Поурочный план по казахскому языку на тему "Етістіктің шақтары"

Сабақ  жоспары/Поурочный  план №29

Пән/предмет: Кәсіптік қазақ тілі

Сабақтың тақырыбы/Тема занятия: Етістіктің шақтары. Медицина тарихы

Сабақтың түрі/Тип занятия: Аралас.

Мақсаты/Цели занятия:  етістіктің шақтары туралы жалпы түсінік.

Білімділік/Учебная: Етістіктің шақ категориясы туралы мағлұмат беру: шақтың мағынаны білдіретін етістіктердің морфологиялық құрылымын ұғындыру.

Тәрбиелік/Воспитательная: жақсы қасиеттерге, адамгершіліктерге баулу. Жақсы оқып, үлгілі, білімді болуға, достықта адал болуға шақыру.

Дамытушылық/Развивающая: Етістіктің қолданыстағы маңызын, қызметін аша түсетін жаттығулар арқылы оның күрделі, ауқымы кең сөз табы екеніне көз жеткізу, етістікті басқа сөз табымен байланыстыру.

Пәнаралық байланыс/ МП связь: орыс тілі,мейірбикелік іс негіздері

Көрнекілігі/Оснащение: оқулық,үлестірме қағаздар

Сабақ өткізу уақыты/ Время проведения – 90 мин., 180 мин., 270 мин.

Сабақтың логикалық құрылымы

Структурно-логическая схема и хронокарта занятия

1.             Ұйымдастыру кезеңі/ Организационный момент: Топ студенттерімен амандасу, топ тізімін, киім үлгісін тексеру, оқу аудиториясының сабаққа дайындығын қадағалау.  (3  мин)

2.             Ынталандыру, негізгі білім деңгейін анықтау/Мотивация, актуализация опорных знаний: (17 мин)

Үй тапсырмасын тексеру.Өтілген тақырыптарға арналған қосымша сұрақтар

Етістік қандай сөз табы?Етістік мағынасына қарай неше түрге бөлінеді? Туынды етістік қалай жасалады? Негізгі етістіктің туынды етістіктен айырмашылығы қандай? Етістік тұлғасына қарай қалай бөлінеді? Құрамына қарай неше түрі бар? Етістік қандай сөйлем мүшесінің қызметін атқарады? Күрделі етістікке мысал келтір.

3.             Жаңа сабаққа нұсқау беру/ Изучение нового материала (20 мин)

Етістіктің шақ категориясы —іс-әрекет, жай-күйдің болу мезгілі мен сөйлеп тұрған уақыт арасындағы қарым-қатынасты білдіретін грамматикалық категория. Етістіктің шақ категориясы қимыл, іс-әрекеттің сөйлеп тұрған сәтпен байланысты болып өткендігін немесе болып жатқанын, не әлі болмағанын, бірақ болатынын білдіріп, әр түрлі жолдармен жасалады.

Медицина тарихы ғылым ретінде адамзаттың дүниежүзілік тарихы негізінде медицина мен емшіліктің пайда болу, даму және қазіргі жағдайын зерттейді. Медицина тарихы оқу пәні ретінде екі бөлімнен тұрады: жалпы және жеке медицина тарихы.
4.     Өздік жұмыстар/Самостоятельная работа: (30 мин)

Оқулықпен жұмыс.

26-жаттығу (ауызша) 24,28,29 жатығулары (жазбаша)

1-тапсырма. Төменде берілген сөздерді осы шаққа, келер шаққа, өткен шаққа айналдырыңдар. 

Мәтінмен жұмыс.Оқу,орыс тіліне аудару

5.             Алған білімін қолдану/Применение полученных знаний.  (15 мин)

Сұрақ-жауап

1. Есімдіктен кейінгі сөз табын атаңдар. 2. Етістік дегеніміз не? Етістік қандай сұрақтарға жауап береді? 3. Етістіктің шағы дегенді қалай түсінесіңдер? 4. Етістіктің неше шағы бар? Оларды атаңдар. 5. Осы шақ деп нені айтамыз? Мысалдар келтіріңдер. 6. Келер шақ дегеніміз не? Мысалдармен көрсетіңдер. 7. Өткен шақ деп нені айтамыз? 8. Етістіктің шақтары қалай жасалады? 9. Шақтық мағынаны білдіретін етістік қандай мағына береді? 

6.Үйге тапсырма/Домашнее задание:  (2 мин)  А.Ш.Бектуров (233б)                               7.Білімін бағалау,түсіндіру/ Выставление оценок и комментарий.  (3 мин)                    Оқушылардың белсенділіктеріне қарай бағалау,мадақтау.

           Оқытушының қолы / Подпись преподавателя:_________________________________

№29 сабақ. Етістіктің шақтары. Медицина тарихы

Етістіктің шақ категориясы —іс-әрекет, жай-күйдің болу мезгілі мен сөйлеп тұрған уақыт арасындағы қарым-қатынасты білдіретін грамматикалық категория. Етістіктің шақ категориясы қимыл, іс-әрекеттің сөйлеп тұрған сәтпен байланысты болып өткендігін немесе болып жатқанын, не әлі болмағанын, бірақ болатынын білдіріп, әр түрлі жолдармен жасалады.

В казахском языке формы времени глагола образуются путем присоединения к причастиям и деепричастиям личных окончаний и выражают отношение действия к моменту речи.

В казахском языке глагол имеет три времени: осы шақ (настоя-щее время), келер шақ (будущее время), өткен шақ (прошедшее время).

Осы шақ (Настоящее время)

Осы шақ обозначает действие, которое происходит в момент речи. Имеют две формы: нақ осы шақ (собственное настоящее время) и ауыспалы осы шақ (переходное настоящее время).

1. Нақ осы шақ - собственно-настоящее время (действие происходит в момент речи) передается двумя способами.

Простая форма глаголов образуется от четырех глаголов состояния: тұр - стой, жүр - иди, отыр - сиди, жат - лежи.

В качестве именных слов эти глаголы могут принимать личные окончания и выражать состояние лиц и предметов: мен отыр-мын - я сижу.

Сложная форма нақ осы шақ образуется путем прибавления к основной форме глагола суффиксов -а, -е, -й или -п, -ып, -іп. Личное окончание прибавляется к вспомогательному глаголу. Мысалы: Мен жаз-ып отырмын - я пишу (сейчас). Оқып отырмын - читаю.

Келер шақ (Будущее время)

Келер шақ выражает действие, которое происходит после момента речи.

Оно бывает трех видов:

1. Болжалды келер шақ - предположительно-будущее время (может быть) образуется от основы глагола с суффиксами -ар,/-ер/-р + личные окончания. Мысалы: Ол ертең кел-ер - Может быть, он придет завтра. Бүгін қар жау-ар - Может быть сегодня пойдет снег. Мен ертең бар-ар- мын - Может быть, я завтра пойду.

2. Ауыспалы келер шақ - переходно-будущее время. Ауыспалы келер шақ называется переходным, так как может употребляться как в настоящем, так и в будущем времени.

Образуется от деепричастия с суффиксами -а,-е,-й и личных окончаний. Мысалы: бар-а-мын - пойду, қара-й-мын - посмотрю, кел-е-мін - приду.

3. Мақсатты келер шақ - будущее время цели. Образуется от основы глагола + суффиксы: -мақ/-мек; -бақ/ -бек; -пақ/ -пек + личные окончания (по общему закона сингармонизма и ассимиляции). Мысалы: Бар-мақ-пын - я намерен поехать.

Өткен шақ (Прошедшее время)

Өткен шақ бывает двух видов:

Жедел өткен шақ - очевидное прошедшее время, образуется путем прибавления к основе глагола суффиксов -ды/-ді; -ты/-ті и личных окончаний.

Бұрынғы өткен шақ - давно прошедшее время образуется тремя способами:

а) основа глагола + причастный суффикс -ған/-ген + вспомога-тельное слово екен (для усиления значения). Мысалы: асыраған - воспитал. Асыраған екен - воспитывал.

б) основа глагола + причастный суффикс -ған/-ген + личные окончания. Мысалы: Мен асыра-ған-мын - Я растил. Сен асыра-ған-сың - ты вырастил. Сіз асыра-ған-сыз - вы вырастили.

в) основа глагола + деепричастный суффикс -п/-іп/ -ып + личные окончания. Мысалы: асыра-п-пын - я вырастил, асыра-п-ты - он вырастил. (Здесь: после деепричастий 3-е лицо имеет личные окончания -ты/-ті; -ды/-ді, которые по форме напоминают суффиксы прошедшего времени).

Медицина тарихы

      Медицина тарихы ғылым ретінде адамзаттың дүниежүзілік тарихы негізінде медицина мен емшіліктің пайда болу, даму және қазіргі жағдайын зерттейді. Медицина тарихы оқу пәні ретінде екі бөлімнен тұрады: жалпы және жеке медицина тарихы. Жалпы медицина тарихы дүниежүзілік медицинасын оның түрлі салаларының дамуының жалпы заңдылықтарын, олардың ерекшелігін, басты мәселелерін, жетістіктерін, жаңалықтарын зерттейді. Жеке медицина тарихы әрбір дәрігерлік салаларға байланысты медицинаның дамуын зерттейді және аурудың түрін анықтаудың, пайда болу себепетерін, олардың алдын алу жолдарының және емдеу әдістерінің, ғылымның әртүрлі салаларының дамуына байланысты екенін көрсетеді. Медицина тарихының міндеттері Медицина тарихының негізгі міндеттері: Дүниежүзінде дәрігерлік ілімнің қалай пайда болғанын, медицианың халық мәдениеті мен тарихи дамуы мен бірегей екенін айқындау және ғылымға еңбегі сіңген атақты ғалымдардың өмір жолымен таныстыру. Медицина тарихы мынадай мәелелерді зерттеуді алдына мақсат етіп қояды: Медицинаның дамуындағы құбылыстардың заңдылығын көрсету, оның мирасқорлық екенін түсіндіру; Дәрігерлік салаларының дамуының бір- бірімен байланыстылығын көрсету; Дәрігерлік ілімнің дамуын жалпы қоғам дамуымен байланысты екенін көрсету арқылы ой- өрісті кеңейтіп, отанға деген сүйспеншілікті арттыру. Тақырып: Медицина тарихының зерттеу көздері. Этнографиялық деректер – бұл өткен заманнан адамзатқа мұра болып жеткен қоғамдық, мәдени өмiрдiң көрiнiстерi. Бұлар заман өзгеруiне сәйкес жаңа тұрде өзгерiлуi мұмкiн. Мысалы: сенiм, ұғым, дәстүр т.б. Ауызша (фольклорлық) деректер. Бұлар болған iстi нақты кейiптi сөзбен аңыз ретiнде, мақал-мәтел, өлең, ертек т.б. әдiспен жеткiзедi. Ауызша тарих шетелдерде ХХ ғ. екiншi жартысынан бастап тарих ғылымының дербес саласы ретiнде танылған. Осыған орай денсаулыққа, емдеуге қатысты халықтың ауызша шығармашылығында кеңiнен тараған мәлiметтердiң маңызы зор.