР. ОЛАРДЫҢ СӨЙЛЕМ ІШІНДЕГІ ЭКСПРЕССИВТІ МӘНІ. КЕЙІНДІ ЫҚПАЛДЫ ҚАЙТАЛАУ.

Тақырыбы: «Қарт пен бала әңгімесі» мәтіні

Мақсаты:

1) білімділік: оқушыларды тұрақты тіркестермен тақырыппен таныстыра отырып, ауызекі сөйлеуге үйрету.

2) дамытушылық: ой-өрістерін, сөздік  қорын  дамыту.

3) тәрбиелік: оқушыларды татулыққа, достыққа, жан-жақтылыққа тәрбиелейді.

Түрі: жаңа сабақ

Әдістері: түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап

Пәнаралық байланыс: орыс тілі, қазақ әдебиеті

Сабақтың барысы

Ұйымдастыру кезеңі

1.Оқушылармен амандасу

2.Оқушыларды түгендеу

3.Сынып тазалығына көңіл бөлу

4.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

Жаңа сабақ. Оқулықпен жұмыс

3-тапсырма. Мәтінді рөлге бөліп оқындар. Төмендегі сұрақтарға жауап беріңдер.

Қарт пен бала әңгімесі

Баласы кетіп бара жатқан атасының алдынан шығып: - Ата, мені де ала кетесіз бе? – дейді.

-Балам, мен мектепте болғалы жатқан «Ардақта ата-анаңды» атты тәрбие сағатына бара жатырмын. Сен әлі жассың, - дей бергенде:

-        Ата, маған сұрақ, қойыңызшы, - деді бала.

-        Балам, үйдің алтын қазығы кім?

-        Ата, үйдің алтын қазығы — бала.

- Жоқ, балам, үйдің алтын қазығы - ана. Ана ақылды болса, бала дана болады. Ана тәрбиесі -қызға үлгі, әке тәрбиесі – ұлға үлгі. Ана - ақылшың, әке - қамқоршың аға — қорғанышың, інің - сүйенішің, қарындасың қанатың екенін ұмытпа.

-        Балам, жоқты бар, ашты тоқ ететін кім?

-        Ата, жоқты бар, ашты тоқ, ететін - мейірімді әке.

-  Жоқ, балам, әке қанша мейірімді болса да, ананың жөні бөлек. Ашты тоқ, жоқты бар ететін — ана.

Анасыз бала ұйықтамайды, қатықсыз айран ұйымайды.

Ал, балам, өмір сүру үшін не қажет?

-        Ата, өмір сүру үшін алтын, ақша, мал қажет.

- Жоқ, балам, өмір сүру үшін су, от, тұз, кыз, ақыл қажет. Су тіршіліктің нәрін береді, от өмірге жалын береді, тұз астың дәмін келтіреді, қыз өмірдің сәнін келтіреді, ақыл өмірдің мәнін келтіреді. Адамға ақыл беретін — ата-ана, ұстаз, досың. Ата-ана ақылын баласы мен қызына айтады, ұстаз шәкіртіне айтады.                                                   (М.Смағұлова)

Сөздік

қазық - стержень

ақылшы – советчик

қамқоршы - человек, который заботится

қорған - защитник

сүйеніш - опора

қанат - крыло

қатық - закваска

Сұрақтар:

1.       Бала неге сұраққа дұрыс жауап бере алмады?

2.      Үйдің алтын қазығы кім?

3.      Неге үйде ананың жөні бөлек?

4.      Неге бала өмір сүру үшін ақша, мал, алтын қажет деп ойлайды?

5.      Сенің ойыңша өмір сүру үшін не қажет?

6.      Адамға ақыл беретін кімдер?

4-тапсырма. Берілген ережелерді оқып, есте сақтаңдар.

Есте сақта!

Фразеология деген термин, біріншіден, белгілі бір тілдегі тұрақты сөз тіркестерінің жиынтығы деген мағынада, екіншіден, тұрақты сөз тіркестері туралы ұғым деген мағынада қолданылады.

Тұрақты тіркеске тән ерекшеліктер:

1)    Тұрақты сөз тіркестерінің құрамындағы сөздікердің орны еркін тіркестің құрамындағы сөздікердің орнына қарағанда тұрақты, орнықты болады. Еркін тіркестерде сөздікер ыңғайына қарай әр түрлі сөздікермен тіркесе береді. Еркін тіркестің құрамындағы бір сөздіктің орнына сәйкес келетін басқа бір сөздікті қолданып айтуға болады. Мысалы, дәмді ас деген еркін тіркестің құрамындағы соңғы сөздікті тамақ дегенмен ауыстырып, дәмді тамақ деп айтуға болады. Ал ас иесімен тәтті немесе ас — адамның арқауы тәрізді қалыптасып орныққан тұрақты сөз тіркестерінің құрамындағы ас деген сөздіктің орнына оның синонимі болса да, тамақ деген сөзді қолданып, тамақ иесімен тәтті немесе тамақ адамның арқауы деп айтуға болмайды.

2)      Тұрақты сөз тіркестерінің бәріне бірдей ортақ, бәріне бірдей тән белгілерінің бірі - олар тұтасып келіп, белгілі бір ұғымды бшдіреді. Оларға тән белгі - тұтастық пен мағына бірлігі. Мысалы: қырғиқабақ болу — «араздасу», қой үстіне бозторғай жұмыртқалаған заман - «тыныштық».

Тұрақты сөз тіркестері бір тілден екінші тілге аударылуға икемсіз келеді, әсіресе оларды тікелей сөзбе-сөз аударуға болмайды. Орыс тіліндегіп «на седьмом небе» («шексіз бақытты, өте бақытты» деген мағынада), «медвежья услуга» («пайда келтірем деп зиян келтіру» деген мағынада) дегендерді сөзбе-сөз қазақшаға аударуға немесе керісінше, қазақ тіліндегі «қырғиқабақ болу»; «ит өлген жер»; «үріп ауызға салғандай» деген тұрақты сөз тіркестерін сөзбе-сөз орыс тіліне аударуға келмейді.

Сабақты бекіту. Сұрақ-жауап әдісі арқылы

Үйге тапсырма. 5-тапсырма. Төмендегі тұрақты сөз тіркестерін мағыналарымен сәйкестендіріңдер, оларды пайдалана отырып «Менің отбасымдағы аяулы жандар» тақырыбына әңгіме құраңдар.

әдемі сөйлеу ұрлық жасамау ете тату суду ойланды ештеңенг жуытпады ең қымбат

әдемі сөйлеу ұрлық жасамау ете тату суду ойланды ештеңенг жуытпады ең қымбат

әдемі сөйлеу ұрлық жасамау ете тату суду ойланды ештеңенг жуытпады ең қымбат

әдемі сөйлеу ұрлық жасамау ете тату суду ойланды ештеңенг жуытпады ең қымбат

әдемі сөйлеу ұрлық жасамау ете тату суду ойланды ештеңенг жуытпады ең қымбат

әдемі сөйлеу ұрлық жасамау ете тату суду ойланды ештеңенг жуытпады ең қымбат

әдемі сөйлеу ұрлық жасамау ете тату суду ойланды ештеңенг жуытпады ең қымбат

әдемі сөйлеу ұрлық жасамау ете тату суду ойланды ештеңенг жуытпады ең қымбат

әдемі сөйлеу ұрлық жасамау ете тату суду ойланды ештеңенг жуытпады ең қымбат

әдемі сөйлеу ұрлық жасамау ете тату суду ойланды ештеңенг жуытпады ең қымбат

көзінің ағы мен қарасындай

ақыл таразысына салды

арасынан қыл өтпейді

қызғыштай қорыды

ешкімнің ала жібін аттамау

жүзіктің көзінен өткендей

сөздің майын тамызу

әдемі сөйлеу ұрлық жасамау өте тату

ештеңені жуытпады ең қымбат

Бағалау

          І-тоқсан. 3-сабақ

Күні:_________

Сыныбы: 9

Пәні: қазақ тілі

І модуль. БІЗ ТАТУ ТҰРАМЫЗ

ТҰРАҚТЫ ТІРКЕСТЕР. ОЛАРДЫҢ СӨЙЛЕМ ІШІНДЕГІ ЭКСПРЕССИВТІ МӘНІ. КЕЙІНДІ ЫҚПАЛДЫ ҚАЙТАЛАУ.

Тақырыбы: Отбасылық дәстүрлер – шаңырақ тірегі

Мақсаты:

1) білімділік: оқушыларды жаңа тақырыппен таныстыра отырып, ауызекі сөйлеуге үйрету.

2) дамытушылық: ой-өрістерін, сөздік  қорын  дамыту.

3) тәрбиелік: оқушыларды татулыққа, достыққа, жан-жақтылыққа тәрбиелейді.

Түрі: жаңа сабақ

Әдістері: түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап

Пәнаралық байланыс: орыс тілі, қазақ әдебиеті

Сабақтың барысы

Ұйымдастыру кезеңі

1.Оқушылармен амандасу

2.Оқушыларды түгендеу

3.Сынып тазалығына көңіл бөлу

4.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

Жаңа сабақ. Оқулықпен жұмыс. 1-тапсырма. Мәтінді оқып, ат қойыңдар.

Отбасы — ер адамның алтын ұясы. Отбасы ұлттық дәстүрлерді қалыптастыруда маңызды орын алады. Қазақ отбасында ұл баланы, қыз баланы тәрбиелеуге үлкен мән беріледі. «Әке көрген оқ жонар, шеше көрген тон пішер». Отбасында ұлға үйдің күрделі, ірі жұмыстарын үйретеді. Қызға тамақ істеу, үй ұстау дағдыларын қалыптастырады.(«Жаңа толқын» кітабынан)

Отбасында белгілі дәстүрлер қалыптасуы керек. Ол отбасы үшін өте маңызды. Мына кісінің есімі — Қуанышбек. Оның отбасы үлкен. Оның әкесі, шешесі бар. Қуанышбектің әйелінің аты - За­гира. Олардың бір ұлы және екі қызы бар. Қуанышбек пен Загира үш баласына қамқор болып, жақсы шаңырақта тәрбиелеуге күш салады. Ол үшін ұлттық дәстүрлерді бұзбай ұстауға тырысады. Үйге қонақ шақырып, қазақ дастарқанын даярлауды балаларына үйретеді. Өздері де сыйластық сақтауды дәстүр қылған. Қуанышбек отбасымен демалыс күндерін бірге өткізіп, саяжайда бақша егуге, саяхатка шығуға, машинамен қыдыруға құмар. Загира отбасымен бірге ұлттық тағамдар әзірлеуді, шет тілдерін үйренуді жақсы көреді. Бұл отбасында жексенбі сайын қонақ шақыру, оларды күту дәстүрі қалыптасқан. Сенбі күні кешке балаларымен отбасылық сұхбат қүрып, кітап оқиды. Теледидар, радио арқылы жаңалықтармен танысады. Жақсы дәстүр - отбасының берік шаңыраққа айналуының тірегі.

алтын ұя - родной очаг

ұлттық дәстүр - национальная традиция

дағды - навык

сыйластық - уважение

әзірлеу - готовить

шаңырақ - семья

Сабақты бекіту. Сұрақ-жауап әдісі арқылы

Үйге тапсырма. 2-тапсырма. 2-тапсырма. Көп нүктенің орнына сөздерді қойып, тұрақты сөз тіркесін жасау. Үлгі: тілінен ... тамған — тілінен бал тамған — сөзге шебер, шешен.

қысқа ... күрмеуге келмейді – кедейлік, қабағынан ... жауды - қатты ашуланды, кектенді, ... жуытпау – қорғаштау, екі езуі екі ... жету – қуану, ... түгі бар — батыр

Қажетті сөздер: жүрегінің, жіп, қар, шаң, құлағына

Бағалау

          І-тоқсан. 4-сабақ

Күні:_________

Сыныбы: 9

Пәні: қазақ тілі

І модуль. БІЗ ТАТУ ТҰРАМЫЗ

ТҰРАҚТЫ ТІРКЕСТЕР. ОЛАРДЫҢ СӨЙЛЕМ ІШІНДЕГІ ЭКСПРЕССИВТІ МӘНІ. КЕЙІНДІ ЫҚПАЛДЫ ҚАЙТАЛАУ.

Тақырыбы: «Отбасы тәрбиесі» мәтіні бойынша 3 деңгейлі тапсырмалармен жұмыс

Мақсаты:

1) білімділік: оқушыларды жаңа тақырыппен таныстыра отырып, ауызекі сөйлеуге үйрету.

2) дамытушылық: ой-өрістерін, сөздік  қорын  дамыту.

3) тәрбиелік: оқушыларды татулыққа, достыққа, жан-жақтылыққа тәрбиелейді.

Түрі: жаңа сабақ

Әдістері: түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап

Пәнаралық байланыс: орыс тілі, қазақ әдебиеті

Сабақтың барысы

Ұйымдастыру кезеңі

1.Оқушылармен амандасу

2.Оқушыларды түгендеу

3.Сынып тазалығына көңіл бөлу

4.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

Жаңа сабақ. Оқулықпен жұмыс. 1-тапсырма.

3-тапсырма. Мәтін бойынша үш деңгейлі тапсырмаларды орындаңдар

Отбасы тәрбиесі

Мен мектепте жүргенде сурет салуды ұнататын едім. Бұл өнерімді байқаған әкем мені қолпаштап отырды. Бірақ қайтсең де, суретші боласың деп үзілді-кесілді «шідерлеп» тастаған жоқ. Немен айналыссам да, қолымнан қаққан емес, өз пікірін, білгенін айтатын, бірақ оны зорлап біздің миымызға құймайтын. Сондықтан ба, отбасымыздағы бес баланың бәрі де өздері қалаған мамандықтарын алды. Қажет деген кезде, мейірім керек болса, суретті сонша салатын едім, уақыттан да ешкім шектемейтін. Кейде кешкі сағат он болғанда: «Қазір сен қалайда жатып ұйықта, уақыт болды, күн тәртібш бұзба!» - деп апарып төсекке де жатқыза қоймайтын. «Жарайды, жаның соны қалап отырса, өзіңе қажет болса, отыр, жаса. Бүгін қанып ұйықтамасаң, орнын ертең толтырарсың. Ал бүгінгі келіп тұрған шабытты қайтарып тастауға болмайды. Бәрібір соны ойлап дөңбекшіп жатасың», - дейтін.

Қазіргі отбасылардың көпшілігі (қалалық) қонақ үйді еске түсіреді. Қайсыбір ата-аналар балаларын телефонмен тәрбиелеп жатады. «Тұрдың ба? Тамағыңды іш! Содан кейін отыр, сабағыңды оқы!» Немесе жұмысына асығып кетіп бара жатып: «Оқы, кішкене ойна... былай тұршы, аяқтың астына оралмай! Жұмыстан қалатын болдым ғой! Жай кезде сұрамай, дәл асығып тұрған кезде сұрайды екенсің!» - десіп жатады. Көп нәрсенің кілті  үй ішінде орныққан дәстүрге байланысты деп ойлаймын. Бала өзінің бүкіл ғұмырына жететін ең жақсы қасиеттерді үйдің «ауасымен» бірге жұтуы ке­рек. Бұл жерде бәрібір - ауылдың баласы ма, қаланың баласы ма, ең бастысы, бойындағы дарынын үрлеп жандырып, табандылыққа үйрет. Ал егер баланың ақылы болса, оны қаймықпай, жалтақ болмай өсуге талпындыру керек.           

(Н.Мұхамадиева)

Сөздік

ұнату - одобрять, отнестись благосклонно

қолпаштау - превозносить, восхваление

шідерлеу - усмирить

қалау - по желанию

мамандық - спеңиальность

шектемеу - не ограничивать

шабыт - вдохновение

дөңбекшу - беспокойно кувыркаться

жақсы қасиеттер - достоинство

табандылық - упорство

қаймықпау - не бояться

жалтақ - боязливый

талпыну - стремиться

III деңгей

1. Мәтін бойынша сұрақтарға жауап беріңдер.

1) Бала мектепте қандай істі ұнататын еді?

2) Баласының талантын көрген әке не істеді?

3) Түні бойы сүйікті ісімен айналысқан баласына әкесі не деді?

4) Қазіргі отбасылар туралы айтылған пікір дұрыс па?

2. Мына сөздер мәтінге қандай мағына беріп тұрғанын айтыңдар:

«шідерлеп» тастаған жоқ, миымызға құймайтын, шабытты қайтарып тастауға болмайды, үйдің «ауасымен», үрлеп жандырып.

ІІ деңгей

1.Мақал-мәтелдердің жалғасын екінші бағаннан тауып, мағынасын түсіндіріңдер.

Мақал-мәтел	Жалғасы
1.   Ата-анаңды сыйласац, ... 2.   Ата тілін алмаған ... 3.   Ана сүтін ақтамағанды ... 4.   Атадан жақсы ұл туса, ...	1.   есіктегі басын төрге сүйрер. 2.   көп жасарсың. 3.   аман болып көп жүрмес. 4.   ешкім мақтамайды.

2.Мәтіндегі әке сөзі мен адам бойындағы дарынға байланысты ақылды көшіріп жазыңдар.

І деңгей

Болашақ мамандығыңа байланысты ата-ана тарапынан қандай ақыл айтылатынын әңгімелеңдер.

Сабақты бекіту. Сұрақ-жауап әдісі арқылы

Үйге тапсырма. 4-тапсырма.

а) «Ата-анаңның қадірін балалы болғанда білерсің, ағайынның қадірін жалалы болғанда білерсің» деген халық мақалын қалай түсінесіңдер?

ә) Қазақстан Республикасы Конституциясынан алынған үзіндіні көшіріп алып, өз ойларыңды ортаға салыңдар.

«Балаларына қамқорлық жасау және оларды тәрбиелеу – ата-ананың табиғи құқығы әрі парызы».

(ҚР Конституциясы, 27-бап, 2-тармақ)

Бағалау

         І-тоқсан. 5-сабақ

Күні:_________

Сыныбы: 9

Пәні: қазақ тілі

І модуль. БІЗ ТАТУ ТҰРАМЫЗ

ТҰРАҚТЫ ТІРКЕСТЕР. ОЛАРДЫҢ СӨЙЛЕМ ІШІНДЕГІ ЭКСПРЕССИВТІ МӘНІ. КЕЙІНДІ ЫҚПАЛДЫ ҚАЙТАЛАУ.

Тақырыбы: «Жарасып тұр дәстүрім!»

Мақсаты:

1) білімділік: оқушыларды жаңа тақырыппен таныстыра отырып, ауызекі сөйлеуге үйрету.

2) дамытушылық: ой-өрістерін, сөздік  қорын  дамыту.

3) тәрбиелік: оқушыларды татулыққа, достыққа, жан-жақтылыққа тәрбиелейді.

Түрі: жаңа сабақ

Әдістері: түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап

Пәнаралық байланыс: орыс тілі, қазақ әдебиеті

Сабақтың барысы

Ұйымдастыру кезеңі

1.Оқушылармен амандасу

2.Оқушыларды түгендеу

3.Сынып тазалығына көңіл бөлу

4.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

Жаңа сабақ. Оқулықпен жұмыс

1-тапсырма. Әңгімені түсініп оқып, не туралы айтылғанын түсіндіріңдер. Рөлге бөліп оқыңдар.

Айбота: - Сүйінші, сүйінші! Ауылдан әжем келді.

Ермек: - Сүйінші сұрау - шын қуанғандықтың белгісі. Қуаньш тұр екенсің, міне, сүйіншіңді ал.

Анар: - Айбота, артыңа жасырып тұрғаның не нәрсе?

Айбота: - Байғазы берсең, көрсетем.

Анар: - Байғазы - балалардың жаңа киімі үшін берілетін сый. Байғазы сұрағанның артықшылығы жоқ. Саған моншағымды берейін, көрсетші.

Айбота: - (Басына бас киімін киіп) Міне, әжем тігіп берген бас киім. Ал атам маған қошақан сыйлады. Қозымды көргілерің келсе, көрімдігін даярлаңдар.

Анар: - Байғазы жансыз дүниеге, ал көрімдік жандыға беріледі.

Марат: - Әйгерім, білесің бе? Менің ағам Түркияға қыдырып кетті.

Әйгөрім: - Онда сенің әжең тоқымқағар жасайды екен ғой.

Марат: - Ол не?

Әйгерім: - Адам алғаш рет алыс жолға шыққанда жасалатын басқосу. Мал сойылып, ойын-сауық, өлең-жыр айтылады.

Марат: - Егер ағам маған сыйлық әкелсе, ең жақсысын саған беремін, өйткені сен менің нағыз досымсың ғой.

Әйгерім: - Алыс сапарға шыққан адамдар туысқандарына сыйлық әкеледі. Оны «базарлық» деп атайды. Бұл - жақсы көрудің, сыйластықтың белгісі.

Сөздік

байғазы - подарок за новую вещь

басқосу - встреча, объединение

базарлық - подарок от пиршества

сыйластық – уважение

2-тапсырма.     Адамның көңіл күйін білдіретін тұрақты сөз тіркестерін бір бөлек, достықты, қарым-қатынасты білдіретін тұрақты сөз тіркестерін бір бөлек жазыңдар.

Ақыл қосты (дұрыс кеңес берді), арасынан қыл өтпейді (өте тату болу), ат ізін суытпау (жиі келіп тұру), екі езуі екі құлағына жетті (қатты қуану ), әңгімесі жарасты (жақсы сөйлесу), жұлқызы оңынан туу (жолы болды), қаймағы бұзылмау (ауызбірлікте болды), қол ұшын беру (көмектесу), тонның ішкі бауындай (өте жақын, өз адамындай), шаң жуытпау (қорғаштады), іші бұру (біреуге жанашырлық жасады), талағы тарс айырылу (қатты ашуланды ).

3-тапсырма.     Түрлі түсті жапсырмадағы №1, №2, №3, №4 суреттердің қайсысы төмендегі дәстүрлерге сәйкес келеді?

Дәстүр атаулары: Бесікке салу, беташар, шашу, тұсаукесер.

         4-тапсырма.      Көп нүктенің орнына қажетті сөздерді қойыңдар.

Қуанышты хабар жеткізуші адам «...» деп келеді. Алыс сапарға саяхатқа, сауда жолына шыққан адамдар жерлестеріне, көршілеріне, сыйлас адамдарына, жас балаларға «...» әкеледі. Жае адам жолға шыдданда жасалатын дәстүрді «...» деп атаймыз. Өзінің бәсіре атына ашамайын ерттеп мінген бала алғаш үйінен алысқа жолаушылап шыққан кезде «...» тойы жасалады. Келін түскенде, құда келгенде тағы басқа зор қуанышты күндерде әйелдер құрт, кәмпиттен, күміс теңгеден ... шашады.

Қажетті сөздер: сүйінші, базарлық, тоқымқағар, тоқым қағу, шашу.

Сабақты бекіту. Сұрақ-жауап әдісі арқылы

Үйге тапсырма. 5-тапсырма. Мәтінді оқып, ат қойыңдар. Төмендегі мақал-мәтелдерге қатысы бар тұстарын көрсетіңдер:

1. Қонақ қойдан жуас (момын).

2. Қонағы бар үй қыдырмайды.

3. Қонағын сыйлаған төрге шығарады.

4. Сақтаулы етті үй иесі емес, қонақ жейді.

Әжем қызық. Сойылған малдың етін көже-қатыққа ғана пайдаланып, ең сүбелі мүшелерін сүрлеп, сақтап қояды. Әсіресе, шілденің ыстығында жас етті желге қақтырып, сорғытқанда, сыртын жұқа дәдемен орап, астыңғы жағынан болар-болмас түтін салғызып, әбігерге түседі.

-   Қазақ үшін қонақтан үлкен ешкім жоқ. Қарағым, осыны ұмытпа, - деп екі күннің бірінде шешемнің құлағына құйып отырады. Түс кезінде біздікіне арып-ашып, шаршаған екі бала келді. Әжем де ұсақ-түйек шаруа істеп, қыбырлап сыртта жүрген.

-        Апа, - деді он төрт-он бестердегі қыз бала ұялып. - Біз алыстан келе жатқан жолаушы едік. Рұқсат болса, бауырымыз екеуіміз сіздердікіне қонып шығайыдшы.

- Құдайы қонақ болсаңдар қысылмаңдар, қарақтарым, - деді әжем құрақ ұшып. - Менің де өздерің сияқты балаларым бар.

Әке-шешем жолаушылап аудан орталығына кеткен еді. Әжем қазан көтеріп, ет салды. Ыстық бауырсақ пен қаймақ қатқан шайды терлеп-тепшіп ішіп отырғанда: -Апа, сізді үйге келіп дәм татсын дейді, - деп көршінің баласының жетіп келмесі бар ма.

Әжемнің бір қасиеті шақырған жерден қалмайтын. Бірақ бұл жолы бармады. - Әке-шешеңе айта бар, келмеді деп ренжімесін. Үйде қонақтар бар, - деді. Мен таңғалдым.

Әжемнің «қонақтар» дегені менен көп болса, төрт-бес жас қана үлкендігі бар екі жолаушы бала болатын. Бір-біріне тығылып, тамақ ішіп отырған апалы-інілі бейтаныстарға бұл жолы іштей құрметпен қарадым. Қалай дегенмен, жолы үлкен сыйлы қонақтар ғой!

Сөздік

сүбелі мүшелерін сүрлеу — коптить хорошие куски мяса

жұқа дәкемен орау - завернуть в марлю

түтін салғызу — пустить дым

әбігерге тусу - хлопотать

бейтаныстар - незнакомые

Бағалау

          І-тоқсан. 6-сабақ

Күні:_________

Сыныбы: 9

Пәні: қазақ тілі

І модуль. БІЗ ТАТУ ТҰРАМЫЗ

ТҰРАҚТЫ ТІРКЕСТЕР. ОЛАРДЫҢ СӨЙЛЕМ ІШІНДЕГІ ЭКСПРЕССИВТІ МӘНІ. КЕЙІНДІ ЫҚПАЛДЫ ҚАЙТАЛАУ.

Тақырыбы: Отбасы бақытының қағидалары

Мақсаты:

1) білімділік: оқушыларды жаңа тақырыппен таныстыра отырып, ауызекі сөйлеуге үйрету.

2) дамытушылық: ой-өрістерін, сөздік  қорын  дамыту.

3) тәрбиелік: оқушыларды татулыққа, достыққа, жан-жақтылыққа тәрбиелейді.

Түрі: жаңа сабақ

Әдістері: түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап

Пәнаралық байланыс: орыс тілі, қазақ әдебиеті

Сабақтың барысы

Ұйымдастыру кезеңі

1.Оқушылармен амандасу

2.Оқушыларды түгендеу

3.Сынып тазалығына көңіл бөлу

4.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

Жаңа сабақ. Оқулықпен жұмыс. 1-тапсырма.  Берілген ұғымға көңіл аударыңдар. Көшіріп жазыңдар.                                                               Сыйластық

Отбасы бақытының негізгі кілті сыйластық орын алған отба­сында береке де, бірлік те болады. Жалғыз отбасында емес, адам­дар арасында да сыйластық үзілмеуі тиіс.

Сыйластық сенің үйіңде орнаған ба?

2-тапсырма.     Мәтінді оқыңдар. Бірнеше сұрақ құрап, өзара сұхбаттасыңдар.

Нағыз адам

Жапан даладағы жалғыз үйдің қасында құдық бар. Бұл үйде атасы мен немересі тұрады.

        Құдық басында ұзын арқанға байланған шелек бар. Жолаушылар мен әрі-бері өткен кісілер құдыққа бұрылып, су ішеді, атайға алғыстарын жаудырады.

Өңірде байлаулы арқан үзіліп, шелек терең құдық түбінде қалды. Атайдың одан басқа шелегі жоқ еді. Су тартып ішуге ыдыс табылмады. Мал суаруға да шелек таба алмай, қолы кесілгендей болды.

Келесі күш таңертең атайдың үйіне арбалы шаруа келді. Арбадағы сабанның астында шелегі керіліп жатыр екен. Жолаушы құдыққа көз салып, атай мен немересіне бір қарады да, атына қамшы басып, әрі қарай жүріп кетті.

-Бұл не қылған адам? - деп сұрады немересі атасынан.

-Бұл жартылай адам, - деді атасы.

Түске таман атай үйінің тұсынан екінші жолаушы өтіп бара жатты. Таңдайы құрғаған кісі арбадағы сабанның астынан шелегін алып, арқанға байлады да, құдықтан су тартты. Өзі қанғанша ішіп, атай мен немересінің де шөлін қандырды.

Қалған суды құрғақ құмға төге салды да, шелегін қайтадаи сабан арасына салып, жүріп кетті.

-Бұл не қылған адам? - деп сұрады немересі атасынан.

-Бұны да әлі адам деуге болмайды, - деді атасы.

Кешке қарай атай үйінің маңына тағы бір кісі тоқтады. Ол арбасынан шелегін алып, арқанға байлады. Су тартып, сусынын қандырды, содан соң алғысын айтып, жүріп кетті. Ал шелегі құдық басында арқанға байланған күйі қала берді.

- Бұл қандай адам? - деп сұрады немерем.

-Міне, бұл - нағыз адамның өзі, - деп жауап берді атасы.           (В.Сухомлинский)

Сыйлассаң сыйымды боларсың

3-тапсырма.    «Нағыз адам» әңгімесіндегі қарамен жазылған тұрақты тіркестердің сөйлемге қандай мағына беріп тұрғанын айтыңдар.

4-тапсырма.    Өлеңді түсініп оқып, төмендегі сұрақтарға жазбаша жа­уап беріңдер.

«Сіз», «біз» деген жылы сөз

«Сіз», «біз» деген жылы сөз,

Жылытады жүректі.

Жақсылық билеп жанды тез, Оятады ип тілектх. Біреуге бЗреу жақсылық Тілесе ер кез жаны ашып, Осы бір ШЫрЫН~ТОТ ТіЛіК Тұрмай ма жанға жарасып?! Баршаға керек жақсылық! Жақсылық сүйер жанымыз, Баршаға жетер жақсылық, К,ызғанбай бөліп алықыз! «Сіз», «біз» деген жылы сөз - Жақсылықтың метрі. Бір-біріне болып кез, Кең болсын адам пейцп! (0. Тцрманжанов) Сұрақтар: 1.   Адын адамдар арасындағы сыйластықты қалай берш тұр? 2.   Сендер тмдерге жанашырлыд сөзімдерщді бйццресіңдер? 3.   Сөйлеу мәдениеті дегенді қалай түсінесіңдер? 1-     тапсырма.  Төмендегі қажеттг сөздерді пайдаланып, елен, шумағын құрастырыңдар. Отбасымда ...,                           Ата-анамның ... пенен жарастыд.                   Әрдашан да ... . ҚажетпгЬ сөздер: сыйластық, достыд, талей, амандыд. 2-    тапсырма.  Мәтіннің мазмұнын айтып беріңдер. Сұрақтарға жауап беріңдер. 0КіНііН -        Малдаржан, мектептен келген соң, қозыларға шеп орып әкел, - деді көкесі жұмысда кетін бара жатып. -        Мадұл, көке.

Жақсылық билеп жанды тез,

Оятады игі тілекті.

Біреуге біреу жақсылық

Тілесе әр кез жаны ашып,

Осы бір шырын-тәттілік

Тұрмай ма жанға жарасып?!

Баршаға керек жақсылық!

Жақсылық сүйер жанымыз,

Баршаға жетер жақсылық,

Қызғанбай бөліп алыңыз!

«Сіз», «біз» деген жылы сөз

-Жақсылықтың мейірі.

Бір-біріне болып кез,

Кең болсын адам пейілі!

(Ө.Тұрманжанов)

Сұрақтар:

4.   Ақын адамдар арасындағы сыйластықты қалай беріп тұр?

5.   Сендер кімдерге жанашырлық сезімдеріңді білдіресіңдер?

6.   Сөйлеу мәдениеті дегенді қалай түсінесіңдер?

Өкініш

-        Малдаржан, мектептен келген соң қозыларға шөп орып әкел, - деді көкесі жұмысқа кетіп бара жатып.

-        Мақұл, көке.

Бірақ Малдар мектептен келгенде әкесінің айтқанын ұмытып кетті. Әжесі тамаққа тойдырған соң, далаға шығып, доп қуа жөнелді. Содан күн батуға жақындағанда шаршап-шалдығып үйге әзер жетті. Әжей шөп әкеліп, қозыларды көгендеп қойған екен. Ол қуанғанынан кереуетке құлай кетті де, сол бойы тәтті ұйқыға шомды. Бір кезде дабыр-дұбыр сөйлескен дауыстан оянды. Ақырын көзін ашып қарағанда әке-шешесінің жұмыстан келіп, әжесімен бірге тамақ ішіп отырғанын көрді.

- Малдаржан сабақтан келген соң, тамақ ішті ме? - деді көкесі.

-  Жоқ, қолы тимеді, - деп жауап берді әжесі немересінің жалқаулығын жасырып. - Оқудан келді де, шөпке кетті. Одан соң арқандаулы сиырды суарды. Айналайын, содан шаршап қалған-ау, келді де, тамаққа қарамай ұйықтап кетті.

-        А? О, азамат болды десеңізші. Міне, міне, жігіт болды деген осы. О, айналайын, жарайды ол.

Көкесі мен шешесі әжейдің сөзіне сеніп, ұлдарын айналып-толғанумен болды. Ал мұның бәрін тыңдап жатқан Малдар олардың өзін босқа мақтап отырғанын біліп, іштей қатты ыңғайсызданды. Осы кезде Малдар сол жұмыстың бәрін өзі істемегеніне өкінді. Онда ол ата-ананың шын қуанышы болар еді-ау!

Малдар таңның атуын тағатсыздана күтті. Себебі ол ертең әжесіне жалған айтқызбайтынына, әке-шешесін шын қуандыратынына сенімді еді.                  (Д.Исабеков)

Сөздік

мақұл - хорошо

шаршап-шалдыгғу - сильно устать

әзер жету - еле дойти

ұйқыға шому - крепко заснуть

дабыр-дұбыр сөйлесу - говорить громко

жалқаулық - леность

айналып толғану - ласкать

ыңғайсыздану - чувствовать неудобство

тағатсыздана күту - ждать с нетерпением

Сабақты бекіту. Сұрақ-жауап әдісі арқылы

Сұрақтар:

1.   Малдарға көкесі қандай жұмыс тапсырды?

2.   Ол оны неге орындамады?

3.   Әжесі немересінің жалқаулығын жасырған себебі неде деп ойлайсың?

4.   Малдар өз қателігін сезініп, өкінуінің себебі неде?

Үйге тапсырма. 3-тапсырма. Төмендегі қажетті сөздерді пайдаланып, өлең шумағын құрастырыңдар.

Отбасымда ...,                           Ата-анамның

... пенен жарастық.                   Әрқашан да ... .

Қажетті сөздер: сыйластық, достық, тілегі, амандық.

Бағалау

         І-тоқсан. 7-сабақ

Күні:_________

Сыныбы: 9

Пәні: қазақ тілі

І модуль. БІЗ ТАТУ ТҰРАМЫЗ

ТҰРАҚТЫ ТІРКЕСТЕР. ОЛАРДЫҢ СӨЙЛЕМ ІШІНДЕГІ ЭКСПРЕССИВТІ МӘНІ. КЕЙІНДІ ЫҚПАЛДЫ ҚАЙТАЛАУ.

Тақырыбы: Үш ұстаным

Мақсаты:

1) білімділік: оқушыларды жаңа тақырыппен таныстыра отырып, ауызекі сөйлеуге үйрету.

2) дамытушылық: ой-өрістерін, сөздік  қорын  дамыту.

3) тәрбиелік: оқушыларды татулыққа, достыққа, жан-жақтылыққа тәрбиелейді.

Түрі: жаңа сабақ

Әдістері: түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап

Пәнаралық байланыс: орыс тілі, қазақ әдебиеті

                    Сабақтың барысы:              Ұйымдастыру кезеңі

1.Оқушылармен амандасу

2.Оқушыларды түгендеу

3.Сынып тазалығына көңіл бөлу

4.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

Жаңа сабақ. Оқулықпен жұмыс. 1-тапсырма. Төмендегі ұстанымдарға көңіл аударыңдар.

Көңіл аудару

Көңіл бәріне керек. Жақсы сөз, жылы сөз отбасыңызға керек. Бұл қиын емес қой!

Кешірім

Кешіре біліңіз және кешірім сұрай біліңіз.

Шыдамдылық

Өмірде қиындық көп кездеседі. Бақыт қиындықпен келеді.

1-тапсырма.     Мына сұрақтар бойынша «Менің отбасымдағы үш ұстаным» атты мәтін құраңдар.

1.   Саған отбасында кім көп көңіл бөледі?

2.   Ата-анаң саған қандай жылы сөздер айтады?

3.   Сен ата-анаңа көңіл аударасың ба?

4.   Анаң саған қатты ашуланса, кешіре аласың ба?

5.   Отбасында бір-бірлеріңді кешіре білесіңдер ме?

6.   Отбасыңда болған қиындыққа шыдамдылық білдіре аласың ба?

7.   Неге бақыт тек қиындықпен келеді?

2-тапсырма.     Көшіріп жазып, достық не үшін керек екенін түсіндіріңдер.

Достық

Отбасыңызбен дос бола біліңіз. Ата-анадан еш нәрсе жасырмаңыз, дос сияқты сырласыңыз.

4-тапсырма.     Үзіндіні рөлге бөліп оқыңдар.

Бала Абай

Биыл Абайдың жасы он үшке толған еді. Денесі де бір аралық кейіпте. Бойы өскен. Қол-аяғы ұзарған. Ол атқа мініп жүруге жарағанымен, үйден көп шықпайды. Өзге балалардан гөрі, басқа бір ермек. Бөлек бір дос тапты. Онысы - әжесі. Одан қала берсе - шешесі.

Абай биыл ғана анық байқағандай. Мұның әжесі бір түрлі әңгімеші екен. Қызық сөйлейді. Әңгімесін дәмді ғып, қызықтырып айтады. Бірде Абай сырқаттанып жатып, әжесінен әңгіме айтуын сұраған. Сонда әжесі ойланып отырып: Е-е... Бұлдыр-бұлдыр күн өткен. Бұрынғыда кім өткен... - деп, кішкене тақпақтап бастап еді. Абай соны ұғып қалыпты, келесі жолы әңгіме сұрағанда әжесінің тізесінен ақырын қағып: Е-е... Бұлдыр-бұлдыр күн өткен. Бұрынғыда кім өткен... - деп, тағы да әңгімені тілегенін білдіруші еді. Әжесі әуелде көп-көп ертегілер айтқан. Абай қажымай, жалықпай, ылғи ынтыға тыңдайтын. Кейде әжесі шаршап, айтпай қойса, шешесіне жабысатын. Ұлжан да көп әңгіме білуші еді және ол көбінесе өлең сөзді жиі айтатын.                                                     

Сабақты бекіту. Сұрақ-жауап әдісі арқылы

Үйге тапсырма. 5-тапсырма. Сөздерден сөз тіркестерін құраңдар. Үлгі: дене - дене мүшелері

        Дене - тело, туловище, ұзару – удлинение, ермек - забава, развлечение, әңгімеші – рассказчик, қажымау - не уставать, не утомляться, жалықпау - не лениться, ынта - усердие, интерес, увлечение

Бағалау

          І-тоқсан. 8-сабақ

Күні:_________

Сыныбы: 9

Пәні: қазақ тілі

І модуль. БІЗ ТАТУ ТҰРАМЫЗ

ТҰРАҚТЫ ТІРКЕСТЕР. ОЛАРДЫҢ СӨЙЛЕМ ІШІНДЕГІ ЭКСПРЕССИВТІ МӘНІ. КЕЙІНДІ ЫҚПАЛДЫ ҚАЙТАЛАУ.

Тақырыбы: Тәрбие тал бесіктен басталады

Мақсаты:

1) білімділік: оқушыларды жаңа тақырыппен таныстыра отырып, ауызекі сөйлеуге үйрету.

2) дамытушылық: ой-өрістерін, сөздік  қорын  дамыту.

3) тәрбиелік: оқушыларды татулыққа, достыққа, жан-жақтылыққа тәрбиелейді.

Түрі: жаңа сабақ

Әдістері: түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап

Пәнаралық байланыс: орыс тілі, қазақ әдебиеті

Сабақтың барысы

Ұйымдастыру кезеңі

1.Оқушылармен амандасу

2.Оқушыларды түгендеу

3.Сынып тазалығына көңіл бөлу

4.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

Жаңа сабақ. Оқулықпен жұмыс. 1-тапсырма.  Көшіріп жазып, осы тақырыпта білетін мақал-мәтелдеріңді мысалға келтіріңдер.

Тәрбие

Бала тәрбиесіне дұрыс көңіл аудару керек. Баланың өмірде түзу жолға түсіп, қоғамда орны бар тұлға болып қалыптасуы отбасындағы тәрбиеге байланысты екенін ұмытпаған жөн.

1-тапсырма.     Әңгімені оқып талдаңдар, әкенің тарбиесі туралы пікірлеріңді ортаға салыңдар.

Жаман ойдың себебі

Әкей жұмыстан келе сала «Жұмыс дегенің құрып кетсін! Жатып алып демалғанға жететін не бар екен, шыбын жанның рахатын іздеу керек, жұмысты ақымақтар ғана істесін» деп өзінен-өзі ашуға бой алдырды. Осыны естіген баласы да «Сабақ күннен-күнге қиындап барады, басты ауыртып керегі не, бәрібір түсінбеймін» деген сөзді жиі айтып, жаман ойда жүреді. Сөйтіп, оқуға салқын қарай бастайды.

3-тапсырма. Тұрақты сөз тіркестерінің мағынасын түсініп, сөйлем құраңдар.

ашуға бой алдырды - ызаланды

салқын қарай бастайды — жақтырмады

4-тапсырма. Сызбаны толықтырып, сөйлем құраңдар

Менің ата-анам

 

үйретеді.

Қажетті сөздер: үлкенге құрмет, кішіге ізет, жақсыдан үйрен, бауырмалдық, жаманнан жирен, кешірімділік, т.б.

5-тапсырма. Мәтінді түсініп оқыңдар. Сұрақтарға жауап беріңдер.

Алғыс

Қан қызыл қызанаққа тойғаннан кейін Қасым мен Хасен шешесіне:

-        Апа, дәмді қызанақ бергеніңіз үшін сізге рахмет! - деді.

- Ол алғыстарыңды маған айтпаңдар, жақсы қызанақ өсіргені үшін бақшаға айтыңдар!

Балалар бақшаға жүгіріп келді де, өсіп тұрған қызанақтарға бас иіп, алғыс жаудырды. Қызанақ жапырақтары былай деп сыбдырлады:

- Ол алғыстарыңды бізге айтпаңдар, құнарлы қара топырақты Жерге айтыңдар!

Қасым мен Хасен Жерге еңкейіп, басын иіп тұрып, алғыс айтты:

-    Мейірімді Жер, дәмді қызанақ өсіргенің үшін көп-көп рахмет!

Жер жұмсақ, майда қара топырағын бүлк еткізіп, былай деді.

-   Ол алғыстарыңды маған айтпаңдар. Нұр үстіне нұр төгіп, әлемге шуақ себетін құдіретті Күнге айтыңдар!

Екі бала қара көзілдірік киіп, Күнге қарады да, бар дауыспен:

-  Уа, әлемге тіршілік берген, мейірімді Күн! Сенің сәулеңнен нәр алған қызанақ қандай дәмді еді. Сол үшін саған көп-көп рахмет! – десті.

-   Ол алғыстарыңды маған айтпаңдар, - деді Күн күлімдеп тұрып. - Қызанақты дәмді еткен - адамның еңбегі! Қызанақты отырғызып, баптаған адамға алғыс айтыңдар!

Қасым мен Хасен бақшаны баптап жүрген шешесіне жүгіріп:

Екеуі жарыса алғыстарын айтып шықты. Шешей күлімдеп тұрып:

Менің еңбегімді бағалағандарың үшін сендерге де рахмет! Өздерің де бақшаға жеміс өсіріп, ерінбей-жалықпай күтіңдер. Ол өсіп, өнім береді. Еңбектеріңе жұрт сүйсініп, сендерге де алғыс айтатын болады, - деді.

(М. Төрежанов )

Сұрақтар:

1.Екі бала кімдерге алғыс айтты? Не үшін?

2. Нағыз алғыс иесі кім? Неліктен?

3.Анасы балаларға қандай ақыл айтты?

4.   Мәтінде отбасы бақытының қандай қағидасы берілген деп ойлайсың?

1-тапсырма. Үш деңгейлі тапсырманы орындаңдар.

I    деңгей

1.   Неге? сұрағына жауап беретін сөйлемдер құраңдар.

Ата-анам

 

үйретеді

2 Жоғарыда айтылған отбасы бақытының қағидаларынан басқа сенің отбасыңда қандай қағидалар бар? Жазбаша жазып көрсетіңдер.

ІІ деңгей

1.  Тұрақты сөз тіркестері туралы мәлімет беріңдер.

2.   «Жақсы әкенің даналығы - балаға мың жылдық азық», «Ұяда не көрсең, ұшқанда соны ілерсің». Мақалды өз сөздеріңмен түсіндіріңдер.

І деңгей

1.   Мына тұрақты сөз тіркесін пайдалана отырып, аналарыңа алғыс сөз дайындаңдар:

түн ұйқысын төрт бөлу — түнді ұйықтамай өткізу.

Сабақты бекіту. Сұрақ-жауап әдісі арқылы

Үйге тапсырма. 5-тапсырма. Сұрақтарға жауап беру.

Бағалау

          І-тоқсан. 9-сабақ

Күні:_________

Сыныбы: 9

Пәні: қазақ тілі

І модуль. БІЗ ТАТУ ТҰРАМЫЗ

ТҰРАҚТЫ ТІРКЕСТЕР. ОЛАРДЫҢ СӨЙЛЕМ ІШІНДЕГІ ЭКСПРЕССИВТІ МӘНІ. КЕЙІНДІ ЫҚПАЛДЫ ҚАЙТАЛАУ.

Тақырыбы: Ата-ананың ақылы

Мақсаты:

1) білімділік: оқушыларды жаңа тақырыппен таныстыра отырып, ауызекі сөйлеуге үйрету.

2) дамытушылық: ой-өрістерін, сөздік  қорын  дамыту.

3) тәрбиелік: оқушыларды татулыққа, достыққа, жан-жақтылыққа тәрбиелейді.

Түрі: жаңа сабақ

Әдістері: түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап

Пәнаралық байланыс: орыс тілі, қазақ әдебиеті

Сабақтың барысы

Ұйымдастыру кезеңі

1.Оқушылармен амандасу

2.Оқушыларды түгендеу

3.Сынып тазалығына көңіл бөлу

4.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

Жаңа сабақ. Оқулықпен жұмыс.

і-тапсырма. Ц. Мырза Әлидхн алеңш түсініп ок,ып, жаттап алыңдар. Көкемнің ақылы Көп сөйлейдг демеңдер, Көкем менің - кемеңгер. Ь^ос қанатын цомдаған К,ырандай бір Ол маған. Сыр айтады отырып: —     Неге керек вйрш! Титтей бала кешей Ертең деу боп еседі. Ойна! Ойна! Ойнай бер! К^ызығыңды тойлай бер! Ойна бірак, күйнй боп, Ойна кызыл жалын боп, Ойна әййлі ғалым боп, Отаныңды қастерлеп, Ойна қызыл әскер боп. Жаста кім боп ойнасац, Кім болам деп ойласац, вскенде сол боласың, Ақыл-ойға толасың.

1-тапсырма. Қ.Мырза Әлидің өлеңін түсініп оқып, жаттап алыңдар.

Көкемнің ақылы

Көп сөйлейді демеңдер,

Көкем менің - кемеңгер.

Қос қанатын қомдаған

Қырандай бір Ол маған.

Сыр айтады отырып:

-Неге керек өтірік

Титтей бала кешегі

Ертең дәу боп өседі.

Ойна! Ойна! Ойнай бер!

Қызығыңды тойлай бер!

Ойна бірақ, күйші боп,

Ойна қызыл жалын боп,

Ойна әйгілі ғалым боп,

Отаныңды қастерлеп,

Ойна қызыл әскер боп.

Жаста кім боп ойнасаң,

Кім болам деп ойласаң,

Өскенде сол боласың,

Ақыл-ойға толасың.

            (Қ. Мырза Әли)

2-тапсырма.      Сөйлемді мағынасына қарай толықтырыңдар.

Мен   ... айтқанын тыңдаймын.                                                       жақсыдан үйрен

Отбасында ... бірінші орында тұруы керек.                            сөздің

Сәлем - ... анасы.                                                                             сыйластық

Әкем маған ылғи ... дейтін.                                                             анамның

4-тапсырма. «Ата өсиеті» мәтінін рөлдерге бөліп оқыңдар.

Жігіт: — Ассалаумағалейкум, ата!

Қарт: - Аманбысың, балам? Бақытты болу оңай ма?

Жігіт: - Ата, жары жақсы болса, бақыты жанында.

Қарт: - Жоқ, балам! Ақыл басында болса, бақыт жанында бо­лады. Ақыл адамды азаптан да, мазақтан да құтқарады. Өмірде шын бақытты болам десең, ақылдылықты үйрен, не ақылды қызға үйлен.

Жігіт: - Дұрыс айтасыз, дұрыс айтасыз!

Қарт: - Балам, үйде кім, елде кім қадірлі?

Жігіт: - Үйде ана, елде бастық қадірлі.

Қарт: - Жоқ, балам, үйде қонақ, қарт, бала қадірлі. Елде хан, әкім, ұстаз қадірлі. Қонақты қадірлеуді бәрі біледі. «Бала - үйдің патшасы», «Балалы үй - базар, баласыз үй - мазар» деген халық.

Балам, отбасының алтын қазығын білесің бе?

Жігіт: - Білемін, ата. Үйде алтын қазық - ер бала. Себебі ер бала - шаңырақтың иесі.

Қарт: - Айтқаның дұрыс қой, бірақ үйдегі алтын қазық қай уақытта да ана. Ана мейірімді болса, отбасында жылылық болады. «Анаға қарап қыз өседі, әкеге қарап ұл өседі» деген бар.

Жігіт: - Ой, қандай керемет сөздер!

Қарт: - Балам, достықты нығайтатын не?

Жігіт: - Ата, достық пен жолдастықты ынтымақ, бірлік, теңдік, туыстық, бауырмалдық нығайтады.

Қарт: - Дұрыс, балам, сенің айтқаның, достық пен жолдастықты дамытады. Есіңде болсын, шын достық ақылдыға тән. Өмірде дос болуды ойласаң, «Сәлеметсіз бе!», «Кешіріңіз», «Рахмет», «Сау болыңыз», «Сәлем айтыңыз», «Рұқсат па?» деген сөздерді шын көңілмен айтуға үйрен.

Жігіт: - Рахмет, ата, сіздің ғибрат аларлық сөздеріңізді есте сақтаймын!     (М.Смағұлова)

Сабақты бекіту. Сұрақ-жауап әдісі арқылы

Үйге тапсырма. 3-тапсырма.Мына қағидаларды жаттап келу. Дастарқан басында

Ұртыңды толтырып алып сөйлеуші болма! Аузыңдағыңды жұтып бол,
сосын барып жауап бер. Тағамды асықпай, аптықпай, жайлап іш

Бағалау

          І-тоқсан. 10-сабақ

Күні:_________

Сыныбы: 9

Пәні: қазақ тілі

І модуль. БІЗ ТАТУ ТҰРАМЫЗ

ТҰРАҚТЫ ТІРКЕСТЕР. ОЛАРДЫҢ СӨЙЛЕМ ІШІНДЕГІ ЭКСПРЕССИВТІ МӘНІ. КЕЙІНДІ ЫҚПАЛДЫ ҚАЙТАЛАУ.

Тақырыбы: Ата-ананың парызын өтеу — сенің қарызың

Мақсаты:

1) білімділік: оқушыларды жаңа тақырыппен таныстыра отырып, ауызекі сөйлеуге үйрету.

2) дамытушылық: ой-өрістерін, сөздік  қорын  дамыту.

3) тәрбиелік: оқушыларды татулыққа, достыққа, жан-жақтылыққа тәрбиелейді.

Түрі: жаңа сабақ

Әдістері: түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап

Пәнаралық байланыс: орыс тілі, қазақ әдебиеті

Сабақтың барысы

Ұйымдастыру кезеңі

1.Оқушылармен амандасу

2.Оқушыларды түгендеу

3.Сынып тазалығына көңіл бөлу

4.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

Жаңа сабақ. Оқулықпен жұмыс. 1-тапсырма. Нақыл сөздерді түсініп, өз сөздеріңмен жеткізіңдер.

Ата-ананың қадірін білмеген - халық қадірін білмес. (Ғ.Мұстафин

Қыз ақылды ескермес - ана үлгісін көрмесе,

Ұл жарылдап ас бермес - әке үлгісін көрмесе. (Қорқыт)

2-тапсырма. Мәтіннің мазмұнын тұрақты сөз тіркестерін қатыстырып, айтып беріңдер. Қарамен жазылған тұрақты сөз тіркестерінің мағынасын төмендегі берілген түсінік бойынша талдаңдар.

Ақылыңа ақыл қос!

Әкең мен анаң саған өмір сыйлайды. Олардың есіл-дерті - сен бақытты болса екен деу. Екеуінің денсаулығын сақта, бабын тап.

Сенің адал өмір сүруің, еңбексүйгіштігің, оқуда маңдай алды болуың, еңбектегі табыстарың - ата-аналарың үшін айтып жеткізгісіз зор бақыт. Өз үйіңнің бағын жандыра біл.

Анаң сен үшін түн ұйқысын төрт бөліп, таң атырады. Сондықтан да, анаңның жүрегін сезе біл, анаңның көз жанарынан көңіл хошы мен тыныштықты, бақыт пен қуаныш нұрын, беймазалық пен әбігершілікті, қиналыс пен кемшілікті көре біл.

Жастайыңнан анаңның көзінен жан дүниесіндегі кемістігін көре білуге үйренбесең, сен ғұмыр бойы адамгершілік тұрғысынан ақ көз болып өсесің.

Ата мен әке алдында шыншыл бол. Ешкімнің ала жібін аттама! Ата-анаңның құптауынсыз істеуге болмайтын нәрсеге олардың рұқсат, ризалығын ал.

Сен өзіңнің бірінші жалақыңды алғанда анаңа, әжеңе сыйлық алып бер. Бұл сыйлық — өзің айтар алғыстың белгісі.                                                                     (В.А.Сухомлинскийден)

Түн ұйқысын төрт бөлу - ұйқы көрмеу, ала жігіті аттама — ұрлық жасамау.

Сөздік

Есіл-дерті — думать о том

бабын табу — ублажать

көңіл хошы - настроение

беймазалық - спокойствие

қиналыс - трудности

кешетін - волнение

жалақы - зарплата

3-тапсырма. Сұрақтарға жауап беру арқылы диалог құрыңдар, өзара сұхбаттасыңдар.

- «Атыңа ауыр жук артпа, анаңа ауыр сөз айтпа» деген халық мақалын қалай түсінесің?

-        Сен үшін ата-анаңның орны қандай?

-        Ата-анаңның парызын өтеуге дайынсың ба?

-        Ата-анаңның алдындағы парыздан басқа қандай адамдық парыздарың бар деп ойлайсың?

-        Парызды отбасы тәрбиесіне жатқызуға бола ма?

4-тапсырма. Ақын өлеңінен негізгі ақылды көшіріп алыңдар.

          Анам маған үлкенді сыйла деген

Анам маған үлкенді сыйла деген,

Сол сөз маған ізгілік құйған ерек.

Үлкендерден ауысқан кішілікті,

Үлкендердің өзіне сыйға берем.

Атамнан қалған мұра - ізеттілік,

Арымды соған қойған күзеттіріп.

Адалдық менің сәби айбарым ғой,

Маңдайынан жүргені жүз өптіріп.                              (М.Мақатаев)

5-тапсырма. Естеріңе сақтаңдар! Қарамен жазылған тұрақты сөз тіркестерінің

мағынасын түсіндіріңдер.

1.      Жұрттың бәрімен қай жерде, қай уақытта болсын амандасып жүр. Денсаулығым жақсы болсын десең, өзгелердің де саушылығын сұрап амандас.

2. Өзіңді, айнала қоршаған табиғатты жақсы көр, көзіңнің қарашығындай сақта.

3. Өз бойыңдағы сараңдықты, жалқаулықты, екіжүзділікті, менмендікті, қорқынышты жең. Адамға сен, адамды сүй. Олар туралы өзің әдепсіз сөз айтпа, біреудің ғайбат сөзіне сене салма.

4.     Ой мен істі бір-бірінен бөліп қарама. Оқығаның жақсы-ақ, бірақ ең бастысы - істеу керек.

5.     Қарапайым бол!

6.     Арақ ішпе, темекі тартпа.

7.     Түкке тұрмайтын нәрсеге бола ашуланба.

8.     Егер сен дұрыс жасамасаң, кемшілігіңді тез түзетуге тырыс.

9.     Ешкімнің ала жібін аттама.

10.  Өзге адамдардың ой-пікірі мен талап-тілегіне түсіністікпен қара.

6-тапсырма. Үш деңгейлі тапсырманы орындаңдар.

III деңгей

     Көп нүктенің орнына адам бойындағы жақсы, жаман қасиеттерді білдіретін сөздерді қойыңдар.

Сенің адал, ..., ..., оқуда маңдай алды болуың, еңбектегі табыстарың - ата-аналарың үшін айтып жеткізгісіз зор бақыт. Өз бойыңдағы ..., ..., ..., ..., ... жең.

ІІ деңгей

1.Өмірдегі адамға ең жақын, ең қымбат не екенін Қазыбек би қалай сипаттаған?

2.

I 6мірдеп адамға ең жақын, ең қымбат не екейін К,азыбек би қалай сипаттаған?

Қазыбек бидің өлеңіне сүйеніп, мына сөздерге сипаттама беріңдер

Сөздікер	Сипаттама
тату
ақылшы
бауырмал
адал
асқар тау
мейірімді
ұят пен ар

Сен үшін ең жақын не, ең қымбат не? Осыны өз сөздеріңмен айтып беріңдер.

I деңгей

1.   Қазыбек би айтқан жақын адамдар туралы мәтін жазыңдар.

2.   Би айтқан қымбат ұғымдар туралы мақал-мәтелдер жазыңдар.

Сабақты бекіту. Сұрақ-жауап әдісі арқылы

Үйге тапсырма. Өлеңді жаттап келу.

         Кім жақын, не қымбат?

Тату болса, ағайын жақын,

Ақылшы болса, әпкең жақын.

Бауырмал болса, інің жақын,

Алдыңа тартқан адал асын –

Қимас жақын қарындасың.

Сыбайлас болса, нағашың жақын,

Адал болса, досың жақын...

Алтын ұяң - Отан қымбат,

Құт-берекең — атаң қымбат.

Аймалайтын анаң қымбат,

Асқар тауың - әкең қымбат.

Мейірімді әжең қымбат,

Туып-өскен елің қымбат.

Ұят пен ар қымбат...   (Қазыбек би)

Бағалау

          І-тоқсан. 11-сабақ

Күні:_________

Сыныбы: 9

Пәні: қазақ тілі

І модуль. БІЗ ТАТУ ТҰРАМЫЗ

ТҰРАҚТЫ ТІРКЕСТЕР. ОЛАРДЫҢ СӨЙЛЕМ ІШІНДЕГІ ЭКСПРЕССИВТІ МӘНІ. КЕЙІНДІ ЫҚПАЛДЫ ҚАЙТАЛАУ.

Тақырыбы: Нәтиже сабақ

Мақсаты:

1) білімділік: оқушыларды жаңа тақырыппен таныстыра отырып, ауызекі сөйлеуге үйрету.

2) дамытушылық: ой-өрістерін, сөздік  қорын  дамыту.

3) тәрбиелік: оқушыларды татулыққа, достыққа, жан-жақтылыққа тәрбиелейді.

Түрі: қорыту сабағы

Әдістері: түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап

Пәнаралық байланыс: орыс тілі, қазақ әдебиеті

Сабақтың барысы

Ұйымдастыру кезеңі

1.Оқушылармен амандасу

2.Оқушыларды түгендеу

3.Сынып тазалығына көңіл бөлу

4.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

Жаңа сабақ. Оқулықпен жұмыс

I.    Тест сұрақтарына жауап беріңдер.

1. Тұрақты сөз тіркестерінің құрамындағы сөздер қандай бо­лады?

A)    тұрақты, орнықты                    б) шашыраңқы 

 в) тұрақсыз, өзгермелі                    д) бір-біріне тәуелсіз

2.Мына сөйлемге сәйкес келетін тұрақты сөз тіркесін табыңдар. Менің әкем ылғи біреудің затын рұқсатсыз алма деп айтып отырады.

A)көзді ашып-жұмғанша        Б) мұзға отырғызып кету

B)    ала жібін аттамау             Д) қырғиқабақ танытпау

3.  Отбасындағы жақсы тәрбиеге жатпайтын ұғымды көрсетіңдер.

A)әдептілік, сыйластық          Б) қызбалыққа салыну, үлкенге қарсы келу

B)    жақсыдан үйрену, шыдамдылық            Д) кешірімді, дауыс көтерш сөйлемеу

4. Өзіңді, айнала қоршаған табиғатты жақсы көр, көзіңнің қарашығындай сақта. Берілген сөйлемдегі тұрақты тіркес қандай мағына беріп тұр?     

А) қорғау, аялау   Б) қарау     В) көңіл бөлмеу    Д) аманат ету

5.Қазыбек би өмірде не қымбат екенін айтты?

A)   ақша, дүние    б) Отан, әкең, анаң     в) ақыл, жүрек, қайрат  д) өмір, бостандық

6.Сөйлемді толықтырыңдар: « ... басында болса, бақыт жа­нында болады».

A)   сана  б) ақыл   в) ми    д) ой

7.Ана тәрбиесі кімге, әке тәрбиесі кімге үлгі?

A)   көрші балаға, досыңа    б) атаға, әжеге   в)құрбыға, үлкенге    д) қызға, ұлға

8.Қуану сөзінің мәнін ашатын тұрақты сөз тіркесін табыңдар.

а)екі езуі екі құлағына жету   б) салы суға кету  в) көңілі жай таппау  д) ішіндегісін ақтару

9.Туыстық атауға қатысы жоқ сөзді табыңдар.

а)ата, әже, бала б) көрші, сырлас, ұстаз   в) жиен, бөле, нағашы  д) балдыз, құда, жеңге

Сабақты бекіту. Бақылау сұрақтары мен тапсырмаларды орындаңдар.

1.      Тұрақты сөз тіркестеріне тән ерекшеліктерді атаңдар. Мысал келтіріңдер.

2.  Отбасында ұл балаға қандай, қыз балаға қандай істерді үйретеді?

3. Тұрақты сөз тіркестері сөйлемге қандай мән береді? Мысал келтіріңдер.

4.      Қазыбек бидің нақыл сөзін жаттап алыңдар.

Үйге тапсырма. Қайталау

Бағалау

         І-тоқсан. 13-сабақ

Күні:_________

Сыныбы: 9

Пәні: қазақ тілі

І модуль. БІЗ ТАТУ ТҰРАМЫЗ

ТҰРАҚТЫ ТІРКЕСТЕР. ОЛАРДЫҢ СӨЙЛЕМ ІШІНДЕГІ ЭКСПРЕССИВТІ МӘНІ. КЕЙІНДІ ЫҚПАЛДЫ ҚАЙТАЛАУ.

Тақырыбы: Диктант

Мақсаты:

1) білімділік: оқушылардың сауаттылығын тексеру.

2) дамытушылық: ой-өрістерін, сөздік  қорын  дамыту.

3) тәрбиелік: оқушыларды жан-жақтылыққа тәрбиелейді.

Түрі: қорыту сабағы

Әдістері: түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап

Пәнаралық байланыс: орыс тілі, қазақ әдебиеті

Сабақтың барысы

Ұйымдастыру кезеңі

1.Оқушылармен амандасу

2.Оқушыларды түгендеу

3.Сынып тазалығына көңіл бөлу

4.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

Жаңа сабақ

Диктант мәтіні

           Ақылыңа ақыл қос

Әкең мен анаң саған өмір сыйлайды. Олардың есіл-дерті - сен бақытты болса екен деу. Екеуінің денсаулығын сақта, бабын тап.

Сенің адал өмір сүруің, еңбексүйгіштігің, оқуда маңдай алды болуың, еңбектегі табыстарың - ата-аналарың үшін айтып жеткізгісіз зор бақыт. Өз үйіңнің бағын жандыра біл.

Анаң сен үшін түн ұйқысын төрт бөліп, таң атырады. Сондықтан да, анаңның жүрегін сезе біл, анаңның көз жанарынан көңіл хошы мен тыныштықты, бақыт пен қуаныш нұрын, беймазалық пен әбігершілікті, қиналыс пен кемшілікті көре біл.

Ата мен әке алдында шыншыл бол. Ешкімнің ала жібін аттама! Ата-анаңның құптауынсыз істеуге болмайтын нәрсеге олардың рұқсат, ризалығын ал.

 (В.А.Сухомлинскийден)

(95 сөз)

Үйге тапсырма. Қайталау

Бағалау

         І-тоқсан. 13-сабақ

Күні:_________

Сыныбы: 9

Пәні: қазақ тілі

ІІ модуль. Өмірлік өнеге

ТҰРАҚТЫ ТІРКЕСТЕР. ОЛАРДЫҢ СӨЙЛЕМ ІШІНДЕГІ ЭКСПРЕССИВТІ МӘНІ. КЕЙІНДІ ЫҚПАЛДЫ ҚАЙТАЛАУ.

Тақырыбы: Балам, білім ізде!

Мақсаты:

1) білімділік: оқушыларды жаңа тақырыппен таныстыра отырып, ауызекі сөйлеуге үйрету.

2) дамытушылық: ой-өрістерін, сөздік  қорын  дамыту.

3) тәрбиелік: оқушыларды татулыққа, достыққа, жан-жақтылыққа тәрбиелейді.

Түрі: жаңа сабақ

Әдістері: түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап

Пәнаралық байланыс: орыс тілі, қазақ әдебиеті

Сабақтың барысы

Ұйымдастыру кезеңі

1.Оқушылармен амандасу

2.Оқушыларды түгендеу

3.Сынып тазалығына көңіл бөлу

4.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

Жаңа сабақ. Оқулықпен жұмыс

1-тапсырма.     Төмендегі нақыл сөздермен танысыңдар.

Ұлылар айтқан ұлы сөз

Адамның адамшылығы ақыл, ғылым, жақсы ата, жақсы ана, жақсы құрбы, жақсы ұстаздан болады. (Абай )

Баланы бұзуға, түзеуге себеп болатын бір шарт - жас күнде көрген өнеге. (Ж.Аймауытов)

Отбасының өнегесі - Отан өнегесі. (Б.Момышұлы)

Ата-анасын сыйлайтын ұл сабақты да жақсы оқиды, ол тәртіпті, еңбекқор, адал болып өседі. Бұл - өте қажетті қасиеттер. (Б.Момышұлы)

Отбасында адам бойындағы асыл қасиеттер жарқырай көрініп қалыптасады. Отанға деген ыстық сезім жақындарына, туған-туысқандарына деген сүйіспеншіліктен басталады. (Н.Ә.Назарбаев)

2-тапсырма.     Жақсы тәрбие алу үшін адамға не керек? Сұраққа мына сызба бойынша жауап беріп көріңдер.

                        ақыл

                        жақсы ата-ана

Адамға                жақсы ұстаз                                                     керек

                        ыстық сезім

                        сүйіспеншілік

3-тапсырма. Жұмбақтың шешуін табыңдар.

Ұзын-ұзын, ұзын жол,

Ұшына жеткен бар ма екен?

Түбі терен, қара су,

Түбіне жеткен бар ма екен?

Түбіне жетіп бұл судың,

Қанын ішкен бар ма екен?       (Білім)

4-тапсырма. Мәтінді түсініп оқыңдар.

Балам, білім ізде!

Өміріңді мәнді етер, абырой-атағыңды өсірер дәулетті, сәулетті өмірге апарар жол - білім жолы. Әлде де болса, терең ойлан, білімнің керегін ала біл. Сауатты, білімді адамдар қай заманда да абыройлы болған. Білімсіз адам жасық, қорқақ келеді. Ал білімді адамның жүзі жарқын, дауысы анық болады. Себебі, ол білгенін ел білсе екен деп, анық, дәлелді сөйлеп үйренеді. Білімсіз өзі түсінбей тұрған нәрсесін елдер де түсінбесін деп, көмескі дауыспен, сыбырлап, міңгірлеп айтады.

Балам, адамның білгенін адам біледі, тек ерінбей іздену ке­рек, еңбектену керек. Бар болғаны – сол. Уақытыңды бағалай біл, жастық қуатың барда өзіңді аяма, еңбек ет, денсаулығыңды шынықтыр, бос жүріс пен пайдасы жоқ компьютердегі ойындарға алтын уақытыңды жіберме.

Қоғам қашан да сапалы мамандарға зәру болады. Адам білімді өз бетінше ізденіп табады. Ұстаз тек бағыттаушы, жөн сілтеуші. Ұстаздың тамшыдай білімінің түбін қазып, теңіз жасау - өзіңнің міндетің.                                                                                           (Г.Сайынқызы)

5-тапсырма. Мәтін бойынша мына кестені толтырыңдар.

Жақсы ақылдар	Жаман
Терең ойлан	білімсіздік

6-тапсырма. Мәтін бойынша сөйлемдерді қажетті сөздермен толықтырыңдар.

Өміріңді мәнді етер, абырой-атағыңды өсірер дәулетті, сәулетті ........ білім жолы.

Сауатты, білімді адамдар қай заманда да ... болған.

Балам, адамның білгенін адам біледі, тек ерінбей іздену ке­рек, .... .

Адам ... өз бетінше ізденіп табады.

Сабақты бекіту. Сұрақ-жауап әдісі

Үйге тапсырма. 7-тапсырма. Өленді жаттап келу.

          Сен ғылымға...

Сен ғылымға болсаң ынтық,

Бұл сөзімді әбден ұқ:

Білгеніңнің жақсысын қыл,

Білмегенді біле бер.

Өнеріңді құр шірітпе,

Орнына анық жұмсамай.

Өкініші кетпес оның,

Өз бойыңда босқа елер.

Қай ғылымды білсеңіз де,

Қазір оны елге жай.

Құр ішіңде кетіргенше,

Пайдалансын өзгелер.            

                      (Ш.Құдайбердіұлы)

Бағалау

         І-тоқсан. 14-сабақ

Күні:_________

Сыныбы: 9

Пәні: қазақ тілі

ІІ модуль. Өмірлік өнеге

ТҰРАҚТЫ ТІРКЕСТЕР. ОЛАРДЫҢ СӨЙЛЕМ ІШІНДЕГІ ЭКСПРЕССИВТІ МӘНІ. КЕЙІНДІ ЫҚПАЛДЫ ҚАЙТАЛАУ.

Тақырыбы: Алғыс алсаң, кем болмайсың

Мақсаты:

1) білімділік: оқушыларды жаңа тақырыппен таныстыра отырып, ауызекі сөйлеуге үйрету.

2) дамытушылық: ой-өрістерін, сөздік  қорын  дамыту.

3) тәрбиелік: оқушыларды татулыққа, достыққа, жан-жақтылыққа тәрбиелейді.

Түрі: жаңа сабақ

Әдістері: түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап

Пәнаралық байланыс: орыс тілі, қазақ әдебиеті

Сабақтың барысы

Ұйымдастыру кезеңі

1.Оқушылармен амандасу

2.Оқушыларды түгендеу

3.Сынып тазалығына көңіл бөлу

4.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

Жаңа сабақ. Оқулықпен жұмыс

1-тапсырма. Сызба арқылы кім не тілейтінін біліңдер, диалог құрыңдар.

Ұл, қыз

 

Ата-ана:«Өмірімнің ертеңі ғой бұл - бала»   

Мектеп:«Бағбан бақшадағы жемісін күтеді...»  Абай: «Адам болам десеңіз, бес нәрсеге асық бол»

2-тапсырма. Әңгімені оқып, сұрақтар құраңдар. Өзара сұхбаттасыңдар.

Мейірім

Қысқы демалыс.

Күн аязсыз, жылы. Ауылды тас жол қақ жарып жатыр. Жол үстіне шанасын сүйрей шыққан Самат:

- Ойынға мені де қосыңдаршы, - деп жалынып тұр.

- Сені ме? - деп, өзімен тете Нұржан өтіп бара жатып кілт бұрылды. Самат жасқана күмілжіп басын изеді.

-        Мына танкімен бе? - деп жаратпай, иегімен тұрқы ұзын ша­насын меңзеп, мырс етті.

Шаналылар бірін-бірі қуып, қағып-соғып жатыр. Жол үсті айқай-шу. Ойын қызған шақ. Балалар ешкімді көзге ілер емес. Нұржан қарсы келген әжейді қаға-маға өте шықты. Әжей мұз үстіне жамбастап отыра кетті.

Нұржанның бұл қылығына Самат ұялды. Ол жығылып қалған әжейді аяп, қол ұшын беруге ұмтылды.

-        Әже, - деді Самат қолына жармасып.

- Ой, айналып қана кетейін баласынан! - деп әжей Саматты бауырына тартып, маңдайынан йіскеп, бетінен сүйді.

-Әже, отырыңыз, - деп шанасын көлденең тартты.

- Көсегең көгерсін, балам! - деп әже алғысын жаудырды.

Самат Нұржан менсінбей «танкі» деп ойынға қоспаған шананың бір кәдеге жарағанына іштей қуанышты.

-Кімнің баласы едің? - деді әжей.

- Бегім атамның баласымын, - деді Самат.

- Ой, бәрекелді! Атасының аузынан түсе қалғандай ұқсауын өзінің! - деп іліп ала жөнелді.

Атасы туралы жылы сөз естіген Самат шаттана түсті. Көңілі тасып, көзінен нұр төгілген ол шанасын әжейдің үйіне қарай зымырата жөнелді.(М.Құлибайұлы )

Сабақты бекіту. Сұрақ-жауап арқылы

Үйге тапсырма. Сөздік жаттап келу.

Бағалау

          І-тоқсан. 15-сабақ

Күні:_________

Сыныбы: 9

Пәні: қазақ тілі

ІІ модуль. Өмірлік өнеге

ТҰРАҚТЫ ТІРКЕСТЕР. ОЛАРДЫҢ СӨЙЛЕМ ІШІНДЕГІ ЭКСПРЕССИВТІ МӘНІ. КЕЙІНДІ ЫҚПАЛДЫ ҚАЙТАЛАУ.

Тақырыбы: Тіл дамыту

Мақсаты:

1) білімділік: оқушыларды жаңа тақырыппен таныстыра отырып, ауызекі сөйлеуге үйрету.

2) дамытушылық: ой-өрістерін, сөздік  қорын  дамыту.

3) тәрбиелік: оқушыларды татулыққа, достыққа, жан-жақтылыққа тәрбиелейді.

Түрі: жаңа сабақ

Әдістері: түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап

Пәнаралық байланыс: орыс тілі, қазақ әдебиеті

Сабақтың барысы

Ұйымдастыру кезеңі

1.Оқушылармен амандасу

2.Оқушыларды түгендеу

3.Сынып тазалығына көңіл бөлу

4.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

Жаңа сабақ. Оқулықпен жұмыс

3-тапсырма.     Мына алғыс сөздерді кім айтатынын айтып беріңдер.

Рахмет, досым! Өркенің өссін! Бақытты бол, айналайын! Арманыңа жет! Сау болсын! Көсегең көгерсін! Аман барып, сау қайт!

4-тапсырма.     Үш деңгейлі тапсырманы орындаңдар.

ІІІ деңгей

1.Тұрақты сөз тіркестері сөйлемге қандай мән береді?

2.«Балам, білім ізде!» мәтінінде білімді адамды қалай сипаттағанын айтып беріңдер.

3.Көп нүктенің орнына керекті сөздерді қойыңдар.

-        , балам! - деп әже алғысын жаудырды.

- Кімнің баласы едің? — деді әжей.

- Бегім атамның баласымын, - деді Самат.

-        Ой, бәрекелді .........  ұқсауын өзінің! - деп іліп ала жөнелді.

Атасы туралы  естіген Самат шаттана түсті............... ,көзінен нұр төгілген ол шанасын әжейдің үйіне қарай зымырата жөнелді.

ІІ деңгей

1.   Алғыс сөзді не үшін айтады? Қандай алғыс сөздерді білесіңдер?

2.   Отбасыңда алғыс сөзді кім көп айтады?

3.   Сен алғыс алып көрдің бе?

І деңгей

1.Төмендегі ирек сызбаны пайдаланып, алғыс айтыңдар.

                                     ата-анама                             ата-әжеме

 

дүниеге әкелгені               жақсы тәрбие   ертегіңіз     көңіл бөлгеніңіз

үшін                                  бергені үшін       үшін            үшін

2.Досың сен жоқта анаңа көмектесті. Анаң қатты риза болды. Сен досыңа қандай алғыс айтар едің?

Сабақты бекіту. Сұрақ-жауап әдісі арқылы

Үйге тапсырма. 7-тапсырма. Әр топтан тақырыпқа келмейтін сөздерді алып тастап, дәптерлеріңе жазып алыңдар.

1. Ата, әже, аға, қарындас, әке, ұстаз, сіңлі.

2.      Аман бол, өркенің өссін, жоқ бол, айналайын, құлыным.

3. Алғыс айту, ақыл айту, рахметін білдіру, жаман сөз айту, жылы сөз айту.

Бағалау

          І-тоқсан. 16-сабақ

Күні:_________

Сыныбы: 9

Пәні: қазақ тілі

ІІ модуль. Өмірлік өнеге

ТҰРАҚТЫ ТІРКЕСТЕР. ОЛАРДЫҢ СӨЙЛЕМ ІШІНДЕГІ ЭКСПРЕССИВТІ МӘНІ. КЕЙІНДІ ЫҚПАЛДЫ ҚАЙТАЛАУ.

Тақырыбы: Батаменен ел көгерер

Мақсаты:

1) білімділік: оқушыларды жаңа тақырыппен таныстыра отырып, ауызекі сөйлеуге үйрету.

2) дамытушылық: ой-өрістерін, сөздік  қорын  дамыту.

3) тәрбиелік: оқушыларды татулыққа, достыққа, жан-жақтылыққа тәрбиелейді.

Түрі: жаңа сабақ

Әдістері: түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап

Пәнаралық байланыс: орыс тілі, қазақ әдебиеті

Сабақтың барысы

Ұйымдастыру кезеңі

1.Оқушылармен амандасу

2.Оқушыларды түгендеу

3.Сынып тазалығына көңіл бөлу

4.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

Жаңа сабақ. Оқулықпен жұмыс

1-тапсырма.      «Бата» сөзінің анықтамасын жазып алып, бірнеше сұрақ құраңдар.

Ақ бата — қасиетті тұмар

Сөз — бүкіл адамзат тарихындағы құдіретті күш. Қазақ халқы осы құдіретті ежелден-ақ білді. Сондықтан озінің әрбір іс, әр қимылын бүкіл ниет, тілегін жиынтықтап алып, ақ тілек, ақ батамен бастап отырған. «Бабадан асқан әз болмас, батадан асқан сөз болмас», «Жауынменен жер көгерер, батаменен ел көгерер» деп тіке байлам жасаған.

Ақ бата - әрқайсымыз үшін де теңдесі жоқ асыл сөз. Бата - бастағалы тұрған істің қасиетті тұмары.

Бата берудің өзіндік орны, жолы, жөні болады. Батаны топ ішіндегі жасы үлкен адам беруге тиіс. Болмаса көптің рұқсатымен жастау болса да, жұрттың ойынан шығатын адам беруіе болады.

Батаның мақсаты:

1.      Ел-жұрттың бір-біріне деген сүйіспеншілігін айту.

2. Достықка, береке-бірлікке, ынтымаққа шақыру.

3. Жақсы іске бас болу.

4.      Үлкен-кішінің жолын ашу.

5.      Алдағы өмірге мақсаттар белгілеу.  (С.Дәуіт)

2-тапсырма.     Әңгімені түсініп оқыңдар.

Бата алған Әміржан

Аулада екі бала доп ойнап жүр. Күннің ыстығына да қарайтын емес, кезектесіп қақпаға тұрады. Бір кезде қақпада тұрған Әміржан жүгіре жөнелді. Айдар болса ақ-таң.

Әміржан, сен қайда кеттің?

-Қазір, — деді Әміржан.

Әміржан жүгірген бойы барып, бір қарт кісінің қолынан ауыр сөмкесін алды. Екеуі бірдеңе деп сөйлесіп барады.

Батаменен ел кегерер 1-   тапсырма.    «Бата» сөзінің аныдтамасын жазып алып, бірнеше сұрақ құран, дар. Ад бата — қасиетті тұмар Сөз — бүшл адамзат тарихындағы құдіретті күш. Б^азад халқы осы дудхрета әжелден-ад бшдь Сондыдтан озінің әрбір хс, әр димылын букш ниет, тінегш жиынтыдтап алып, ад тілек, ак бата- мен бастап отырған. «Бабадан асқан әз болмас, батадан асқан сөз болмас», «Жауынменен жер кегерер, батаменен ел кегерер» деп тіке байлам жасаған. Ак бата - әрдайсымыз үшін де тендес! жоқ асыл сөз. Бата - бастағалы тұрған !стің қасиетт! тұмары. Бата берудің өзіндік орны, жолы, жеш болады. Батаны топ ішшдегі жасы үлкен адам беруге тінс. Болмаса көптің руксатымен жастау болса да, жұрттың ойынан шығатын адам берүше болады. Батаның мақсаты: 6.      Ел-жұрттың бір-біріне деген сүшспеннйлтн айту. 7. Достықка, береке-бірлшке, ынтымакда шақыру. 8. Жақсы хеке бас болу. 9. Үлкен-шппнің жолын ашу. 10.   Алдағы өмірге мадсаттар белгшеу.  (С.Дәүш) 2-   тапсырма.    Әңгімені түсініп оқыддар. Бата алған Әййржан Аұлада екі бала доп ойнап жүр. Күннің ыстығына да қарайтын емес, кезектөсіп кадпаға тұрады. Бір кезде қақпада тұрған Әміржан жүйре жөнелді. Айдар болса ац-тан,. -Вміржан, сен дайда кеттің? -Қазір, — дед! Әміржан. өміржан жүйрген бойы барып, бір қарт КісіШЦ қолынан ауыр семкөсіп алды. Екеуі б!рдеңе деп сейлөсіп барады.

Айдар «Ауылдан келген туыс апасы шығар, себебі, Әміржанның өз әжесі үйінде ғой» деп ойлады. Бір кезде Әміржан жүгіріп келді де, қақпаға тұра қалды.

Әміржан, сендердің үйлеріңе келді ме?

Айдар, ол үлкен кісі ғой, сөмкесі ауыр екен, көмектестім, одан менің ештеңем де кеткен жоқ, керісінше, ол кісі маған «Өркенің өссін, үлкен азамат бол» деп батасын берді.

3-тапсырма. Мәтін бойынша түсініктеріңді тексеріңдер

Сөйлемдер	Дұрыс	Бұрыс
Бір кезде қақпада тұрған Әміржан жүгіре жөнелді.
Бір қарт кісінің қолынан ауыр сөмкесін алмады.
Айдар, ол үлкен кісі ғой, сөмкесі ауыр екен, көмектестім.
Ол кісі маған «Өркенің өссін, үлкен азамат бол» деп батасын берді.
Ол кісі маған батасын бермеді.

4-тапсырма. Дастарқанда берілетін батаны жаттап алыңдар.

Асың, асың, асыңа,

Бақыт қонсын басыңа!

Таң мезгілі болғанда,

Бөденедей жорғалап,

Қырғауылдай қорғалап,

Қызыр келсін қасыңа!

Денсаулығың зор болсын,

Дастарқаның мол болсын!

Қайда барсаң алдыңда,

Жарқыраған жол болсын!

Әумин!

5-тапсырма. Батада қандай тілектер айтылғанын сөзбен жеткізіңдер. Сұрақтарға жауап беріңдер.

                                                  бақыт қонсын

                                                  қызыр келсін

 Дастарқан батасында                       денсаулығың зор

                                                  дастарқаның мол болсын  

                                                  жарқыраған жол

Сұрақтар:

1.      Отбасыларыңда дастарқан батасы беріле ме?

2.      Берілсе, оны кім береді?

3.Бата кезінде қандай қимыл жасалады?

Сабақты бекіту. Сұрақ-жауап әдісі арқылы:

            Сұрақтар:

1      Әңгімені түсініп, мәнерлеп оқыңдар.

1.   Батыр Бауыржан бабасы мен әжесін, әке-шешесін қалай еске алады?

4.      Имаш ата немересіне қандай тілек айтады? Батаны қайталап оқыңдар.

5.      Бауыржан Момышұлының ерлігі жайлы не білесіңдер?

6.      Әңгімеде қазақтың қандай салт-дәстүрлері туралы айтылған?

Үйге тапсырма. 6-тапсырма. Мәтінді түсініп оқып келу.

Ұшқан ұя

Менің бабам Имаш мың да тоғыз жүз он бірінші жылы тоқсан екі жасында дүние салған. Орта бойлы, орақ мұрын, от жанарлы сол шымыр шалдың төртінші перзенті - менің әкем Момыналы екен. Оны жұрт Момыш деп кеткен.

Әжемнің аты Қызтумас еді. Қартайғанда «Сары кемпір» атанған. Жарықтық аса ажарлы, ақ дидарлы кісі екен. Әжем өзінің ұлдарына оңшең аққұба аруларды айттыруға ынтық болған.

Баласына қанша қатал болса да, әжем менің әкемді жақсы көріп, мақтан тұтып:

-        Бұл қара баланың түрі маған тартпаса да, ақылдылығы тарт ты, соған да құдайға шүкір, - деп отырар еді.

Әкем айтыс қуып, әндетіп, жүре-жүре отыз үш жасында Әбдірахманның Рәзия атты қызына үйленіпті. Ол менің шешем еді. Ол кісі мен үш жасқа толар-толмаста қайтыс болған. Анамның қандай кісі болғанын тек әжем мен әкемнің әңгімелерінен ғана білемін...

Рәзияның тұңғышы - Үбіш, онан кейінгілер Убиан, Сәлима, Әлима — кілең қыз бала болады.

Момыш әкемнің айтуынша, мен мың да тоғыз жүз оныншы жылдың қысында, ескіше декабрьдің жиырма төртінде туыппын. Әкем ол күні Әулиеата шаһарында екен. Мен туған соң, Имаш ба­бам жан-жаққа кісі шаптырып, әкеме де хабаршы жіберіпті...

Әулиеатадан әкем қайтып келгенде ағайын-жекжат құтты бол­сын айтуға жиналып қалған екен.

-О, Момыш, балаңның бауы берік болсын!

-        Ақментей бабасындай батыр болсын! – десіпті.

Сөйтіп, шілдехана тойға ұласыпты. Той соңында Имаш атам алақан жайып, ел қарияларынан бата сұраған екен.

-        Төл немерең, бел немерең ғой. Бата жөні де өзіңдікі, - десіпті ақсақалдар. Сонда Имаш бабам былай деген екен:

-        Алатаудың қыраны мол еді - Қырағы болсын құлыным.

Қойнауы сұра мол еді - Бұл ары болсын құлыным.

Ата тілегі оң еді - Құмары болсын құлыным.

Бұл жер батырлар тері еді - Сыңары болсын құлыным.           (Б.Момышұлы)

Бағалау

          І-тоқсан. 17-сабақ

Күні:_________

Сыныбы: 9

Пәні: қазақ тілі

ІІ модуль. Өмірлік өнеге

ТҰРАҚТЫ ТІРКЕСТЕР. ОЛАРДЫҢ СӨЙЛЕМ ІШІНДЕГІ ЭКСПРЕССИВТІ МӘНІ. КЕЙІНДІ ЫҚПАЛДЫ ҚАЙТАЛАУ.

Тақырыбы: Ата-анаң бақытты болсын десең...

Мақсаты:

1) білімділік: оқушыларды жаңа тақырыппен таныстыра отырып, ауызекі сөйлеуге үйрету.

2) дамытушылық: ой-өрістерін, сөздік  қорын  дамыту.

3) тәрбиелік: оқушыларды татулыққа, достыққа, жан-жақтылыққа тәрбиелейді.

Түрі: жаңа сабақ

Әдістері: түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап

Пәнаралық байланыс: орыс тілі, қазақ әдебиеті

Сабақтың барысы

Ұйымдастыру кезеңі

1.Оқушылармен амандасу

2.Оқушыларды түгендеу

3.Сынып тазалығына көңіл бөлу

4.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

Жаңа сабақ. Оқулықпен жұмыс

1-тапсырма. Мақалды оқып, мағынасына назар аударыңдар

2-тапсырма. Мәтінді түсініп оқыңдар

Ата-ананды сыйласац...

Ата-анаңды сүйгендігіңнің бірінші белгісі - өзіңді сақтап, аман-есен, сау жүргенің.

Балам, анада бүтін жан болмайды. Оның жарты жаны әрқашан баласымен бірге. Сен жолға шықсаң, жолыңа қарап, сен келгенше мазасы кетіп, қолы іске бармай дегбірсізденеді. Балам, анаңды сыйласаң, ең оңай ережені есіңде ұстағын:

Ауырмауға тырыс, ауру туғызатын барлық жағдайдан қашық бол, суықтан сақтан, сапасыз тамақтан сақтан, көзсіз ерліктен сақтан, жалған намыстан сақтан, сатып кетер достан сақтан, жаман әдеттен: ішімдіктен, темекі тартудан — бәрінен сақтан. Олардан басқа мың жақсылық бар, сол жақсылықтардың жанынан табылып жүрсең, аман-сау боласың. Ата-анаға баласынан басқа бақыттың құны - көк тиын. Соны жадыңда ұста.

Әке-шешеңді үлде мен бүлдеге орамай-ақ қой, оларды уайымға салмай, қайда жүрсең де хабарласып, өзіңнің амандығыңды білдіріп қойсаң, олар үшін содан артық қуаныш болмайды. Балам, аман бол, ауырма, рухани сау бол.                                                      (Г.Сайынқызы)

Сөздік

бүтін жан - неразрозненный, сильный

дегбірсіздену - беспокоиться

көзсіз ерлік - безрассудная храбрость

жалған намыс - ложное самолюбие

ішімдік - спиртные напитки

үлде мен бүлдеге орау - здесь: роқители не жқұт богатых даров

4-тапсырма. Өлеңді түсініп оқыңдар, қандай ақыл айтылғанын түсіндіріңдер.

Қатты тәртіп көрсе бала күнінде,

Өнерімен қуантады түбінде.

Бала нені білсе жастан, ұядан

Өле-өлгенше соны таныр қиядан.

Өнер-білім берем десең басынан,

Бер оқуға балаларды жасынан,

Ата-анадан өсіп ұрпақ тараған,

Жақсы-жаман болса бала - солардан.      (Ж.Баласағұн)

6-тапсырма.      Үш деңгейлі тапсырманы орындаңдар.

III деңгей

1.    Мына сызба бойынша бата туралы әңгімелеңдер.

 

2«Ұшқан ұя» әңгімесінде құтты болсын айтуға келген қонақтар қандай тілек айтты?

«Бата алған Әміржан» әңгімесіндей Әміржанның орнында болсаң, не етер едің?

I деңгей

1.    Мына кестені «Ата-анаңды сыйласаң» мәтіні бойынша толтырыңдар.

Мына нәрселерден сақтан	Мына нәрселерге жақын бол
2. Мақал-мәтелді аяқтаңдар.
1. Әдепті бала - арлы бала, ..	(бала - жапырақ)
2. Жақсыдан үйрен, ...	(ақыл басқа бітеді)
3. Ұлдың ұяты әкеге, ...	(ұшқан ұяда соны іледі)
4. Балапан ұяда не көрсе, ...	(қыздың ұяты шешеге)
5. Қына тасқа бітеді, ...	(жаманнан жирен)
6. Ата - бәйтерек, ...	(әдепсіз бала - сорлы бала)
3. Көп нүктенің орнына қажетті сөздікерді қойып, батаның қандай түрі екенін ажыратыңдар.
... ассын,
... тассын,

Жақының ... болсын,

Дұшпаның ... болсын.

... келсін қасыңа,

... жаусын басыңа.

Ғұмырың ... болсын,

Үйің ... болсын.

Шаңырағыңа ... құйылсын,

Дастарқаныңа ... жиылсын.

Әумин!

Қажетті сөздер: жұрт, шаттық, мәнді, жоқ, көп, ақылың, жақсы, ықыласың, нұр, қазанды.

I деңгей

1. Мына сөздерді пайдаланып, дастарқан батасын құрастырып көріңдер.

Дастарқандарыңа береке

Отбасыңа мереке -------- берсін

Астарыңа адалдық

Бастарыңа амандық

Дастарқаның тоқ

Уайым-қайғың жоқ болсын

Қайда барсаң алдыңда

Жарқыраған жол ....

Сабақты бекіту. Сұрақ-жауап әдісі арқылы:

- Ата-анаңды сүйгендігіңнің бірінші белгісі не?

- Анада неге бүтін жан болмайды?

- Қандай нәрселерден сақтану керек?

- Қай уақытта аман-сау боласың?

- Ата-ана үшін басты бақыт пен басты қуаныш не?

- Рухани саулық дегенді қалай түсінесің?

Үйге тапсырма. Сұрақтар бойынша «Мен ата-анамды бақытты етемін» шағын шығарма жазыңдар.

1.      Ата-анаң қандай нәрселерден қашық бол деп ақыл айтады?

2.      Бір жерде жүрсең, ата-анаңа жиі хабарласасың ба?

3.      Сен қандай баласың?

4.      Сенің ата-анаң үшін бақыт пен қуаныш не деп ойлайсың?

5.      Ата-анаңды бақытқа бөлеп, қатты қуантқан көзің болды ма?

Бағалау

          І-тоқсан. 18-сабақ

Күні:_________

Сыныбы: 9

Пәні: қазақ тілі

ІІ модуль. Өмірлік өнеге

ТҰРАҚТЫ ТІРКЕСТЕР. ОЛАРДЫҢ СӨЙЛЕМ ІШІНДЕГІ ЭКСПРЕССИВТІ МӘНІ. КЕЙІНДІ ЫҚПАЛДЫ ҚАЙТАЛАУ.

Тақырыбы: Мазмұндама

Мақсаты:

1) білімділік: оқушылардың алған білімдерін тексеру, қорыту.

2) дамытушылық: ой-өрістерін, сөздік  қорын  дамыту.

3) тәрбиелік: оқушыларды татулыққа, достыққа, жан-жақтылыққа тәрбиелейді.

Түрі: жаңа сабақ

Әдістері: түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап

Пәнаралық байланыс: орыс тілі, қазақ әдебиеті

Сабақтың барысы

Ұйымдастыру кезеңі

1.Оқушылармен амандасу

2.Оқушыларды түгендеу

3.Сынып тазалығына көңіл бөлу

4.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

Жаңа сабақ. Мәтінмен жұмыс

Әкені бақытқа бөлеген бала

Ауыл жайлауға көшті. Шідерті өзенінің бойын жағалай киіз үйлер тігілді. Тай-құнан мінген балалар шапқыласып, қуанып жүр.

-        Жүр, бірге ойнаймыз, - деп шақырғанымен, Әлкей балаларға қосыла қоймайды. Басқалар сияқты ойынға көп елікпейді. Оның қолынан кітап түспейді. Үйінде бес-алты кітабы бар. Соны қайта-қайта ақтарады. Тіпті бәрін жаттап та алған. Әлкей - зерек бала. Ертегіні жақсы көреді, ұйып тыңдайды.

Әлкейге әкей төрт-бес жасында-ақ әріптерді үйретін, ежіктеп оқыта бастаған еді. Содан бері өз бетімен кітап оқитын болды.

Бір күні ауыл балалары жидек теруге шықты. Таңертең топ­тана шоғырланып, өзенге беттеді. Әлкейді де ертіп алды. Өзеннің арғы жағына өткенде, Әлкей кейіндеп қалды.

Жалғыз өзі су жиегінде отыр. Көйлегінің етегіне тыққан кітабын қолына алды. Оңаша отырып, түске дейін батырлық дастанын жаттаумен болды. Балалар қайтқанша жырдың біразын жаттап үлгерді.

Ертеңінде балалар тағы да жидекке кетті. Түстен кейін бәрі көңілді оралды. Кешегідей су жағасында отырып қалған Әлкей жидектен құралақан еді. Бірақ оның өз қуанышы өзінде. Өйткені ол кешегі дастанды түгел жаттап алған еді.

Кешке жақын үй сыртында үлкен кісілер жиналып қалды. Әкесі Әлкейді шақырып алып:

—     Кәне, балам, батырлар жырын айтып берші, - деді.

Әлкей кешеден бері жаттаған жырын әндете, термелеп айта бастады. Үлкендер сүйсініп тыңдады. Оны бәрі мақтап жатыр.

Әлкей зеректігімен ауыл ақсақалдарының ықыласына бөленді. Әкесі болса баласының үлкендерден алғыс алғанына қатты қуанып, өзін баласымен бақытты сезінді.   (А.Жақсыбаевтан)

           Жоспар:

1.   Жайлауға көшкен ауыл.

2.   Зерек бала – Әлкей.

3.   Жидек теруге шыққан балалар.

4.   Әлкейдің қылығы.

5.   Әке бақыты

Үйге тапсырма. Қайталап келу

          І-тоқсан. 19-сабақ

Күні:_________

Сыныбы: 9

Пәні: қазақ тілі

ІІ модуль. Өмірлік өнеге

ТҰРАҚТЫ ТІРКЕСТЕР. ОЛАРДЫҢ СӨЙЛЕМ ІШІНДЕГІ ЭКСПРЕССИВТІ МӘНІ. КЕЙІНДІ ЫҚПАЛДЫ ҚАЙТАЛАУ.

Тақырыбы: Тіл дамыту

Мақсаты:

1) білімділік: оқушыларды жаңа тақырыппен таныстырып, ауызекі сөйлеуге үйрету.

2) дамытушылық: ой-өрістерін, сөздік  қорын  дамыту.

3) тәрбиелік: оқушыларды татулыққа, достыққа, жан-жақтылыққа тәрбиелейді.

Түрі: жаңа сабақ

Әдістері: түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап

Пәнаралық байланыс: орыс тілі, қазақ әдебиеті

                                  Сабақтың барысы:                    Ұйымдастыру кезеңі

1.Оқушылармен амандасу

2.Оқушыларды түгендеу

3.Сынып тазалығына көңіл бөлу

4.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

Жаңа сабақ. 1-тапсырма. Өлеңді жаттап алыңдар.

Арманың едім аңсаған,

Әкелем бақыт мен саған.

Ұрпағың болып жалғастым,

Қуаншы, әке, сен соған.

Теңіздей шалқып жүремін,

Сүйенер сенсің - тірегім.

Барсам да қайда, жан әке,

Өзіңмен бірге жүрегім!  (X.Талғаров)

2-тапсырма. Өлеңді пайдалана отырып, диалогті толықтырыңдар.

-        Әкеңе қалай бақыт әкелесің?

- ... болумен, ... оқушы болумен бақыт әкелемін.

-        Әке не үшін қуану керек?

- ... жалғасып келе жатқаны үшін.

-Сенің тірегің кім?

-        Менің тірегім - ... .

-        Қайда жүрсең де әкеңді ойлайсың ба?

-Иә, менің ... әкеммен бірге.

3-тапсырма.«Әке балаға сыншы» әңгімесін түсініп оқыңдар.

Наушабай дейтін кісі жол жүріп келе жатып, Абайдың үйіне түсіпті. Жайғасып отырған соң ол: Абайжан, өзіңе асыл сөз, алғыр ой тауып айтқан кісі болды ма? — деп сұрапты.

Абай сәл ойланып отырыпты да:-Менің Әбдірахман деген балам бар еді. Оны тоғыз жасын­да Семейдегі орыс мектебіне оқуға бердім. Сұрастырып байқасам, оқуы жақсы көрінеді. Баламның қарымын сынап білейін деп ойладым да, бір күні жай әңгімелесіп отырып:-Қалқам Әбіш, осы әлемдегі жаратылыста ақ зат асыл ма, дара зат асыл ма? - деп сұраған едім. Ол іркілместен:-Ақ зат асыл ғой, - деді. Мен: -Қара зат асыл емес пе? Бірінішден, адам баласы дүниедегі барлық жаратылысты көзбен көреді емес пе? - дедім. - Бірақ көздің ағы көрмейді, ортасындағы кішкене қарашығы ғана көреді. Қараның асылдығына осы дәлел. Екіншіден, қағаз ақ, одан адам білім ала алмайды, үстіне жазған қара сиядан өнер-білім алады. Үшіншіден, жас шақта адамның сақал-шашы қара болады. Осыған байланысты жас күнде адамда ақыл, білім, қайрат деп болады. Қартайғанда шаш, сақал ағарады. Ал адамда қайрат та азаяды. Сондықтан қараны асыл ма деп ойлаймын, - дедім.Сонда Әбіш:-Оның бәрін қалай білдіңіз? - деді.-Ақылмен білдім, - дедім мен.-Олай болса, ақыл мида болмай ма, ал ми ақ зат емес пе! Екіншіден, ақыл - нұр, жарық зат. Ол да аққа ұқсамай ма? – деді.Мен баламның тауып айтқан сөзіне риза болып, маңдайынан иіскедім.

(Ел аузынан)

4-тапсырма. Сұрақтарға жазбаша жауап беріңдер.

1. Абайдың үйіне кім келді?

2. Ол кісі Абайға қандай сауал қойды?

3. Абай ол кісіге қандай әңгіме айтты?

4.  Әбіш туралы өзің қандай пікір айтасың? Әбіштің жауабы дұрыс деп ойлайсың ба?

5. Абай баласына не мақсатпен сұрақ қойды?

6. Әкеңмен жеке әңгімелесіп көрдің бе?

7. Әкеңнің қандай тәрбиелік мәні бар нақыл сөзін білесің?

5-тапсырма.  Кейінді ықпалды еске түсіре отырып, сөйлемдердегі сөздерді дұрыс оқып шығыңдар.

Оны тоғыз жасында Семейдегі орыс мектебіне оқуға бердім.Ортасындағы кішкене қарашығы ғана көреді. Қараның асылдық|ы]на осы дәлел. Жас шақ[ы]нда сақал-шашы қара бола­ды.

Үйге тапсырма. 6-тапсырма. Жағдаяттық сұрақтарға жауап беріңдер.

I.      Әкең саған «Дүниеде ақ зат асыл ма, қара зат асыл ма?» десе, қалай жауап берер едің?

II. Бүгін әкеңнің туған күні. Тілек айту кезеңі саған да келіп жетті. Қандай тілек айтасың? Мына сұрақтар бойынша тілегіңді айт. Жақша ішіндегі сөздерді пайдалан.

1. Әкең қандай адам? (Әке - асқар тау, өмірлік ұстаз).

2.   Әкеңнен нені үйрендің? Сол арқылы рахмет айт (Өтірік сөйлемеуді, ешкімді алдамауды, адал еңбек етуді, достармен адал қарым-қатынаста болуды).

3. Әкеңе қандай өмір тілейсің? (ұзақ, бақытты, сұлу, аталық, бабалық).

Бағалау

            І-тоқсан. 20-сабақ

Күні:_________

Сыныбы: 9

Пәні: қазақ тілі

ІІ модуль. Өмірлік өнеге

ТҰРАҚТЫ ТІРКЕСТЕР. ОЛАРДЫҢ СӨЙЛЕМ ІШІНДЕГІ ЭКСПРЕССИВТІ МӘНІ. КЕЙІНДІ ЫҚПАЛДЫ ҚАЙТАЛАУ.

Тақырыбы: Менің отбасымнан алған тәрбием

Мақсаты:

1) білімділік: оқушыларды жаңа тақырыппен таныстырып, ауызекі сөйлеуге үйрету.

2) дамытушылық: ой-өрістерін, сөздік  қорын  дамыту.

3) тәрбиелік: оқушыларды татулыққа, достыққа, жан-жақтылыққа тәрбиелейді.

Түрі: жаңа сабақ

Әдістері: түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап

Пәнаралық байланыс: орыс тілі, қазақ әдебиеті

                                  Сабақтың барысы:                    Ұйымдастыру кезеңі

1.Оқушылармен амандасу

2.Оқушыларды түгендеу

3.Сынып тазалығына көңіл бөлу

4.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

Жаңа сабақ. 1-тапсырма.    Мына нақыл сөзден өзіңе ғибрат ал!

Мен үш қасиетімді мақтан тұтамын. Олар: жалған айтпадым, жақсылықты сатпадым, һәм ешкімнен ештеңені қызғанбадым. (Ақан сері)

2-тапсырма.    Төмендегі жақсы қасиеттердің қайсысы өзіңнің, досыңның бойынан табылатынын анықта!

Өтірік айтпау, жақсылықты сатпау, уәдеде тұру, қарапайымдылық, инабаттылық, сыйластық, ата-ананың айтқанын уақытында орындау, сыпайылық, сабырлылық, ештеңені қызғанбау, анаға ауыр сөз айтпау, әкенің тілін алу, ата-анаға қарсы шықпау, біреудің ала жібін аттамау.

3-тапсырма. Мақалды аяқтаңдар.

1.      Бала жетіге келгенше ...              (қызға қырық үйден тыйым)

2.      Ұлға отыз үйден тыю, ...             (батыр қол бастар)

3.      Астың дәмін тұз келтірер, ... (адамның баласы бол)

4.Атаңның баласы болма, ...             (ауылдың сәнін қыз келтірер)

5.Білекті бірді жығар, ...                    (шеше көрген тон пішер)

6. Шешен сөз бастар, ...                       (жерден таяқ жейді)

7.      Әке көрген оқ жонар, ...              (білімді мыңды жығар)

4-тапсырма.  Мәтінді түсініп оқып, мәтіндегі ою аттарын жазып алыңдар. Олардан сөйлемдер құраңдар.

Менің отбасымда қолөнермен айналысқанды жақсы көретін, қолөнерді өміріне айналдырған жандар бар. Олар - әжем және әкем.

Әжем 70 жаста болса да, ине мен жібін қолынан тастаған емес. Ол ою-өрнектердің түрлерін, әсіресе, қошқармүйіз, түйетабан, өркеш оюларын әдемі етіп жасайды. Біздің үйдің төсеніш, көрпелері әжемнің қолымен жасалған. Мен үй шаруасынан қолым босағанда, әжемнің қасына келіп, жасаған оюларына қызыға қарап отырамын. Бір күні әжем:

-   Балам, сен бос отырғанша, мына оюларды матаға бормен сыза бер, - деп бір үлгісін көрсетті.

Мен оны үйреніп алып, әжемнің қасынан шықпайтын болдым. Әжем жоқта қалтаның ішінен ұсақ маталарды тауып алып, өзім алғаш үйренген оюларды, одан соң басқа ою түрлерін жасайтын болдым. Сөйтіп, менің қолөнердегі алғаш ұстазым әжем болды.

Ал әкем болса әжемнің жасаған оюларын түрлі әшекей заттардың бетіне түсіріп, бұйымдар жасайды. Бірде әкем әжеме шынжырмен жалғасып жататын бірнеше жүзігі бар білезік жасап берді. Анама қошқармүйіз оюы түскен қазақы сырға сыйлады.

Әкеме мұндай бұйымдарға жер-жерден тапсырыс береді. Бүгін әкем қапсырма, алқа, шашбауға тапсырыс алды. Шеберханасына келсем, әкем ол бұйымдарды жасауға кірісіп те кеткен екен.

Бабадан қалған қолөнер мұрасын сақтап, дамытып жатқан өзімнің отбасымды мақтан тұтамын. Менің болашақта әжемнен үйренген ісімді, әкемнен керген өнерді жалғастырып, дизайн мамандығын таңдаймын деген арманым бар.

Сөздік

қолым бос - свободен

шынжыр - цепь

шеберхана - мастерская

болашақ - будущее

Сабақты бекіту. Мына сұрақтарға және жағдаяттың сұрақтарға жауап беріңдер.

1. Сенің отбасында қандай өнер түрі дамыған?

2.     Әңгімеде аталған әшекей бұйымдарды бұрын естідің бе?

3.Әжең және әкең бос уақыттарында қандай іспен айналысатынын білесің бе?

4.     Сенің отбасыңдағы қалыптасқан өнердің болашақ мамандық таңдауыңа әсері бар ма?

5.Әжеңнің немесе әкеңнің ісін әрі қарай дамытар ма едің?

6.  «Әке көрген оқ жонар, ана көрген тон пішер» мақалының әңгімеге қандай қатысы бар деп ойлайсың?

Үйге тапсырма. Сөздіктегі жаңа сөздермен сөйлемдер құрап келу.

Бағалау.

            І-тоқсан. 21-сабақ

Күні:_________

Сыныбы: 9

Пәні: қазақ тілі

ІІ модуль. Өмірлік өнеге

ТҰРАҚТЫ ТІРКЕСТЕР. ОЛАРДЫҢ СӨЙЛЕМ ІШІНДЕГІ ЭКСПРЕССИВТІ МӘНІ. КЕЙІНДІ ЫҚПАЛДЫ ҚАЙТАЛАУ.

Тақырыбы: Бала тарбиесіне байыпты қарайық

Мақсаты:

1) білімділік: оқушыларды жаңа тақырыппен таныстырып, ауызекі сөйлеуге үйрету.

2) дамытушылық: ой-өрістерін, сөздік  қорын  дамыту.

3) тәрбиелік: оқушыларды татулыққа, достыққа, жан-жақтылыққа тәрбиелейді.

Түрі: жаңа сабақ

Әдістері: түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап

Пәнаралық байланыс: орыс тілі, қазақ әдебиеті

                                  Сабақтың барысы:                    Ұйымдастыру кезеңі

1.Оқушылармен амандасу

2.Оқушыларды түгендеу

3.Сынып тазалығына көңіл бөлу

4.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

Жаңа сабақ. 1-тапсырма. Мәтіннің мазмұнын түсініп оқып, қарамен жазылған сөзге көңіл бөліңдер.

Баланың бас ұстазы — ата-ана

«Балапан қыран болу үшін оны самғатып ұшыратын ата не­месе әке де қыран болуы керек» деп отбасылық тәрбиеге ерекше тоқталған. Әр отбасында ата-ананың орны бөлек. Бала әкеден ақыл, анадан мейірім алады. Әке отбасының асыраушысы, қамқоршысы,тірегі деп білсек, ана - ошағының ұйытқысы, жылуы, шуағы. Жақсы ана отбасына береке әкеліп, бақытқа бөлейді. «Бала - адамның бауыр еті» деген сөз бар. Сондықтан қай ата-ана болмасын, баласының білімді, парасатты, мәдениетп, тәртіпті, әдепті болуын қалайды. «Бала - өмірдің жалғасы, көз қуанышы, шаңырақ иесі» деп ұрпақ тәрбиесіне көп көңіл бөлген. Жанған отын сөндірмей түтінін түтететін артына ұрпақ қалдыруды көздеген.                                                               (А.Теміралиева)

2-тапсырма. Диалогті толықтырып, өзара сөйлесіңдер.

- Әр отбасында неге, ата-ананың орны бөлек?

- Бала әкеден, анадан қандай нәрселер алады?

-  «Бала - адамның бауыр еті» дегенді қалай түсінеміз?

- Ата-ана баласының қандай болғанын қалайды?

- Неге әке мен ана артына ұрпақ қалдыруды көздеген?

- Ұрпақ деген кімдер?

3-тапсырма. Берілген сөздерден сөйлемдер құраңдар.

1. Бала, алады, әкеден, мейірім, анадан, ақыл.

2.Асыраушысы, отбасының, әке, қамқоршысы, тірегі.

3.     Ана, ошағының, бөлейді, жылуы, шуағы, жақсы, ұйытқысы, әкеліп, ана, береке, отбасына, бақытқа.

4.  Қай, білімді, ата-ана, парасатты, болмасын, мәдениетті, баласының, қалайды, тәртіпті, болуын, әдепті.

4-тапсырма. Тірек сызбаны пайдаланып, мәтін құраңдар.

 

4-тапсырма.           «Баланың ойлап тапқан тәсілі» мәтінін оқып, ондағы негізгі ойды өз сөздерімен айту.

Мен үйде жалғыз баламын. Ата-анам - жұмысбасты адамдар. Жұмыс деп жүріп маған үнемі көңіл бөлуге, менімен әңгімелесуге де уақыттары жоқ. Үнемі жалғызсырап жүремш. Сұраған ақшамды береді, барам деген жеріме жібереді. Маған байлықтың, ақшаның еш керегі жоқ. Маған тек қана ата-анамның аялы алақаны, мені еркелетіп бауырына басқаны керек. Ал менің ата-анам маған еш алаңдамайды. Бірде мынадай жағдай болды. Мен досымның үйіне барып, түнгі сағат 11-ге дейін отырып қалдым. Үйге келсем, ата-анам алаңдап отыр екен. Мен ата-анамның өзіме назар аударғанына іштей қуанып, осы жағдайды тағы қайталадым. Сондағы ойым - ата-анамның көңілін өзіме осы тәсілмен аудару, бірақ бұл жолы ата-анам маған дауыс көтеріп айқайлады.

5-тапсырма. Мәтін бойынша диалог құраңдар.

6-тапсырма. Сөйлемдерге қажетті сөздерді қойып жазыңдар.

1)      Менің ата-анам ... адамдар.

2)Мен ата-анамның жанында, кейде ата-әжемнің жанында ....

3)Мені анам еркелетін ... басады.

4) Біздің үйде ... тәртібі мен ... мейірім шуағы бар.

Үйге тапсырма. 7-тапсырма.    Мына мақалдың мәтінге қандай қатысы бар екенін айтыңдар.

Бағалау

            І-тоқсан. 22-сабақ

Күні:_________

Сыныбы: 9

Пәні: қазақ тілі

ІІ модуль. Өмірлік өнеге

ТҰРАҚТЫ ТІРКЕСТЕР. ОЛАРДЫҢ СӨЙЛЕМ ІШІНДЕГІ ЭКСПРЕССИВТІ МӘНІ. КЕЙІНДІ ЫҚПАЛДЫ ҚАЙТАЛАУ.

Тақырыбы: Нәтиже сабақ

Мақсаты:

1) білімділік: оқушылардың алған білімдерін тексеру, қорыту.

2) дамытушылық: ой-өрістерін, сөздік  қорын  дамыту.

3) тәрбиелік: оқушыларды татулыққа, достыққа, жан-жақтылыққа тәрбиелейді.

Түрі: қорыту сабағы

Әдістері: түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап

Пәнаралық байланыс: орыс тілі, қазақ әдебиеті

                                  Сабақтың барысы:                    Ұйымдастыру кезеңі

1.Оқушылармен амандасу

2.Оқушыларды түгендеу

3.Сынып тазалығына көңіл бөлу

4.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

I.    Тест сұрақтарына жауап беріңдер.

1.  Көп нүктенің орнына керекті сөзді қойыңдар. «Баланы бұзуға, түзеуге себеп болатын бір шарт - жас күнде көрген, ...» .

A)Өнеге             б) тәрбие    в)үлгі               д) ақыл

2.   «Артына сөз қалдырды» деген тұрақты сөз тіркесінің мағынасы.

A)    сөз сөйледі      б) айқайлады               в)өнегелі сөз, өлең қалдырды       д) кітабын беріп кетті

3.   «Ой, бәрекелді! Атасының аузынан түсе қалғандай ұқсауын өзінің! - деп іліп ала жөнелді». Сөйлемдегі тұрақты сөз тіркесінің мағынасы қандай?

A)    атасының сөзін сөйлеген     б) атасын ренжіткен        в)  тәрбие алған     д) айнымай ұқсаған

4. Көп нүктенің орнына қажетті сөзді қойыңдар. «Жауынменен жер көгерер, ... ел көгерер».

A)Сөзбен         б)батаменен     в)ерлермен        д) алғыспен

5.   Қай кезде берілетін батада айтылады?

Асың, асың, асыңа,

Бақыт қонсын басыңа!

A)    жас шаңырақ      б) дастарқан        в)дүниеге сәби келгенде          д) ер-азаматқа

6.   Әлкейдің әкесі неге қуанды?

A)    алғыс алғанына б) сөз тапқанға      в)  айтқанын істегенге        д) кітап оқығанына

7.  «Баламның қарымын сынап білейгн деп ойладым да, бір кні жай әңгімелесіп отырып...» Мысалдағы «қарымын сынау» тұрақты тіркесінің мағынасын табыңдар.

A)ойлау қабілетін тексеру б) сөзін сынау

B)    күш-қуатын, ақылын байқау д) өз көзімен көру

8«Әй, шырағым балам, әуелі ар жағыңда әкең тұр... Сәлем бер» Қарамен жазылған сөзде қандай ықпал бар?    А) ілгерінді ықпал           б) тоғыспалы ықпал

            В)үндестік ықпал                  д) кейінді ықпал

8.   «Еңбек етсең ерінбей...» . Мақалдың жалғасын табыңдар.

A)    тояды қарның тіленбей Б) татқаның тәтті болар

B)    ұйқың тыныш болар Д) асың сіңімді болады

9.  Ұрпақ деген кім?

A)    әке,   ана      б) ата, әже            в)бала             д) туыстар

10. Бақылау сұрақтары мен тапсырмаларды орындаңдар.

1.   «Балам, білім ізде!» мәтіні бойынша білімнің қандай пайдасы барын айтыңдар.

2.«Сен ғылымға...» деген Ш.Құдайбердіұлының өлеңін жат­тап алыңдар.

3.     Кейінді ықпал кезінде сөзде қандай өзгерістер болады?

4.«Атыңа ауыр жүк артпа,

Анаңа ауыр сөз айтпа» деген мақалдың мағынасын ашып беріңдер.

5.     Адамға жақсы сөз бен жаман сөз қалай әсер етеді?

6.     «Бақытты отбасы» деген шағын шығарма жазыңдар. Өзіңнің отбасың туралы мысалдар келтіріңдер.

Үйге тапсырма. Қайталау.

Бағалау

І-тоқсан. 23-сабақ

Күні:_________

Сыныбы: 9

Пәні: қазақ тілі

ІІІ модуль. ҚАЗАҚ ОТБАСЫНДА ТҰРУ

ЭТНОЛИНГВИСТИКАЛЫҚ АТАУЛАР. КӨМЕКШІ ЕСІМДЕР

Тақырыбы: Үлкенді сыйлау — ұлылық

Мақсаты:

1) білімділік: оқушыларды жаңа тақырыппен таныстырып, ауызекі сөйлеуге үйрету.

2) дамытушылық: ой-өрістерін, сөздік  қорын  дамыту.

3) тәрбиелік: оқушыларды татулыққа, достыққа, жан-жақтылыққа тәрбиелейді.

Түрі: қорыту сабағы

Әдістері: түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап

Пәнаралық байланыс: орыс тілі, қазақ әдебиеті

                                  Сабақтың барысы:                    Ұйымдастыру кезеңі

1.Оқушылармен амандасу

2.Оқушыларды түгендеу

3.Сынып тазалығына көңіл бөлу

4.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

Жаңа сабақ. 1-тапсырма. Өлеңді түсініп оқыңдар.

Ата айтады

Ауыл басы ақсақал

Теріс билік айтпаған.

Болса да ауыр іссапар,

Қорқып жолдан қайтпаған.

Ата-анасын жылатып,

Ұлы тастап кетпеген.

Аға жолын көлденең

Іні кесіп етпеген.

Аға адамдар алдында

Жастар ойнап, күлмеген.

Үлкендердің үстіне

Баса-көктеп кірмеген.

Кіші ұмтылып үлкенге

Айбат шегу болмаған.

Ағайынды екі адам

Екі жерге қонбаған.

Әке тұрып, ұл сөйлеу Қазақта әсте болмаған.

Әке тұрып, ұл сөйлеу

Қазақта әсте болмаған.

Шеше тұрып, қыз сөйлеу

Көкейге еш қонбаған.               

            (К.Құмарұлы)

2-тапсырма. Жоғарыдағы өлең бойынша сұрақтарға жауап беріңдер.

1.                   Халқымызда қандай жақсы салт-дәстүрлер болған?

2.                   Үлгілі ұл бала мен қыз бала қандай болады?

3.     Өлеңде айтылған әдет-ғұрыптар қазіргі отбасында сақталған ба?

4.                     Өлеңде қазақтың туыстық қарым-қатынасы қалай дәріптелген?

5.                   Өлеңде қандай мақал бар?

3-тапсырма. Берілген ережелерді оқып, есте сақтаңдар.  Есте сақта!

Көмекші есімдер — негізгі сөздермен тіркесіп, олардың кеңістікке (мекенге), уақытқа (мезгілге) қатысын толықтырып, нақтылап тұратын сөздер. Оған алд, арт, аст, қас, маң, жан, іш, сырт, бас, бет, шет, бой сияқты толық лексикалық мағынасы жоқ, сөздер жатады. Көмекші есімдер мекенді, заттың жақын- алыстығы (ауылдың шеті, жаны, төңірегі, маңы); қыры (көпірдің асты, үсті, бойы); аралығы (екі үйдің ортасы, екі көшенің арасы) тұрғысынан саралап атайды. Кейбір көмекші есімдер қыс, жаз, түн тәрізді сөздермен тіркесіп келіп, оларды мезгілдік жағынан нақтылап, дәлдеп тұрады (қыстың басы, түннің ортасы). Көмекші есімдер өзі тіркескен негізгі сөздермен көбіне изафеттік байланыста қолданылады. Мысалы: өзеннің бойы, ауылдың сырты, қаланың маңы, құдықтың түбі, жолдың үсті, айдың ортасы, жылдың басы, аптаның аяғы, т.б. Көмекші есімдер сөйлемнің дербес мүшесі болып жұмсалмайды. Негізгі сөздермен тіркесіп барып, сөйлемнің бір мүшесі болады: Мысалы, Ауылдың жаны - терең сай (Абай). Мұндағы ауылдың жаны — бастауыш.

Көмекші есімдер негізгі сөздермен тіркесіп келіп, олардың кеңістікке (мекенге), уақытқа (мезгілге) қатысын толықтырып, нақтылап тұрады. Мысалы: алд, арт, аст, қас, маң, жан, іш, сырт, бас, бет, шет, тұс, бой.

3-тапсырма. Өлеңдегі айтылған ойлар мен мақал-мәтелдерді сәйкестендіріңдер. Өлең жолдарындағы көмекші есімдерді табыңдар.

Ауыл басы ақсақал

Теріс билік айтпаған.

Аға адамдар алдында

Жастар ойнап, күлмеген.

Ата-анасын жылатып,

Ұлы тастап кетпеген.

Әке тұрып, ұл сөйлеу

Қазақта әсте болмаған.

Ағасы бардың жағасы бар,

інісі бардың тынысы бар.

Атаңа не қылсаң, алдыңа сол келер.

Ата тұрып ұл сөйлегеннен без.

Ақылды қария - ағын дария

5-тапсырма. Әңгімені рөлдерге бөліп оқыңдар./Үлкенді сыйлау — ұлылық/

Бір күні Қабылбай қарт шаршап-шалдығып келе жатқанда, анадайдан жалғыз үйді көзі шалып қалады. Шөлін қандырғысы келіп, үйге бас сұғады. Киіз үйдің іші мұнтаздай таза, тиянақты жиналған. Әрбір заты қазақы ою-өрнекпен жасалған. Бұл не де бол­са қазақ отбасының үш, қыз баласы қылықты, ұл баласы ұлықты болды-ау шамасы деген ой келді қартқа.

Сондай ойда тұрғанда, сырттан «Бұл кім екен?» деген қыздың дауысы естіледі. Қабылбай қарт:

-    Аманбысың, балам!-Аманбыз, сіз кімсіз? Біздің үйде қайдан жүрсіз?-Балам, шөлдеп су ішейін деп келгенмін.

-    Біздің үйде су таратып жатыр ма екен?-Бұл жауапты естіген қарт үндемей шығып жүре берді. Әлгінде ойлаған ойының қате екенін түсініп, басын шайқап келеді. Сөйтіп ой үстінде келе жатып, екінші бір үйге кез болады. Бұл үйге тіпті тоқтағысы келмей кетіп бара жатса, есік алдында тұрған бала:-Ата, тоқтаңызшы, мына бір ожау суды ішіп жіберіңіз, жақсы болып қаласыз, - деп қарттың қасына жүгіріп келді.-Менің су ішкім келгенін сен қайдан білдің?-Түріңіз шаршағанға ұқсайды, содан білдім.

-   Өзіңнің атаң, әкең бар ма?-Иә, әкем бар, қой бағуға кеткен.-Рақмет, балам, өркенің өссін! Үлкенді сыйлай біледі екенсің.-Иә, ата, әкем маған үнемі үлкенді сыйлау - ұлылық, үлкенді сыйласаң, алғысқа бөленерсің деп ұғындырып отырады.

Қабылбай қарт үйдің ішіне кірмесе де, сыртынан-ақ бұл қазақ отбасындағы балалар үлкенді сыйлау, кішіге ізет көрсету дәстүрінде тәрбиеленгенін ұқты. Іштей қатты риза болды.

Сабақты бекіту. Сұрақ-жауап әдісі арқылы

Үйге тапсырма. 6-тапсырма. Үзіндіден көмекші сөздерді тауып, қандай жалғау жалғанғанын анықтап, көшіріп жазыңдар.

Киіз үйдің мұнтаздай таза, тиянақты жиналған. Бұл үйге тіпті тоқтағысы келмей кетіп бара жатса, есік алдында тұрған бала:

-                  Ата, тоқтақызшы, мына бір ожау суды ішіп жіберіңіз, жақсы болып қаласыз, - деп қарттың қасына жүгіріп келді.

Қабылбай қарт үйдің ішіне кірмесе де, сыртынан-ақ бұл қазақ отбасындағы балалар үлкенді сыйлау, кішіге ізет көрсету дәстүрінде тәрбиеленгенін ұқты.

Бағалау

І-тоқсан. 24-сабақ

Күні:_________

Сыныбы: 9

Пәні: қазақ тілі

ІІІ модуль. ҚАЗАҚ ОТБАСЫНДА ТҰРУ

ЭТНОЛИНГВИСТИКАЛЫҚ АТАУЛАР. КӨМЕКШІ ЕСІМДЕР

Тақырыбы: Қазақ отбасындағы бірінші талап

Мақсаты:

1) білімділік: оқушыларды этнолингвистикалық атау, көмекші есімдермен таныстырып, ауызекі сөйлеуге үйрету.

2) дамытушылық: ой-өрістерін, сөздік  қорын  дамыту.

3) тәрбиелік: оқушыларды татулыққа, достыққа, жан-жақтылыққа тәрбиелейді.

Түрі: қорыту сабағы

Әдістері: түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап

Пәнаралық байланыс: орыс тілі, қазақ әдебиеті

Сабақтың барысы:                    Ұйымдастыру кезеңі

1.Оқушылармен амандасу

2.Оқушыларды түгендеу

3.Сынып тазалығына көңіл бөлу

4.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

Жаңа сабақ.1-тапсырма. Төмендегі қағидаларға назар аударып, өз отбасыңдағы талаптармен салыстырыңдар.

Біздің отбасында бірінші әке, содан кейін шеше, бұлар - отба­сы мектебінің ұстаздары десек болады. Әке мен шешенің баласына қоятын ең басты талап-тілегі - «әдепті бала» болып өсуі.

Сондықтан қазақ отбасы үнемі «Әдепті бол, тәрбиесіздік жасама, көргенсіз болма» деген сияқты сөздерді балаларының құлағына құйып өсірген.

Қазақ отбасында өз баласын мейірімділікке, имандылыққа баулыған. Үнемі отбасында осылай тәрбие көрген бала өздігінен тіл алғыш, адал, тиянақты, ұқыпты болып шыға келеді.

Тәрбие бастауы әдептілік деп білген ата-ана әуелі баласы­на өздерін сыйлап-құрметтеуді, өзгелерге, әсіресе үлкендерге, сыпайылық танытуды үйреткен. Сонымен қатар балаларының ер-азамат болып, халқына еңбек етулерін басты міндет етіп қойған. Отбасының беріктігін сақтап, мейірімділік танытатын - әйел.

2-тапсырма. Мәтінді пайдалана отырып, диалогтің сұрақтарына жа­уап беріңдер.

—     Отбасы мектебінің ұстаздары кімдер?

—     Қазақ отбасы балаларына қандай сөздерді айтып отырады?

—     Отбасынан тәрбие алған бала қандай болып шығады?

—     Ең басты міндет етіп нені қойған?

—     Отбасының берекесін сақтайтын кім?

3-тапсырма. Мына мақал-мәтелдердің екінші сыңарын сәйкестендіріп, мәтінге сәйкесін түсіндіріңдер.

1. Әдепті бала арлы бала ...	алдыңа сол келер.
2. Балаңды жұрт мақтаса ...	таз басындағысын ұмытпайды.
3. Бала жасындағысын ұмытпайды ...	әдепсіз бала сорлы бала.
4. Атаңа не көрсетсең ...	бәрінен де сол жақсы

4-тапсырма. Қазақ халқындағы тыйым сөздің анықтамасына назар аударыңдар.

Тыйым - халықтың тәлім-тәрбие, үлгі-өнеге, ақыл-кеңес берудегі тәрбие құралдарының бірі. Бұл балаларды жаман әдет, жат пирыл, ерсі димыл, әдепйз гстерден сақтандыруда мақызды қызмет атқарады. Тыйым – халықтық педагогиканың құрамдас бөлігі. Тыйым үлгілері мен сөздері ел ішінде өте көп.  (С.Кенжеахметұлы)

5-тапсырма. Үш деңгейлі тапсырманы орындаңдар.

IІІ деңгей. «Құлағына құйып отыру» деген тұрақты тіркесінің мағынасының дұрыс нұсқасын табыңдар.

Тұрақты сөз тіркесі	Мағынасы	Дұрыс
құлағына құйып	қатты айқайлап сөйледі
отыру	жақсылап айтып түсіндірді
	зейін салып тыңдады

қамқорлық	адамгершілік және адамгершілік ережелері
береке	ең жақын бауырлас адамдар
ағайын	ауызбірлік, ынтымақ
тәрбиесіздік	қамқор болушылық, қамын ойлаушылық
имандылық	тәрбие көрмегендік, әдепсіздік

2.Мына сөздердің сәйкес қатарын табыңдар.

II деңгей. 1-тапсырмадағы мәтінді пайдаланып, көп нүктенің орнына қажетті сөздерді қойып, көшіріп жазыңдар.

                   Отбасы мектебінің ұстаздары

 

                                                                                                                           болып өседі.

1.      Сұрақтарға жауап беріңдер. 1.Тыйым тәрбиенің қандай құралы?               2.Ол қандай қызмет атқарады?

І деңгей  1.Туыстық атауларға өздеріңше сипаттама беріңдер.

Әке, шеше, бала, ер-азамат, әйел, жамағат, отағасы.

Сабақты бекіту. Сұрақ-жауап әдісі арқылы

Үйге тапсырма. Мына тыйым сөздерді пайдаланып, диалог құрыңдар.

Өтірік, өсек айтпа; кірдің суын баспа; үйге жүгіріп кірме; ішімдікке әуес болма; сәбиді ұрма, теппе.

Бағалау

І-тоқсан. 25-сабақ

Күні:_________

Сыныбы: 9

Пәні: қазақ тілі

ІІІ модуль. ҚАЗАҚ ОТБАСЫНДА ТҰРУ

ЭТНОЛИНГВИСТИКАЛЫҚ АТАУЛАР. КӨМЕКШІ ЕСІМДЕР

Тақырыбы: Тіл дамыту

Мақсаты:

1)білімділік: оқушыларды тақырыпқа байланысты жаңа сөздермен таныстырып, ауызекі сөйлеуге үйрету.

2) дамытушылық: ой-өрістерін, сөздік  қорын  дамыту.

3) тәрбиелік: оқушыларды татулыққа, достыққа, жан-жақтылыққа тәрбиелейді.

Түрі: қорыту сабағы

Әдістері: түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап

Пәнаралық байланыс: орыс тілі, қазақ әдебиеті

Сабақтың барысы:                    Ұйымдастыру кезеңі

1.Оқушылармен амандасу

2.Оқушыларды түгендеу

3.Сынып тазалығына көңіл бөлу

4.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

Жаңа сабақ.1-тапсырма. Төмендегі мақал-мәтелдерге көңіл бөліңдер, мағынасын түсініп, көшіріп жазыңдар

і-тапсырма. Төмендегі мақал-мәтелдерге көңіл бөліңдер, мағынасын түсініп, көшіріп жазыңдар.

2-тапсырма.               Мына мәтінді түсініп оқыңдар, этнолингвистикалық атауларды теріп жазыңдар.

Өмір тәжірибесі мол халқымыз кейінгі ұрпаққа жеті атасын білуді міндеттеген және оны үйреткен, жаттатқан. Мұның әлеуметтік мәні зор болған. Оның себебі, біріншіден, әр адам жеті атаға дейін жақын туыс саналады. Екіншіден, қазақ халқы жеті атаға дейін қыз алыспаған. Бұрынғы адамдар танысқанда руын, тегін сұрауы осыдан шыққан. Сондықтан әр қазақ баласының өз ата-тегін білуі тектілік әрі ұлттық тәртіп пен жөн білудің бір саласы болып саналған. Жеті ата әкеден жоғары таратылады.

(«Қазақтың салт-дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары» кітабынан)

3-тапсырма. Өлеңді мәнерлеп оқыңдар. Жеті атаның қалай таратылғанын айтыңдар.

                                                                  Жеті ата

Сәби келсе өмірге,                             

Үлкен атаң тағы бар,

Жалғасты деп ұрпағым

Бабаң болар бесінші,

Қуанады әкелер,                                 

Алтыншысы - түп атаң,

Қуанады аталар.                                

Жетіншісі - тек атаң.

Жеті атаңды біліп ал:

Жеті атаңды білгенің -

Ұрпақ сенен басталар,                    

Нағыз қазақ болғаның.

Сен - әкеңнің жалғасы

Ұрпақ жалғау міндетін

Әкең - ұлы атаңның.                                                                     Мойыныңа інгенің.         

             (Ә.Біржанқызы )

4-тапсырма.           Ә.Біржанқызының өлеңін пайдалана отырып, өздеріңнің ататектеріңді айтып көріңдер.

Сен - ....      Әкең -...........    Атаң -.....    Үлкен атаң -.....  Бабаң - ....    Түп атаң - .....   Тек атаң - .....       

5-тапсырма....... Әңгімені рөлдерге бөліп оқыңдар. Әңгімеге ат қойыңдар.

Әкем маған ататепмнің аты-женш үйретүнп еді.

-Кімнің баласысың? — деп сұрайтын ол.

-Мен Момыштың ұлымын.-Момыш кімнің баласы?-Момыш - Имаштың баласы.

Осылайша жеті атаға дейін жетелеп отырып санатады. Ал келген қонақ ең алдымен атымды сұрайтын. Сонан соң менің жеті ата жөніндегі білімімді тексеретін.

Ел танудың басы ең алдымен осылай басталатынын ол кезде кім білген. («Ұшқан ұя» кітабынан)

6-тапсырма. Мәтінді түсініп оқып, төмендегі тірек сызба бойынша әңгімелеп, өз ұрпағына жеті атасын үйрету.

Атадан балаға жалғасып келе жатқан қазақтың тәрбиелік дәстүрі. Мұның қандастық жағынан алғанда үлгі боларлық маңызын халқымыз ерте түсініп, оны берік ұстанып келген. Біріншіден, жеті ата туысдандыд, ағайындыд бірлікта, ынтымақты ұстана оты­рып, бір ауыл, бір бауыр болып өмір сүрген. Екіншіден, жеті атаға дейінгі туыс-туғандардың тұрмыс-тіршілігі де, күнкөрісі де бірге болады. Қиындықта бір-біріне демеушң, қамқоршы, пана болады. Атадан тараған туыстар мен жас ұрпақтар бірін-бірі жақсы таниды. Ағалы-інілі, апалы-сіңлілі дегендей сыйластықта, бауырмалдыдта бірге еседі. Әкелер мен аналар перзенттерін ел, ру намысын қорғайтын ержүрек, қайырымды, ұйымшыл, бауырмал етіп тәрбиелейді. Жеті ата ұғымында бірлік, тәрбиеге аса мән беріледі.

Бұл дәстүр — текті, дені сау, таза ұрпақ өсуінің кепілі.

(«Қазақтың салт-дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары кітабынан )

Өз ұрпағына жеті атасын үйрету

Дәстүр		Біріншіден,		Екіншіден,		Үшіншіден,
*атадан		• туысқандық		• тұрмыс-тіршілік		• жақсы таниды
балаға		• ағайындық				• сыйластық
*тәрбиелік		*бірлік		• күнкөріс		• бауырмалдық
мәні		• ынтымақ

Қиындықта		Перзенттері
• демеуші		• ержүрек
• қамқоршы		• қайырымды
• пана		• ұйымшыл
		• бауырмал

Сабақты бекіту. Сұрақ-жауап әдісі арқылы

Үйге тапсырма.

Бағалау

І-тоқсан. 26-сабақ

Күні:_________

Сыныбы: 9

Пәні: қазақ тілі

ІІІ модуль. ҚАЗАҚ ОТБАСЫНДА ТҰРУ

ЭТНОЛИНГВИСТИКАЛЫҚ АТАУЛАР. КӨМЕКШІ ЕСІМДЕР

Тақырыбы: Енші үлесу

Мақсаты:

1)білімділік: оқушыларды тақырыпқа байланысты жаңа сөздермен таныстырып, ауызекі сөйлеуге үйрету.

2) дамытушылық: ой-өрістерін, сөздік  қорын  дамыту.

3) тәрбиелік: оқушыларды татулыққа, достыққа, жан-жақтылыққа тәрбиелейді.

Түрі: қорыту сабағы

Әдістері: түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап

Пәнаралық байланыс: орыс тілі, қазақ әдебиеті

Сабақтың барысы:                    Ұйымдастыру кезеңі

1.Оқушылармен амандасу

2.Оқушыларды түгендеу

3.Сынып тазалығына көңіл бөлу

4.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

Жаңа сабақ. 1-тапсырма. Әңгімені рөлдерге бөліп оқыңдар. Қазақ отбасындағы қандай дәстүр туралы айтылғанын әңгімелеңдер.                                 Енші үлесу

Біреудің екі баласы бар екен. Әкесі өлерінде балаларына айтыпты:

- Мен өлемін. Менен қалған мал-мүлікті қақ бөліп алыңдар. Әкесі өлген соң, қалған мирасты балалары бөліп алмақшы болады. Бірақ даусыз, талассыз үлесе алмайды. Екеуі дауласып, қоңсыларына жүгініпті. Қоңсылары айтады:

-        Әкелерің өсиетінде не деді?

- Әкеміз мал-мүлікті қақ бөліп алыңдар деп еді.

- Олай болса ер киімді қақ бөліп жыртарға керек, әр ыдысты қақ бөліп сындырарға керек. Әр малды сойып, қақ бөліп аларға керек, - деп, қоңсылары ақыл беріпті.

Солардың сөзіне еріп, айтқанын істеп, екеуі малсыз, мүліксіз қалыпты.

Кісі ақылын талғап ал, жағымдысын таңдап ал.    (А.Байтұрсынов)

Сөздік

қоңсы — сосед

өсиет — здесь: завещание

мирас - наследство

қақ бөлу - разделить поровну

жағымды – позитивный

2-тапсырма. Мына этнолингвистикалық сөздердің мәнін түсініп, жазып алыңдар. Сөйлемдер құраңдар.

 

3-тапсырма. Мәтінде қандай дәстүр туралы айтылғанын әңгімелеңдер.

Жерұшық

Жүгіріп ойнап жүрген бала құлап қалады. Әжей жүгіріп барып, жерден топырақ алып «ұшық, ұшық», «туф» деп басынан айналдырып лақтырып тастайды.

Бала: - Әже, бұл не, не істеп жатырсың?

Әжей: — Иә, балам. Жерден киелі не бар? Туған жердің топырағы да ем ғой. «Жерұшық» беру, «топырақпен ұшықтау» - туған жерді қадірлеу - халқымыздың дәстүрі ғой. Ауруды күн батар алдында «жер ұшық» беріп, яғни жерге екі-үш рет жығып ұшықтап, үйге әкеліп жылы жауып тастайды. Көз тигенде «сұқ-сұқ» деп, тіл тигенде «тіфә-тіфә» деп ұшықтайды.                             («Қазақтың салт-дәстүрлері және әдет-ғұрыптары» кітабынан )

4-тапсырма.          Адамның төрт анасын түсініп оқып, жоғарыдағы әңгімеге қандай қатысы бар екенін анықтаңдар.

                          Төрт ана:

Туған жер,                                                    Салт-дәстүр,

Туған тіл,                                                      Туған тарих.           (М.Шаханов )

Сабақты бекіту. Сұрақ-жауап әдісі арқылы

Үйге тапсырма. 5-тапсырма.    Орны ауыстырылып берілген сөздерден сөйлем құрап жазыңдар.

1.      Енші, мал-мүлкі, ұл баланың, деп аталады, қазақ, отбасында.

2.   Салынады, жасауға, бұйымдар, небір, жақсы.

3.      Жасауымен, қыз баланы, ата-ананың, ұзату, парызы.

4.   Жақсы дәстүрі - қазақ, беру, халқының, жерұшық.

Бағалау

І-тоқсан. 27-сабақ

Күні:_________

Сыныбы: 9

Пәні: қазақ тілі

ІІІ модуль. ҚАЗАҚ ОТБАСЫНДА ТҰРУ

ЭТНОЛИНГВИСТИКАЛЫҚ АТАУЛАР. КӨМЕКШІ ЕСІМДЕР

Тақырыбы: Киелі сандардың құпиясы

Мақсаты:

1)білімділік: оқушыларды тақырыпқа байланысты жаңа сөздермен таныстырып, ауызекі сөйлеуге үйрету.

2) дамытушылық: ой-өрістерін, сөздік  қорын  дамыту.

3) тәрбиелік: оқушыларды татулыққа, достыққа, жан-жақтылыққа тәрбиелейді.

Түрі: қорыту сабағы

Әдістері: түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап

Пәнаралық байланыс: орыс тілі, қазақ әдебиеті

Сабақтың барысы:                    Ұйымдастыру кезеңі

1.Оқушылармен амандасу

2.Оқушыларды түгендеу

3.Сынып тазалығына көңіл бөлу

4.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

Жаңа сабақ. 1-тапсырма. М.Мақатаевтың өлеңін оқып, не туралы айтылғанын түсініңдер.

                   Үш бақытым

Ең бірінші бақытым — халқым менің,

Соған берем ойымның алтын кенін.

Ол бар болса, мен бармын, қор болмаймын.

Қымбаттырақ алтыннан нарқым менің.

Ал екінші бақытым - Тілім менің,

Тас жүректі тіліммен тілімдедім.

Кей-кейде дүниеден түңілсем де,

Қасиетті тілімнен түңілмедім.

Бақытым бар үшінші - Отан деген,

Құдай деген кім десе, Отан дер ем!

...Оты сөнген жалғанда жан барсың ба?

Ойланбай-ақ кел-дағы от ал менен.

(М.Мақатаев)

2-тапсырма. Өлеңді пайдалана отырып, үш бақытты атап көріңдер.

    Үш бақыт:

Бірінші бақыт — .......

Екінші бақыт –

Үшінші бақыт –  ........

3-тапсырма. Өлеңді түсініп оқыңдар.

             Жеті жетім

Тыңдалмаған сөз - жетім,

Қиюсыз қалған бөз - жетім.

Иесіз қалған жер - жетім,

Басшысы жоқ ел - жетім.

Аққу-қазсыз көл - жетім,

Жерінен айырылған ер - жетім.

Замандасы қалмаса,

Бәрінен де сол - жетім.

-  Өмірде не жетім? — депті қарт.

- Ата-анасы жоқ бала жетім,- депті жігіт.

-  Дұрыс, балам, өмірде ата-анасы жоқ болса, бала - жетім, өмірде тоғыз жетім бар: халқына сенімсіз болса, хан - жетім, ханы ақылсыз болса, халқы - жетім, кеңесшісі ақылсыз болса, әкім - жетім, суы жоқ құдық жетім, ұлы жоқ әке - жетім, қызы жетесіз болса, ана - жетім, досы жоқ жігіт — жетім, шәкіртсіз ұстаз - жетім.

Өмірде жетім болсаң, есірме. Ақылды жетім кеңесуге құмар, ақылсыз жетім егесуге құмар. Егескен ел болмайды.                                                                                                   («Бабаңнан саған не қалған» кітабынан)

Сөздік

жетім - сирота         хан - правитель                кеңесші -  советник

4-тапсырма. Мына сызбалар бойынша сандардың құпиясын анықтап, адам өміріндегі маңыздылығы туралы диалог құрыңдар.

                                                ер жігіт      сұлу әйел    жүйрік ат         ілім-білім    құмай тазы

Сандар құпиясы

Қазақ халқында жеті саны қасиетті де қастерлі. Қазақтардың жеті саны туралы түсінік кең: жеті ата, жеті қарақшы, жеті күн, жеті қат жер, жеті жарғы, жеті нан (шелпек), жеті қазына.

Жеті ата

Жеті ата жөнінде қазақ халқы «Жеті атасын білген ұл жеті жұрттың қамын жер», «Жеті атасын білмеген – жетесіз» деп жастарға халықтық, отансүйгіштік тәрбие беруге тырысқан.

                                                                                           денсаулық

                                                 байлық                         ақ жаулық

                                                                                       он саулық

Сабақты бекіту. Сұрақ-жауап әдісі арқылы

Үйге тапсырма. Жаңа сөздрермен сөйлемдер құрап келу.

Бағалау

І-тоқсан. 28-сабақ

Күні:_________

Сыныбы: 9

Пәні: қазақ тілі

ІІІ модуль. ҚАЗАҚ ОТБАСЫНДА ТҰРУ

ЭТНОЛИНГВИСТИКАЛЫҚ АТАУЛАР. КӨМЕКШІ ЕСІМДЕР

Тақырыбы: Қазақ  — қонақжай халық

Мақсаты:

1)білімділік: оқушыларды тақырыпқа байланысты жаңа сөздермен таныстырып, ауызекі сөйлеуге үйрету.

2) дамытушылық: ой-өрістерін, сөздік  қорын  дамыту.

3) тәрбиелік: оқушыларды татулыққа, достыққа, жан-жақтылыққа тәрбиелейді.

Түрі: қорыту сабағы

Әдістері: түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап

Пәнаралық байланыс: орыс тілі, қазақ әдебиеті

Сабақтың барысы:                    Ұйымдастыру кезеңі

1.Оқушылармен амандасу

2.Оқушыларды түгендеу

3.Сынып тазалығына көңіл бөлу

4.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

Жаңа сабақ.1-тапсырма. Мәтінді түсініп оқыңдар. Қазақ — конақжай халық

Қазақ халқы танымаса да, «құдайы қонақпын» деген адамды қарсы алады. Жол жүріп келе жатқан адам кез келген ауылға, үйге келіп, қонақ бола береді. Қазақ халқында «қырықтың бірі Қыдыр» деген сөз бар. Бұл сөздің мағынасы: «Алланың жіберген сыйы қырық адаммен бірге келуі мүмкін». Сондықтан «қонақпен бірге құт, ырыс келеді, қонақты қусақ, құт, ырыс кейін қашып кетеді» деген түсінік бар.

Қазақ үшін қонақты қарсы алмау, күтпеу - ұят. Қонақты қарсы алуға, шығарып салуға ерекше мен береді. Қонақ келгенде үй иесі алдынан шығып қарсы алып, есікті өзі ашып, үйге кіргізіп, өзі қонақтардан кейін кіріп, есікті жабуы керек. Бұл - қонақпен келген «құт», «ырыс» бірге кірсін дегені.

Қонақ күту - қазақ халқының ең жауапты ісі. Оларды риза етуге тырысады. Ең алдымен, қонақтарға сусын (қымыз, шұбат) беріледі. Содан кейін шай ішіледі. Шайдан дейін қонақтардың көңілді отыруына үй иесі бар жағдайды жасайды. Ауылдағы әнші, күйшілерді шақырып, қонақтардың көңілін көтереді. Қонақты жақсы қарсы алған үйді «мырза үй», ал дұрыс қарсы алмаған үйді «сараң» дейді.

Осы дәстүр қазір де бар. Шетелден келген қонақтар «қазақ халқы - қонақжай халық» деп бекер айтпайды. (Ш.Бектұров)

1-тапсырма.          Мәтін бойынша жазбаша сұрақ дайындаңдар. Сыныптастарың сұрақтарға жауап берсін.

2-тапсырма.          Мына өлеңнен нақыл сөздерді оқып, жаттап алыңдар.

1.      Қонақ келсе есікке,

Жүгіріп шық кешікпе.

Қарсы алмасаң қонақты,

Кесір болар несіпке.

2.  Қай кезде болмасын дастарқанға ең алдымен, нан қоюды есіңнен шығарма.

3.      Қазақтың дәстүрінде терезе қағу жоқ,. (Б. Момышұлы)

3-тапсырма.          Мына мақал-мәтелдерді оқып, есте сақтаңдар. Мағынасын түсіндіріңдер.

1.      Қыз - қонақ.

2. Жаман үйді қонағы билейді.

3. Қонаққа бара білсең, шақыра да біл.

4. Қанаққа «кел» демек бар,  «Кет» демек жоқ.

5.Тойдың болғанынан боладысы қызық.

4-тапсырма.          Жақшаның ішіндегі сөздерді пайдалана отырып, сұрақтарға жауап беріңдер.

1.   Сен қонаққа жиі барасың ба? (мереке күндері, демалыс күндері, туған күнге, жылына, аптасына бір рет, екі рет ...)

2.Кімге қонаққа барасың? (достарыма, ағама, әжеме, сыныптастарыма)

3.Не сыйлайсың? (гүл, кітап, сағат, көйлек, орамал ...)

4.     Отбасың қонақты жиі шақыра ма? (мереке күндері, демалыс күндері, туған күнге, жылына, аптасына бір рет, екі рет ...)

5. Қонақтарды кім қарсы алады? (өзім, ағам, әкем, әжем ...)

6.Қандай сусындар бересің? (қымыз, шұбат, шырын)

7. Конақтарға қандай ыстық тамақ бересің? (ет, палау, манты, борщ, ...)

8. Үй иелері қандай болу керек? (қонақжай, көңілді, ашық  жарқын)

5-тапсырма. Мәтінді түсініп оқып, төмендегі сұрақтарға жауап беріңдер.

Сұрақтар:

1.   Қонақкәде дәстүрін бұрын естідің бе?

2.   Сен қонаққа барғанда, сенен үй иесі қонақкәде сұраса, қандай өнеріңді көрсетесің?

3.   Бұл дәстүрдің жастарға қандай әсері бар?

6-тапсырма.Әнді тыңдап, оқыңдар. Жаттап алып, барған жеріңде «қонақкәде» ретінде айтыңдар.   Туған күн кешінде

Тойыңа гүл алып,

Келдім мен қуанып,

Қарсы алдың күлімдеп көктемдей.

Жүзіңе нұр толып,

Кетіпсің құлпырып,

Бір бақыт сәулесін сепкендей.

        Қ а й ы р м а с ы:

Сен туған күн, мерекеміз,

Ән бастайық, кел екеуіміз.

Ұмытпа сен, құрбым,

Есте қалсын мәңгі бұл күн

Сабақты бекіту. Сұрақ-жауап әдісі арқылы                                                                                   М.Шаханов

Үйге тапсырма. Жаңа сөздрермен сөйлемдер құрап келу.

Бағалау

І-тоқсан. 29-сабақ

Күні:_________

Сыныбы: 9

Пәні: қазақ тілі

ІІІ модуль. ҚАЗАҚ ОТБАСЫНДА ТҰРУ

ЭТНОЛИНГВИСТИКАЛЫҚ АТАУЛАР. КӨМЕКШІ ЕСІМДЕР

Тақырыбы: Дастарқан - отбасының дарқандығы

Мақсаты:

1)білімділік: оқушыларды тақырыпқа байланысты жаңа сөздермен таныстырып, ауызекі сөйлеуге үйрету.

2) дамытушылық: ой-өрістерін, сөздік  қорын  дамыту.

3) тәрбиелік: оқушыларды татулыққа, достыққа, жан-жақтылыққа тәрбиелейді.

Түрі: қорыту сабағы

Әдістері: түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап

Пәнаралық байланыс: орыс тілі, қазақ әдебиеті

Сабақтың барысы:                    Ұйымдастыру кезеңі

1.Оқушылармен амандасу

2.Оқушыларды түгендеу

3.Сынып тазалығына көңіл бөлу

4.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

Жаңа сабақ.1-тапсырма.      Көп нүктенің орнына қажетті сөздерді қойып, көшіріп жазыңдар.

... - бие сүтінен ашытылып жасалады.

... - түйе сүтінен жасалатын дәмді, жұмсақ, майлы сусын.

... - малдың төлдегеннен кейінгі алғашқы сүті. Ол өте дәмді әрі қою болады.

... - майға қуырылған ұсақ, ет. Көбінесе, ірі қараның, қойдың майлы етіне өкпе-бауыр қосып қуырады.

... — дастарқанның басты асы. Бұл сөз қазақ тілінде бауырмал, үйірсек деген мағынаны береді. Ұнға сүт, май, жұмыртқа қосып иленеді де, майға қуырылады.

Қажетті сөздер: бауырсақ, қымыз, қуырдақ, уыз, шұбат.

2-тапсырма.     Мәтін бойынша диалог құрастырып, өзара сөйлесіңдер.

Дастарқан

Қазақ халқы асты өте жоғары бағалаған әрі қастерлей білген. Ел-жұрт жадында «ас - адамның арқауы» деген қағида қалыптасқан. Халық асты құрметтеу мен бағалаудың жолын да, жөн-жосығын да, оны дәмді етіп әзірлеудің де көзін, ретін таба білген. Қазақ ел мен елді татуластыруды да, үлкендерді құрметтеуді де, өздерінің мырзалық, өнегелі қасиеттерін білдіруді де кең дастарқан арқылы, яғни ас, қонақасы арқылы көрсеткен.

Жомарт әрі ашық қолды халқымыздың ізгі дәстүрінде үйге келген кісіге дәм татырмай жібермейтіні - өте жақсы ғұрып. Қазақ дәм татыруды достықтың, татулықтың, бірліктің сара жолы деп түсінген. Халық ұғымында аста кепиет, қасиет, құдірет, кие бар деп түсіндірілген. («Қазақтың салт-дәстүрлері жен әдет-ғұрыптары» кітабынан )

Сөздік

қағида - принцип

татуластыру - сплотить

мырзалық ^_ щедрость

бағалау - оценить

қастерлеу - почитать

жөн-жосық — порядок, правила, касающиеся обычаев, традиций

жомарт - щедрый

ас — адамның арқауы — еда придает силы человеку

кепиет - святость

Қасиет - природное свойство, особенность

құдірет - мощь

кие - святыня, святость

3-тапсырма. Тамаққа байланысты этнолингвистиқалық атауларды анықтамаларымен сәйкестендіріңдер.

Сыбаға	Жас босанған әйелге арналып сойылған малдың жас еті.
Қонақасы	Бұл - әр жыл сайын қайталанып отыратын қыстық азық-түліктің мол қоры. Оған түйе, жылқы, сиыр сияқты ірі мал сойылады.
Қалжа	Сыйлы қонақтарға, алыстан келген құрметі кісілерге сойылған малдың басы малға бата жасаған жасы үлкен кісінің алдына қойылады.
Бас тарту	Қадірменді, сыйлы адамға арнайы сақталған соғым еті.
Соғым	Қонаққа арнап әзірленген тағам, ас.

(«Қазақтың салт-дәстүрлері және әдет-ғұрыптары» кітабынан )

4-тапсырма.     Диалог бойынша сөйлесіңдер.

-Селеметсгз бе, маған сүт тағамдары керек еді.

-Сәлеметсіз бе, нақты қандай тағамдар керек?

- Сүт тағамдарынан: қаймақ, сүзбе, құрт.

-Мінеки, алыңыз.

-Рахмет, кешіріңіз, ет тағамдары қай жерде сатылады?

-Бізге қарама-қарсы дүкенде сатылады.

-Размет сізге.

-Үйіңзге қонақ шақырайын деп жатырсыз ба?

-        Иә, ауылдан үлкен кісілер келеді, сол кісілерге арнайы табақ тартайын деп едім.

-  Дұрыс екен, халқымыздың бұл дәстүрі - дарқандықтың белгісі.

- Сау болыңыз!

-Сау болыңыз!

5-тапсырма.     Мәтінді түсініп оқып, үш деңгейлі тапсырмаларды орындаңдар.

Қонақасының шығу тарихы туралы аңыз

Атамыз Қазақ өзінің Ақарыс (Ұлы жүз атасы), Жанарыс (Орта жүз атасы), Бекарыс (Кіші жүз атасы) атты үш ұлына енші беруге шақырыпты. Сол ұлы атамыз өзінің байлығын (малын, мүлкін) төрт бөлікке бөлген екен дейді. Оның үш бөлігін аталған үш баласына еншіге беріпті. Төртінші бөлік тағы да үшке бөліп, оны балаларына енші үстіне қосыпты. Сонан кейін алдында отырған үш ұлына мынадай өсиет қалдырыпты: «Балаларым, ата салты бойынша сендерге енші беріп отырмын. Естеріңде болсын, бұрынғы өткен ата-бабаларымыз ақ білектің күшімен, ақ найзаның ұшымен ұлан-байтақ жер қалдырды. Оны үшеуіңе тағы бөліп беремін. Оңтүстік-шығысты Ақарыс, сен иелен. Ол Ұлы жүз деп аталсын. Орталық және солтүстікті Жанарыс, сен иелен. Ол Орта жүз деп аталсын. Батыс жақты Бекарыс, сен басқар. Ол Кіші жүз деп аталсын. Ондағы ойым мынадай. Сендер енші алып бөлек үй болып шыққанмен, туыстық қатынастарың, ынтымақтарың мен дәм-тұздарың бөлінбесін. Сендердің ұрпақтарын, сапарға шыққанда жолға азық-түлік алып жүрмесіп. Әрбір қазақ баласы кез келген үйден ақысыз қонақасы ішетін болсын. Олар жолда шөлдеп, сусап, қарны ашып жүрмесін. Менің сендерге берген төртінші еншім сол. Сол еншімді менің келер ұрпақтарым ғасырдан ғасырға жеткізіп, менің осы өсиетімді бұлжытпай сақтасын!» - деп батасын берген екен.                                                             («Қазақтың салт-дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары» кітабынан)

Сөздік

енші — енші (часть имущества, которая выдается сыновьям при от­делении, доля в наследстве)

дәм-тұз - хлеб-соль

ақ білектің күшімен, ақ найзаның ұшымен - острием копья, силой рук (т.е. превосходством силы)

туыстық қатынас - родственные отношения

өсиет — наставление

ІІІ деңгей

1.  Мәтін бойынша сұрақтар құрыңдар.

2.   Мәтін ішінен көмекші есімдерді тауып, сөйлемдер құраңдар.

        ІІ деңгей

1.   Берілген сөз тіркестерін пайдаланып, шағын мәтін құрап жазыңдар.

Енші беру, ұлы атамыз, өсиет қалдыру, ақ білектің күшімен, ұлан-байтақ жер, қонақасы ішу, ақ найзаның ұшымен.

2. Мәтіннен төртінші енші туралы айтылған жерді тауып оқып, көшіріп жазыңдар.

I деңгей

1.  Мәтіндегі негізгі ойды өз сөздеріңмен жазыңдар.

2. Тағам, қонақасы, енші туралы мақал-мәтелдер тауып жазып, олардың мағынасын түсіндіріңдер.

Сабақты бекіту. Сұрақ-жауап әдісі арқылы                                                                                  

Үйге тапсырма. Жаңа сөздрермен сөйлемдер құрап келу.

Бағалау

І-тоқсан. 30-сабақ

Күні:_________

Сыныбы: 9

Пәні: қазақ тілі

ІІІ модуль. ҚАЗАҚ ОТБАСЫНДА ТҰРУ

ЭТНОЛИНГВИСТИКАЛЫҚ АТАУЛАР. КӨМЕКШІ ЕСІМДЕР

Тақырыбы: Нәтиже сабақ

Мақсаты:

1)білімділік: оқушыларды тақырыпқа байланысты жаңа сөздермен таныстырып, ауызекі сөйлеуге үйрету.

2) дамытушылық: ой-өрістерін, сөздік  қорын  дамыту.

3) тәрбиелік: оқушыларды татулыққа, достыққа, жан-жақтылыққа тәрбиелейді.

Түрі: қорыту сабағы

Әдістері: түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап

Пәнаралық байланыс: орыс тілі, қазақ әдебиеті

Сабақтың барысы:                    Ұйымдастыру кезеңі

1.Оқушылармен амандасу

2.Оқушыларды түгендеу

3.Сынып тазалығына көңіл бөлу

4.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

Жаңа сабақ. Тест сұрақтарына жауап беріңдер.

1.Әке тұрып, ұл сөйлеу

Өлеңнің екінші жолын жалғастырыңдар.

A)  қазақта әсте болмаған Б) көкейге қонбаған

B) ана тұрып қыз сөйлеу Д) отбасында болмаған

2. Көмекші есімдердің қатарын көрсетіңдер.

А) сол, мына, сонау

Б) алды, арты, сырты, үсті

В)  жүр, тұр, отыр

Д) және, немесе, әрі

3.   Ауыл басы ақсақал,

Теріс билік айтпаған. Үзіндіге қай мақал сәйкес келеді?

A)Үлкенді сыйлау - ұлылық.

Б) Ата көрген - оқ жонар.

B)    Ақылды қария - ағын дария.

Д) Атаның баласы болма, адамның баласы бол.

4. Сөйтт ой ... келе жатып, екінші бір үйге кез болды. Көп нүктенің орнына көмекші есімдерді қойыңдар.

A) үстінде

B)Б) астында

C)   ішінде

Д) сыртында

5.   Отбасының басты талабы қандай?

A)әдепті бала болып өсу Б) жақсы маман иесі болу

B)    ақшаны көп табу Д) арманына жету

6.   Сүт тағамдарын көрсетіңдер.

A)ет, қазы

Б) қаймақ, сүзбе, құрт

B)    нан, шелпек Д) қарта, жілік

7.   Жеті атасын білмеген - ...

A)  жұрт қамын жер Б) жетімдік

B) білімсіздік Д) жетесіз

A)    Бала ержетіп, жеке үй болып, бөлек шыққанда ата-анасы беретін мал-мүлік. Қандай этнолингвистикалық атау?      А) жасау Б) бас тарту   В)  қалжа Д) енші

8.   Төрт ананың бірі.

A)    салт-дәстүр Б) ана   В) бауырлар Д) әке

9. Қонаққа арнап әзірлейтін тағам, ас.

A)    соғым Б) сыбаға  В) қонақасы  Д) сірне

10. Бақылау сұрақтары мен тапсырмаларды орындаңдар.

1.      «Ата айтады» өлеңінің авторы кім?

2.     Көмекші есімдер дегеніміз не? Мысал келтіріңдер.

3.     Модульде кездескен этнолингвистикалық атауларды атаңдар.

4.     Атаулардың анықтамасын айтып беріңдер.

5.     Үш, бес санымен байланысты қандай ұғымдарды білесіңдер?

6.     М.Мақатаевтың «Үш бақытым» өлеңін жаттап алыңдар.

7.     «Қазақ – қонақжай халық» атты шағын әңгіме құраңдар.

денсаулың з»- ак жаұлық он саулық

денсаулың з»- ак жаұлық он саулық

Үйге тапсырма. Қайталау

Бағалау

І-тоқсан. 31-сабақ

Күні:_________

Сыныбы: 9

Пәні: қазақ тілі

IV МОДУЛЬ. Атаның сөзі - ақылдың көзі

Тақырыбы: Атаның сөзі — ақылдың көзі

Мақсаты:

1)білімділік: оқушыларды тақырыпқа байланысты жаңа сөздермен таныстырып, ауызекі сөйлеуге үйрету.

2) дамытушылық: ой-өрістерін, сөздік  қорын  дамыту.

3) тәрбиелік: оқушыларды татулыққа, достыққа, жан-жақтылыққа тәрбиелейді.

Түрі: қорыту сабағы

Әдістері: түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап

Пәнаралық байланыс: орыс тілі, қазақ әдебиеті

Сабақтың барысы:                    Ұйымдастыру кезеңі

1.Оқушылармен амандасу

2.Оқушыларды түгендеу

3.Сынып тазалығына көңіл бөлу

4.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

Жаңа сабақ. 1-тапсырма.              Өлеңді түсініп оқыңдар, қария сөзіне анықтама беріңдер.

Көп жасаған қария

Ақылы теңіз-дария.

Көп өнеге сөзі бар.

Сөзі - соқпақ, өзі - нар.

Ата салты ардақты,

Сол сөздерді ұқпасаң,

Тістерсің бір күн бармақты.

2-тапсырма.          Мына сөздерді пайдаланып, сөйлем құраңдар. Көмекші сөздерді қатыстырыңдар.

Үлгі. Көп. — Көп алдында дауыс көтерш сөйлеуші болма!

Қария, ақыл, өнеге, ата салты, бармақты тістеу.

3-тапсырма.          Әңгімені рөлдерге бөліп оқыңдар. Үш деңгейлі тапсырмаларды орындаңдар.

Жігіт пен қария

-Арман деген не? - депті жігіт.

-  Арман дегеніміз ақыл-ойдың шындығы. Құс ұшсам дейді, бала өссем дейді, қыз көрікті болсам дейді, жігіт бақытты болсам дейді, қарт жүзге жетсем дейді, ұстаз шәкіртіне үлгі болсам дейді. Арманына адаспаған жетеді, адасқан арманына жете алмайды. Ар манына ақылды жетеді, ақымақ, бұл өмірден түңіліп өтеді, - депті қарт.

-Елді кім, үйді кім бүлдіреді? - дейді қарт.

- Ата, елді өсекші бүлдіреді, үйді ақылсыз бала бүлдіреді, - депті жігіт.

-Әкім ақылсыз болса, ел тозады, өсек әкімді өсірмейді. Өсекті тыңдау әкімге жараспайды, өсиетті тыңдау тақтағы ханға жараспайды, - депті қарт.

- Ата, шындықты тіл бұзады, — депті жігіт.

-  Дұрыс, балам, шындықты тіл бұзса, өтірік көбейеді, не өсек көбейеді. Шындықты білу қиын, айтылған сөзге тоқтату қиын. Адал адам шындыққа ие болса, ақылы артады. Ақымақ адам шындықты білсе, өсек қылады. Өсек ерді бұзады. Өсекті көп айтқан шындықты білмейді, шындықты білген өсекшіге ере бермейді. Өмірде шындықты өсек бұзады, - депті қарт.                                                                            («Бабаңнан саған не қалған» деген кітаптан)

III деңгей

1.   Сызбаны пайдаланып, бірнеше сөйлем құраңдар.

кім?   ► нені? --------------- ► армандайды.                кімді       , өсірмейді?       елді        бүлдіреді?

ерді бұзады? шындыңты 2.   көп нүктенің орнына төмендегі. сөздерді дұрыс к,ойып, елендо кешь рш жазыңдар. ... даланың әжелп ... деген халк,ымыз. баскд ... бгздің де бар дәстүр менен .... қажетгт сөздер: салтымыз, дарқан, г^азак,, ұлттай. II  деңгей 1.   әцгсмет жазбаша мазмұндандар. 2.   мына сөздікердің антонимш тауып, нақыл сөздікер к;урап көріңдер. шындык, - бак,ытты - ак;ылды - қарт -

                                                                  ерді бұзады?                                                                     шындықты

2.Көп нүктенің орнына төмендегі сөздерді дұрыс қойып, өленді көшіріп жазыңдар.

... даланың ежелгі

... деген халқымыз.

Басқа ... біздің де

Бар дәстүр мен ....               Қажетті сөздер: салтымыз, дарқан, қазақ, ұлттай.

ІІ деңгей. Әңгімені жазбаша мазмұндандар.

Мына сөздердің антонимін тауып, нақыл сөздер құрап көріңдер.

шындық –                        бақытты –                ақылды –                     қарт –

І деңгей 1.«Атамның сөзі — отбасымның негізгі тәрбиесі» атты шығарма жазыңдар.

4-тапсырма. Мына нақыл сөзді түсініп оқыңдар. Батаның маңыздылығын естеріңе түсіріңдер.

 Атаңның ботасын алма, батасын ал. Бота өліп қалады, бата алсаң бағың жанады.            (Есен би)

5-тапсырма. Мәтінді оқып, мазмұнын ашатын бірнеше сұрақ құрастырыңдар.

Бейтаныстың әңгімесі

—   Мен әке-шешеден ерте айырылдым, — деп бастады бейтаныс танысым әңгімесін. - Әйткенмен өмірдің ешқандай кемшілігін, қиындығын көргенім жоқ. Жетімдіктің не екенін білмедім. Өзімнен көп үлкен әпкем бар еді. Бірден қолына алды. Жездем әке орнында жүрді. Тіпті өз әкемнен артық болған шығар. Әкем марқұм ешқашан менің оқуыма назар аударған емес-ті. Ал жездем алғашқы күннен-ақ қатаң тәртіпке баулыды. Сабақтан қалмауға, белгілі сағаттарда үй тапсырмасымен отыруға үйретті. Қажетті мөлшерде әдеби кітаптар оқуға тиісті болдым. Өзі білімнен кен де қалған жан оқу атаулыға қатты табынатын. Мені қайтсе де білімдар адам етіп шығарғысы келді. «Білімді болсаң, рухани бай боласың, бағың жанады» деп айтып отыратын.        (М.Мағауиннен)

Сабақты бекіту. Сұрақ-жауап әдісі арқылы                                                                                  

Үйге тапсырма. 6-тапсырма. Сөйлемдерді көшіріп жазып, қарамен жазылған сөздердегі ықпалды анықтау.

Әйткенмен өмірдің ешқандай кемшілігін, қиындығын көргенім жоқ. Тіпті өз әкемнен артық болған шығар. «Білімді болсаң, руха­ни бай боласың, бағың жанады» деп айтып отыратын.

Бағалау

І-тоқсан. 32-сабақ

Күні:_________

Сыныбы: 9

Пәні: қазақ тілі

IV МОДУЛЬ. Атаның сөзі - ақылдың көзі

Тақырыбы: Атадан өсиет

Мақсаты:

1)білімділік: оқушыларды тақырыпқа байланысты жаңа сөздермен таныстырып, ауызекі сөйлеуге үйрету.

2) дамытушылық: ой-өрістерін, сөздік  қорын  дамыту.

3) тәрбиелік: оқушыларды татулыққа, достыққа, жан-жақтылыққа тәрбиелейді.

Түрі: қорыту сабағы

Әдістері: түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап

Пәнаралық байланыс: орыс тілі, қазақ әдебиеті

Сабақтың барысы:                    Ұйымдастыру кезеңі

1.Оқушылармен амандасу

2.Оқушыларды түгендеу

3.Сынып тазалығына көңіл бөлу

4.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

Жаңа сабақ.1-тапсырма. Мәтінді түсініп оқып, төмендегі сұрақтарға жауап беріңдер.

Атымтайдың төрт ақылы

Атымтай жомарт өзі есепсіз бай болса да, күн сайын бір мезгіл үстіне ескі-құсқы киім киіп, отын кесіп, шөп тасып, жұмыс қылады екен. Бір күні өзінің баласы сұрапты дейді: «Әке, дәулетіңіз бар, ашқа тамақ, жалаңашқа киім, үйсізге үй бердіңіз. Сөйте тұрып, өз басыңызды кемшілікке салып, жарлы адамша отын кесіп, шөп тасығаныңыздың мәнісі не?» Атымтай жомарт баласына қарап отырып, былай деп жауап беріпті: «Төрт түрлі себеп бар. Әуелгісі - әдемі ат, асыл киім, асқан салтанатты медет етсең, көңілге жел кіргізеді. Сол жел менде болып, өзімнен төмен бейшарадан жиреніп, көз салмай, кемшілдерге жәрдем беруді ұмытармын деп қорқамын. Екіншісі - бар бола тұрып жұмыс қылсам, мұның кемшілік емес екенін біліп, кейінгілер ғибрат алсын деймін. Үшіншісі - күн сайын өез бетіммен тапқан бір-екі пұлға нан сатып алып жесем, бойыма сол тамақ болып тарайды. Еңбекпен табылғанның дәмінің тәттілігі, сіңімділігі болады екен. Төртіншісі - құдай тағаланың берген дәулетін өзімсініп, керекті орындарына жаратпай, көпсініп, өзім ғана ішіп-жесем, Алла тағалаға күнәлі болармын деп қорқамын».

(Ы. Алтынсарин)

Сөздік

ескі-құсқы - старье

кемшілік - недостатки

ұмыту - забыть

          Сұрақтар:

1.   Атымтай жомарт қандай адам болған?

2.   Оның есіміне «жомарт» сөзі неге тіркелді деп ойлайсыңдар?

3.   Атымтай жомарттың бай бола тұрып, еңбек етуден жалықпайтыны неліктен?

4.   Әкесі баласына нені ғибрат етеді?

5.   Мына мақал-мәтелдер бойынша мәтіннің мазмұнын айтып көріңдер.

1)   Еңбекпен тапқан нан тәтті.

2)   Біреуге жақсылық етсең, ол жақсылығыңды міндет етпе.

6.   Мына тұрақты тіркесті қатыстырып сөйлем құрандар. Көңілге жел кіру - мастану, қандайсу.

2-тапсырма. Өлеңді түсініп оқыңдар, қандай ақыл айтқанын өз сөздеріңмен жазып алыңдар.

Балаларыма өсиет:

Қылмаңыздар кепиет.

Бірлігіңнен айырылма,

Бірлікте бар қасиет.

Татулық болар береке,

Қылмасын жұрт келеке.

Араз болсаң алты ауыз,

Еліңнен кетер берекет.

Бар арманым айтайын –

Батырларша жорықта

Өлмедім оқтан қайтейін!...

                                   (Ақтамберді жырау)

                                   Сөздік

келеке - насмешка

береке – достаток

алты ауыз – недружный

4-тапсырма. Әңгімені рөлдерге бөліп оқыңдар.

Кейіпкерлер:

Данагүл

Қарт - Төле би

Жолаушылар

Қыз-келіншектер

Өркенің өссін!

Аттары болдырып, шөлдеп келе жатқан жолаушылардың алдынан бір топ қыз-келіншек көрінді. Ол топтың ішінде Данагүл деген кедейдің қызы да бар еді.

- Әй, апалар, тоқтаңыздар, аттарыңыздың басын тартыңыздар. Жоғары жақтан бір топ атты кісілер келе жатыр, алдынан кесе-көлденең өтпейік, үлкендердің алдын кесіп өту дұрыс болмайды. Олар - ел қорғайтын ерлер. «Ер сыйлаған есікте қалмас» де­ген. Шарапат жақсылығы тиер, үлкен кісілердің батасын алып, алғысына бөленейік. Сәлем бере      йік, - деді Данагүл.

Қызыл-жасыл киінген қыздар жол кеспей, кідіріп тұрып қалды. Топ алдындағы Төле би мұны алыстан көріп, байқап келе жатыр. Қасындағы жолдасының біріне:

-   Анау алдымызды кеспей, кейіндеп қалған балаларды шақырып келші, - дейді.

Жақындай бергенде Данагүл атынан түсіп, жаяулап:

-     Апалар, бәріңіз аттан түсіңіздер. Жаяу барып сәлем берейік. Үлкен кісілерге атпен жетіп барып, сәлем бергеніміз - ұят. Бұл - қадірлі кісілер. Жолымыз болады екен, - дейді.

Жаяу жүріп келіп, бәрі басын иіп сәлем берді. Төле би:

-Балалар, өркендерің өссін, бақытты болыңдар! - деді қуанып. - Қарақтарым, бізді алыстан көріп тосып тұрдыңдар. Әлдеқашан өтіп кететін уакыттарың болып еді. Не себепті тостыңдар?

Қыздар жауап таба алмай, Данагүлге қарады. Ол:

-     Аталар, біз сіздерді алыстан көріп, аталарымыз бен ағаларымыз шығар. Әкемізден үлкен, қызырлы адамы бар шығар деп, алдарыңыздан өтпей, үлкен кісіге алдынан шығып сәлем беріп, ба­тасын алайық деп тосып тұрдық, - деді.- Қарағым, балам, атың кім? - деді Төле би.

-     Атым - Данагүл, ата.

- Жақсы, шырақтарым, өркендерің өссін, Құдай тілеулеріңді берсін! Жарайды енді, аттарыңа мініңдер, - деп Төле би батасын беріп, жүріп кетт.                                                                                             (С.Дәуітов)

5-тапсырма. Мына әтнолингвистикалық атауды түсіпіп оқып, жазып алыңдар. Әңгімеге қандай қатысы бар екенін әңгімелеңдер.

Алыс жолдан келген жолаушы немесе сол елдін, адамы ауыл ақсақалдарына немесе белгілі адамдарға әдейі іздеп келіп сәлем беру - қалыптасқан ұлттық дәстүр. 

ІІІ деңгей

1. Сұрақтарға жауап беріңдер.

1.   Жолаушылардың алдынан кімдер кез болды?

2.   Үлкендердің алдын неге кесіп өтуге болмайды?

3.   Данагүл қандай әдептілік танытты?

4.   Төле би қыздарға қандай бата берді?

1.   Әңгімеден көмекші сөздерді теріп жазыңдар.

II деңгей

1. Данагүлге мінездеме беріңдер.

2. Мына нақыл сөздердің мағынасын осы әңгіме арқылы ашып беріңдер.

«Әдептілік, ар-ұят - адамдықтың белгісі».

... шіренбей, сіреспей, кәдімгі қарапайым жұртқа ұқсап жүр- гін. Өзіңе қарсы кездескен жасы үлкен адамға сәлем беріп өткін. Үлкенді ұлық та сыйлауға тиіс.                      (Б.Момышұлы)

I деңгей

1. Данагүлдің сөздерінен әдептілік ережелерін құрастырып жазың­дар.

2. Сен тұратын ауылға жазушы келді. Әкең сені сәлем беруге ертіп барды. Жазушыға қандай сұрақтар қояр едің? Осы жағдайды суреттеп, диалог құраңдар.

Сабақты бекіту. Сұрақ-жауап әдісі арқылы                                                                                  

Үйге тапсырма. Сөйлемдер құрап келу

Бағалау

        І-тоқсан. 33-сабақ

Күні:_________

Сыныбы: 9

Пәні: қазақ тілі

ІҮ модуль. Атаның сөзі – ақылдың көзі

Тақырыбы: Бақылау диктанты

Мақсаты:

1) білімділік: оқушылардың сауаттылығын тексеру.

2) дамытушылық: ой-өрістерін, сөздік  қорын  дамыту.

3) тәрбиелік: оқушыларды жан-жақтылыққа тәрбиелейді.

Түрі: қорыту сабағы

Әдістері: түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап

Пәнаралық байланыс: орыс тілі, қазақ әдебиеті

Сабақтың барысы

Ұйымдастыру кезеңі

1.Оқушылармен амандасу

2.Оқушыларды түгендеу

3.Сынып тазалығына көңіл бөлу

4.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

Жаңа сабақ

Диктант мәтіні

            Қонақкәде

Қазақта қонақ күтудің де жазылмаған, дәстүр болып қалыптасқан заңы бар. Үй иесі қонақты сыйлап, сый-құрметін көрсеткеннен кейін, ұйықтар алдында отбасының бір мүшесі өз өнерін ортаға салады, өлеңін айтып немесе күй шертіп қонағына құрмет көрсетеді де, қонақтан «қонақкәде» сұрайды.

Қонақкәде – қонақтың өлең, жыр, қисса, ертегі, терме, толғау айтып беріп немесе күй шертіп, өз өнерімен үй иелеріне құрмет көрсететін дәстүрі.

Үйге келген қонақтан өлең-жыр, ертегі, аңыз әңгіме естіп өскен баланың да жастайынан сөз өнеріне бейім, өнерлі болып өсуіне әсер еткен. Бұл дәстүрдің жастарды сөз қадірін білуге, ән мен жырға баулып өсіруде өзіндік орны бар.

(94 сөз)

Үйге тапсырма. Қайталау

Бағалау

І-тоқсан. 34-сабақ

Күні:_________

Сыныбы: 9

Пәні: қазақ тілі

IV МОДУЛЬ. Атаның сөзі - ақылдың көзі

Тақырыбы: Туғанда дүние есігін ашады өлең...

Мақсаты:

1)білімділік: оқушыларды тақырыпқа байланысты жаңа сөздермен таныстырып, ауызекі сөйлеуге үйрету.

2) дамытушылық: ой-өрістерін, сөздік  қорын  дамыту.

3) тәрбиелік: оқушыларды татулыққа, достыққа, жан-жақтылыққа тәрбиелейді.

Түрі: қорыту сабағы

Әдістері: түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап

Пәнаралық байланыс: орыс тілі, қазақ әдебиеті

Сабақтың барысы:                    Ұйымдастыру кезеңі

1.Оқушылармен амандасу

2.Оқушыларды түгендеу

3.Сынып тазалығына көңіл бөлу

4.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

Жаңа сабақ. 1-тапсырма.      Мына өлеңді оқып, мағынасын түсіндіріңдер.

Туғанда дүние есігін ашады өлең,

Өлеңмен жер қойнына кірер денең.

Өмірдегі қызығың бәрі өлеңмен,

Ойлансаңшы, бос қақпай елең-селең.              (А. Құнанбаев)

2-тапсырма.     Берілген анықтамалар бойынша мәтін құраңдар.

Балаға ат қою

Бала дүниеге келгеннен кейін атасы мен әжей немесе ауыл ақсақалы балаға ат қояды. Ат қоюшы адам баланың құлағына: «Сенің атың ...» деп үш рет қайталайды. Балаға ат қойғанда, «сондай азамат болсын» деп ауылға, елге белгілі адамдардың атын ырымдап қою да бар. Қазақ халқының түсінігінде баланың аты өмірінің дұрыс қалыптасуына әсер етеді. Сондықтан болар, халық «балаға ат қоюға» ерекше мән берген.

«Әлди, әлди, ақ бөпем, ақ бесікке жат, бөпем»

Бесік қасиетті, киелі мүлік, сәбидің алтын ұясы болып есептеледі. Сәбиді қырқынан шығарған соң, бесікке салу да халқымыз үшін елеулі дәстүрдің бірі. Бесікке салу жолы үлкен немесе елдің тәрбиелі, өнегелі әжелеріне, әйелдерге тапсырылады.

Тұсаукесер

Сәби қаз тұрғаннан кейін тез жүріп кетсін деген тілекпен жасалатын ғұрып. Ол үшін арнайы ала жіп дайындалады. Бұл «ала жіпті аттамасын» деген ұғымнан шыққан.

Ашамайға мінгізу

Баланың сана-сезімін жетілдіру үшін жасалатын тәрбиелік салттың бірі ашамайға мінгізу салтанаты болып табылады. Жас бала есі кіріп, 6-7 жасқа келген соң, оған жеке тай атап, балаға арналған «ашамай» деп аталатын ер жасатып, қамшы өріп «сен азамат болдың» деген сенім ұялатып, үйретілген жуас тайға әсем ашамай ерттеп мінгізіп жүргізеді.

3-тапсырма. Өлеңді оқып, жазып алыңдар. Мағынасын сөзбен жеткізіңдер.

Әлди, әлди, ақ бөпем,

Ақ бесікке жат, бөпем.

Жылама, бөпем, жылама,

Көзіңнің жасын бұлама!

Қайда екен, балам, қайда екен?

Қыздарменен тойда екен.

Қызыл алма қолында,

Қыздар мұның жолында.

Әлди, балам, ақ балам,

Ақ бесікке жат, балам.

Айналайын көзіңнен.                                                  (Халықтың бесік жыры)

4-тапсырма. Сөздерді мағыналық сәйкестігіне қарай екі топка бөліп жазыңдар. Ауызша түсініп беріп көріңдер.

Сөздер	Отбасындағы дәстүр атаулары	Отбасындағы туыстық атаулар
Сәлем беру Қарт
Енші Қарындас
Ашамайға мінгізу Ата-ана
Бесікке салу Апалы-сіңілі
Бата беру Ағалы-інілі

5-тапсырма.     Мәтінді сөздіктің көмегімен түсінуге тырысыңдар. Мәтінге ат қойыңдар.

Кім болса да ұлымен өсіп, қызымен көгереді. Әсіресе, қазақ халқының ұл балаға деген ниеті ерекше. Отбасына ұл бала келсе, «Шаңырақ иесі туды» деп қатты қуанады. Қыздарын да
шет көрмеген. «Қыз бала — жат жұрттық» деп, нәзік сезіммен қадірлейді.

Ұл өседі, азамат болып, ат жалын тартып, іске кіріседі. Отбасында әкелері немесе аталары өз өнерлерін балаларына үйретіп, оларды өзіндей мерген, аңшы, құсбегі, қолөнер шебері немесе әнші,күйші, ақын етіп тәрбиелеуге көңіл бөлген. Ата өнерін баласының қууы, оны мирас етуі ежелгі ел дәстүрі болған.

(«Отбасы әлемінен» кітабынан)

Сөздік

нәзік сезім – нежные чувства

иесі – хозяин

мирас – наследие

6-тапсырма.     Сөйлемді мағынасына қарай толықтырып, көшіріп жазыңдар.

1.   Шаңырақ иесі - ... .

2.   ... халқының ұл балаға деген ниеті ерекше.

3.   Қыз бала - ... .

4.   ... өседі, ... болып, ат жалын тартып, іске кіріседі.

5.   Отбасында ... немесе ... өз өнерлерін үйреткен.

7-тапсырма.     Мәтінді түсініп оқып, ат қойыңдар.

- Ата, менің атымды кім қойған? - деп сұрады Бауыржан атасынан.

-Әкең қойған, балам. Оны неге сұрадың?

Тәрбиеші апай: «Атыңды кім қойған, мәнісі не? Ертең соны біліп кел», - деді.

Атасы бұл әңгіменің сырын түсінді.

- Әкең бірде Момышұлы Бауыржан атаңмен бірге дастарқандас болыпты. Бұрын да ол батыр туралы аңыздарға қанық екен.

Бұдан соң бұрынғыдан бетер құрмет тұтыпты. Сен туғанда: «Менің ұлым да Баукеңдей халыққа қадірлі азамат болса екен»деп ойлапты. Саған батыр атаңның атын қойған себебі сол.

-      Ол менің атам ба?

—   Бауыржан - сен сияқты барлық баланың атасы, шырағым.

(Ж.Сәтібеков)

Сабақты бекіту. Сұрақ-жауап әдісі арқылы                                                                                  

Үйге тапсырма. Сөйлемдер құрап келу

Бағалау

І-тоқсан. 35-сабақ

Күні:_________

Сыныбы: 9

Пәні: қазақ тілі

IV МОДУЛЬ. Атаның сөзі - ақылдың көзі

Тақырыбы: Сәлемдеме

Мақсаты:

1)білімділік: оқушыларды тақырыпқа байланысты жаңа сөздермен таныстырып, ауызекі сөйлеуге үйрету.

2) дамытушылық: ой-өрістерін, сөздік  қорын  дамыту.

3) тәрбиелік: оқушыларды татулыққа, достыққа, жан-жақтылыққа тәрбиелейді.

Түрі: қорыту сабағы

Әдістері: түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап

Пәнаралық байланыс: орыс тілі, қазақ әдебиеті

Сабақтың барысы:                    Ұйымдастыру кезеңі

1.Оқушылармен амандасу

2.Оқушыларды түгендеу

3.Сынып тазалығына көңіл бөлу

4.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

Жаңа сабақ. 1-тапсырма.      Әңгімені рөлдерге бөліп оқыңдар.

Сәлемдеме

Қолында қоржыны бар бала «Алакөл» ауылына келеді. Алды­нан шыққан қартпен сәлемдеседі.

Бала: — Ассалаумағалейкум, ата!

Ата: - Әлейкумассалам, балам, бар бол! Жол болсын!

Бала: - Рахмет, ата! Осы ауылда Досбол қарттың үйін іздеп жүр едім.

Ата: - Сол Досбол мен боламын.

Бала: - Жолым болады екен. Алматыдан келе жатыр едім. Онда сіздің ұлыңыз тұрады екен. Келініңіз атама сәлемдеме деп мынаны беріп еді. Қабыл алыңыз.

Ата: - Алла, айналайындар-ай, амандығын білдірейін дегені ғой. Алыстағы туыстың амандығын білдіріп, берген сәлемдемесін қолма-қол тапсырып тұрған сенікі де үлкен азаматтық! Жоғары шық, қонағым бол!

Бала: - Жоқ, ата. Алла разы болсын. Асығыс едім. «Аманатқа қиянат қылма» деген. Мойныма борыш етпей, аман жеткізгеніме қуанып тұрмын. Сау болыңыз!                      (М.Ізтілеуова )

2-тапсырма.     Төмендегі анықтама мен әңгіменің байланысын анықтаңдар. Жазып алыңдар.

Сәлемдеме (дәстүр) - адамдардың бір-біріне деген сыйластығының, құрмет тұтуының айқын белгісі. Олар көптен көрмей сағынысқан адамдардың бір-біріне жіберген қымбат бұйымы, асыл заты немесе жеңсік тамағы, қысқы сыбағасы. Оның қымбат бағалы болуы шарт емес. Сәлемдеме алған адам жіберген адамға ақ бата­сын, шын ризалығын білдіріп, қатты қуанады.

«Аманатқа қиянат қылма».

3-тапсырма. Диалогті толықтырып, өзара сөйлесіңдер.

- Қарт кісімен қалай амандасасың?

—   Сәлемдеме сөзін бұрын естідің бе?

- Сен баланың орнында болсаң, не істер едің?

—   Сәлемдеме нені білдіреді?

- Сен біреудің сәлемдемесін орындап көрдің бе?

—   Орындаған кезде қандай алғыс алдың?

4-тапсырма.     Мәтіннен алынған мына сөздерге анықтама беріңдер.

Азаматтық борыш, қиянат қылмау, құрмет тұту, асыл зат, жеңсік тамақ, қысқы сыбаға.

5-тапсырма.     Әр сөйлемге сұрақ құраңдар.

1. Жас адам жолы үлкен, жасы үлкен адамға бірінші болып, қос қолын ұсынып амандасады.

2.   Сәлем алушы қария оң қолын ұсынады.

3. Жасы кішілер үлкендердің атын атамай ата, әже, аға, көке, тәте деп сыпайы қарым-қатынас жасайды.

4. «Сәлем берген — саулық алады» дейді халқымыз.

5. Сәлемдеме - адамды адамның ұмытпай жүруінің, берік достығының алтын кілті.

Сабақты бекіту. Сұрақ-жауап әдісі арқылы                                                                                  

Үйге тапсырма. 5-тапсырма.         Мәтінді оқып, осының негізінде өздерің ата-әже ауылына бара жатқан туысқандарыңнан сәлем айтып жібергендей диалог құрыңдар.

Сәлем айту

   Қазақ ұғымында сәлем айту салмағы, мән-маңызы бар. Алдымен ол - сыйластықтың, ұмытпағандықтың, сағыныштың белгісі. «Пәленше сізге сәлем айтып жатыр» десе, әр адам шын қуанып, риза болып «сәлем айтса, саламат болсын» деп жа­уап қайырады. Сәлем айтудың негізгі мақсаты міне, осында жатыр.

Бағалау

І-тоқсан. 36-сабақ

Күні:_________

Сыныбы: 9

Пәні: қазақ тілі

IV МОДУЛЬ. Атаның сөзі - ақылдың көзі

Тақырыбы: Тест

Мақсаты:

1)білімділік: оқушылардың өтілген тақырыптар бойынша алған білімдерін қорыту

2) дамытушылық: ой-өрістерін, сөздік  қорын  дамыту.

3) тәрбиелік: оқушыларды татулыққа, достыққа, жан-жақтылыққа тәрбиелейді.

Түрі: қорыту сабағы

Әдістері: түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап

Пәнаралық байланыс: орыс тілі, қазақ әдебиеті

Сабақтың барысы:                   

Ұйымдастыру кезеңі

1.Оқушылармен амандасу

2.Оқушыларды түгендеу

3.Сынып тазалығына көңіл бөлу

4.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

Жаңа сабақ

Тест сұрақтарына жауап беріңдер.

1.Әке тұрып, ұл сөйлеу

Өлеңнің екінші жолын жалғастырыңдар.

А)қазақта әсте болмаған Б) көкейге қонбаған    В) ана тұрып қыз сөйлеу Д) отбасында болмаған

2.Көмекші есімдердің қатарын көрсетіңдер.

А) сол, мына, сонау    Б) алды, арты, сырты, үсті  В)         жүр, тұр, отыр   Д) және, немесе, әрі

3.Ауыл басы ақсақал,

Теріс билік айтпаған. Үзіндіге қай мақал сәйкес келеді?

А)Үлкенді сыйлау - ұлылық.    Б) Ата көрген - оқ жонар.    В)Ақылды қария - ағын дария.  Д) Атаның баласы болма, адамның баласы бол.

4.Сөйтт ой ... келе жатып, екінші бір үйге кез болды. Көп нүктенің орнына көмекші есімдерді қойыңдар.

А) үстінде    Б) астында     В)ішінде       Д) сыртында

5.Отбасының басты талабы қандай?

А)әдепті бала болып өсу    Б) жақсы маман иесі болу     В)  ақшаны көп табу    Д) арманына жету

6.Сүт тағамдарын көрсетіңдер.А) ет, қазы      Б) қаймақ, сүзбе, құрт       В) нан, шелпек           Д) қарта, жілік

7.Жеті атасын білмеген - ...   А) жұрт қамын жер         Б) жетімдік                 В)білімсіздік           Д) жетесіз

8.Бала ержетіп, жеке үй болып, бөлек шыққанда ата-анасы беретін мал-мүлік. Қандай этнолингвистикалық атау?      А) жасау       Б) бас тарту   В)  қалжа Д) енші

9.Төрт ананың бірі.      А) салт-дәстүр Б) ана    В) бауырлар Д) әке

10.Қонаққа арнап әзірлейтін тағам, ас.  А)  соғым Б) сыбаға  В) қонақасы  Д) сірне

11.Көп нүктенің орнына керекті сөзді қойыңдар. «Баланы бұзуға, түзеуге себеп болатын бір шарт - жас күнде көрген, ...» .   а)Өнеге             б) тәрбие    в)үлгі               д) ақыл

12.«Артына сөз қалдырды» деген тұрақты сөз тіркесінің мағынасы.

А)сөз сөйледі      б) айқайлады               в)өнегелі сөз, өлең қалдырды       д) кітабын беріп кетті

13. «Ой, бәрекелді! Атасының аузынан түсе қалғандай ұқсауын өзінің! - деп іліп ала жөнелді». Сөйлемдегі тұрақты сөз тіркесінің мағынасы қандай?

А)атасының сөзін сөйлеген     б) атасын ренжіткен        в)  тәрбие алған     д) айнымай ұқсаған

14.Көп нүктенің орнына қажетті сөзді қойыңдар. «Жауынменен жер көгерер, ... ел көгерер».

А)Сөзбен         б)батаменен     в)ерлермен        д) алғыспен

15.Қай кезде берілетін батада айтылады?

Асың, асың, асыңа,

Бақыт қонсын басыңа! А)жас шаңырақ      б) дастарқан        в)дүниеге сәби келгенде          д) ер-азаматқа

16.Әлкейдің әкесі неге қуанды?

А)алғыс алғанына б) сөз тапқанға      в)  айтқанын істегенге        д) кітап оқығанына

17.«Баламның қарымын сынап білейін деп ойладым да, бір кні жай әңгімелесіп отырып...» Мысалдағы «қарымын сынау» тұрақты тіркесінің мағынасын табыңдар.

А)ойлау қабілетін тексеру б) сөзін сынау    в)күш-қуатын, ақылын байқау   д) өз көзімен көру

18.«Әй, шырағым балам, әуелі ар жағыңда әкең тұр... Сәлем бер» Қарамен жазылған сөзде қандай ықпал бар?    А) ілгерінді ықпал           б) тоғыспалы ықпал             В)үндестік ықпал                  д) кейінді ықпал

19.«Еңбек етсең ерінбей...» . Мақалдың жалғасын табыңдар.

А)тояды қарның тіленбей Б) татқаның тәтті болар   В)ұйқың тыныш болар Д) асың сіңімді болады

20.Ұрпақ деген кім?     а)әке,     ана      б) ата, әже            в)бала             д) туыстар

 Сабақты бекіту. Сұрақ-жауап әдісі арқылы                                                                                  

Үйге тапсырма. Қайталау

Бағалау

ІІ-тоқсан. 1-сабақ

Күні:_________

Сыныбы: 9

Пәні: қазақ тілі

IV МОДУЛЬ. Атаның сөзі - ақылдың көзі

Тақырыбы: Киіз үй

Мақсаты:

1)білімділік: оқушыларды тақырыпқа байланысты жаңа сөздермен таныстырып, ауызекі сөйлеуге үйрету.

2) дамытушылық: ой-өрістерін, сөздік  қорын  дамыту.

3) тәрбиелік: оқушыларды татулыққа, достыққа, жан-жақтылыққа тәрбиелейді.

Түрі: қорыту сабағы

Әдістері: түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап

Пәнаралық байланыс: орыс тілі, қазақ әдебиеті

Сабақтың барысы:                    Ұйымдастыру кезеңі

1.Оқушылармен амандасу

2.Оқушыларды түгендеу

3.Сынып тазалығына көңіл бөлу

4.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

Жаңа сабақ. 1-тапсырма.            Мына сөздердің аудармасымен танысып, дәптерге көшіріп алыңдар.

Сөздік

шаңырақ — деревянный круг на верхушке юрты; переносное значение — потомство, семья кереге — деревянная решетка, образующая круглые стены

уық - унины (вогнутые жерди, на которых держится верхний купол юрты)

шаңырағың биік болсын - (благое пожелание) пусть будет крепка се­мья! (дословно: Чтобы высоким был шаңырақ)

киіз үй — юрта

жұп-жұмыр - гладкий, ровный

күн сияқты - как солнце

баспана - кров, приют, жилище

киелі - святой

дәм тату - отведать (попробовать пищу)

сәлем беру - здороваться

2-тапсырма.          Мына өлеңді оқып, кездескен этнолингвистикалық атауларды атаңдар.

Сен - қазақсың!

Қазақ, деген ел бөлек.

Қазақ салған соқпақ бөлек, жол бөлек.

Киіз үйі жер сияқты жұп-жұмыр,

Шаңырағы күн сияқты дөңгелек.(К.Ахметова )

3-тапсырма.          Мәтінді түсініп оқыңдар. Жапсырмадағы №5, №6 суреттерге қараңдар.

Киіз үй

Киіз үй - «атамыз - Алаш, керегеміз - ағаш», «киіз туырлықты, ағаш уықты қазақпыз» деп аталы сөз айтып қалдырған ата-бабаларымыздың негізгі баспанасы. Киіз үй - тек қазақ халқының ғана емес, бүкіл түркі халқының тұрақ, жайы. Солай бола тұрса да, оны қастерлеп ұстап, ғасырдан ғасырға оның мән-маңызын өзгертпей жеткізген біздің қазақ халқы екенін әрдайым мақтанышпен айтамыз. Киіз үйді біздің халық қасиетті, киелі қара шаңырағымыз деп дәріптейді. Өйткені киіз үй қазақтың тұрағы, құтты мекен-жайы, еншісі, баспанасы, мақтанышы деп бағаланды.                                  («Қазақтың салт-дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары» кітабынан)

4-тапсырма. Сөйлемдерге сұрақтар құрап жазыңдар.

1. Киіз үй - ата-бабаларымыздың негізгі баспанасы.

2. Оны қастерлсп ұстаған қазақ халқы екенін мақтанышпен айтамыз.

3. Киіз үйді біздің халық қасиетті, киелі қара шаңырағымыз деп дәріптейді.

4. Киіз үй - қазақтың тұрағы, еншісі, баспанасы.

5-тапсырма.          Киіз үйдің бөліктерінің сипаттамасын суреттеріне қарап орналастырып, көшіріп жазыңдар.

Киіз үйдің негізгі бөліктері

• Кереге киіз үйдің негізін құрайды. «Керегең кең болсын» деген тілек осыдан шыққан. Өйткені үйдің берік болуы, кеңдігі осы керегеге байланысты. Дайын керегені қанат деп атайды, яғни 18 қанат үйде 18 кереге болады.

•   Уық - кереге мен шаңырақ ортасын қосатын негізгі бөліктің бірі.

•   Шаңырақ киіз үйдің күмбез еңсесін құрап, үй сүйегін тұтастырып тұрады. Шаңырақ - киелі мүлік. Атадан балаға мұра болып келе жатқан үйді дара шаңырақ деп құрметтейді. Қара
шаңыраққа сәлем беру, одан дәм тату - ежелгі халық жоралғысы. Шаңырақ деген сөз «үй, отбасы» деген ұғымды да бейнелейді. «Шаңырағың биік болсын!» деген батаның ең үлкені.

6-тапсырма.          Сызбаны пайдаланып, тілек айтып көріңдер.

Керегең ...

Шаңырағың ...

Терезең ...

Сабақты бекіту. Сұрақ-жауап әдісі арқылы                                                                                  

Үйге тапсырма. 7-тапсырма. С.Мұқановтың шығармасын оқып, кездескен этноатауларға сипаттама беріңдер.

Киіз үйдің шаңырағы өзіндік ерекше мәнге ие. Ол бүкіл бір әулеттің негізгі баспанасы дегенді де білдіреді. Осыдан келіп «үлкен үй», «қара шаңырақ» деген ерекше статусты білдіретін атаулар қалыптасқан. Бір атаның кенжесі қара шаңырақ иесі бо­лып қалған. Ата-баба аруағына бағыштап, қара шаңыраққа сыбаға әкелу кіші үй келіндеріне міндет саналған. Бұл атаулар - үлкен үй, қара шаңырақ - қазіргі кезге дейін сақталған.                                                                           (С.Мұқанов)

Бағалау

ІІ-тоқсан. 2-сабақ

Күні:_________

Сыныбы: 9

Пәні: қазақ тілі

IV МОДУЛЬ. Атаның сөзі - ақылдың көзі

Тақырыбы: Киіз үйдің ішкі көрінісі

Мақсаты:

1)білімділік: оқушыларды тақырыпқа байланысты жаңа сөздермен таныстырып, ауызекі сөйлеуге үйрету.

2) дамытушылық: ой-өрістерін, сөздік  қорын  дамыту.

3) тәрбиелік: оқушыларды татулыққа, достыққа, ұлтжандылыққа тәрбиелейді.

Түрі: қорыту сабағы

Әдістері: түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап

Пәнаралық байланыс: орыс тілі, қазақ әдебиеті

Сабақтың барысы:                    Ұйымдастыру кезеңі

1.Оқушылармен амандасу

2.Оқушыларды түгендеу

3.Сынып тазалығына көңіл бөлу

4.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

Жаңа сабақ. 1-тапсырма. «Киіз үйдің ішкі көрінісі» мәтінін сөздіктің көмегімен түсініп оқып, киіз үй жабдықтарының атауын көшіріп жазыңдар.             Сөздік

бас сұғу - входить, переступать порог

ішкі көрінісі - внутренний вид

таңғалу - удивляться

кестелеу - украшать узорами

тігін тігу - заниматься шитьём                                                         

Екі жолаушы келе жатып, даладағы жалғыз үйді көрді. Бұл жалғыз не қылған үй деп қасына жақындады. Бір жолдасы үйге бас сұғып, ешкім жоқ екенін аңғарды. Жолдан шаршаған олар иесі болмаса да, демалмақшы болып, үйге кіреді. Киіз үйдің ішкі көрінісін көріп таңғалады.

Босағадан аттай бергенде, төрде тұрған сандық бірден көзге түседі. Сырты темірмен қапталған, оның үстіне ою түскен. Қасындағы төсекағашта жинаулы тұрған көрпе-төсектер түрлі-түсті, ою-өрнекті. Керегеге ілінген тұскиіз де тоқылып, кестеленіп жасалған. Жерге жайылған алаша үйге ерекше сән беріп тұрғандай. Алашада қызыл, жасыл гүл өрнектелген.

Ыдыс-аяқ қоятын асадал жеңіл ағаштан жасалған. Оның үстіндегі ыдыс-аяқтар да таза, ретімен жиналған.

Киіз үйдің ішкі көрінісін тамашалап тұрған екі жолаушы шаршағанын ұмытып, өздерін мұражайда жүргендей сезінді. Бір жолаушы: «Бұл үйден-ақ азаматының шебер, ал әйелінің қолынан іс келетін, тігін тігетін жан екенін аңғару қиын емес» деп ойлады.

2-тапсырма. Киіз үйдің жиһаздарына берілген анықтамаларды атауымен сәйкестендіріңдер.

Этнолингвисти-калық атаулар	Сипаттамасы
Босаға	Екі босағаны жоғары жағынан ұстап тұратын берік ағаш
Маңдайша	Түндікті көтерш тұратын ағаштан ши жасалған бөлшек
Табалдырық	Кереует
Күлдіреуіш	Киіз үйдің маңдайшасы мен табалдырығын қосатын және кереге бекітілетін ағаш
Шөміш	Қазанды оттан түсіргенде қолға киетін қолғап тәрізді киіз
Төсекағаш	Екі босағаны төменгі жағынан ұстап тұратын ағаш
Тұтқыш	Көшкенде ыдыс-аяқ салатын киіз дорба
Ішік	Жел тұрғанда туырлық көтеріліп кетпес үшін үй сыртынан екі жерден тартылатын арқан
Туырлық	Киіз үйдің бөлшегі, шиден тоқылған бұйым
Үзік	Туырлықтың бөлігі
Белдеу	Іш жағы аңның терісінен тігіліп, сыртын матамен тыстаған жылы сырт киім
Ши	Кереге бойын шаңыраққа дейін жабатын киіз
Дедеге	Кереге басы тұсына оюлап жасалған әшекейлі киіз
Түндік	Атқа мініп жүре алмайтын жас балалар үшін арнайы жасалған ер
Мосы	Өгізге жүк артуға не мінуге арналған ағаштан жасалған биік ер
Ыңыршақ	Ілгегіне шелек, шәугім іліп тамақ пісіретін, үш тағанды темір құрал
Ашамай	Шаңырақ үстінен жабылатын төрт бұрышты киіз
Аяққап	Ожау

3-тапсырма. 2-тапсырмадағы анықтамалардың ішінен көмекші есімдерді теріп жазыңдар.

4-тапсырма. Берілген атауларды мына бағандарға бөліп жазыңдар.

Киіз үйдің бөлшектері	Үй жиһаздары	Күнделікті тұрмыста қолданылатын заттар

5-тапсырма. Жапсырмадағы №7, №8 суреттерге қарап, мәтін құраңдар.

Сабақты бекіту. Сұрақ-жауап әдісі арқылы                                                                                  

Үйге тапсырма. 6-тапсырма. Берілген қатардағы артық сөзді алып тастап, көшіріп жазыңдар.

1.   Шаңырақ, күлдіреуші, уық, кереге, төбе.

2.   Түндік, ши, қабырға, желбау, белдеу.

3.   Сандық,тоңазытқыш, кебеже, жүкаяқ, жастықағаш.

4.   Бөстек, басарқан, диірмен, асық, әбдіре, көсеу.

Бағалау

ІІ-тоқсан. 3-сабақ

Күні:_________

Сыныбы: 9

Пәні: қазақ тілі

IV МОДУЛЬ. Атаның сөзі - ақылдың көзі

Тақырыбы: Қазақ отбасындағы музыкалық аспаптар

Мақсаты:

1)білімділік: оқушыларды тақырыпқа байланысты жаңа сөздермен таныстырып, ауызекі сөйлеуге үйрету.

2) дамытушылық: ой-өрістерін, сөздік  қорын  дамыту.

3) тәрбиелік: оқушыларды татулыққа, достыққа, ұлтжандылыққа тәрбиелейді.

Түрі: қорыту сабағы

Әдістері: түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап

Пәнаралық байланыс: орыс тілі, қазақ әдебиеті

Сабақтың барысы:                    Ұйымдастыру кезеңі

1.Оқушылармен амандасу

2.Оқушыларды түгендеу

3.Сынып тазалығына көңіл бөлу

4.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

Жаңа сабақ. 1-тапсырма. Мәтінді сөздіктің көмегімен түсініп оқып, бірнеше сұрақ құраңдар. Мәтін ішінен көмекші есімдерді табыңдар.

Ұлттың ұлы мұрасының бірі домбыраны ғалымдар қазақ жерінде сақталған жеті қазынаның біріне есептепті. Дұрыс шешім деп бас иіп қосыламыз.

Қазақтың музыкалық аспаптарын шертпелі аспаптар (домбы ра, адырна, жетіген, шертер), ыспалы аспаптар (қобыз, қылқобыз, нарқобыз, сазген), үрмелі аспаптар (сыбызғы, сазсырнай, шаңқобыз, т.б.), ұрмалы-сілкімелі аспаптар (дабыл, даңғыра, дауылпаз, асатаяқ, тоқылдақ, т.б.) деп топтауға болады.

Домбыра - қазақ халқының ұлттық болмысын, жан дүниесінің тылсым сырларын сыртқы дүниеге паш еткен таңғажайып аспап.

Домбыраның пайда болуын археолог ғалымдар тасқа салынған суреттердің ішінде домбыраның бедері кездескеніне қарап, неолит дәуіріне (б.з.д/ 4000 мыңжылдық) жатқызады.

Домбыра тым ерте пайда болып, уақыт озған сайын түрленіп, дамып отырған екі ішекті, 9-16 пернелі болып келетін жұмсақ қоңыр үнімен ерекшеленетін, ер қазақтың үйінің төрінде тұрған аспап.                                                                                               («Ән қазына» кітабынан)

Сөздік

ұлы мұра - великое наследие

шертпелі аспап — щипковый национальный музыкальный инструмент

ыспалы аспап - смычковый инструмент

үрмелі аспап - духовой инструмент

ұрмалы-сілкімелі аспап - ударный инструмент

ұлттық болмыс - национальное естество

тылсым сыр - волшебный, таинственный, загадочный

таңғажайып аспап - удивительный, восхитительный, поразительный инструмент

2-тапсырма. Үш деңгейлі тапсырманы орындаңдар.

III деңгей

1.Мәтінге төмендегі тақырыптарды таңдап, ат қойыңдар.

A) Домбыра - қазына.

B)   Домбыра - жеті қазынаның бірі.

C)    Шертпелі аспап - домбыра.

Д) Қазақ халқының ұлттың болмысын білдірген аспап.

Тірек-сызба арқылы мәтінді әңгімелеңдер.

II деңгей

1.    Жапсырмадағы №9 суретке қарап, домбыраға сипаттама беріңдер.

2. Домбыра туралы айтылған нақыл сөздерді оқып, өздерің де осы аспап туралы пікір жазып көріңдер.

Бабамыздың мұңысың сен, домбыра,

Анамыздың сырысың сен, домбыра,

Қазағымның жүрегінен жаралған,

Даламыздың үнісің сен, домбыра!       (Ш.Сариев)

Қолдан жасалған қос ішекті домбырадан мұндай нәзік, мұндай әсем дыбыстар шығады дегенге еш уақытта сенбеген болар едім!   (А.Е.Алекторов )

Домбыра деген қазақтың қасиетті дүниесі. Өздерің тарта алмасаңдар да, қадірлей біліңдер. Баланың бойына халықтың рухани байлығын сіңіру осындайдан басталады.

(Б. Момышұлы)

I деңгей

1. Ыспалы аспаптар (қобыз, қылқобыз, нарқобыз, сазген), үрмелі аспаптар (сыбызғы, сазсырнай, шаңқобыз, т.б.), ұрмалы-сілкімелі аспап­тар (дабыл, даңғыра, дауылпаз, асатаяқ, тоқылдақ, т.б.) туралы мәлімет жинап, сипаттама беріңдер.

2.      Домбырамен айтылатын бір ән жаттаңдар.

3-тапсырма. Мәтінді түсініп оқып, домбыраның құдіреттілігі туралы шағын ойтолғау жазыңдар.

Ақсақ құлан

Жошы ханның бір баласы аң аулап жүргенде оны дала тағысы - хан ұлының оғы жаралаған ақсақ құлан шайнап өлтіреді. Хан аңға кеткен ұлының кешіккенінен күдіктеніп, оны іздеуге бір топ адамды аттандырады.

-        Егер ұлымды таппай қайтсаңдар, бәріңді де өлтіремін. Ал ол өлді деген хабар әкелсеңдер, сол хабарды айтқан кісінің көмейіне қорғасын құямын! - дейді хан.

Хан жарлығы екі болмайды. Бір топ адам іздеп келіп кұланнан ажал тапқан қатыгез хан баласының өлі денесіне кездеседі. Бірақ ханға оны кім айтуы керек? Ешкім де көмейіне ыстық қорғасын жұтқысы келмейді. Сонда бір жас қазақ батыры алға шығып:

- Өлсем, көп үшін құрбан болармын. Бұл хабарды ханға мен жеткізейін, - дейді.

Жас батыр қолына қара домбыраны алып, ордаға кіріп барады.

-Баламды таптыңдар ма? - деп сұрайды хан.

- Таптық, алдияр, - деп жас батыр бас иеді.

-Тірі ме, өлі ме?

Осы кезде жас батыр ләм деп аузын ашпастан, тізерлеп отыра қалады да, қара домбыраны безілдете кеп жөнеледі. Жас ба­тыр тартқан күйден хан баласының аңға шыққаны, содан соң  құлан қуғаны, садақпен атып айғыр құланды аяғынан жаралағаны танылып тұрады. Домбырадан үш аяқпен жүгірген құланның дыбысы білінеді. Сарт-сұрт тұяқ соғысып, құланның қылыштай тістерінің шақыр-шұқыр еткені айқын аңғарылады. Сол кезде домбыра ішектерінен «өлдім, өлдім!» деген екі сөз адамның үнімен айқын естіледі.

Батыр оған өз аузымен ұлық өлді деп айтқан жоқ. Оны домбыраның үнімен уқтырды. Сондықан хан еріп тұрған қорғасынды сол домбыраның шанағына құйғызды.

(«Ақиқат пен аңыз» романынан)

          Сөздік

шайнап өлтіру - загрызть

таппай қайтсаңдар - если не найдёте

қатыгез - строгий

безілдету - настроить

қорғасын - свинец

4-тапсырма.           Аңызды оқып, төмендегі сұрақтарға жауап беріңдер.

Жетіген

Сонау бір өткен заманда бір шалдың жеті ұлы болыпты. Бірде қатты жұт болып, жеті ұлы бірінен соң бірі өледі. Бірінші ұлы өлгенде шал ішін қуыс етіп ойған ағашқа бір ішек тағып, «Қарағым» деп аталатын зарлы күй тартады. Екінші ұлы өлгенде, аспабының бетіне екінші ішекті орналастырып, «Қанат сынды» атты күйді өмірге әкеледі. Көз жұмған қалған ұлдарына кезегімен «От сөнер», «Бақыт көшті», «Күн тұтылды», «Ай құрыды» де­ген күйлерін арнайды. Жетінші ұлы өлгенде шал соңғы ішекті тағып, «жеті баламнан айырылып құса болдым» деген күй тарта­ды. Сөйтіп, қазақтың «жетіген» атты ұлттық музыкалық аспабы дүниеге келіпті-мыс.

(«Қазақстан әйелдерінен»)

Сабақты бекіту. Сұрақ-жауап әдісі арқылы                                                                                  

Сұрақтар:

1.      Жұт дегеніміз не?

2.      Бірінші ұлынан айырылған шал не істеді?

3.      Шал «Қанат сынды» атты күйін қай уақытта шығарды?

4.      Басқа да ұлдары өлгенде қандай күйлерді арнады?

5.      Жетінші ішекті шал қашан және неге тақты?

6.      Жетіген аспабы қалай дүниеге келген?

Үйге тапсырма. 5-тапсырма.    Сөйлемдерді түсініп оқып, жалғау түрлерін анықтаңдар. Сыбызғы туралы не білесіңдер?

Бізді әлемге әйгілейтін домбырамыз, қылқобызымыз, сыбызғымыз бар. Сыбызғы - жатқан үлкен дүние, үлкен ғылым. Біз оны әлі зерттей алмай келеміз.

(Ж.Бабалықұлы)

Бағалау

ІІ-тоқсан. 4-сабақ

Күні:_________

Сыныбы: 9

Пәні: қазақ тілі

IV МОДУЛЬ. Атаның сөзі - ақылдың көзі

Тақырыбы: Нәтиже сабақ

Мақсаты:

1)білімділік: оқушылардың модуль бойынша алған білімдерін қорыту, тексеру.

2) дамытушылық: ой-өрістерін, сөздік  қорын  дамыту.

3) тәрбиелік: оқушыларды татулыққа, достыққа, ұлтжандылыққа тәрбиелейді.

Түрі: қорыту сабағы

Әдістері: түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап

Пәнаралық байланыс: орыс тілі, қазақ әдебиеті

Сабақтың барысы:                    Ұйымдастыру кезеңі

1.Оқушылармен амандасу

2.Оқушыларды түгендеу

3.Сынып тазалығына көңіл бөлу

4.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

Жаңа сабақ.

I.      Тест сұрақтарына жауап беріңдер.

1      Біреудің ... өсек айтпа! Көп нүктенің орнына қажетті сөзді қойыңдар.

A) Сыртынан          Б) алдынан  В) артынан         Д) жанынан

1.   «Өсиет» сөзінің синонимі.

A) үлгі, өнеге

Б) ақыл, кеңес, өтініш

B)  бұйрық

Д) тәрбие

2.     Жасы үлкен ер адаммен жас ер-азамат қалай амандасады?

A) иық қағысып   Б) құшақтап    В) бір қолмен     Д) қос қолын беріп

3.   «Әлди, әлди, ақ бепем,

Ақ бесікке жат, бөпем». Қай уақытта айтылатын өлең?

A) бесікке салғанда

B)  балаға ат қойғанда

C) тұсау кескенде

D)  шашу шашқанда

4.  Ұстаз нені армандайды?

A) мектепте сабақ берсем деп

B)  шәкіртіне үлгі болсам деп

C) өссем деп

Д) халқыма пайдам тисе деп

5.  Қазақ халқында шаңырақ иесі кім?

A)  қыз бала    Б)ұл бала    В) ана    Д) нағашы

A)   Адамдардың бір-біріне жіберген қымбат бұйымы, асыл заты немесе жеңсік тамағы, қысқы сыбағасы қалай аталады?  А)сәлем беру           Б)сүйінші            В)көрімдік              Д) сәлемдеме

9.Сәлем айту ненің белгісі?

A)   сыйластықтың, ұмытпағандықтың, сағыныштың белгісі

B)  сәтсіздік, араздықтың белгісі

C)   үйге шақыру, қонақ етудің белгісі

D)   кездесіп сөйлесудің белгісі

6. Киіз үйдің негізгі бөліктері

А)туырлық, үзік,белдеу   Б) шаңырақ, кереге, уық  В)күлдіреуіш, аяққап, мосы   Д) түндік, маңдайша, сықырлауық

7.     «Бабамыздың мұңысың сен, домбыра,

Анамыздың сырысың сен, домбыра» өлеңінің авторы.

A)   М.Шаханов    Б) М.Мақатаев      В)Ж.Нәжімеденов     Д) Ш.Сариев

8. Бақылау сұрақтары мен тапсырмаларды орындаңдар.

1. Ортасы, маңы, үсті көмекші есімдерді қатыстырып, сөйлемдер құраңдар.

2.Елді кім, үйді кім бүлдіреді?

3.«Атаңа не көрсетсең, алдыңа сол келер» әңгімесіндегі баланың ісін сипаттап беріңдер. Сен оның орнында болсаң, не істер едің?

4. Туғанда дүние есігін ашады өлең,

Өлеңмен жер қойнына кірер денең. Абай қандай қазақы дәстүрлерді нұсқаған?

5.     Отбасында әкелері немесе аталары балаларын қандай өнерлерге баулыған?

6.Киіз үйге қатысты қандай этнолингвистикалың атауларды білесіңдер? Атаңдар.

7.     Ақтамберді жыраудың «Өсиет» өлеңін жаттап алыңдар.

Сабақты бекіту. Сұрақ-жауап әдісі арқылы                                                                                  

Үйге тапсырма. Қайталау

Бағалау

ІІ-тоқсан. 5-сабақ

Күні:_________

Сыныбы: 9

Пәні: қазақ тілі

V МОДУЛЬ. ҚАЗАҚСТАН СУРЕТШІЛЕРІ

                      ҚАЛАУ РАЙ

Тақырыбы: Қазақ бейнелеу өнері тарихынан

Мақсаты:

1)білімділік: оқушыларға қалау рай және Қазақстан суретшілері туралы түсінік беру.

2) дамытушылық: ой-өрістерін, сөздік  қорын  дамыту.

3) тәрбиелік: оқушыларды татулыққа, достыққа, ұлтжандылыққа тәрбиелейді.

Түрі: қорыту сабағы

Әдістері: түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап

Пәнаралық байланыс: орыс тілі, қазақ әдебиеті

Сабақтың барысы:                   

Ұйымдастыру кезеңі

1.Оқушылармен амандасу

2.Оқушыларды түгендеу

3.Сынып тазалығына көңіл бөлу

4.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

Жаңа сабақ

                                                                     Сөздік

бейнелеу өнері - изобразительное искусство

кескіндеме - графика

мүсіндеме - скульптура

қолданбалы - прикладной

қалыптасу - формировать

шеберлік - мастерство

көрме - выставка

1-тапсырма. Мәтінді түсініп оқып, сұрақтарға жауап беріңдер. Мәтінге ат қойыңдар.

Қазақ бейнелеу өнері - көркем кескіндеме, мүсіндеме, графика және қолданбалы өнер салаларын

қамтиды, ұлттық дүниетанымға негізделген көркем өнер. Қазақ бейнелеу өнерінің бұқаралық, ең ежелгі түрі халықтық қолөнері болып табылады.

Қазақ бейнелеу өнерінің қалыптасу және даму жолы өте күрделі болды. Оның бастауында этнограф-ғалым Ш.Уәлиханов тұрды.

Кейінгі зерттеулер Шоқан туындыларынан «Потанин», «Тезек төре», т.б. портреттік жұмыстарынан оның кәсіби суретшілерге тән шеберлігі байқалатынын анықтады. Шоқан қазақ бейнелеу өнерінің графикалық саласында ғана емес, сонымен қоса кескіндеме саласында да жоғары шеберлікке жеткен.

Қазақстанда бейнелеу өнерінің кәсіби шеберлерін дайындайтын студия 1920 жылы ұйымдастырылып, онда Н.Г.Хлудов, Н.Антонов және мүсінші А.С.Пономарев сабақ берді. XX ғасырдың 20-30-жылдары қазақ бейнелеу өнері шеберлері алғашқы қадамдарын жасады. Жас суретшілер кескіндеме мен графиканың кәсіптік шеберлігін меңгерді. Олар: Н.И.Крутильников, Ә.Қастеев, Ә.Ысмайылов, И.И.Савельев, Б.Сәрсенбаев, К.Қожықов, т.б. 1928 жылы Семейде бейнелеу өнері шығармаларының алғашқы көрмесі ұйымдастырылды.

Қазақстан суретшілерінің кәсіптік шеберлігін тез игеруіне сол кездегі одақтас республикалардың Мәскеу мен Санкт-Петербург шеберлерінің (Б.В.Иогансон, А.А.Дейнека, С.В.Герасимов, А.А.Пластов) тәжірибесі көп көмектесті.

Сұрақтар:

1)      Қазақ бейнелеу өнері деген қандай өнер?

2)      Қазақ бейнелеу өнерінің ежелгі түрі?

3)      Қазақ бейнелеу өнерінің бастауында кім тұрды?

4)      Қазақстанда бейнелеу өнерінің кәсіби шеберлерін даярлайтын сту­дия нешінші жылы ұйымдастырылып, онда кім сабақ берді?

5) Қазақ бейнелеу өнері шеберлері алғашқы қадамдарын нешінші жылдары жасады?

6) Қазақстан суретшілерінің кәсіби шеберлікті тез игеруіне кімдер көмектесті?

7) Қазақ бейнелеу өнері шығармаларының алғашқы көрмесі қашан және қай қалада ұйымдастырылды?

2-тапсырма. Мәтінді тірек-сызбалар негізінде әңгімелеңдер.

3-тапсырма.    Берілген сөздерден сөйлемдер құраңдар. Септік және тәуелдік жалғауларын ажыратыңдар.

1.   Комитеті, Суретшілер одағының, ұйымдастыру, құрылды, республика, 1933 жылы.

2.   1934 жылы, ашылды, Алматыда, галереясы, Қазац мемлекеттік көркемсурет.

3.  Кейінгі жылдарда, 2-дүниежүзілік соғыстан, барлық, түрі, Қазақ, бейнелеу өнерінің, ілгері, дамыды, кескіндеме, мүсіндеме, графика.

4.   Қазақстан, суретшілерінің, еңбектері, үздік, ұлт өнерінің қазынасына, болып қосылды, асыл мұра.

4-тапсырма.    Диалогті сұрақтармен толтырып, өзара сөйлесіңдер.

- ...?

-      Айша Ғарифқызы Ғалымбаева - Қазақстанның халық суретшісі.

-  ...?

- А.Ғалымбаева 1917 жылы Алматы облысының Еңбекшіқазақ ауданындағы Есіл ауылында дүниеге келген.

-  ...?

-  Ол 1943 жылы Алматының көркемсурет училищесінде, 1949 жылы Бүкілодақтық мемлекеттік кинематография институтында оқыған.

-  ...?

-      Республикалық одақтың және халықаралық көптеген көрмелерге қатысқан.

-  ...?

-   Оның туындылары: «Шопан» (1949); «Менің аулам» (1949), «Қазақ халық киімдері» (1958) альбомы, «Қызыл апорт және табақ» (1994) «Жайнаған гүл шоғыры» (1999), т.б.

-  ...?

-        Ол Қазақстан Республикасы Ш.Уәлиханов атындағы Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты, «Құрмет белгісі», «Еңбек Қызыл Ту» ордендерінің иегері.

Сабақты бекіту. Сұрақ-жауап әдісі арқылы                                                                                  

Үйге тапсырма. 5-тапсырма. Мәтінді түсініп оқып, сұрақтар құраңдар. Сұрақтарға өзара жауап беріңдер. Мәтінге ат қойыңдар.

Қазақ ұлттық көркемсурет галереясы 1995 жылы құрылғаннан бастап, «Қазақстан бейнелеу өнері» коллекциясын кешендеуге баса көңіл бөлінді. Қазіргі таңда 10 мыңнан астам көркемсурет туынды­лары Қазақстан Республикасы Ә.Қастеев атындағы Мемлекеттік

Бағалау

ІІ-тоқсан. 6-сабақ

Күні:_________

Сыныбы: 9

Пәні: қазақ тілі

V МОДУЛЬ. ҚАЗАҚСТАН СУРЕТШІЛЕРІ

                      ҚАЛАУ РАЙ

Тақырыбы: Мазмұндама

Мақсаты:

1)білімділік: оқушылардың алған білімдерін, сауаттылығын тексеру.

2) дамытушылық: ой-өрістерін, сөздік  қорын  дамыту.

3) тәрбиелік: оқушыларды татулыққа, достыққа, ұлтжандылыққа тәрбиелейді.

Түрі: қорыту сабағы

Әдістері: түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап

Пәнаралық байланыс: орыс тілі, қазақ әдебиеті

Сабақтың барысы:                   

Ұйымдастыру кезеңі

1.Оқушылармен амандасу

2.Оқушыларды түгендеу

3.Сынып тазалығына көңіл бөлу

4.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

Жаңа сабақ

Мазмұндама мәтіні

Қазақ ұлттық көркемсурет галереясы 1995 жылы құрылғаннан бастап, «Қазақстан бейнелеу өнері» коллекциясын кешендеуге баса көңіл бөлінді. Қазіргі таңда 10 мыңнан астам көркемсурет туынды­лары Қазақстан Республикасы Ә.Қастеев атындағы Мемлекеттік мұражайында сақталған.

1933 жылы Республика Суретшілер Одағының ұйымдастыру комитеті  құрылды.1934 жылы Алматыда Қазақ мемлекеттік көркемсурет галереясы ашылды.2-дүнижүзілік соғыстан кейінгі жылдарда Қазақ бейнелеу өнерінің кескіндеме, мүсіндеме, графика түрлері ілгері дамыды. Қазақстан суретшілерінің еңбектері ұлт өнерінің қазынасына үздік асыл мұра болып қосылды.

Сөздік жұмыс

Бейнелеу өнері – изобразительное искусство            Көрме – выставка

Мүсіндеме – скульптура                                               Қолданбалы – прикладной

Қалыптасу – формировать                                            Шеберлік – мастерство

Мәтін бойынша төменде берілген сұрақтарға жауап жазу.

1.Қазақ бейнелеу өнері қандай өнер?

2.Қазақ бейнелеу өнерінің ежелгі түрі.

3.Қазақ бейнелеу өнерінің бастауында кім тұрды?

Мәтінді тірек-сызба ретінде әңгімелеңдер. Жауап үлгісі:

                                                              көркем кескіндеме

                                                              мүсіндеме

Қазақ бейнелеу өнері                         графика                                        салаларын

                                                             сәндік өнер                                   қамтиды

                                                              қолданбалы өнер  

Жоспар

1.Қазақ бейнелеу өнері тарихы

2.Қазақ суретшілерінің туындылары

3.Орыс суретшісі – Хлудов

Сабақты бекіту. Сұрақ-жауап әдісі арқылы                                                                                  

Үйге тапсырма. Қайталау

Бағалау

ІІ-тоқсан. 7-сабақ

Күні:_________

Сыныбы: 9

Пәні: қазақ тілі

V МОДУЛЬ. ҚАЗАҚСТАН СУРЕТШІЛЕРІ

                      ҚАЛАУ РАЙ

Тақырыбы: Ә.Қастеев

Мақсаты:

1)білімділік: оқушыларға Әбілхан Қастеев туралы мәлімет беру.

2) дамытушылық: ой-өрістерін, сөздік  қорын  дамыту.

3) тәрбиелік: оқушыларды татулыққа, достыққа, ұлтжандылыққа тәрбиелейді.

Түрі: қорыту сабағы

Әдістері: түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап

Пәнаралық байланыс: орыс тілі, қазақ әдебиеті

Сабақтың барысы:                   

Ұйымдастыру кезеңі

1.Оқушылармен амандасу

2.Оқушыларды түгендеу

3.Сынып тазалығына көңіл бөлу

4.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

Жаңа сабақ

 Әбілхан Қастеев - қазақтың әйгілі кескіндемешісі, график-суретші, қазақ бейнелеу өнерінің негізін салушылардың бірі. Туып-өскен жері - Алматы облысына қарасты Жаркент төңірегі. Топырақ бұйырған жері - Алматы қаласы. Қазақстанның халық суретшісі (1944). Қазақстан Суретшілер одағы басқармасының төрағасы (1945-1956). Еңбек жолын Түрксіб темір жол құрылысында жұмысшы болып бастады. Мәскеудегі көркемсурет студияларында Н. Г. Хлудов пен И. Бродскийден сабақ алды (1929-1936). Халық өмірінің алуан көріністерін шынайы бейнелеген мыңнан астам көркем туындыларды дүниеге келтірген. Әбілхан қолөнерге, одан соң суретшілік өнерге жастайынан бейім болған. Анасы Айғанша кілем, алаша, бау-басқұр тоқуға, сырмақ сыруға, шым ши жасауға шебер адам болыпты. Әбілхан осы халық өнеріне бала кезінен көз қанықтырып, анасына ою-өрнектер салуға көмектесіп, сурет өнеріне қолын үйретіп өседі. Әбілхан Қастеев суретші ретінде өзіндік дара қолтаңбасымен ғана ерекшеленіп қоймайды, сонымен бірге, ол - туған жері мен өскен елін перзенттік махаббатпен жырлай алған біртуар суреткер.

Сөздікпен жұмыс

Даму – развитие ,  үлес қосу – внести вклад, дүниетаным – познание мира, ерекшеліктері – особенности, назар – внимание

1-тапсырма. Сұрақтарға жауап беріңдер.

1.      Ә.Қастеев қашан, қайда туылған?

2.      Суретші қайда білім алды?

3.      Ол алғаш Мәскеуге қашан барды?

4.      Ол нелерге қатысты?

5.      Қандай атақтарға ие болды?

2-тапсырма. Мәтіннен 10 етістік теріп жазып, қалау райын жасау.

Үлгі: істейді – істегім келеді

Сабақты қорытындылау. 3-тапсырма. Мәтін бойынша хронологиялық кесте

№	Жылдар	Мәліметтер
1	1904 ж. 1 қаңтарда	Талдықорған облысында дүниеге келген.

Сабақты бекіту. Сұрақ-жауап әдісі арқылы                                                                                  

Үйге тапсырма. Қайталау

Бағалау

ІІ-тоқсан. 8-сабақ

Күні:_________

Сыныбы: 9

Пәні: қазақ тілі

V МОДУЛЬ. ҚАЗАҚСТАН СУРЕТШІЛЕРІ

                      ҚАЛАУ РАЙ

Тақырыбы: Ә.Қастеев туындылары

Мақсаты:

1)білімділік: оқушыларға Әбілхан Қастеев туындылары туралы мәлімет беру.

2) дамытушылық: ой-өрістерін, сөздік  қорын  дамыту.

3) тәрбиелік: оқушыларды татулыққа, достыққа, ұлтжандылыққа тәрбиелейді.

Түрі: қорыту сабағы

Әдістері: түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап

Пәнаралық байланыс: орыс тілі, қазақ әдебиеті

Сабақтың барысы:                   

Ұйымдастыру кезеңі

1.Оқушылармен амандасу

2.Оқушыларды түгендеу

3.Сынып тазалығына көңіл бөлу

4.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

Жаңа сабақ. Әбілхан қолөнерге, суретшілікке жастайынан бейім болған. Анасы айғаншаға кілем, алаша, бау-басқұр тоқуға, сырмақ сыруға, шым ши жасауға ою-өрнектер салып, суретөнеріне қолын үйретіп өседі.

Оның 1930-1931 жылдары салған "Қарындастың портреті", "Автопортрет" атты туындылары түпнұсқаға ұқсастығымен және кейіпкер болмысын ашуға деген талпынысымен ерекшеленеді. Ол бірте-бірте ел өмірінің алуан салалы тіршілік-тынысына ден қойып, тарихи әлеуметтік өзгерістерге суреткер зердесімен қарай бастайды. Оның "Мектепте" (1930), "Түрксіб" (1932), "Жамбылдың портреті" (1937), "Ескі және жаңа тұрмыс" (1937-1941), "Аманкелді сарбаздары" (1970), "Жас Абай" (1945) сияқты туындылары дарынды суретшінің өткен мен бүгінді шыншылдықпен бедерлеген көркем шежіре іспеттес.

Әбілхан - туған жердің әсем табиғатын, оның дидарындағы адам қолының жасампаз өзгерістерін зор шабытпен бедерлей алған суреткер. Оның "Биік таулы мұз айдын" (1954), "Гүл ашқан алма" (1958), "Менің Отаным" (1959), "Жайлаудағы авто-дүкен" (1963), "Қапшағай ГЭС-і" (1972) сияқты полотнолары эпикалық қарымымен, шыншылдығымен назар аударады.

Әбілхан Қастеев суретші ретінде өзіндік дара қолтаңбасымен ғана ерекшеленіп қоймайды, сонымен бірге, ол туған жері мен өскен елін перзенттік махаббатпен жырлай алған біртуар суреткер.

Сөздікпен жұмыс

Жарқын құбылыс – яркое явление

Әкесінен ерте айырылған – оставшись рано без отца

Таңғалдыру – удивить

Көрме – выставка

Шексіз – безгранично

1-тапсырма. Мәтінді түсініп оқып, диалог құрастырыңдар.

-         Ә.Қастеев  қайда туылған?                 - Ол алғаш Мәскеуге қашан барды?

-         ...                                                          - ...

-         Суретші қайда білім алды?                Қандай атақтарға ие болды?

- ...                                                             - ...

3-тапсырма. Мәтін бойынша үш деңгейлі тапсырмаларды орындау.

Сабақты бекіту. Сұрақ-жауап әдісі арқылы                                                                                  

Үйге тапсырма. Қайталау

Бағалау

          ІІ-тоқсан. 9-сабақ

Күні:_________

Сыныбы: 9

Пәні: қазақ тілі

Ү модуль. Қазақстан суретшілері

                  Қалау рай

Тақырыбы: Диктант

Мақсаты:

1) білімділік: оқушылардың сауаттылығын тексеру.

2) дамытушылық: ой-өрістерін, сөздік  қорын  дамыту.

3) тәрбиелік: оқушыларды жан-жақтылыққа тәрбиелейді.

Түрі: қорыту сабағы

Әдістері: түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап

Пәнаралық байланыс: орыс тілі, қазақ әдебиеті

Сабақтың барысы

Ұйымдастыру кезеңі

1.Оқушылармен амандасу

2.Оқушыларды түгендеу

3.Сынып тазалығына көңіл бөлу

4.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

Жаңа сабақ

Диктант мәтіні

цолданбалы онер салаларын цамтиды, улттьщ дуниетанымга неггзделген керкем енер. К,азак, бейнелеу енершщ буцаралык, ец ежелг1 тур1 хал ьщтыц к,оленер1 болып табылады. К^азац бейнелеу енершщ кдлыптасу жэне даму жолы ете курдел1 болды. Онын, бастауында этнограф-галым Ш.Уэлиханов турды. Кейшг1 зерттеулер Шоцан туындыларынан «Потанин», «Тезек торе», т.б. портреттш жумыстарынан оныц кэсгби суретнплерге тэн шеберлМ байцалатынын аньщтады. Шоцан цазак, бейнелеу енершщ графикалыц саласында гана емес, сонымен цоса кескшдеме сала- сында да жогары шеберлшке жеткен. Кдзацстанда бейнелеу енершщ кес1би шеберлерш дайындай- тын студия 1920 жылы уйымдастырылып, онда Н.Г. Хлудов, Н. Антонов жэне мусшнп А.С. Пономарев сабак, бердь XX гасырдыц 20-30-жылдары кдзак, бейнелеу онер1 шеберлер1 алганщы кддам- дарын жасады. Жас суретнплер кескшдеме мен графиканыц кэсштгк шеберлггш мецгердь Олар: Н.И. Крутильников, Э. Е^ас- теев, Э. Ысмайылов, И.И. Савельев, Б. Сэрсенбаев, К^. Е^ожьщов, т.б. 1928 жылы Семейде бейнелеу енер1 шыгармаларыныц алганщы кврмес1 уйымдастырылды.

Қазақ бейнелеу өнері - көркем кескіндеме, мүсіндеме, графика және қолданбалы өнер салаларын қамтиды, ұлттық дүниетанымға негізделген көркем өнер. Қазақ бейнелеу өнерінің бұқаралық ең ежелгі түрі халықтың қолөнері болып табылады.

Қазақ бейнелеу өнерінің қалыптасу және даму жолы өте күрделі болды. Оның бастауында этнограф-ғалым Ш.Уәлиханов тұрды.

Шоқан қазақ бейнелеу өнерінің графикалық саласында ғана емес, сонымен қоса кескіндеме саласында да жоғары шеберлікке жеткен.

Қазақстанда бейнелеу өнерінің кәсіби шеберлерін дайындайтын студия 1920 жылы ұйымдастырылып, онда Н.Г.Хлудов, Н.Антонов және мүсінші А.С.Пономарев сабақ берді. Жас суретшілер кескіндеме мен графиканың кәсіптік шеберлігін меңгерді.

86 сөз

Үйге тапсырма. Қайталау

Бағалау

          ІІ-тоқсан. 10-сабақ

Күні:_________

Сыныбы: 9

Пәні: қазақ тілі

Ү модуль. Қазақстан суретшілері

                  Қалау рай

Тақырыбы: Ә.Қастеев атындағы Мемлекеттік өнер мұражайы

Мақсаты:

1) білімділік: оқушыларға Ә.Қастеев атындағы Мемлекеттік өнер мұражайы туралы мәлімет беру.

2) дамытушылық: ой-өрістерін, сөздік  қорын  дамыту.

3) тәрбиелік: оқушыларды жан-жақтылыққа тәрбиелейді.

Түрі: жаңа сабақ

Әдістері: түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап

Пәнаралық байланыс: орыс тілі, қазақ әдебиеті

Сабақтың барысы

Ұйымдастыру кезеңі

1.Оқушылармен амандасу

2.Оқушыларды түгендеу

3.Сынып тазалығына көңіл бөлу

4.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

    Жаңа сабақ

1-тапсырма. Мәтінді түсініп оқып, ат қойыңдар.

2-тапсырма. Диалог бойынша өзара сөйлесу. Етістіктің қалау райы бар сөйлемдерді тауып, етістіктердің жасалу жолдарын түсіндіру.

            Жауап үлгісі: Менің Мемлекеттік Ә.Қастеев атындағы өнер мұражайына қайта барғым келеді.

Барғым – бар (түбір етістік), -ғы – қалау райының жұрнағы, м – тәуелдік жалғаудың І жағы.

            3-тапсырма. Сөйлемдерге синтаксистік талдау жасау.

1.      70 жылдық тарихы бар мұражай коллекциясы едәуір өсті және әр дәуірдің әр бағыттағы қылқалам шеберлерінің туындыларымен байыды.

2.      Ә.Қастеев атындағы Мемлекеттік өнер мұражайы коллекцияларының сапалы жоғары болуына  орай әлемдік деңгейдегі мұражайлар қатарына жатқызуға болады.

3.      Қазақстан Республикасының Орталық Мемлекеттік мұражайының алғашқы коллекциялары Орынбор мұражайы жинақтары негізінде қалыптасты.

4.      Мұражай жұмысы жалпы халыққа танымал болуы үшін 1944ж. ол Қазақ КСР Орталық мемлекеттік мұражай деп аталды. 

Сөздікпен жұмыс

Іргелі – фундаментальный

4-тапсырма. Жоғарыдағы тапсырмаларда берілген мәліметтерді пайдалана отырып, «Әбілхан Қастеев атындағы Мемлекеттік өнер мұражайы» тақырыбына әңгіме құраңдар.

       Сабақты бекіту. Сұрақ-жауап әдісі арқылы                                                                                  

        Үйге тапсырма. 5-тапсырма. Мәтін бойынша сұрақтарға жауап беру.

1.      Қазақстан Республикасындағы үлкен орталықтардың бірі

-         ....

2.      Ә.Қастеев мұражай жинағында қандай экспонаттар бар?

-         ....

3.      Мұражайдың негізгі мақсаты қандай?

-         ....

4.      Өзің қандай мұражайларға барып көрдің?

Бағалау

         ІІ-тоқсан. 11-сабақ

Күні:_________

Сыныбы: 9

Пәні: қазақ тілі

Ү модуль. Қазақстан суретшілері

                  Қалау рай

Тақырыбы: Тіл дамыту

Мақсаты:

1) білімділік: оқушыларды тақырыптар бойынша ауызкі сөйлеуге үйрету.

2) дамытушылық: ой-өрістерін, сөздік  қорын  дамыту.

3) тәрбиелік: оқушыларды жан-жақтылыққа тәрбиелейді.

Түрі: жаңа сабақ

Әдістері: түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап

Пәнаралық байланыс: орыс тілі, қазақ әдебиеті

Сабақтың барысы

Ұйымдастыру кезеңі

1.Оқушылармен амандасу

2.Оқушыларды түгендеу

3.Сынып тазалығына көңіл бөлу

4.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

    Жаңа сабақ. 1-тапсырма. Мәтінді түсініп оқып, сұрақтар құрау.

Қайрамбаев Жұмақын Қожақынұлы 1953 жылы 8 наурызда дүниеге келген.

Ж.Қайрамбаев 1981 жылы Санкт-Петербург қаласындағы И.Е.Репин атындағы кескіндеме, мүсін және сурет өнері институтын бітіргеннен бері Т.Жүргенов атындағы Ұлттық өнер академиясында ұстаздық етіп келеді.

Ж.Қайрамбаев шығармашылығында натюрморттар, портреттер, табиғат көрінісі, сюжетті картиналар кең орын алған.

Абылай хан, Абай, Құрманғазы портреттері Ж.Қайрамбаевтың іргелі жұмыстары болып табылады. 

2-тапсырма. Ж.Қайрамбаевтың бір суретіне сипаттама жазыңдар.

            3-тапсырма. Мәтінді түсініп оқып, Б.Табылдиев шығармаларының ерекшеліктерін анықтаңдар.

            Балтабай Табылдиев 1940 жылдың 6-шы наурызында Қызылорда облысының Тереңөзек ауданында дүниеге келген. Ол – қазақстандық графика мектебінің классигі, республикалық және халықаралық көрмелердің дипломанты. 

4-тапсырма. Мәтінді оқып, «Қазақ халық ертегілері» жинағындағы суреттерде қандай кейіпкерлер бейнеленгенін табыңдар.

1978 жылы жарық көрген «Қазақ халық ертегілері» жинағын Б.Табылдиев безендірген. Бұл кітаптағы суреттер балалардың бірнеше буынына рухани азық болып келеді. Мұндағы суреттер ертегі кейіпкерлерінің сыртқы түр-тұрпатымен бірге, ішкі болмысын да дәл бейнелеп береді. Кітапта қазақ ауылының шынайы өмірі мен тұрмыстық тұтыну заттары өзіне ғана тән өзгеше нақышымен көз қызықтырады.

       Сабақты бекіту. Сұрақ-жауап әдісі арқылы                                                                                  

        Үйге тапсырма. 5-тапсырма. 4-тапсырмадағы мәтінді көшіріп жазып, сөйлемдегі тұрлаулы мүшелердің астын сызыңдар.

Жауап үлгісі:

Тұрлаулы мүшелер: бастауыш пен баяндауыш.

Бастауыштар: Б.Табылдиев, суреттер, суреттер, өмірі, тұтыну заттары.

Баяндауыштар: безендірген, рухани азық болып келеді, бейнелеп береді, қызықтырады.

Бағалау

        ІІ-тоқсан. 12-сабақ

Күні:_________

Сыныбы: 9

Пәні: қазақ тілі

Ү модуль. Қазақстан суретшілері

                  Қалау рай

Тақырыбы: Тіл дамыту

Мақсаты:

1) білімділік: оқушыларды тақырыптар бойынша ауызкі сөйлеуге үйрету.

2) дамытушылық: ой-өрістерін, сөздік  қорын  дамыту.

3) тәрбиелік: оқушыларды жан-жақтылыққа тәрбиелейді.

Түрі: жаңа сабақ

Әдістері: түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап

Пәнаралық байланыс: орыс тілі, қазақ әдебиеті

Сабақтың барысы

Ұйымдастыру кезеңі

1.Оқушылармен амандасу

2.Оқушыларды түгендеу

3.Сынып тазалығына көңіл бөлу

4.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

    Жаңа сабақ. 1-тапсырма. Өткен тақырыптар бойынша сұрақтарға жауап беру.

1.      Қазақ бейнелеу өнері дегеніміз не?

2.      Қазақстандағы 1920 жылы ұйымдастырылған бейнелеу өнерінің студиясында кімдер сабақ берді?

3.      Қалау рай қалай жасалады?

4.      Қалау райға мысал келтіріңдер.

5.      Әбілхан Қастеев салған портреттерді атап шығыңдар?

6.      Ж.Қайрамбаев, Б.Табылдиев туралы не білесіңдер?

2-тапсырма. Тест жұмыстарын орындаңдар.

1.Қазақ бейнелеу өнерінің ең ежелгі түрі.

А.халықтық қолөнер    Б.кескіндеме         В.графика   Д.мүсін өнері

2.Қазақ бейнелеу өнерінің бастауында кімдер тұрды?  А.Ә.Қастеев      Б.С.Герасимов

В. Ш.Уалиханов      Д. А.Пластов

3.19ғ.реалистік кескіндеме мектебін қалыптастырған орыс суретшісі кім?

А. С.Герасимов      Б. А.Пластов    В. И.Савельев      Д. Н.Хлудов

4.Қалау райлы сөйлемді көрсетіңдер.   А.Мен болашақта суретші болғым келеді. 

Б.Менің  әкем суретшілер Одағының мүшесі.   В. Жас суретшілер сурет салды.

Д.1928 жылы Семейде бейнелеу өнерінің көрмесі ұйымдастырылды.

5.Қалау райдың жұрнағы?  А.-са, -се   Б.-ғы, -гі, -қы, -кі    В.-да, -де.     Д. –қан, -кен

6.Ә.Қастеев кім?  А.дарынды ақын   Б.халық суретшісі  В.әнші    Д. қолөнер шебері

7.Мына етістіктердің қайсысына –қы, -кі жұрнағы жалғанады?

А. айт, сөйле   Б. жаз, сал      В.жүр, көр            Д.бар, отыр

8.Ә.Қастеевтің 1937 жылы салған суреті? А. «Бүркітпен аң аулау»  Б. «Түріксіб»

В. «Абай жайлауда»                        Д. «Жамбылдың портреті»

9.1940 жылы 6 наурызда Қызылорда облысының Тереңөзек ауданында дүниеге келген кім? А.Б.Табылдиев    Б.Ә.Қастеев      В. Кәрім Бекенов     Д.Ш.Айтматов

10. «Бұл кітаптағы суреттер балалардың бірнеше буынына ... ... болып келеді». Көп нүктенің орнына сөзді қой. А.тұрмыстық тұтыну Б.рухани азық В.әсемдік әлемі      Д.өзгеше өрнек

       Сабақты бекіту. Сұрақ-жауап әдісі арқылы                                                                                  

        Үйге тапсырма. Қайталау

Бағалау

         ІІ-тоқсан. 13-сабақ

Күні:_________

Сыныбы: 9

Пәні: қазақ тілі

ҮІ модуль. Сурет галереясы

                  Қалау рай

Тақырыбы: Портрет деген не?

Мақсаты:

1) білімділік: оқушыларға портрет туралы түсінік беру.

2) дамытушылық: ой-өрістерін, сөздік  қорын  дамыту.

3) тәрбиелік: оқушыларды жан-жақтылыққа тәрбиелейді.

Түрі: жаңа сабақ

Әдістері: түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап

Пәнаралық байланыс: орыс тілі, қазақ әдебиеті

Сабақтың барысы

Ұйымдастыру кезеңі

1.Оқушылармен амандасу

2.Оқушыларды түгендеу

3.Сынып тазалығына көңіл бөлу

4.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

    Жаңа сабақ. 1-тапсырма. Мәтін бойынша үш деңгейлі тапсырмаларды орындау

Сөздікпен жұмыс

Көзқарас – мировоззрение

Тұрмыстық – бытовой

Ой – мысль

Мағына – значение

Айнытпау – похоже

Қиял – вооброжение

Өзгерген емес – не изменился

2-тапсырма. Сөйлемдерге синтаксистік талдау жасау.

1.«Қазақстанның ХХ ғасырдағы бейнелеу өнеріндегі портреттер» көрмесінде 150-дей портрет болды.

2.Оның біраз бөлігі өткен жүзжылдықта жасалған.

3.Экспозицияға қойылған жұмыстардың арасында өзара дос суретшілердің портреттері мен автопортреттері де бар.

            3-тапсырма. Мәтін бойынша сұрақтар:

1.      Кескіндеме бейнелеу өнерінің қай саласы?

2.      Кескіндемеде нелер қолданылады?

3.      Жанр деп не аталады?

4.      Жанрдың түрлері қандай?

5.      Натюрморт қашан пайда болған?

6.      Натюрморт деген не?

7.      Пейзаждың басқа жанрлардан айырмашылығы қандай?

8.      Қандай атақты суретшілерді білесіңдер?

       Сабақты бекіту. Сұрақ-жауап әдісі арқылы                                                                                  

        Үйге тапсырма. 4-тапсырма. Төменде берілген сөйлемдегі етістіктерден қалау райдың ІІІ жағын жаса.

            Жауап үлгісі:

Біреулері натюрморт салғысы, екіншісі портрет, үшіншісі пейзажды суреттегісі, төртіншісі әр түрлі тарихи тақырыпты, тұрмыстық көріністер, т.б. жазғысы келеді.

Бағалау

        ІІ-тоқсан. 14-сабақ

Күні:_________

Сыныбы: 9

Пәні: қазақ тілі

ҮІ модуль. Сурет галереясы

                  Қалау рай

Тақырыбы: Қылқалам шебері

Мақсаты:

1) білімділік: оқушыларға қылқалам шебері туралы түсінік беру.

2) дамытушылық: ой-өрістерін, сөздік  қорын  дамыту.

3) тәрбиелік: оқушыларды жан-жақтылыққа тәрбиелейді.

Түрі: жаңа сабақ

Әдістері: түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап

Пәнаралық байланыс: орыс тілі, қазақ әдебиеті

Сабақтың барысы

Ұйымдастыру кезеңі

1.Оқушылармен амандасу

2.Оқушыларды түгендеу

3.Сынып тазалығына көңіл бөлу

4.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

Жаңа сабақ. 1-тапсырма. Қылқалам шебері Е.Сидоркин туралы мәтіметті оқып, мазмұнын айту.

2-тапсырма. Мәтін бойынша сұрақтарға жауап беріңдер.

1.Павлодар облыстық көркемсурет мұражайы нешінші жылы құрылған?

2.Бұған дейін қандай көркемсурет галереясы болған?

3.Осы облыстық көркемсурет мұражайының туындылары ұалай жиналған?

            3-тапсырма. Диалог бойынша сұхбаттасыңдар.

-         Менің қазақ суретшілері мен мүсіншілерінің шығармаларымен танысқым келеді.

-         Онда сурет галереясына барайық.

-         Бұл кімнің мүсіні?

-         Абай Құнанбаевтің мүсіні.

-         Қазақ бейнелеу өнерінің шығармаларын қайдан көруге болады?

-         Осы бөлімнен көруге болады.

-         Революцияға дейін қазақтарда бейнелеу өнері болған ба?

-         Әрине болған.

-         Мына портретті кім салған?

-         Қазақстан Республикасының халық суретшісі Айша Ғалымбаева.

-         Менің Қазақстанның халық суретшісі Әбілхан Қастеевтің картиналарын көргім келеді.

-         Онда біз келесіде Ә.Қастеев атындағы мұраджайға барамыз.

Сөздікпен жұмыс

Айбатты – мужественный

Түгілі – не только

Танымал – известный

Шексіз – безграничный

Құндылығы – ценность

Дерек – сведение

Отаншылдық – патриотизм

       Сабақты бекіту. Сұрақ-жауап әдісі арқылы                                                                                  

        Үйге тапсырма. Жаңа сөздермен сөйлемдер құрап келу.

Бағалау

         ІІ-тоқсан. 15-сабақ

Күні:_________

Сыныбы: 9

Пәні: қазақ тілі

ҮІ модуль. Сурет галереясы

                  Қалау рай

Тақырыбы: Тіл дамыту

Мақсаты:

1) білімділік: оқушыларды тақырып бойынша ауызекі сөйлеуге үйрету.

2) дамытушылық: ой-өрістерін, сөздік  қорын  дамыту.

3) тәрбиелік: оқушыларды жан-жақтылыққа тәрбиелейді.

Түрі: жаңа сабақ

Әдістері: түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап

Пәнаралық байланыс: орыс тілі, қазақ әдебиеті

Сабақтың барысы

Ұйымдастыру кезеңі

1.Оқушылармен амандасу

2.Оқушыларды түгендеу

3.Сынып тазалығына көңіл бөлу

4.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

    Жаңа сабақ. 1-тапсырма. Берілген сөздердің мағынасын түсіндіріңдер. Олардан етістіктің қалау райын пайдалана отырып, сөйлем құраңдар.

Кескіндеме –

Натюрморт –

Портрет  –

Көрме –

Сурет галереясы –

2-тапсырма. Берілген сөйлемдердегі етістіктерді қалау райына қойып, жазыңдар. Сөйлемдерге синтаксистік талдау жасаңдар.

1.Қарағанды суретшілерінің көпшілігі қала және өндіріс пейзажының жанрларына ерекше көңіл бөлген.

2.Мұндағы шеберлердің мақсаты – тек көріністі беру ғана емес, сонымен қатар қоршаған орта әлемі және адамдардың  көңіл күйі мен ой толғанысының өзара әрекеттесуін бейнелеу.

3.Ол сурет галереясына мектеп оқушыларын апарды.

4.Суретші адамның сырт бейнесімен қатар, оның ішкі жан дүниесін де сезе білді.

         3-тапсырма. Мәтінді түсініп оқып, әрі қарай жалғастырыңдар. Қандай суретшінің суреттері ұнайды? Оларда не бейнеленгенін суреттеп беріңдер.

         Менің үйім сурет галереясына жақын жерде орналасқан. Сурет галереясына әкеммен жиі барып тұрамын. Керемет кескіндемелерді көріп жүрмін. Бұрын суреттерге қарап түк түсінік бермейді деп ойлайтын едім. Кейіннен әкемнің арқасында суреттерден көп нәрсе ұға бастадым. Суретшінің көңіл-күйін, ішкі ойын, әлемді қалай қабылдайтынын, не айтқысы келгенін түсінетін болдым. Кейде суреттерге қарап мұңаямын, кейде қуаныштан басқа бір әлемге бет алғандай боламын. Суретшінің бір суретінің өзінде бір әлем жатқандай...

Сөздікпен жұмыс

Бейнелеу – изобразить

Суретші – художник

Көңіл-күй – настроение

Қуаныш – радость

       Сабақты бекіту. Сұрақ-жауап әдісі арқылы                                                                                  

        Үйге тапсырма.  Жаңа сөздермен сөз тіркестерін, сөз тіркесімен сөйлемдер құрап келу.

Бағалау

          ІІ-тоқсан. 16-сабақ

Күні:_________

Сыныбы: 9

Пәні: қазақ тілі

ҮІ модуль. Сурет галереясы

                  Қалау рай

Тақырыбы: Жас қазақ әйелінің портреті

Мақсаты:

1) білімділік: оқушыларға жас қазақ әйелінің портреті туралы түсінік беру.

2) дамытушылық: ой-өрістерін, сөздік  қорын  дамыту.

3) тәрбиелік: оқушыларды жан-жақтылыққа тәрбиелейді.

Түрі: жаңа сабақ

Әдістері: түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап

Пәнаралық байланыс: орыс тілі, қазақ әдебиеті

Сабақтың барысы

Ұйымдастыру кезеңі

1.Оқушылармен амандасу

2.Оқушыларды түгендеу

3.Сынып тазалығына көңіл бөлу

4.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

    Жаңа сабақ. 1-тапсырма. Берілген сөйлемдерді пайдаланып, толықтырып, диалог құраңдар.

1.   Менің қазақ халқының өнерімен жете танысқым келеді.

2.   Бізде сурет галереясы бар.

3.   Менің қазақ суретшілері мен мүсіншілерінің шығармаларымен танысқым келеді.

4.   Онда сурет галереясына барайық!

5.   Бұл кімнің мүсіні?

6.   Маған мына мүсін ұнайды.

7.   Орыс суретшілерінің туындылары қайда қойылған?

8.   Қазақ бейнелеу өнерінің шығармаларын қайдан көруге болады?

9.   Галерея каталогын қайдан алуға болады?

10.        Мына портретті кім салған?

11.         Менің Қазақстанның халық суретшісі Ә.Қастеевтің картиналарын көргім келеді.

12.        Көрме қашан ашылады?

2-тапсырма. Мәтінді оқып, Н.Хлудовтың «Жас қазақ әйелінің портреті» суретін салып, сипаттама беріңдер.

«Қазақстанның ХХ ғасырдағы бейнелеу өнеріндегі портреттер» көрмесіндегі экспозицияны Николай Хлудов 1901 жылы салған «Жас қазақ әйелінің портреті» ашты. Онда 150-дей портрет болды. Оның біраз бөлігі өткен жүзжылдықта жасалған. Экспозицияға қойылған жұмыстардың арасында өзара дос суретшілердің портреттері мен автопортреттері де бар.

Хлудовтың Қазақстанға ХІХ ғасырдың 70 жылдарының соңында келген этнографиялық экспозицияға қатысқаны, осы жердің табиғатын, жанрлық сахналар мен жергілікті адамдар бейнеленген суреттер мен полотнолардың үлкен бөлігін қалдырғаны белгілі.

1921 жылдан бастап Алматыдағы бірінші көркемсурет студиясын басқарды. Бұл портретте жас, тартымды әйел мұңая қарап отыр. Суретші оның жүзіне ғана зер сала қоймай, айналадағы бүкіл әлемді де зор ықыласпен суреттейді, оның өмірімен сабақтас бұйымдарға көңіл аударады.

       Сабақты бекіту. Сұрақ-жауап әдісі арқылы                                                                                  

        Үйге тапсырма. Мәтінді оқып, мазмұндап келу.

Бағалау

         ІІ-тоқсан. 17-сабақ

Күні:_________

Сыныбы: 9

Пәні: қазақ тілі

ҮІ модуль. Сурет галереясы

                  Қалау рай

Тақырыбы: Тіл дамыту

Мақсаты:

1) білімділік: оқушыларды жаңа тақырып бойынша ауызекі сөйлеуге үйрету.

2) дамытушылық: ой-өрістерін, сөздік  қорын  дамыту.

3) тәрбиелік: оқушыларды жан-жақтылыққа тәрбиелейді.

Түрі: жаңа сабақ

Әдістері: түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап

Пәнаралық байланыс: орыс тілі, қазақ әдебиеті

Сабақтың барысы

Ұйымдастыру кезеңі

1.Оқушылармен амандасу

2.Оқушыларды түгендеу

3.Сынып тазалығына көңіл бөлу

4.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

    Жаңа сабақ. 1-тапсырма.

          Қазақстан Республикасына танымал Қазақстан халық суретшілері баршылық.
            Әбілхан Қастеев – қазақ бейнелеу өнеріне алғаш жол салған кәсіби суретші. 1904 жылы 1 қаңтарда Талдықорған облысы, Жаркент ауданының Шежін ауылында дүниеге келген. 1929 - 1931 жылдары Н. Г. Хмудовтың студиясында бейнелеу өнерінің негізін үйренеді.

1930 жылы Москва қаласындағы мұражайларымен танысады, 1937 жылы Қазақ ССР - інің халық суретшісі атағын алды.

Әубәкір Ысмайылов – 1910 жылы Қарағанды облысы, Тельман ауданында дүниеге келген. 1932 жылы Москвадағы жоғары техникалық көркемсурет шеберханасын, 1938 жылы Театр өнері институтын бітірген. 1933 жылы КСРО суретшілер одағының мүшесі болды. «Қарағанды шахтасы», «Тың игеру», «Хантәңірі», «Абай достарымен бірге», «Исатай Махамбет»т. б. толып жатқан шығармалары елге танымал.

Қайрамбаев Жұмақын Қожақынұлы 1953 жылы 8 наурызда дүниеге келген.

Ж.Қайрамбаев 1981 жылы Санкт-Петербург қаласындағы И.Е.Репин атындағы кескіндеме, мүсін және сурет өнері институтын бітіргеннен бері Т.Жүргенов атындағы Ұлттық өнер академиясында ұстаздық етіп келеді. Ж.Қайрамбаев шығармашылығында натюрморттар, портреттер, табиғат көрінісі, сюжетті картиналар кең орын алған. Абылай хан, Абай, Құрманғазы портреттері Ж.Қайрамбаевтың іргелі жұмыстары болып табылады. 

Балтабай Табылдиев 1940 жылдың 6-шы наурызында Қызылорда облысының Тереңөзек ауданында дүниеге келген. Ол – қазақстандық графика мектебінің классигі, республикалық және халықаралық көрмелердің дипломанты. 

Молдахмет Кенбаев, Қанапия Тельжанов, Хакімжан Наурызбаев, Сабыр Мәмбеев, Сахи Романов, т. б. көптеген Қазақстан суретшілерінің еңбектері тек еліміз ғана емес шет елдерде де танымал.

Тапсырма: Халық суретшілері жайлы әңгімелеу.

        Сабақты бекіту. Сұрақ-жауап әдісі арқылы                                                                                  

        Үйге тапсырма.  «Қазақстан суретшілері» тақырыбына тірек-сызба жасап келу.

Бағалау

        ІІ-тоқсан. 18-сабақ

Күні:_________

Сыныбы: 9

Пәні: қазақ тілі

ҮІ модуль. Сурет галереясы

                  Қалау рай

Тақырыбы: Нәтиже сабақ

Мақсаты:

1) білімділік: оқушылардың модуль бойынша алған білімдерін қорыту, тексеру.

2) дамытушылық: ой-өрістерін, сөздік  қорын  дамыту.

3) тәрбиелік: оқушыларды жан-жақтылыққа тәрбиелейді.

Түрі: қорыту сабағы

Әдістері: түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап

Пәнаралық байланыс: орыс тілі, қазақ әдебиеті

Сабақтың барысы

Ұйымдастыру кезеңі

1.Оқушылармен амандасу

2.Оқушыларды түгендеу

3.Сынып тазалығына көңіл бөлу

4.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

Жаңа сабақ.  Тест жұмыстарына жауап беру.

1.Өнерлінің қолы алтын, ... . Мақалдың жалғасын тап.          

А.шебердің қолы алтын                   Б.өлеңшінің сөзі алтын    

В.адамның сөзі алтын                      Д.ақылдының сөзі алтын

2.Суретшінің модельден жеке адамды, тұлғаны көруі қалай аталады?

А.портрет        Б.пейзаж          В.көрініс          Д.бейнелеу

3.Натюрморт қай ғасырда, қайда пайда болды?

А. ХҮІ ғасырда Ұлыбританияда                   Б.ХҮ ғасырда Египетте

В.ХҮІІ ғасырда Францияда                          Д.ХҮІІ ғасырда Голландияда

4.Менің бейнелеу өнерімен айналысқым келеді.  Сөйлемдегі етістік қай райда тұр?

А.ашық рай         Б.қалау рай            В.шартты рай           Д.бұйрық рай

5.1960 жылы Е.Сидоркин не дайындады?  

А.натюрморт                       Б.қазақ әйелінің портреті

В. «Абай жолы» романына иллюстрациялар                Д.қазақ әйелінің суреті

6.Мұражай облыстық тарихи-өлкетану мұражайының көркемсурет бөлімінен енші алып шықты. Сөйлемдегі қос сөз қалай жасалған?

А.екі жағында мәнді сөздердің қайталануы      Б.бір сөздің қайталануы

В.күшейткіш буындардың қосарлануы             Д.екі сыңары да мағынасыз сөзден

7.Павлодар облыстық көркемсурет мұражайы қай жылы ашылды?

А.1960 жылы               Б.1964 жылы              В.1955 жылы               Д.1961 жылы

8.Лондонда ашылған қазақ көрмесі қалай аталады?

А. «Қазақстан суретшілері»         Б. «Қазақстан байлығы»

В. «Қазақстан қазынасы»             Д. Қазақ елі

9. «Жас қазақ әйелінің портреті» атты суреттің авторы кім?

А.Николай Хлудов          Б.Дэвид Линли        В. Әбілхан Қастеев       Д.Е.Сидоркин

10.Алматыда Қазақ мемлекеттік көркемсурет галереясы кімнің атында болған?

А.Н.Хлудов                      Б.Ә.Қастеев           В.Е.Сидоркин                Д.Т.Шевченко

       Сабақты бекіту. Сұрақ-жауап әдісі арқылы                                                                                  

        Үйге тапсырма. Қайталау

Бағалау

        ІІ-тоқсан. 19-сабақ

Күні:_________

Сыныбы: 9

Пәні: қазақ тілі

ҮІІ модуль. Мұражай

                  Неологизмдер. Қос сөздер

Тақырыбы: Мұражай

Мақсаты:

1) білімділік: оқушыларды жаңа тақырып бойынша ауызекі сөйлеуге үйрету.

2) дамытушылық: ой-өрістерін, сөздік  қорын  дамыту.

3) тәрбиелік: оқушыларды жан-жақтылыққа тәрбиелейді.

Түрі: жаңа сабақ

Әдістері: түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап

Пәнаралық байланыс: орыс тілі, қазақ әдебиеті

Сабақтың барысы

Ұйымдастыру кезеңі

1.Оқушылармен амандасу

2.Оқушыларды түгендеу

3.Сынып тазалығына көңіл бөлу

4.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

    Жаңа сабақ. 1-тапсырма.

          Мұражай (грек тілінде – муза сарайы) – тарихи-ғылыми дерек ретіндегі ескерткіштерді, өнер туындыларын, мәдени  құндылықтарды, т.б. мұраларды сақтап, жинақтап, ғылыми-танымдық қызмет атқаратын мекеме. Мұражай заттық және рухани құндылықтарды танытуда, ғылыми тұрғыда зерттеп, оның нәтижелерін насихаттауда, осы негізде тәліа-тәрбие беруде маңызды рөл атқарады.

Мұражай негізгі бағыты тұрғысынан бірнеше топқа бөлінеді: тарихи (жалпы тарих, археологиялық, этнографиялық, т.б.), көркемөнер мұражайы (көркемөнер, мүсін, қолөнер, қолданбалы өнер, театр, музыка, кино, т.б.), «Жаратылыстану мұражайы» (биологиялық, зоологиялық, геологиялық, минералдық, т.б.), «кешенді мұражайлар» (тарих, шаруашылық, жаратылыстану, өлкетану мұражайы, т.б.), мемориалдық мұражайлар (мемлекетке, өнерге, әдебиетке, ғылымға еңбегі сіңген белгілі адамдардың жеке өнері мен қызметіне арналған).

Мұражай ісінің негізгі бағыттары – мұраларды жинау, есепке алу, қорларды жүйелеу, қайта қалпына келтіру (реставрация), т.б. мұражай жұмыстарын ұйымдастыру түрлеріне: көрмелер, экспозициялар ұйымдастыру, тақырыптық дәрістер, ғылыми-тәжірибелік конференциялар өткізу, мұражайлық басылымдар шығару, т.б. жатады.

2-тапсырма. Сұрақтар:

1.Мұражай сөзі нені білдіреді?

2.Мұражай қандай қызмет атқарады?

3.Мұражайдың рөлі қандай?

4.Мұражай қандай топтарға бөлінеді?

5.Мұражай ісінің негізгі бағыттары қандай?

6.Мұражай жұмыстарын ұйымдастыру түрлеріне нелер жатады?

7.Сендер тұратын қалада, ауылда қандай мұражайлар бар?

Сабақты бекіту. Сұрақ-жауап әдісі арқылы                                                                                  

Үйге тапсырма.

Мұражай

 3-тапсырма.

	Ескерткіштерді		Өнер туындыларын		Мәдени құндылықтарды		мұраларды

 

Бағалау

        ІІ-тоқсан. 20-сабақ

Күні:_________

Сыныбы: 9

Пәні: қазақ тілі

ҮІІ модуль. Мұражай

                  Неологизмдер. Қос сөздер

Тақырыбы: Қазақстандағы мұражай тарихынан

Мақсаты:

1) білімділік: оқушыларды жаңа тақырып бойынша ауызекі сөйлеуге үйрету.

2) дамытушылық: ой-өрістерін, сөздік  қорын  дамыту.

3) тәрбиелік: оқушыларды жан-жақтылыққа тәрбиелейді.

Түрі: жаңа сабақ

Әдістері: түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап

Пәнаралық байланыс: орыс тілі, қазақ әдебиеті

Сабақтың барысы

Ұйымдастыру кезеңі

1.Оқушылармен амандасу

2.Оқушыларды түгендеу

3.Сынып тазалығына көңіл бөлу

4.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

    Жаңа сабақ. 1-тапсырма. Мәтінді түсініп оқып, сұрақтарға жауап беріңдер.

            Қазақстанда мұражай тарихы 1830  жылдан басталды. Орынборда жергілікті халықтың тарихы мен этнографиясын сипаттайтын мұралар негізінде 1831 ж. Неплюев әскери училищесі жанынан губерниялық мұражай ашылды. Бұл мұралар қазіргі таңда ҚР Орталық мемлекеттік мұражайының негізгі қорын құрайды. Қазақстанда 1913 ж. мұражайдың саны үшеу болса, қазіргі таңда саны 154-ке жетті.

1830 жылы Оңтүстік мемлекеттік мұражайы.

1835 жылы Ә.Қастеев атындағы республикалық өнер мұражайы.

1962 жылы «М.Әуезов үйі» ғылыми-орталық мұражайы.

1973 жылы ҚР Ұлттық Ғылым академиясының археология мұражайы.

1978 жылы Кітап мұражайы.

1980 жылы Ықылас атындағы республикалық халық саз аспаптар мұражайы.

1993 жылы Ұлттық валюта мұражайы.

1994 жылы Мемлекеттік алтын және асыл металдар мұражайы.

2000 жылы президенттік мәдениет орталығы, т.б. құрылды.

2002 жылы мамыр айынан бастап «Қазақстан мұражайлары» журналы шыға бастады. Халықаралық мұражайлар кеңесінің 11-конференциясында 18 мамыр «Халықаралық мұражай күні» болып белгіленеді.

Сұрақтар:

1.Қазақстанда мұражай тарихы нешінші жылдан басталды?

2.1831 жылы қандай мұражай ашылды?

3.Қазіргі таңда мұражай саны шамамен нешеге жетті?

4.Мұражай күні қай күнге белгіленді?

            2-тапсырма. Берілген мәліметтерді есте сақтаңдар. Ауызша өз мысалдарыңды келтіріңдер.  

 

        Сабақты бекіту. Сұрақ-жауап әдісі арқылы                                                                                  

         Үйге тапсырма.  Сөздерді жаттау

Бағалау

        ІІ-тоқсан. 21-сабақ

Күні:_________

Сыныбы: 9

Пәні: қазақ тілі

ҮІІ модуль. Мұражай

                  Неологизмдер. Қос сөздер

Тақырыбы: Қазақстандағы мұражай ісі

Мақсаты:

1) білімділік: оқушыларды жаңа тақырып бойынша ауызекі сөйлеуге үйрету.

2) дамытушылық: ой-өрістерін, сөздік  қорын  дамыту.

3) тәрбиелік: оқушыларды жан-жақтылыққа тәрбиелейді.

Түрі: жаңа сабақ

Әдістері: түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап

Пәнаралық байланыс: орыс тілі, қазақ әдебиеті

Сабақтың барысы

Ұйымдастыру кезеңі

1.Оқушылармен амандасу

2.Оқушыларды түгендеу

3.Сынып тазалығына көңіл бөлу

4.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

        Жаңа сабақ. 1-тапсырма.  Мәтінді түсініп оқып, тапсырмаларды орындау.

Жаңа сөздермен, сөз тіркестерімен танысып, сөйлемдер құрандар.

Сөздік: мұражай, ескерткіш, мәдени құндылықтар, мұралар, негізгі бағыттар, өнер туындылары, сақтау, жинақтау.

2.Мәтін құру. Мұражай, музей, (грек тілінде museіon – муза сарайы) – тарихи-ғылыми дерек ретіндегі ескерткіштерді, өнер туындыларын, мәдени құндылықтарды, т.б. мұраларды сақтап, жинақтап, ғылыми-танымдық қызмет атқаратын мекеме.

3.Тірек сызбалар арқылы әңгіме құру

 

*мемлекетке *өнерге *әдебиетке *ғылымға еңбегі сіңген

Мұражай ісінің негізгі бағыттары: мұраларды жинау, есепке алу, қорларды жүйелеу, қайта қалпына келтіру.

           Мұражай жұмыстары: көрмелер, экспозициялар ұйымдастыру, тақырыптық дәрістер, ғылыми-тәжірибелік конференциялар өткізу, мұражайлық басылымдар шығару.

       Сабақты бекіту. Сұрақ-жауап әдісі арқылы                                                                                   

        Үйге тапсырма.  «Мұражай жұмыстары» тақырыбына тірек-сызба жасап келу.

Бағалау

        ІІ-тоқсан. 22-сабақ

Күні:_________

Сыныбы: 9

Пәні: қазақ тілі

ҮІІ модуль. Мұражай

                  Неологизмдер. Қос сөздер

Тақырыбы: Қазақстан мұражайлары

Мақсаты:

1) білімділік: оқушыларды жаңа тақырып бойынша ауызекі сөйлеуге үйрету.

2) дамытушылық: ой-өрістерін, сөздік  қорын  дамыту.

3) тәрбиелік: оқушыларды жан-жақтылыққа тәрбиелейді.

Түрі: жаңа сабақ

Әдістері: түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап

Пәнаралық байланыс: орыс тілі, қазақ әдебиеті

Сабақтың барысы

Ұйымдастыру кезеңі

1.Оқушылармен амандасу

2.Оқушыларды түгендеу

3.Сынып тазалығына көңіл бөлу

4.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

Жаңа сабақ. 1-тапсырма. Мәтінді түсініп оқып, тапсырмаларды орындау.

            Қазақстанда 1913 жылы – 3,1927 жылы – 6, 1937 жылы – 19,  1939 жылы – 25, 1970 жылы - 29 мұражай болса, қазіргі таңда мұражайлар саны 154-ке жетті.

Мұражай жұмыстарын ұйымдастыру түрлеріне:

·        Көрмелер;

·        Экспозициялар ұйымдастыру;

·        Тақырыптық дәрістер;

·        Ғылыми-тәжірибелік конференциялар өткізу;

·        Мұражайлық басылымдар шығару, т.б. жатады.

Мысалы, Қазақстандық мұражайларда кейінгі жылдары 20 мыңнан астам көрмелер мен дәрістер оқытылады.

Сұрақтар: 1.Қазақстан  мұражай саны қаншаға жетті?  2.Мұражайдың түрлері   3.Олар нешінші жылдары құрылған?     4.Қандай мемориалдық мұражайды білесіңдер ме?   5.Мұражай жұмыстарын ұйымдастыру түрлеріне нелер жатады?

Қазақ жері - ұлы өркениеттің бастау жері. Ұлы далада әлемді өзінің өркениетімен, мәдениетімен, өнерімен, тарихымен таң қалдырған, ер жүректігімен, батылдығымен, батырлығымен, жарты әлемді бағындарған ұлы халық мекен еткен. Бұл-қазақ халқы. Осындай ұлы өркениет иесі болған қазақ халқының болмыс-бітімін, асыл мұраларын, ұмыт болған тарихын қазіргі ұрпақтың жадында жаңғыртатын, санасына сіңіретін, сонымен қатар, ел тарихын барша әлемге паш ететін, шет елден келген қонақтарды өзінің әсемдігі мен жүйелілігі арқылы таңқалдыратын механизмнің бірі-мұражай болып табылады. Өткен тарихымызды танып білмей, болашағымызға бастар жолды айқындау мүмкін емес. Ал өткен тарихымызды бірден-бір баян ететін орын-мұражай. \Өмірдің сол күйіндегі жанды бір кесек бейнесі-өз өлкесінің өткені мен бүгінгісін көзімен көріп, қолымен ұстаған әрбір адам ертеңге ұмтылатыны анық... Мұражай қазақ жерінде ХІХ ғ орта шенінде пайда болып, Кеңес үкіметі тұсында өз жалғасын тапты.Мұражайда көрсетілген мәліметтер мен заттар-тарих куәсі, оқу-тәрбие орталығы екендігін дәлелдейді.Қазіргі заманда мұражайлар заман талабына сай дамып келеді. Жаңадан ашылған мұражайлардың да тарихи-тағылымдық маңызы ерекше.

       Сабақты бекіту. Сұрақ-жауап әдісі арқылы                                                                                  

        Үйге тапсырма.  Мәтін бойынша сұрақтар құрастырып келу.

Бағалау

        ІІ-тоқсан. 23-сабақ

Күні:_________

Сыныбы: 9

Пәні: қазақ тілі

ҮІІ модуль. Мұражай

                  Неологизмдер. Қос сөздер

Тақырыбы: М.Әуезов мұражайы

Мақсаты:

1) білімділік: оқушыларды жаңа тақырып бойынша ауызекі сөйлеуге үйрету.

2) дамытушылық: ой-өрістерін, сөздік  қорын  дамыту.

3) тәрбиелік: оқушыларды жан-жақтылыққа тәрбиелейді.

Түрі: жаңа сабақ

Әдістері: түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап

Пәнаралық байланыс: орыс тілі, қазақ әдебиеті

Сабақтың барысы

Ұйымдастыру кезеңі

1.Оқушылармен амандасу

2.Оқушыларды түгендеу

3.Сынып тазалығына көңіл бөлу

4.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

    Жаңа сабақ. 1-тапсырма.

          1) жұмыс дәптерлеріне датаны жазғызу

3) Тақтада сабақ тақырыбы шығады

4) мұғалім оны оқып береді.

                   Ой қозғау

1.     Мұхтар Әуезов кім?

2.     Оның қандай еңбектерін білесіңдер?

     5) сабақ тақырыбы бойынша жұмыс:

                                                          жаңа сөздік

   Мәдени-ағарту, есте қалдыру, толық мағлұмат, аса бағалы, дүниежүзі, мұрағат, қолшатыр

Ә)    -Сөздерді түгел оқып шығу

     - аудармасын тыңдап алу

     - сөздікке көшіріп жазу

     - сөздікті пайдаланып, сабақ тақырыбын аудару

8) жаңа мәтінмен жұмыс.  - Мәтінді мәнерлеп оқу

- Мәтінді абзац арқылы аудару ( 1,2,3 қатар, жаңа сөздерге назар бөлу)

Сұрақтар	жауаптар
1.     М. Әуезов мұражайы қай қалада орналасқан?
2.  М. Әуезов мұражайы қандай жұмыс жүргізеді?
3.  Мұражайдың негізгі қоры қандай?
4. Мұражай қашан құрылған?
5. Оның қандай еңбектерін білесіңдер?

ІІ.Грамматиканы пысықтау.   Грамматикалық тақырып: Сын есім

Сын есім заттың түрін,түсін, сапасын, көлемін дәмін білдіретін сөз табы. Сұрақтары: қандай? Қай?

Тұлғасына қарай: негізгі, туынды (ақ, таза, тәтті,жақсы, нашар),(Оқы-мысты, өнер-лі,көш-пелі, тап-қыр, шыдамды ).

Құрамына қарай: дара, күрделі(сары, баласыз, бойшаң, ашық), (ақ киімді, тап-таза,  көп балалы, өте жақсы).

Мағынасына қарай: сапалық, қатыстық(үлкен, жақсы, кара, қызылдау), (өнерлі, аспалы, ашық, бойшаң, қысқа, т.б.

Сын есім  есім сөйлемде анықтауыш қызметін атқарады.

        Сабақты бекіту. Сұрақ-жауап әдісі арқылы                                                                                  

         Үйге тапсырма.  «Қазақстан суретшілері» тақырыбына тірек-сызба жасап келу.

        Бағалау

        ІІ-тоқсан. 24-сабақ

Күні:_________

Сыныбы: 9

Пәні: қазақ тілі

ҮІІ модуль. Мұражай

                  Неологизмдер. Қос сөздер

Тақырыбы: Ғ.Мүсірепов мұражайы

Мақсаты:

1) білімділік: оқушыларды жаңа тақырып бойынша ауызекі сөйлеуге үйрету.

2) дамытушылық: ой-өрістерін, сөздік  қорын  дамыту.

3) тәрбиелік: оқушыларды жан-жақтылыққа тәрбиелейді.

Түрі: жаңа сабақ

Әдістері: түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап

Пәнаралық байланыс: орыс тілі, қазақ әдебиеті

Сабақтың барысы

Ұйымдастыру кезеңі

1.Оқушылармен амандасу

2.Оқушыларды түгендеу

3.Сынып тазалығына көңіл бөлу

4.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

    Жаңа сабақ. 1-тапсырма.

   Ғабит Мүсіреповтің мемориалдық мұражайы - Мүсіреповтің әдеби мұрасын сақтап, насихаттауға арналған тарихи-мәдени мекеме. Жазушының 1968 – 85 жылы тұрған үйі (Алматы қаласы Қарасай батыр көшесі, 49 үй) 1991 жылы Орталық мұражайдың бір бөлімі ретінде ашылды. Мүсірепов мұражайы әдеби және мемориалдық бөлімнен тұрады. Онда 4 мыңнан астам экспонат жинақталған. Әдеби бөлімде жазушының өмір жолынан сыр шертетін фото-суреттер, кітаптар, қолжазбалар, хаттар, марапаттау қағаздары, тағы басқа жәдігерлер сақталған. Олар сөз зергерінің қоғамдық бейнесін айқын көрсетеді. Мүсіреповтің жас кезіндегі атқа мініп түскен алғашқы суреті (1927), қаламгердің “Тулаған толқында” (1928), “Американ бидайығы” (1928) атты тұңғыш туындылары, алғашқы ұстазы (Б.Өтетілеуов) мен қаламдас замандастары (С.Сейфуллин, Б.Майлин, С.Мұқанов, тағы басқа) туралы фото-деректер сақталған. Мұражайда “Қазақ солдаты” романының кейіпкері Қ.Смағұловтың майданнан жазған хаты, Кеңес Одағының Батыры, ғалым М.Ғабдуллиннің осы романға жазған пікірі, Украинадан, Чехославакиядан жеткен оқырмандар лебізі, “Кездеспей кеткен бір бейне” прозалық поэмасы мен “Оянған өлке”, “Жат қолында” романдарының қолжазбалары, әр жылдардағы басылымдары назар аудартады. 1932 жылғы аштық нәубеті туралы жазылған Бесеудің хатынан алынған үзінді (бесеудің бірі – Ғ.Мүсірепов), турникетке қойылған тағы басқа экспонаттар тарихтан сыр шертеді. Жұмыс кабинеті мен демалатын бөлмесі жазушының көзі тірі кезіндегі қалпын сақтаған. Жұмыс үстеліндегі телефон, үстелшам, ұшталған қарындаштар, ауа температурасын өлшейтін құрал, шыны сиясауыт, мүштек, хрусталь күлсалғыш, қаламсап, үлкейткіш әйнек, “Оянған өлке” кітабы, көз әйнегі – барлығы өз орнында. Қаламгердің жеке кітапханасы – мемориалдық бөлімнің ажырамас бөлігі. Жазушы тұтынған заттардың (жиһаз, ыдыс-аяқ, киім-кешек) бірқатары демалатын бөлмесінде сақталған. Г.Исмаилованың “Ақтоқты” (Ш.Жандарбекова) картинасы мен сыйға тартылған (1962) үлкен сағат қабырғада ілулі тұр. Мұражай экспозициясы Ғ.Мүсіреповтің “Туған елге – соңғы сөз” (28.12. 1985) атты қоштасу хатымен аяқталады. 1999 жылға дейін Орт. мұражайдың құрамында болған М. м. С.Мұқановтың әдеби-мемориалдық мұражай-үйімен әкімшілік-басқару жағынан біріктіріліп, “С.Мұқанов пен Ғ.Мүсіреповтің мемлекеттік әдеби-мемориалдық мұражай кешені” аталды.

        Сабақты бекіту. Сұрақ-жауап әдісі арқылы                                                                                  

        Үйге тапсырма.  Мәтін бойынша 5 сұрақ құрастырып келу.

Бағалау

        ІІ-тоқсан. 25-сабақ

Күні:_________

Сыныбы: 9

Пәні: қазақ тілі

ҮІІ модуль. Мұражай

                  Неологизмдер. Қос сөздер

Тақырыбы: Бақылау диктанты

Мақсаты:

1) білімділік: оқушылардың сауаттылығын, алған білімдерін тексеру.

2) дамытушылық: ой-өрістерін, сөздік  қорын  дамыту.

3) тәрбиелік: оқушыларды жан-жақтылыққа тәрбиелейді.

Түрі: жаңа сабақ

Әдістері: түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап

Пәнаралық байланыс: орыс тілі, қазақ әдебиеті

Сабақтың барысы

Ұйымдастыру кезеңі

1.Оқушылармен амандасу

2.Оқушыларды түгендеу

3.Сынып тазалығына көңіл бөлу

4.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

    Жаңа сабақ. 1-тапсырма. Мәтінді тыңдап, аудару                                 

Бас қаланың бойтұмары

Астана қаласының символы – «Астана-Бәйтерек». Ол ашылып келе жатқан қызғалдақ тәрізді.

            Бәйтерек үш бөліктен тұрады. Жер асты бөлігі ұлттың тамыр жаю, өркендеу кезеңдерінің нышанын айғақтайтындай. Мұнараға кіреберістегі жолда белгілі суретші Ерболат Төлепбайдың өнер туындыларының көрмесі көрермендерді толғанысқа бөлеп, шаттыққа кенелтеді.

            Ал «Даму» кшенінің орта бөлігі ағаш діңгегі тәріздес. Онда аспанға асқақтауды бейнелейтін Mitsubishi  фирмасының екі жеделсатысы қондырылған. Бұл жеделсатылар келушілерді «жаңғыру ағашының» діңгегіне – алтын шарға тез арада шығара алады. Шардың ішінде жеделсатылық холл, дәмхана, понорамалық зал орналасқан.

            Ең жоғарғы жағында «Аялық алақан» композициясын тамашалауға болады. Яғни, Бәйтерек идеясының авторы Н.Назарбаевтың алақанының таңбасы бар күміс тұмар бар.

Грамматикалық тапсырмалар

1.Біріккен сөздердің астн сызыңдар.

2.Бірінші сөйлемге синтаксистік талдау жасаңдар.

3.Қызғалдық, мұнара, алақан, шаттық, жеделсаты, аспан, таңба сөздерінің аудармасын табыңдар.

        Сабақты бекіту. Сұрақ-жауап әдісі арқылы 

        Үйге тапсырма.  Қайталау

Бағалау

         ІІ-тоқсан. 26-сабақ

Күні:_________

Сыныбы: 9

Пәні: қазақ тілі

ҮІІ модуль. Мұражай

                  Неологизмдер. Қос сөздер

Тақырыбы: Тіл дамыту

Мақсаты:

1) білімділік: оқушыларды жаңа тақырып бойынша ауызекі сөйлеуге үйрету.

2) дамытушылық: ой-өрістерін, сөздік  қорын  дамыту.

3) тәрбиелік: оқушыларды жан-жақтылыққа тәрбиелейді.

Түрі: жаңа сабақ

Әдістері: түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап

Пәнаралық байланыс: орыс тілі, қазақ әдебиеті

Сабақтың барысы

Ұйымдастыру кезеңі

1.Оқушылармен амандасу

2.Оқушыларды түгендеу

3.Сынып тазалығына көңіл бөлу

4.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

    Жаңа сабақ. 1-тапсырма. Мәтінді тыңдап, аудару                                 

Қазақстанда мұражай тарихы 1830 жылдан басталады. Орынборда жергілікті халықтың тарихы мен этнографиясын сипаттайтын мұралар негізінде 1831 ж. Неплюев әскери училищесі жанынан губерниялық музей ашылды. Бұл мұралар қазіргі таңда ҚР Орталық Мемлекеттік музейінің негізгі қорын құрауда. Қaзақстанда 1913 ж. – 3, 1927 ж. – 6, 1937 ж. – 19, 1939 ж. – 25, 1970 ж. – 29 музей болса, қазіргі таңда музейлер саны 154-ке жетті. Оңтүстік мемлекеттік музей (1830), Ә.Қастеев атындағы республикалық өнер музейі (1935) Президенттік мәдени орталық (2000), Мемлекеттік алтын және асыл металдар музейі (1994), ҚР ҰҒА Археология музейі (1973), Үлттық валюта музейі (1993), Кітап музейі (1978) Ықылас атындағы Республикалық халық саз аспаптар музейі (1980), “М. Әуезов үйі” ғылыми орталық музейі (1962), т.б. Мемориалдық музейлер де Қазақстанның тарихи-мәдени рухани өмірінде маңызды рөл атқаруда. Олардың ірілері: Абайдың мемлекеттік тарихи-мәдени қорық-музейі, Абай-Шәкерім кешені, Д.Қонаевтың, Қ.И. Сәтбаевтың, Ж.Жабаевтың, С.Мұқанов пен Ғ.Мүсіреповтің, Ғaзиза және Ахмет Жұбановтардың, Ш.Уәлихановтың (Алтын Емел), т.б. мемориалдық музейлері. 1889 ж. 20 маусымда халықаралық “Музейлер ассоциациясы” құрылды. 1918 ж. Халықаралық музейлер Бюросы құрылып, “Музеон” журналын шығарды. Бұл ЮНЕСКО-ның “Музеум” журналының шығуына негіз болды. 1946 ж. Луврда (Париж) ЮНЕСКО-ның құрамына енген Халықаралық Музейлер Кеңесі құрылды. ІCOM-ға 1948 ж. – 29 мемлекет, 1950 ж. – 43 мемлекет, 1977 ж. – 109 мемлекет, 1999 ж. – 135 мемлекет музейлері мүше болды. 2002 ж. мамыр айынан бастап “Қазақстан музейлері” журналы шыға бастады. 1977 ж. Халықаралық музейлер Кеңесінің 11-конференциясында 18 мамыр ‘‘Халықаралық музей күні’’ болып белгіленді. Қазіргі таңда мұражайлар қызметі қоғамдық институт ретінде әлеуметтік қоғамдық-экономикалық жағдайға сай жүргізілуде.

Сабақты бекіту. Сұрақ-жауап әдісі арқылы  берілген сұрақтармен диалог құрау

1.Ауылда қандай мұражайлар бар?

2.Өлкетану мұражайы бар ма?

3.Қазақстанның тарихи мұражайында болдың ба?

4.Қандай көрмелерге бардың және барғың келеді?

5.Қазақтың қолөнер шығармаларының мұражайы бар ма?

        Үйге тапсырма.  Мәтіннен 5 сөз таңдап алып, фонетикалық талдау жаса.

Бағалау

        ІІ-тоқсан. 27-сабақ

Күні:_________

Сыныбы: 9

Пәні: қазақ тілі

ҮІІ модуль. Мұражай

                  Неологизмдер. Қос сөздер

Тақырыбы: Нәтиже сабақ

Мақсаты:

1) білімділік: оқушылардың модуль бойынша алған білімдерін қорыту, тексеру.

2) дамытушылық: ой-өрістерін, сөздік  қорын  дамыту.

3) тәрбиелік: оқушыларды жан-жақтылыққа тәрбиелейді.

Түрі: қорыту сабағы

Әдістері: түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап

Пәнаралық байланыс: орыс тілі, қазақ әдебиеті

Сабақтың барысы

Ұйымдастыру кезеңі

1.Оқушылармен амандасу

2.Оқушыларды түгендеу

3.Сынып тазалығына көңіл бөлу

4.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

Жаңа сабақ. 1-тапсырма. Тест тапсырмаларын орындау.

1.Мұражай қай тілден аударғанда «муза сарайы» дегенді білдіреді?

А.латын тілінен        Б.грек тілінен         В.парсы тілінен         Д.орыс тілінен

2.Мұражайлардың қалыптасуына не негіз болды?  А.мәдени құндылықтар  Б.қазыналық қор     В.көне замандардағы коллекциялар       Д.бағалы бұйымдар

3.Ә.Қастеев атындағы республикалық ...   А.археология мұражайы

Б.кітап мұражайы           В.асыл металдар мұражайы             Д.өнер мұражайы

4. Қос сөздерге қандай тыныс белгі қойылады?

А.дефис     Б.нүктелі үтір     В.қос нүкте           Д.қиғаш сызықша

5.«Абай жайлауда» портреті әп-әдемі салынған. Сөйлемдегі қос сөз қалай жасалған?

А.Бір сөздің қайталануы                 Б.екі түрлі сөздің қайталануы   

В.күшейткіш буындардың қосарлануы          Д.мағынасыз екі сөздің қайталануы

6.Мұражай ісіндегі ерекше бағыт – инфрақұрылымдар. Сөйлемдегі неологизмді тап.

А.мұражай    Б.ісі    В.бағыт     Д.инфрақұрылым

7.Қазақстанда 1913 жылы мұражайдың саны қанша болды? А.3       Б.29     В.25     Д.154

8.М.Әуезов атындағы мұражай қай жылы құрылды?

А.1920 жылы    Б.1985 жылы    В.1963 жылы       Д.1951 жылы

9. 1991 жылы 9 қазанда қандай мұражай ашылды?

А.М.Әуезов атындағы мұражай  Б.Ғ.Мүсірепов атындағы мемориалдық мұражай

В.Абайдың мемлекеттік тарихи-мәдени мұражайы           Д.Абай-Шәкәрім кешені

10.Қазақстан Республикасы Тұңғыш Президентінің мұражайы қай қалада?

А.Алматы        Б.Ақтөбе        В.Астана        Д.Қарағанды

                   Сұрақтарға жауап беріңдер.

1)     Мұражай ісінің негізгі бағыттары қандай?

2)     Еуропада мұражайлар қай ғасырда пайда болды?

3)     1831 жылы Неплюев әскери училищесі жанынан қандай мұражай ашылды?

4)     Неолгизмдер тілге қалай енеді?

5)     Қос сөздер қалай жасалады?

6)     М.Әуезов атындағы мұражайда нелер бар?

7)     Мұражай мен көрмелерге барғанда адам өзін қалай ұстау керек?

        Сабақты бекіту. Сұрақ-жауап әдісі арқылы                                                                                   

        Үйге тапсырма.  «Қазақстан суретшілері» тақырыбына тірек-сызба жасап келу.

Бағалау

        ІІ-тоқсан. 28-сабақ

Күні:_________

Сыныбы: 9

Пәні: қазақ тілі

ҮІІ модуль. Мұражай

                  Неологизмдер. Қос сөздер

Тақырыбы: Тест

Мақсаты:

1) білімділік: оқушыларды жаңа тақырып бойынша ауызекі сөйлеуге үйрету.

2) дамытушылық: ой-өрістерін, сөздік  қорын  дамыту.

3) тәрбиелік: оқушыларды жан-жақтылыққа тәрбиелейді.

Әдістері: түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап

Пәнаралық байланыс: орыс тілі, қазақ әдебиеті

Сабақтың барысы

Ұйымдастыру кезеңі

1.Оқушылармен амандасу

2.Оқушыларды түгендеу

3.Сынып тазалығына көңіл бөлу

4.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

Жаңа сабақ. Тест сұрақтарына жауап беріңдер.

1.Өнерлінің қолы алтын, ... . Мақалдың жалғасын тап.  А) шебердің қолы алтын                Б.өлеңшінің сөзі алтын    

В.адамның сөзі алтын                      Д.ақылдының сөзі алтын

2.Суретшінің модельден жеке адамды, тұлғаны көруі қалай аталады?

А.портрет        Б.пейзаж          В.көрініс          Д.бейнелеу

3.Натюрморт қай ғасырда, қайда пайда болды? А. ХҮІ ғасырда Ұлыбританияда    Б.ХҮ ғасырда Египетте

В.ХҮІІ ғасырда Францияда                          Д.ХҮІІ ғасырда Голландияда

4.Менің бейнелеу өнерімен айналысқым келеді.  Сөйлемдегі етістік қай райда тұр?

А.ашық рай         Б.қалау рай            В.шартты рай           Д.бұйрық рай

5.1960 жылы Е.Сидоркин не дайындады?   А.натюрморт                       Б.қазақ әйелінің портреті

В. «Абай жолы» романына иллюстрациялар                Д.қазақ әйелінің суреті

6.Мұражай облыстық тарихи-өлкетану мұражайының көркемсурет бөлімінен енші алып шықты. Сөйлемдегі қос сөз қалай жасалған?  А.екі жағында мәнді сөздердің қайталануы      Б.бір сөздің қайталануы

В.күшейткіш буындардың қосарлануы             Д.екі сыңары да мағынасыз сөзден

7.Павлодар облыстық көркемсурет мұражайы қай жылы ашылды? А.1960 ж     Б.1964 ж     В.1955 ж      Д.1961 ж

8.Лондонда ашылған қазақ көрмесі қалай аталады? А. «Қазақстан суретшілері»         Б. «Қазақстан байлығы»

В. «Қазақстан қазынасы»             Д. Қазақ елі

9. «Жас қазақ әйелінің портреті» атты суреттің авторы кім?

А.Николай Хлудов          Б.Дэвид Линли        В. Әбілхан Қастеев       Д.Е.Сидоркин

10.Алматыда Қазақ мемлекеттік көркемсурет галереясы кімнің атында болған?

А.Н.Хлудов                      Б.Ә.Қастеев           В.Е.Сидоркин                Д.Т.Шевченко

1.Мұражай қай тілден аударғанда «муза сарайы» дегенді білдіреді?

А.латын тілінен        Б.грек тілінен         В.парсы тілінен         Д.орыс тілінен

2.Мұражайлардың қалыптасуына не негіз болды?  А.мәдени құндылықтар  Б.қазыналық қор     В.көне замандардағы коллекциялар       Д.бағалы бұйымдар

3.Ә.Қастеев атындағы республикалық ...   А.археология мұражайы

Б.кітап мұражайы           В.асыл металдар мұражайы             Д.өнер мұражайы

4. Қос сөздерге қандай тыныс белгі қойылады? А.дефис     Б.нүктелі үтір     В.қос нүкте      Д.қиғаш сызықша

5.«Абай жайлауда» портреті әп-әдемі салынған. Сөйлемдегі қос сөз қалай жасалған?

А.Бір сөздің қайталануы                 Б.екі түрлі сөздің қайталануы   

В.күшейткіш буындардың қосарлануы          Д.мағынасыз екі сөздің қайталануы

6.Мұражай ісіндегі ерекше бағыт – инфрақұрылымдар. Сөйлемдегі неологизмді тап.

А.мұражай    Б.ісі    В.бағыт     Д.инфрақұрылым

7.Қазақстанда 1913 жылы мұражайдың саны қанша болды? А.3       Б.29     В.25     Д.154

8.М.Әуезов атындағы мұражай қай жылы құрылды? А.1920 ж    Б.1985 ж    В.1963 ж       Д.1951 ж

9. 1991 жылы 9 қазанда қандай мұражай ашылды?

А.М.Әуезов атындағы мұражай  Б.Ғ.Мүсірепов атындағы мемориалдық мұражай

В.Абайдың мемлекеттік тарихи-мәдени мұражайы           Д.Абай-Шәкәрім кешені

10.Қазақстан Республикасы Тұңғыш Президентінің мұражайы қай қалада?

А.Алматы        Б.Ақтөбе        В.Астана        Д.Қарағанды

       Сабақты бекіту. Сұрақ-жауап әдісі арқылы                                                                                  

        Үйге тапсырма.  Қайталау

       Бағалау

         ІІІ-тоқсан. 1-сабақ

Күні:_________

Сыныбы: 9

Пәні: қазақ тілі

ҮІІІ модуль. Мұражай экспонаттары

Тақырыбы: Президенттік мәдени орталық

Мақсаты:

1) білімділік: оқушыларды жаңа тақырып бойынша ауызекі сөйлеуге үйрету.

2) дамытушылық: ой-өрістерін, сөздік  қорын  дамыту.

3) тәрбиелік: оқушыларды жан-жақтылыққа тәрбиелейді.

Түрі: жаңа сабақ

Әдістері: түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап

Пәнаралық байланыс: орыс тілі, қазақ әдебиеті

Сабақтың барысы

Ұйымдастыру кезеңі

1.Оқушылармен амандасу

2.Оқушыларды түгендеу

3.Сынып тазалығына көңіл бөлу

4.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

Үй тапсырмасын тексеру:

1. Мұражай дегеніміз не?

2. Онда нелер болады?

3. Неологизм сөздер дегеніміз не? Мысал келтіру. 

4. Көнерген сөздер дегеніміз не? Мысал келтіру. 

5. Павлодар облысында кімдердің атында және қандай мұражайлар бар?

Енді қандай ақын-жазушыларды білесіңдер? Интербелсенді тақтадан осы ақын-жазушыларды көрсетіп, әрбіреуі туралы сұрап шығу.

Осы ақын-жазушылардың ішінде ұлы жазушы, 2-ші Абай, «Абай жолы» романын жазған кім? Әр оқушы интербелсенді тақтаға шығып, М.Әуезов туралы сұрақтарға жауап жазу.  Қай жерде мұражай үйі бар? ← Мұхтар Әуезов → Кім болған?
                                                   ↓                               ↓
                                   Қай жылы туды? Қай облыста туған?
                                                  ↓                                ↓
     Ең ұлы романы? Неше жасынан бастап ұлы Абай өлеңдерін жаттады?

 Жаңа сабақ. 1-тапсырма. Мәтінді тыңдап, аудару                                 

Мәтінмен жұмыс. Мұхтар Әуезовтің мұражай-үйі тарихи және мәдени мекеме. Мұражай 1987 жылы қыркүйекте ашылған. Мұражай экспозициясы 8 бөлімнен тұрады:1.Әуез бөлмесі; 2. Мұхтардың балалық, жастық шағы; 3. Анасының бөлмесі;

«Абай жолы» романы; 5. Мұхтар отбасы; 6. Мұхтар шет елдерде; 7. Мұхтар туған жерінде соңғы рет; 8. Сыйлықтар залы. Барлығы 1000-ға жуық экспонат бар. Оның 610-ы негізгі қорда.                    Сұрақтарға  жауап беріңдер.

1.Президенттік мәдени  орталық қай қалада орналасқан? Астана қаласында

2.Ол қандай ғимарат? Зәулім, жаңа үлгідегі ғимарат

3.Ол қандай мекемелердің бірігуі арқылы құрылған кешен?  Екі Республикалық мекеменің бірігуі арқылы

4.Мұражай қорында қанша бірлік сақталған? 143 223 бірлік

5.Экспонаттар қандай бөлімдерге бөлінген? 3-негізгі қор, ғылыми-қосалқы қор, уақытша сақтау қоры

        Сабақты бекіту. Сұрақ-жауап әдісі арқылы 

        Үйге тапсырма.  Мәтіннен 5 сөз таңдап алып, фонетикалық талдау жаса.

Бағалау

         ІІІ-тоқсан. 2-сабақ

Күні:_________

Сыныбы: 9

Пәні: қазақ тілі

ҮІІІ модуль. Мұражай экспонаттары

Тақырыбы: Орталық мұражайдағы экспонаттар

Мақсаты:

1) білімділік: оқушыларды жаңа тақырып бойынша ауызекі сөйлеуге үйрету.

2) дамытушылық: ой-өрістерін, сөздік  қорын  дамыту.

3) тәрбиелік: оқушыларды жан-жақтылыққа тәрбиелейді.

Түрі: жаңа сабақ

Әдістері: түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап

Пәнаралық байланыс: орыс тілі, қазақ әдебиеті

Сабақтың барысы

Ұйымдастыру кезеңі

1.Оқушылармен амандасу

2.Оқушыларды түгендеу

3.Сынып тазалығына көңіл бөлу

4.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

   Үй тапсырмасын сұрау                                 

   Жаңа сабақ.  1-тапсырма. Мәтінді түсініп оқып, сұрақтарға жауап беріңдер.

            2-тапсырма. 1)Қарамен жазылған сөздер мен сөз тіркестерінің мағынасын түсіндірме сөздік арқылы анықтап, олардан сөйлем құраңдар.

            Ұлы Жібек Жолы, торық, кесеқап, мес, ер-тұрман, жүген, өмілдірік, құйысқан, қамшылар, етік, мәсі, кебіс.

2) Мұражайдың археологиялық қорында сақталған заттарды атап шығыңдар.

 Көне түркі руханиятына қатысты (5-8) тас мүсіндер, балбал тастар, ескерткіштер, т.б.

3) Сөйлемдерге синтаксистік талдау жасаңдар.

            1.Қазақ халқы уақыттың басым көпшілігін ат үстінде өткізгендіктен, ердің жасалу түрлеріне көп мән берген.

            2.Ерді қайың ағаштан жасап, тұзды суға қайнатып, иленген түйе терісімен қаптайды. 

4) Қос сөздердің жасалу жолын анықтаңдар.

            Қос сөздер: қару-жарақ, киім-кешектер, ыдыс-аяқтар, тұрмыс-салт, әлеуметтік-экономикалық.

3-тапсырма. «Орталық мұражайдағы экспонаттар» мәтіні бойынша диалогті толықтырып, өзара сөйлесіңдер.

-         Орталық мұражайдың археологиялық қорында нелер бар?

-         ..........

-         Мұражай қорында нелер сақталған?

-         .........

-         Этнографиялық мүліктерді атаңдар.

-         .............

-         Қандай әшекей бұйымдар жиналған?

-         ............

        Сабақты бекіту. Сұрақ-жауап әдісі арқылы 

        Үйге тапсырма.  Жаңа сөздермен сөйлемдер құрап келу.

Бағалау

         ІІІ-тоқсан. 3-сабақ

Күні:_________

Сыныбы: 9

Пәні: қазақ тілі

ҮІІІ модуль. Мұражай экспонаттары

Тақырыбы: Есік Алтын Адамы – мұражай экспонаттарыңы бірі

Мақсаты:

1) білімділік: оқушыларды жаңа тақырып бойынша ауызекі сөйлеуге үйрету.

2) дамытушылық: ой-өрістерін, сөздік  қорын  дамыту.

3) тәрбиелік: оқушыларды жан-жақтылыққа тәрбиелейді.

Түрі: жаңа сабақ

Әдістері: түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап

Пәнаралық байланыс: орыс тілі, қазақ әдебиеті

Сабақтың барысы

Ұйымдастыру кезеңі

1.Оқушылармен амандасу

2.Оқушыларды түгендеу

3.Сынып тазалығына көңіл бөлу

4.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

       Үй тапсырмасын сұрау                                 

       Жаңа сабақ.  1-тапсырма. Мәтінді түсініп оқып, сұрақтарға жауап беріңдер.

         2-тапсырма. Сөйлемдерге мәтін бойынша қажетті сөздерді қойып жазыңдар.

1)Алтын адамды 1969-1970 жылдары .......................   .

2) Алтын адам киімі 4000-ға жуық ..................................  .

3) Бас киімінің ұзындығы ..........................    .

4) Алтын адам – Қазақстанның ........................  .

5) Оның тұлғасы Алматы қаласының .......................... .

3-тапсырма. Мәтіннен қос сөздерді теріп жазып, жасалу жолдаын түсіндіріңдер.

         1.Алтын адамға сипаттама беріңдер.

         2.Қос сөздері бар сөйлемдерді теріп жазып, талдау жасаңдар.

1969-1970   дары археолог Кемел Ақышев тапқан.

         Есік обасынан алынған археологиялық мәліметтерге қарап, бұл адамның біздің заманымыздан бұрынғы 5-4 ғасырларда өмір сүргені анықталады. 

·        «Есік Алтын адамы» мәтінін төмендегі мәтіннен және қосымша әдебиеттерден алынған мәліметтерді қосып әңгімелеңдер.

         Бұл қабірден 30-дай ыдыс шыққан. Олардың ішінде күміс зереннің сыртына 26 әріптен құралған екі жол жазу жазылған. Бұл жазу «Есік жазуы» деп аталған. Зерттеген ғалымдардың айтуынша, «Есік жазуы» осы уақытқа шейін ғылымға белгісіз (таңбамен) жазумен жазылған. Есік жазуына ерте замандағы Қазақстан тұрғындары бізден  2300-2500 жыл бұрын жазу таңбаларын жасап, оларды пайдалан білгенін көрсетеді.

        Сабақты бекіту. Сұрақ-жауап әдісі арқылы 

        Үйге тапсырма.  Мәтіннен 5 сөз таңдап алып, фонетикалық талдау жаса.

Бағалау

         ІІІ-тоқсан. 4-сабақ

Күні:_________

Сыныбы: 9

Пәні: қазақ тілі

ҮІІІ модуль. Мұражай экспонаттары

Тақырыбы: Диктант

Мақсаты:

1) білімділік: оқушылардың сауаттылығын тексеру.

2) дамытушылық: ой-өрістерін, сөздік  қорын  дамыту.

3) тәрбиелік: оқушыларды жан-жақтылыққа тәрбиелейді.

Түрі: жаңа сабақ

Әдістері: түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап

Пәнаралық байланыс: орыс тілі, қазақ әдебиеті

Сабақтың барысы

Ұйымдастыру кезеңі

1.Оқушылармен амандасу

2.Оқушыларды түгендеу

3.Сынып тазалығына көңіл бөлу

4.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

        Жаңа сабақ

                                                                       Алтын адам

          Алтын адамның бас киімі кейінгі қазақ киім үлгілеріне ұқсас, биік, шошақ төбелі, ұзындығы 70 см шамасында. Мойнында дөңгелек жүзік сияқты алтын алқа, іш көйлегі, көкірегінің тұсы, жеңі алтын тоғалармен өрнектелген, саусағында екі алтын жүзігі, қамзолы құрастырмалы ауыр белбеумен буылған. Белбеуге аңға ұқсас бейнелер, 16 тоға жапсырылған қынға салынған темір қанжар – ақинақ, шалбар балағы да алтын тоғалармен әшекейленген.

         Киім үлгісі, жерлеу рәсімі Алтын адамның Жетісу жерін мекендеген сақтардың көрнекті елбасының ұлы немесе жас  көсем, әскербасы екенін айқын көрсетеді. Алтын адам Қазақстанның азаттық символына айналды. Оның тұлғасы Алматының бас алаңына орнатылды, төбе бөркіндегі қанатты тұлпарлар бейнесі елтаңбамызға енді.

96 сөз

        Сабақты бекіту. Сұрақ-жауап әдісі арқылы 

        Үйге тапсырма. Қайталау

Бағалау

         ІІІ-тоқсан. 5-сабақ

Күні:_________

Сыныбы: 9

Пәні: қазақ тілі

ҮІІІ модуль. Мұражай экспонаттары

Тақырыбы: Тіл дамыту

Мақсаты:

1) білімділік: оқушыларды жаңа тақырып бойынша ауызекі сөйлеуге үйрету.

2) дамытушылық: ой-өрістерін, сөздік  қорын  дамыту.

3) тәрбиелік: оқушыларды жан-жақтылыққа тәрбиелейді.

Түрі: жаңа сабақ

Әдістері: түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап

Пәнаралық байланыс: орыс тілі, қазақ әдебиеті

Сабақтың барысы

Ұйымдастыру кезеңі

1.Оқушылармен амандасу

2.Оқушыларды түгендеу

3.Сынып тазалығына көңіл бөлу

4.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

Жаңа сабақ. 1-тапсырма. Мәтінді аударма сөздікті пайдаланып түсініп оқып, жоспар құрыңдар. Жоспар бойынша әңгімелеңдер. Мәтінге ат қойыңдар.

Жауап үлгісі:  Ғалам, дүние жаратылысы туралы мұражай.  Жоспар:

1.Ғалам, дүние жаратылысы туралы мұражайда қойылған бұйымдар.

2.Сирек кездесетін экспонаттар.

3. Мұражайдың орналасқан жері.

2-тапсырма. Төменде берілген сөйлемдерден диалог құрастыру, жазу. Жауап үлгісі:

            1.Орталық мұражайдың ғимараты қай жылы салынды?

            2.Мұражайдың басты мақсаты қандай?

            3.Орталық мұражайдың қорында не сақталған?

3-тапсырма. Диалог бойынша сөйлесу

- Сен алғашқы мұражай қалай қалыптасқанын білесің бе?
- Иә. Алғашқы мұражай бағалы бұйымдар мен заттар, мәдени құндылықтарды сақтайтын қазыналық қор ретінде қалыптасқан.
- Мұражайлардың қалыптасуына нелер негіз болды?
- Көне замандағы коллекциялар.
- Ал коллекция ісімен кім айналысқан?
- Аристотель, Рим патшасы, Юлий Цезарь.
- Еуропада мұражайлар қашан пайда болды?
- Еуропада тарихи музейлер 16 – 18 ғасырларда пайда болды.
- Алғашқы мұражайлардың қандай түрлері ашылған?
- 1820 ж. Германияда өнер музейлері құрылды. 1811 ж. Ресейде – Феодосияда, 1825 ж. Одессада, 1828 ж. Керчьте археологиялық бағыттағы және әскери-тарихи музейлер құрылды. 19 ғ. этнографиялық зерттеулердің дамуы нәтижесінде этнографиялық музейлер құрылып, олар ғылыми-зерттеу орталықтарына айналды. Олар: Будапешт (1872), Стокгольм (1874), Париж(халықтану музейі, 1877), Роттердам (1883) қалаларында құрылған этнографиялық музейлер. Ашық аспан астындағы алғашқы этнографиялық музейлер Скансенде (Стокгольм, 1891), қасиетті Мартинде (Словакия, 1893), Софияда (1893) Брюссельде (1897), Краковта (1910), Арнхемде (Нидерланды, 1912) құрылып, ірі ғылыми ізденістермен айналысты.
- Ал Қазақстанда мұражай тарихы қашаннан басталады? - 1830 жылдан басталды.
- Рақмет, бүгін мұражайлар туралы көп мәлімет алдым.
        Сабақты бекіту. Сұрақ-жауап әдісі арқылы 

        Үйге тапсырма.  Мәтіннен 5 сөз таңдап алып, фонетикалық талдау жаса.

Бағалау

         ІІІ-тоқсан. 6-сабақ

Күні:_________

Сыныбы: 9

Пәні: қазақ тілі

ҮІІІ модуль. Мұражай экспонаттары

Тақырыбы: Нәтиже сабақ

Мақсаты:

1) білімділік: оқушыларды жаңа тақырып бойынша ауызекі сөйлеуге үйрету.

2) дамытушылық: ой-өрістерін, сөздік  қорын  дамыту.

3) тәрбиелік: оқушыларды жан-жақтылыққа тәрбиелейді.

Түрі: қорыту сабағы

Әдістері: түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап

Пәнаралық байланыс: орыс тілі, қазақ әдебиеті

Сабақтың барысы

Ұйымдастыру кезеңі

1.Оқушылармен амандасу

2.Оқушыларды түгендеу

3.Сынып тазалығына көңіл бөлу

4.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

Жаңа сабақ. 1-тапсырма. Тест сұрақтарына жауап беру.

1.Мұражай қай тілден аударғанда «муза сарайы» дегенді білдіреді?

А.латын тілінен        Б.грек тілінен         В.парсы тілінен         Д.орыс тілінен

2.Мұражайлардың қалыптасуына не негіз болды? А.мәдени құндылықтар  Б.қазыналық қор     В.көне замандардағы коллекциялар       Д.бағалы бұйымдар

3.Ә.Қастеев атындағы республикалық ...   А.археология мұражайы

Б.кітап мұражайы           В.асыл металдар мұражайы             Д.өнер мұражайы

4. Қос сөздерге қандай тыныс белгі қойылады?

А.дефис     Б.нүктелі үтір     В.қос нүкте           Д.қиғаш сызықша

5.«Абай жайлауда» портреті әп-әдемі салынған. Сөйлемдегі қос сөз қалай жасалған?

А.Бір сөздің қайталануы                 Б.екі түрлі сөздің қайталануы   

В.күшейткіш буындардың қосарлануы          Д.мағынасыз екі сөздің қайталануы

6.Мұражай ісіндегі ерекше бағыт – инфрақұрылымдар. Сөйлемдегі неологизмді тап.

А.мұражай    Б.ісі    В.бағыт     Д.инфрақұрылым

7.Қазақстанда 1913 жылы мұражайдың саны қанша болды? А.3     Б.29       В.25         Д.154

8.М.Әуезов атындағы мұражай қай жылы құрылды?А.1920 ж  Б.1985 ж  В.1963 ж    Д.1951 ж

9. 1991 жылы 9 қазанда қандай мұражай ашылды?

А.М.Әуезов атындағы мұражай  Б.Ғ.Мүсірепов атындағы мемориалдық мұражай

В.Абайдың мемлекеттік тарихи-мәдени мұражайы           Д.Абай-Шәкәрім кешені

10.Қазақстан Республикасы Тұңғыш Президентінің мұражайы қай қалада?

А.Алматы        Б.Ақтөбе        В.Астана        Д.Қарағанды

            Сұрақтарға жауап беріңдер.

1)     Мұражай ісінің негізгі бағыттары қандай?

2)     Еуропада мұражайлар қай ғасырда пайда болды?

3)     1831 жылы Неплюев әскери училищесі жанынан қандай мұражай ашылды?

4)     Неолгизмдер тілге қалай енеді?

5)     Қос сөздер қалай жасалады?

6)     М.Әуезов атындағы мұражайда нелер бар?

7)     Мұражай мен көрмелерге барғанда адам өзін қалай ұстау керек?

        Сабақты бекіту. Сұрақ-жауап әдісі арқылы 

        Үйге тапсырма.  Қайталау

Бағалау

         ІІІ-тоқсан. 7-сабақ

Күні:_________

Сыныбы: 9

Пәні: қазақ тілі

ІХ модуль. Радио. Ақпарат құралдары. Журналистика.

                  Өздік етіс. Лепті сөйлем.

Тақырыбы: «Ақпарат» ұғымы

Мақсаты:

1) білімділік: оқушыларды жаңа тақырып бойынша ауызекі сөйлеуге үйрету.

2) дамытушылық: ой-өрістерін, сөздік  қорын  дамыту.

3) тәрбиелік: оқушыларды жан-жақтылыққа тәрбиелейді.

Түрі: жаңа сабақ

Әдістері: түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап

Пәнаралық байланыс: орыс тілі, қазақ әдебиеті

Сабақтың барысы

Ұйымдастыру кезеңі

1.Оқушылармен амандасу

2.Оқушыларды түгендеу

3.Сынып тазалығына көңіл бөлу

4.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

    Жаңа сабақ. 1-тапсырма. Мәтінді тыңдап, аудару                                 

1-тапсырма. Мәтінді түсініп оқып, «Ақпарат» ұғымының мәнін аанықтау.

Ақпарат құралдары

            Ақпарат (информация) латын тілінен аударғанда түсіндіру, баяндау, хабардар ету дегенді білдіреді. Бұл сөздің бірнеше мағынасы бар:

1)     Істің жағдайы қандай да болмасын оқиға немесе біреудің қызметі туралы хабарлау, мәлімет беру.

2)     ХХ ғасырдың ортасынан бастап адам мен адам, адам мен автомат, автомат пен автомат арасындағы деректер алмасуды, жануарлар мен өсімдіктер арасындағы сигналдар алмасуды, тұқымқуалаушылық белгісін бір жасушадан басқа бір жасушаға, бір ағзадан екінші бір ағзаға жеткізуді қамтитын жалпы ғылыми ұғым.

3)     Кибернетиканың негізгі ұғымдарының бірі – ақпарат. Ақпаратты жеткізу, қабылдау, түрлендіру және сақтаудың жалпы мәселелерімен ақпарат теориясы айналысады. Ақпаратты зерттеуде математикалық статистика әдістері де қолданылады.

4)     Ақпарат оқиғалы, түсініктемелі және іргелі, көркем әрі публицистикалық болуы мүмкін.

Сөздікпен жұмыс

Тұқымқуалаушылық – наследственный

Дерек – сведение

Ағза – организм

Жеткізу – доставка

Қабылдау – прием

Түрлендіру – изменение

Сақтау – сохранение

Іргелі – фундаментальный

Сабақты қорытындылау. 2-тапсырма. Берілген сұрақтарға жауап беріңдер.

1.      «Ақпарат» сөзі қай тілден шыққан?

2.      Оның басты мағынасы қандай?

3.      Ақпарат ғылымдардың қай саласында кезедесетін ұғым?

4.      Ақпаратты жеткізу, қабылдау, түрлендіру және сақтаудың мәселелерімен қандай теория айналысады?

5.      Ақпарат тағы қандай болуы мүмкін?

        Үйге тапсырма.  Жаңа сөздермен сөйлем құрап келу.

Бағалау

         ІІІ-тоқсан. 8-сабақ

Күні:_________

Сыныбы: 9

Пәні: қазақ тілі

ІХ модуль. Радио. Ақпарат құралдары. Журналистика.

                  Өздік етіс. Лепті сөйлем.

Тақырыбы: Ақпарат құралдары

Мақсаты:

1) білімділік: оқушыларды жаңа тақырып бойынша ауызекі сөйлеуге үйрету.

2) дамытушылық: ой-өрістерін, сөздік  қорын  дамыту.

3) тәрбиелік: оқушыларды жан-жақтылыққа тәрбиелейді.

Түрі: жаңа сабақ

Әдістері: түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап

Пәнаралық байланыс: орыс тілі, қазақ әдебиеті

Сабақтың барысы

Ұйымдастыру кезеңі

1.Оқушылармен амандасу

2.Оқушыларды түгендеу

3.Сынып тазалығына көңіл бөлу

4.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

    Жаңа сабақ. 1-тапсырма. Мәтінді тыңдап, аудару                                 

3-тапсырма. Мәтінді түсініп оқып, диалог құраңдар. Диалог бойынша өзара сөйлесіңдер.

Ақпарат құралдары – мемлекет тәуелсіздігінің саяси-экономикалық және ғылыми-технологиялық дербестігімен пара-пар басты белгілердің бірі. Ақпарат құралдары кең мағынасында: бұған жұртшылыққа хабар тарататын құралдардың бәрі – газет, журнал, телевизия және радио, ғылыми хабаршылар, бюллетеньдер, пресс-релиздер, ғылыми жинақтар, жарнамалық мәтіндер, таблоидтер жатады.

Қалыптасқан мағынада мерзімді баспасөз телевизия мен радио, ақпарат агенттіктері, әр түрлі байланыс жүйелері енеді. Баспасөз, телевизия және радио тек ақпарат тарататын құрал ғана емес, олар көпшілікке ұсынылатын материалдарын түсіндіреді. Бұл материалдарына көркемдік түр мен сипат береді. Сол арқылы көрерменнің, тыңдарманның эстетикалық сұранысын өтейді. Ақпарат құралдарына дәл пікірді «Би-би-си» компаниясының тұңғыш бас директоры Джон Рейт берді. Ол хабар тарату саясатынан – «хабарлау, ағарту, көңіл көтеру» секілді үш негізгі ұстанымды бөліп алды. Бұл үш ұстаным бүгінгі таңда радио мен теледидарға айқындауыш ретінде қалып отыр. Осы үш бағыттың ішінде хабарлау теледидардың қызғылықты, жедел, тартымды, көпөрісті, ауқымды болуына және көзқарас пен жария пікірге кең жол ашты.

                                                           Сөздікпен жұмыс

Байланыс жүйесі – система связи

Пара-пар  – равный

Белгілер  – атрибуты

Жұртшылық – общественность

Сұраныс – спрос

Ұстаным – принцип

Айқындауыш – определитель

Көзқарас – мировоззрение

Сабақты қорытындылау

Үйге тапсырма.5-тапсырма.Мәтінді пайдаланып, сөйлемдерді аяқтап, синтаксистік талдау.

Сөйлемнің басы	Сөйлемнің аяғы
1.Ақпарат құралдарына ... 2.Баспасөз, телевизия және радио ... 3.Джон Рейт хабар тарату саясатынан - ...	1. «Хабарлау, ағарту, көңіл көтеру» сияқты үш негізгі ұстамды бөліп алды. 2.Жұртшылыққа хабар тарататын құралдардың бәрі – газет, журнал, телевизия, радио, т.б. жатады. 3.Көпшілікке ұсынылатын материалдарын түсіндіреді.

Бағалау

         ІІІ-тоқсан. 9-10-сабақ

Күні:_________

Сыныбы: 9

Пәні: қазақ тілі

ІХ модуль. Радио. Ақпарат құралдары. Журналистика.

                  Өздік етіс. Лепті сөйлем.

Тақырыбы: Тіл дамыту. Сұхбаттасу

Мақсаты:

1) білімділік: оқушыларды жаңа тақырып бойынша ауызекі сөйлеуге үйрету.

2) дамытушылық: ой-өрістерін, сөздік  қорын  дамыту.

3) тәрбиелік: оқушыларды жан-жақтылыққа тәрбиелейді.

Түрі: жаңа сабақ

Әдістері: түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап

Пәнаралық байланыс: орыс тілі, қазақ әдебиеті

Сабақтың барысы

Ұйымдастыру кезеңі

1.Оқушылармен амандасу

2.Оқушыларды түгендеу

3.Сынып тазалығына көңіл бөлу

4.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

      Жаңа сабақ. 1-тапсырма. Мәтінді түсініп оқып, берілген сызба бойынша әңгімелеңдер.

            Радиохабар – радио арқылы берілетін ақпараттық, қоғамдық-саяси, көркем және музыкалық хабарлар, шұғыл ақпарат, бұқаралық үгіт пен насихат, жұртшылықты оқыту-ағарту құралдарының бірі.

            Радионың негізгі жанрлары: ақпараттық, қоғамдық-саяси жанрлар, көркем-публицистикалық жанрлар, көркем жанрлар. Радио сонымен бірге өз хабарларында барлық жанрда орындалған әдеби және музыкалық шығармалардың трансляциясын да, радиоға арнайы дайындалған драмалық және опералық спектакльдерді де пайдаланады.

2-тапсырма. Сөздерден өздік етіс жасаңдар да, оларды қатыстырып, бірнеше сөйлем құраңдар.   Үлгі: сүрт-ін

Сүрт, жасыр, сайла, сал, жуғ көр, мақта, арқала, толған, тазала, қыр, гүлде, жасыр, сұра.

3-тапсырма. Төменде берілген сөйлемдерді оқып, сөйлеушінің қандай көңіл күйін білдіріп тұрғанын анықтаңдар. Сөйлемдерді әр түрлі дауыс ырғағына салып оқыңдар.

1.Пай, пай, киелі неткен жер!

2.Құрметті қазақстандықтар және қонақтар!

3.Қазақ жерінің астанадай таңғажайып шаһары болған емес!

4.Тыңдаңыздар! Тыңдаңыздар! Алматыдан сөйлеп тұрмыз.

5. «Шалқар» радиосынан Роза Рымбаева ән шырқады. Не деген керемет дауыс десеңізші!

6.Қап, тоқтай тұр, мен саған көресіні көрсетемін әлі!

                                      Сөздікпен жұмыс

Үлгі – образец

Қастерлеу – уважать

Жетік – в совершенстве

Зерек – способный

Болмыс-бітімі – натура

Реңк – оттенок

Дауыс сарыны – тембр голоса

Тыныс алу – передышка

Ырғақты кідіріс – оптимистичная пауза

Ділмар – оратор, красноречивый

        Сабақты бекіту. Сұрақ-жауап әдісі арқылы 

        Үйге тапсырма.  Жаңа сөздермен сөйлем құрап, синтаксистік талдау жасап келу.

        Бағалау

ІІІ-тоқсан. 11-сабақ

Күні:_________

Сыныбы: 9

Пәні: қазақ тілі

ІХ модуль. Радио. Ақпарат құралдары. Журналистика.

                  Өздік етіс. Лепті сөйлем.

Тақырыбы: Байжанбаевтың дикторлық мектебі

Мақсаты:

1) білімділік: оқушыларды жаңа тақырып бойынша ауызекі сөйлеуге үйрету.

2) дамытушылық: ой-өрістерін, сөздік  қорын  дамыту.

3) тәрбиелік: оқушыларды жан-жақтылыққа тәрбиелейді.

Түрі: жаңа сабақ

Әдістері: түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап

Пәнаралық байланыс: орыс тілі, қазақ әдебиеті

Сабақтың барысы

Ұйымдастыру кезеңі

1.Оқушылармен амандасу

2.Оқушыларды түгендеу

3.Сынып тазалығына көңіл бөлу

4.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

      Жаңа сабақ.

        Сабақты бекіту. Сұрақ-жауап әдісі арқылы 

        Үйге тапсырма.  Жаңа сөздермен сөйлем құрап, синтаксистік талдау жасап келу.

        Бағалау

         ІІІ-тоқсан. 11-сабақ

Күні:_________

Сыныбы: 9

Пәні: қазақ тілі

ІХ модуль. Радио. Ақпарат құралдары. Журналистика.

                  Өздік етіс. Лепті сөйлем.

Тақырыбы: Радио

Мақсаты:

1) білімділік: оқушыларды жаңа тақырып бойынша ауызекі сөйлеуге үйрету.

2) дамытушылық: ой-өрістерін, сөздік  қорын  дамыту.

3) тәрбиелік: оқушыларды жан-жақтылыққа тәрбиелейді.

Түрі: жаңа сабақ

Әдістері: түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап

Пәнаралық байланыс: орыс тілі, қазақ әдебиеті

Сабақтың барысы

Ұйымдастыру кезеңі

1.Оқушылармен амандасу

2.Оқушыларды түгендеу

3.Сынып тазалығына көңіл бөлу

4.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

      Жаңа сабақ.

        Сабақты бекіту. Сұрақ-жауап әдісі арқылы 

        Үйге тапсырма.  Жаңа сөздермен сөйлем құрап, синтаксистік талдау жасап келу.

        Бағалау