Г1ях1мад хан
Абу – бакар гьаникахъили буч1антала вечерла
программа - сценарий.
Г1ях1мадхан Абу
– Бакар гьаникахъили барибси вечер абхьнилизи халбирех1е.
Вечер
дурабурк1уси замана.
2013 дус , 15
сяг1ятличиб.
Вечер бетаурси
саби К1ишала дахъал шалубар гимназиялизиб,
15 – ибил кабинетлизиб.
Вечер бузахъуси
- Х1ясайниева Альбина ________________________________________________
Кабинетлизиб
доскаличи баршили писательла някъла кьаламличил барибси сурат.
Илала мякльаб
халати х1урпрачилси белк1. «Даргала урк1бази керхурси» ца камси
тяйдили авторла дурадухъунти жузала выставка - стенд.
Жанях1ла дайлаб
бишт1аси худужественная композиция: гьаб -убла балхарла хъаба, илизиб
халаси ч1акала пях1яла, мякьлаб абхьибси жуз, ва умути белк1ла к1ап1ри.
Ах1ерти
ученикуни, учительти, г1ях1ли ихтияр бихая Г1. Абу – Бакар гьаниркахъули
дурабурк1уси вечер абхьнилизи халбарес.
I. Г1. Абу – Бакарла г1ямру ва творчество.
9 – классла дурх1нани буру:
1.Къайдиев Мях1яммадли.
2.Махтуева Пат1имали.
3.Кьурбанисмяг1илов Х1ясай
1. Г1ях1мадхан Абу – Бакарла биография.
(1931 – 1991)
Дагъиста халкьла
писатель Г1ях1мадхан Абу – Бакар мургьи - арцла машгьурти устнала
шилизив – Кубачив ак1убси сай.
Школализив
уч1ух1елил, илини литератураличи, даргала халкьла хабуртачи , далуйтачи
пикри бях1чиаиб, назмурти цаладирхъес , хабурти лук1ес вех1ихьиб. Цаибси гьарбизурси
назмули илизир литератураличи диги гьат1ира имц1адариб, лук1ниличи
гъира, иштях1 ак1ахъуб.
Литератураличирти
дигили гьаланачи ил редакциялизи, к1инайс Москвализибси А.М. Горькийла
уличилси литературный институтлизи виахъули сай.
Писательлис
машгьурдеш 1962 ибил дуслизиб белк1унси « Даргала рурсбани» ва 1963
ибил дуслизиб белк1унси « Чехьерини» лебхули саби.
Дарган рурсила
цаибси образ писательли « Жавгьар» бик1уси хабарлизиб гиб. Жавгьарла
дурх1ядеш нушани « Нешла бебк1ализир» чедиулра.
2.
Литературный институтли писательла худужественный х1ер бугабирули саби
ва г1ямрула кам – хъяшси сек1ал хьулчили буцили, халаси, мурхьси пикри
гьалабирхьахъес бурсиирули сай. Москвализив уч1ути дусмазив Г1ях1мадхан
драматургиялизи ахъиб . « Гъагултани зак бархьбалтули саби» , « Дунья
селичиб т1ашси ?», « Мугьила някъбар Нурэден» бик1уси илала пьесаби
театрибала сценабачир чедибдешличир детерхур.
Илала произведениебала
мез дебали давлачети, х1екьли сак1убти сари.
Дубурлан хьунул
адамла цах1набси образ ак1ахъес кумек бирули саби
« Даргала
рурсбазирси» Пат1имани. Ил рурсини бук1унна къиянси саниг1ят чеббик1иб.
3.Нушала заманала г1ямруличила,
хала бег1тачи т1абиг1ятличил гъамти жагьилтачила гъайбик1уси Г1. Абу
Бакарла « Варьала шурми» бик1уси трилогия араг1еб Дагъиста
литературализибра сагадеш саби.
Г1. Абу Бакарла
« Гумайла духури», « Ц1уба сайгак», « Х1унт1ена г1инубала манзил», «
Арсавар», « Хамис», « Къаш чебси кулеха» дик1ути повестуни авторла
худужестволашалси устадешлара белк1анали детаур.
Г1. Абу – Бакар
Бузерила Х1унт1ена байрахъ, Х1урматла лишан ва халкьанала гьалмагъдеш ордентачил
наградитварибсири.
Кинематографиялизибси илала бузери ( ил вец1личира имц1ати фильмала автор
сай) чихъли кьиматлабарнилис г1ячихъси бикьри саби. Северная
Осетиялизиб Г1ях1мадхан Абу – Бакарла уличилси киноматографияла шайчибси
премия кабизахънира.
II.
Ахъри баэс бирару,
Ахъри ц1акьси сабх1ели?
Ясир ахъес вирару,
Вег1 мук1урли сайх1ели?
Х1ушаб
далайрик1ули сари 9 классла ученица Гасбалова Патимат.
Гъай Г1. Абу –
Бакарла. Макьам халкьла.
Дуц1рум
Дуруц1мла ц1а ах1енри
Нуша ц1али игуси
Нушала дигай сарри
К1елра ц1а арахъути
Ц1ишилантла хъябличир
Хъяб дуцара чуйнара
Нушаб даим пишдирхъи
Хьанц1 закир зубартира.
Чарх кег1ебси чехьерли
Марли ясируцира
Ил ясир ахъес хьулри
Баъх1ебаиб ахърира.
Ахъри баэс бирару,
Ахъри ц1акьси сабх1ели?
Ясир ахъес вирару,
Вег1 мук1урли сайх1ели?
III. Писательла « Даргала рурсби» бик1уси
повестлизибад касибси бишт1аси сцена.
Бут1акьяндеш
диру:
Насиба – Мях1яммадх1яжиева Нибзагъ
Къистаман - Г1ямарова Гулжанат
Ашура – Бях1яммадова Патима
Сакинат – Бях1яммадова Патимат
Зайнаб – Рабаданова Издаг
Юсуп –Курбанисмаг1илов Х1ясай.
Къистаман - Насиба! Насиба!
Насиба – Ляркьулра, Ляркьулра.
Гьуя
Рита ишбарх1и шагьарлизи аркьулину илала дудеш
зяг1ипли
сай бик1аргу, хъумкартули бара калунра.
Зайнаб – (кьац1ла кесекра, мазала нусира
букули Зайнаб гъамриуб)
Рурсбас
салам лугули бек1 гак1бариб ва карииб.
Къистаман – Талих1черси риаби рузи, х1унира гьанк1
ахъили ах1енри.
Дила
дудешли г1ясивиубли нудби хъябшдуциб, анда
муч1угъуч1у
биахъуб тяп ишкьяйда ( чебиахъу).
Зайнаб – Х1уник1ун баллад ну мурт
чаррухъаслира дила хъулив набчи
гьимук1еси
агни виъни.
Къистаман – Даг Насибани нуша г1яшикьдарра?
Бакьибси ах1ен нуни
илгъуна
т1ама, бахъ гьайбатли далайрик1аргу! Г1ямрулизир
ну
чичилра кьясриубси а1енра, амма илала т1амали х1яс –
ратриахъубра.
Сакинат – Ил урши риалри имц1али г1ях1сири (
геометрияла
жузличи
х1еррик1ули).
Зайнаб - Белики ил гьаннара русули риэс? Иб
улкьайличи х1ерик1ули
Зейнабли.
Къистаман- Русули ах1ен бусяг1ят дурарулхъан ( иб
Зайнабли тетрадуни
кайсули
илини) . Задания кьалли барили х1ерургуд?
Зайнаб - Риубси кьяйда бара.
Къистаман – Х1ердик1ех1е ( иб ва илала мякьла карииб).
Сакинат - Х1еръая, х1еръая гьари сеггъуна саял
х1яким шала
дикибмадан нушачи къалабавикили сай. ( Иб жуз хъямбарили).
Шулумулхъули
Х1ябибхъала унраличирти унзализивад
Пат1имала
муру: Жам ав.
Сакинат - Х1еръая сегъунал Пат1имала мурул итгъуна
вялхъя сай или
гьанх1ебирки муртк1ал.
Кистаман – Марлира г1ур Пат1има нушачил рарх
парталичи
ках1ерирару
(пашмай). Школа таманбареск1ун калунти ца
х1ябал баз сари.
Сакинат – Се дирутив илис гьанна синусира ,
косинусира ?!( Жамав
аркьуси
гьуйчи х1еръили). Ишдус яни берк1ес сунела
муруйчил ва мазала дурзамличил гечрирар. Агь, бахъ
дигахъисгу , колхозла х1янчиличир рузес( пикриличил).
Ашура – гечрик1ес дигахъиду? Дукаррях1или хьарбаиб
Ашурали.
Сакинат - Селичи дукаррик1улри? Дигахъис!.
Къистаман – ( Разиагарли). Х1у кьалли гечрик1ес
багьандан шери
рукьесра г1елумх1ерилзад.
Сакинат – Вайсив гьат1и ? ( тамашариуб)
Къистаман – Мех1ур - мага риубли х1ерииши?
Пикрирухъенгу, х1у, аргъа
гех1ибил
класслизир чум рурси леррил нуша? Вец1ну к1ира
сарри
нуша! Вец1ъибилизир шелцун сарра калунти. Нушак1ун
комсомолкаби
сарра! Хъябарибсиригу нушани школа
таманх1ебарили
лайх1ебак1ес. Гьанна х1у се рик1усирив.
Зайнаб - Г1е муртрил барибси хъяли дигайла
ц1али алкунси урк1и
бишахъес
биралри ( г1яшикьли ва х1унт1ериубли буриб
Зайнабли).
Къистаман – Се биубли хьалли белч1уди
таманх1ебарили , школа
лайх1ебик1ис
нуни, Ашуралира таманбиру. Х1у се рик1уда,
Зайнаб?.
Сакинат - Х1у отличница сари Къистамайчи
х1еррик1ули( Ашура
г1ях1ил
руч1ули сари) Нушаб биалли гьар мурталра х1ушала
тетрадуначи
х1ердик1ес анц1букьи саби. Г1ях1ил дуч1ес
х1ейрули
г1ергъи сен замана дуг1ли бетихъахъусив?!Сен
нушани
царх1ил гьуни чебх1ебик1усив?
Ашура - Вявмарик1уд.
Сакинат - Х1уша или дик1ух1ели сарра ну
вяврик1уси. Х1ушаб
царх1илтала
урк1и аргъес дигули ах1енрая. Х1ушани балуси
агара.
Гьарилла лебси саби сунечи х1ербик1уси зубари.
Белики
дила зубари г1ялим ретаънилизиб х1ебиэс.
Къистаман - Г1ур се барес рашусирив х1у
школализи.
Сакинат - Х1ебалас.
Ашура - Гелешмеш мякьлав виалли гьанк1
гьат1ира бизиси башули
бургар ( дукелц1и).
Сакинат - Х1ела дукелц1и х1ед дати рузи,
набчи илдали асар х1ебиру
(
лебтачи х1ериру) Зейнабличира х1ушали уммут мабиридая иш
ураркьили сари ( рурсби урк1бухъун).
Ашура – ( урк1рухъи) Се ирив?
Къистаман – Иш рархьли рик1улив? Юх или биэс
х1ебирар. Зейнаб иш
х1ечила къунба ругьули ах1ену? ( Зейнабли бек1 ахъбуциб
Сакинат харилири).
Сакинат - Ах1енра къумби се сарилра х1ебалас нуни
. Жявли ишала
мекъличир делхъ дирех1е нушани. Валадав ишала гелешмеш.
Къистаман – Х1ейги вагьес чи виалра.
Ашура - Чи сая, ураягу?
Сакинат – Бук1ун. Сурхай. Гьанбиркуру ит ириъ
нушала сурат касибси .
Итх1ели
нуша тамашадиубтири, сен ит суратлизир Зейнаб
рег1ла жагасили рак1ибсирил. Дигайли, рузби, суратличира асар
бирули буили саби. ( Зейнаб циила тяйди риуб). ( Сакинат
гъамриуб).
Сакинат - Х1у набчи гьимрук1или х1ерииши, Зейнаб?
Къистаман - Х1ебиалли х1ура нура Насибатра сарра
калути иб пашманни
Къистамай.
Наб институтлизи карерхес дигулра.
Ашура - Нунира Насибанира школа лайх1ебик1ех1е,
сенах1енну
ик1алагъуна т1ама гьариллис кьадарбируси ах1ен. Ик1гъуна
т1амаличил
се – дигара сархес вирар. Насиба! Къалабарики
кьандирулра.
Юсуп - Делх1унраяв х1ебла чат1ни. Чердерхирая
нуни х1уша
хабарагарли урухдарра или гьанбиркули саби ( очкаби х1улбачирад
кайсули). Юсуп Ашурачи вякьизур. Х1у дила пергер Мухтарла
рурси
х1ерииши.
Сакинат – Сари.
Юсуп – Чи бик1ара х1ед. Нуни х1у дила рузичи
г1ях1ладли рак1или
Чераибсири.
Ашура – Г1е.
Юсуп - Г1е ах1ерси. Х1уни ну вагьурра.
Ашура - Вак1и нушачи г1ях1ладли.
Юсуп – Лявкьяс, лявкьяс.
Къистаман – Даширая цах1нар жирирех1е. Насиба! Насиба!.
Насиба – (гьаррак1или) Ну кавлунра рузби х1уша
кьанмадирудая.
Рурсби - Се биубли Насибас. Се балагь бак1ибсив,
илала неш мага зяг1ипли
х1ериэс.
Сакинат – Ну шакрикулра се биубсил илис, амма
нуни х1ушази
х1ебурис. Х1ушани ну г1урра дукелц1иличи руршура.
Ашура – Бурагу се сабил х1у рик1уси?
Сакинат – Насиба чис биалра ураркьили рургар.
IV.Назму буч1ули сари 6 классла ученица –
Х1ясанова Патиматли.
« Ури ва Адам»
Рахли зубразиб ури
Кабиили биц1алри
Ца гьат1и г1ях1си Адам
Вебк1иб бик1ули бири.
Г1ях1си адам! Се ибсив
Г1ях1си селизиб сабсив
Г1ях1деш умцес, я гъайли
Ил аргъахъес вирусив.
Я умцла, я умцанти
Г1ях1дешлис лерти ах1ен
Г1ях1си адамла г1ях1ти
Узбира камти ах1ен
Вебк1алра г1ях1си адам
Гьанбиркахъу илини
Ахъ зубразиб пархбухъи
Тамай бишунси ури.
Ури кьалли беткайхъур
Х1едатурли къел х1ерзи
Г1ях1си Адам г1ях1 гъубзна
Мина виру урк1бази.
V.
Зайбухъен тутла чугур
Гьандикахъа далуйти
Х1ела гимала ц1умли
Гьаман гьунирдалтути
Х1ушаб
далайик1ули сай 8 классла ученик Мях1яммадов Муса.
Гъай Г1. Абу –
Бакарла «Чугур», макьам халкьла.
« Чугур»
Хъайг1иб анкъила мякьлаб
Леб г1ябуйчиб ца чугур
Гьар хъайг1иб лебсигъуна
Таркаман тутла чугур
Ахъ х1урхъи юргъанниван
Дирихьми дуцибх1ели
Чях1 – заблизир ц1елдаван
Адамти бисух1ели.
Ак1убсири гумайлаб
Итди гьарахъ дусмазиб
Ца дубурлан устала
Къатаваур някъбазиб.
Кайсис нуни някълизи
Шадх1ели дард лебх1ели
Къимдирис авалра ги
Наб макьам х1яжатх1ели.
VI. Г1. Абу – Бакарла творчествола бех1бихьуд
« Нешла бебк1а» бик1уси хабарлизи бад касибси бут1а.
Нешла бебк1а
бик1уси хабар белк1унси сай Г1. Абу – Бакарли урч1емъибил класслизив
уч1ули левай.
Яни саби. Чина
х1еръалра дях1ила майдунти сари. Кьадубазиб биалли гъургъашинна рангси,
дек1си ва бярг1ибси дирихь саби. Амма Къара – Кьурейшла ши гьачамлис
чебаргъили ах1ен, паргъатли саби. Сенах1енну ц1ябти дирихьмалира,
гьалакадизурти дубуртанира шилизи берх1ила шала иша кьанни чейгахъули
саби.
Лагьала ва
эмх1ела т1ама дурадиркули сари. Рустамхъала г1яйнирад, уршила бисала
биалли сунезив мискин Г1яли х1ерируси шила дублабси ца ц1уръа
байхъу гъят1кабиибси харабси юртлизибад. Гьанна чумал дус Г1яли хъайг1ив
агара. Рустамхъала дукелц1и агарси хъарц1инварибси ил, батурли
хъалибаргра, батурли шира шантира, батурли вег1ла дуньяра, биркесилиг1ив
къяйц1 дуравхъунси сай. Илала дудешра батурли шира шантира вебширсири, ва
гьарахълив гьунчив вебк1ибсири бик1ар. Х1ера ил юртлизир гьаргбарили
улкьайра хьунул адамла, урухиэсигъуна бях1 гьаббак1иб. Гьанбикеслири сари
ак1убла илини дунья чех1ебаибси рургар яра гьанна бусяг1ят х1ярирад
дурарухъунси рургар или.
Хъулиб лех1деш
сабри. Декла ц1а алав анкъила дубла к1ел уршира ца рурсира кабиилри.
Уршбазирад рурси ца гъезла духъяндешлира, гъайла лугъатличил унра шила
сари дек1ардулхъути. Илдала зяг1ипси неш алгъай шайчи карихьири. Ил
зяг1иприкила г1ях1ил замана дикилри, ил зяг1иприкнила сабабра дудеш
агарти дурх1ни гаша х1ебебк1ахъес багьандан дек1ти х1янчурбазир рузни
сабри. Урехи гъамбик1ух1ели чат1аван сари алав сунела дурх1ни
к1ап1бурцули нешли хабурти дурулри. Рахли тамашариубли Жавгьарли нешла
рях1личи х1еръиб, нешла х1улби гьарглири, илди тамашали ц1убли лямц1дик1улри.
Неш…неш…неш! – вявъиб Жавгьарли, амма нешли жаваб х1егиб. Жавгьар
рисирииб, Батир вамкьур.
Гьуни
г1ях1бираб гьункья, нушаб ятимтас ца камси садакьа бара иб Юнусли.
Гьункья урк1ухъун ва дурх1ячи кац1иб. Илди к1илалра ташмишси суал арзиб.
Дудеш, дудеш Жавгьар дудешличи дуц1рухъун.
Дила дурх1ни,
дила ах1ерти , Юсуп, Жавгьар, Батир, чинара неш, сели риркьули ил , чумал
дус чех1ебаибти дурх1начи Г1яли хъябрусвикиб, илди някъбачи ахъбуциб.
Дудеш, неш симкьрухъун
Жавгьар. Ребк1иб неш - Г1яли г1ях1цад замана ца мерла вякьизурли калун,
нургъби супелтачирад михъирличирти бирк1лумачи керкес дях1иб.
VII.
Дагъистан дерхъаб х1ечи
Х1ела игъбарла берх1и
Шалали сабну х1ечиб
Ирх1илиб дусла берх1и
Х1ушаб
далайик1ули сай 9 классла ученик Мях1яммадов
Мях1яммад.
Гъай Г1.
Абу – Бакарла « Дерхъаб», макьам халкьла.
Дерхъаб
Г1ях1на гъубзнала къушум
Къушла ламицун ах1ен
Агьлула ц1акьлис кьашум
Дигьес вируси ах1ен
Кьяшми датли бек1 ахъли
Г1ямрулис лац лушули
Яшав белшунри хъатли
Баракат кабирхьули
Дагъистан дерхъаб х1ечи
Х1ела игъбарла берх1и
Шалали сабну х1ечиб
Ирх1илиб дусла берх1и
VIII. Чебях1си ват1а дергъла темалис
хасдарибти белк1ани
«
Х1ядурдирух1ели ит дуги дебк1ес» бурули сай Мях1яммадов
Мусани 9
классла ученик.
Г1. Абу – Бакарла
творчестволизиб халаси мер бурцули саби Чебях1си ват1а дергъла темали:
Илдигъунти сари: « Х1ядурдик1ух1ели ит дуги дебк1ес», « Гьунила дублаб
ц1еда», « Оксанани Сяг1ид хъумх1ерту», « Ну чаррулхъас х1ечи дила урши»
дик1ути хабурти. Илдазиб авторли дявила х1якьикьат чебаахъили сай.
Масала «
Х1ядурдик1ух1ели ит дуги дебк1ес» бик1уси повестлизиб бургъантала 9
кагъар лер. Гьарил кагъарлизиб дубурлантала кьимат чебаахъили саби.
Лерилра анц1букьуни дархдасахъи сари.
Сибх1ят – Къарчигъа
бик1уси хьунул адамла образли. Амма Сибх1ят – къарчигъа гьар сек1айчи
къячриркулри, алавчарли кадиркути анц1букьуни илини духули кьиматла
дирусири, ва бархьси гьуни баргес рирусири. Илини шилизиб ак1ахъубси
цаибил ячейкалис бек1дешдирусири. Сунези ц1акьани карт1ути халалгъуна
узини ва дудешли мурталра ил ахтардираресра бирули х1ебири. Гьачамра
школалис ваях1 духили унраличибси махьилизирад чаррулхъух1ели илис кулакунала
пинц1укьуни укабииб, шинкьанир г1язабрерк1ибсири ва лайрак1ибсири.
Гьаннакьали
халах1ерурхудра, мукукри чердяхъира или бег1тази багьахъурсири.
Ну х1ела узи
сайра, рузила ламус батахъес набзир ц1акьани лерси сари, набзи ч1янк1ли
бархьдеш бура чили биалра гьимрук1ахъибсирив х1у. Х1ебиалли дудешла
ишгъуна хъарбаркьличи лех1ихъи. Шагьарра белч1удира батурли яра шилизи
чаррулхъад, яра жяг1ял нуни кибси адамлис шерри аркьядра.
Эгер Сибх1ят
Къарчигъала узизибад диг1янбируси ц1ахдеш агарси биалри илини узис
ч1умаси жаваб луги.
Г1еръила барх1и
узини гьарли – марли адам киб, унзализивад айц1ух1ели цашал виубли бек1
къух1буцили ац1иб.
Илх1ели сунела
муруйс Сибх1ят къарчигъа мук1уррак1иб, сари марли х1ериъни буриб.
Илх1ели сунела
мурулли сунес ламарт барибти адамти киб. Ва Сибх1ят Къарчигъани
х1унтенбиубси къямц1ани к1илалра урдубачи мугьурти кадяхъиб.
Сибх1ят
Къарчигъани к1илизанти бариб ва г1ядат х1ясибли илдас Х1яса Х1усенна
уми дедиб. Бег1тани чула уршби мекъличи ах1енри гьунирбалтути, дургъбази
гьунирбалтулри.
Г1усманнира
сунела уршби дургъбази гьунирбатур.
Душмантачи
къаршили бургъахъес шилизиб хьунул – адамтала отрядуни ак1ахъуб. Илгъуна
ца отрядлис Бартау – Шурмазир бек1деш бирусири Сибх1ят Къарчигъанира.
Цаибтала луг1илизир ил Верховный Советла президиумла указ х1ясибли
жигарчерли рургъни багьандан, гъабзадеш дак1ударни багьандан Х1урматла
грамоталичил ва арцла премияличил наградить рарибсири.
Сибх1ят
Къарчигъа багьлали лех1кахъили къакъличи карихьири, илх1ели х1ялагарти
дях1личи х1ерризур, Навруз ва Сапар чебаиб, г1елаб калунти тяништи
ах1енри, г1ур илдачи гъамирули сунела мурул чеиб, илх1ели Сибх1ятла
дях1 тамашадиуб ва къачагъунира тамашабиуб. Илдас гьеч гьанбиркуси
ах1енри Сибх1ят Къарчигъа къаршириркур или. Ил замана Наврузлис
Г1усманни игьуб, г1урилти бебшиб, Сибх1ятли Сапарлисра г1еббаахъиб х1ярх1я
. Илх1ели Г1усман вях1удирли кайкилри . Сибх1ят гъамриуб ва муруй
х1улби абхьиб. Х1ябра вайси замана къаршидикира дила хьунул, се
лук1ули уршбани?
1941 ибил дусла
август баз. Дебк1ес кьадарбиалли дарх дебк1или гьалабри.
Урра !!! разидешла
т1ама лерилра акопуникад к1ухбухъун. Узби к1ап1бикиб., илдала разидешра
халасири. Сепайда илкьяйдали алхунтири к1илизан узби. Илдала дявилати
ярагъ ва калунти ваях1 музейлизи кайхьили сари. К1ел памятник абхьнилис
барибси митингличиб Сибх1ят Къарчигъази урч1емэсил бег1ла г1ергъиси
кагъар чарбарибсири, илала я адресла вег1ал тухум варгибси ах1енри.
IX.
Дигай дайхъути
делли
Урк1и байхъу бирарну
Ламартла урдухъалли
Бахъ г1ядабли
бирарну.
Х1ушаб далайрик1ули сари 5 классла ученица
Хидириева Асият.
Гъай
Г1. Абу – бакарла « Дигай рахли дак1алли» макьам халкьла.
Дигай рахли дак1арли
Дак1аб сари дуц1арти
Дуц1артира ках1ели
Урк1и ц1али бигести
Дайхъу хъяшти дигайлис
Дигай вик1ес х1ейрарну
Закир деруб забличи
Дахъ мешути дирарну.
Дигай дайхъути делли
Урк1и байхъу бирарну
Ламартла урдухъалли
Бахъ г1ядабли бирарну
X. Машгьурси писатель поэзиялизив. «
Дерхъаб» бик1уси назмуртала
жузличила
буру Магомедова Патиматли.
Дагъиста халкьла
писатель Г1. Абу – Бакарлира, нушала лебилра царх1илти писательтани
кьяйдали, сунела творческий гьуни назмуртачибад бех1бихьибсири.
Прозализив узух1елира илини назмуртачила хъумуртуси ах1енри, илди
гьачамцунра ах1и алманахунази ва газетабази кадяхъибтири.
« Дерхъаб»
бик1уси иш жузлизи дек1ар – дек1арти дусмазир делк1унти назмурти,
х1ябкубти ва поэмаби кадерхахъурли сари. Илди нушала зях1матчибас -
шаласи челябкьла жагадешлис, гъабзадешлис, ват1айс ва халкьлис мардешлис
багъишладарибти сари.
Халати
эпическое произведениебани биалли Дагъиста халкьанала историяла ца –
цадех1 бях1яни дях1сайхъули сари.
Адамла урк1ила
х1ял гьаргбарес, алавчарти г1ямрулизир къаршидиркути, царх1илтани
х1исабх1едарибти лишанти чердирк1ес, илдази имц1али мурхьси мяг1на
бух1набурцахъес ва илди зайдик1ути дугьбачил каргьахъес Г1. Абу –
Бакарла халаси устадеш лер. Илис бикьридеш дирули сари иша кадирхъути
произведениебанира. « Дерхъаб» бикуси жузли адамтала урк1бачи гьуни
бургниличи ташмишдеш агара.
XI.
Г1яшикьли сарну урк1би
Шалати г1ямруличи
Дунья ц1елда
бетмааб
Зубрала
х1ябкьяйличиб!
Назму буч1ули сари Бях1яммадова Патимани
« Гьунила дублаб ц1елда»
Лайкьсину х1урматличи
Иша х1яриихьибси
Дубурла х1ябкьяйличи
Гьункья, бара т1ашизи,
Хьурабара, х1еризи
Х1ябличи, ц1елдаличи
Сайну х1угъуна узи
Усаунси дякьличив.
Лебти ах1ен миц1ирти
Х1ейхъути бебк1аличи
Г1ях1ладли саб башути
Адамти дуньяличи
Миц1ирх1ели ил сек1ал
Пикрира х1ебирулра,
Вебк1арли чи – виалра
Бахъ жявли хъумуртулра.
XII.
Хъалибарглис
анкъиван
Шантала гумагьиван
Ванабик1аб гьариллис ,
Сай вег1си дурхъал Ват1ан.
Назму буч1ули сари Гасайниева Альбинани.
Дила г1ярбук1ан устни.
Бурх1ни дашар - ардашар
Устни бузар, х1ебузар
Дуньякад урцахъули
Чула пагьмула хабар.
Устнала сабура леб
Убзаличи мешуси
Устнала гъирара леб
Ц1аличибра буц1арси.
Убза – кьякьла ургабси
Х1янчи бирар хариси
Адамтала шайзибад
Баркаллацун сархуси.
Мургьила хатли лук1ул
Дуруб буцибти т1улбар
Дила г1ярбук1ан устни
Бургьаб х1ушала хабар!
XIII. Х1ела субла суран даркь
Наб чакмалис х1ед арцлис
Х1у кьисматли кьадарраркь
Иш нугъуна ятимлис.
Далайрик1ули сари 4 классла ученица
Х1яжиева Луиза.
Гъай Г1. Абу – Бакарла « Дилашан», макьам
халкьла.
Дилашан.
Ва дилашан дилашан
Дила шан жагил рурси
Варайчи х1уни х1яйран
Ах1енри ну мех1урси
Сейк1иша, се бариша
Г1ямал чинад баргиша
Х1у кьадарх1ериадли
Г1ямру наб се дариша
Ва дилашан, дилашан,
Издагван къуймур рурси
Х1ер чемайсид чилалра
Вари дила ах1енси.
XIV.Г1.
Абу- Бакр дуньяла т1абиг1тлизив.
«Ц1уба сайгак» бик1си
повестлизиб селичила бурулил къант1ли буру Ибрагимова Патиматли.
Иш 21 ибил даршдуслихълизиб
лебилра дуньяла цаибил проблемали бетарули саби нуша алавси т1абиг1ят
калгахъни.
Ил суалличи халаси пикри бях1чииули
саби лебилра дуньяла
улкнани, г1ялимтани ва
халкьли.
Г1. Абу –
Бакарли т1абиг1ят балтахънила тема ахъбурцули сай 1973 ибил дуслизиб
дурабухъунси сунела « Ц1уба сайгак» бик1уси повестлизиб. Т1абиг1ят
балтахънила тема гьаргбирули саби Мухарбийла ва Эсманбетла образунани.
Авторли Мухарбий
чейахъули сай т1абиг1ят батахъес кайзурси г1ях1гъабзали.
Ил сайгакунала
хъалибаргла, т1абиг1ятла бег1лара гьалавси уртахъли ветарули сай.
Мухарбий урехиагарли ургъули сай браконьертачил. Илис дигули сай сунела
юлдаш Эсманбетра вайти баркьудлумазивад дек1арикахъес. Амма Эсманбет
т1ашизес вирули ах1ен.
Х1ера Г1. Абу – Бакарли
сунела повестьла ахирлизиб чебиахъули сай браконьертала, т1абиг1ят
заябирутала сегъуна ахират сабил. Произведениела геройли, Эсманбетли, сай
шакх1ейкили сунела урши каршули сай.
Иличибли авторлис
бурес дигули сай, т1абиг1ятлис зарал бирутани бег1лара халаси зарал
чус саби бируси.
Авторли ишбарх1и чеулкьуси
суал, чебаили сай, арбякьунси даршдусликъла 70 ибти дусмазиб : ва
аргъахъес дугули сай, т1абиг1ят нушабцун ах1енну, нушала бишт1атас ва
илдала г1елаб чебалк1утас калахъес г1яг1ниси биъни.
XV.
Г1. Абу – Бакарла творчестволизир халаси мер бурцули ах1ен я масхуртани,
я дукелц1или.Масхуртала дишт1ати хабурти дуру:
1.Курбанисмаг1илов
Х1ясай
2.Мусапиров Кьурбай.
1. Кофе.
-Эй Х1усен – ваши гьари гьалакли хъули,
т1амарик1ули сари неш уршилизи.
- Се барес?
- Кофе держес.
- Дуц1ли хъули ух1наухъ уршили иб.
- Чинара х1ела кофе?
- Х1уни балулрив се сарил кофе?
- Х1усенни биалли кофе чедаибти ах1енри
сунела г1ямрулизир.
- Нешли биалли буйрукъ бариб.
- Гьалакли укьен набт ха.
2.
Сукъур Сурхай.
Сурхай ак1убх1ейчивад сукъур
сайри. Илини лерилра шилизирти кьакьурбира, гьундурира г1ях1ил далулри
чедиусиличир. Амма, дугели дураулхъух1ели, Сукъур Сурхайли чирагъ
кайсусири.
Цагьачам илизи хьарбаили
сай чедиусини: - селис г1яг1нисив х1ед сукъурлис чирагъ. Ил чирагъ наб ах1ен
уртахъ г1ягнисину, х1ушаб сукъуртас гьуни чебаахъес саби нуни бихуси,
набчи дугели х1уша къячх1едикахъес, буриб Сукъур – Сурхайли.
3.
Такси.
Дубурлан адам таксиличи кайиб ва адрес бедиб таксистлизи.
Таксистли сунела мерличи ваахъиб. Дубурланни къуруш гьабатур.
- Ца гьат1и къуруш! –иб таксистли.
- Валлаг г1ур агара гьалмагъ.
Ишар биалли таксистли т1ама – гьама ахъдуциб, халкь цалабикиб. Илди
т1ама – гамаличи вачавархибси дубурланни буриб:
- Эй, галмагъ, се къалмакъар сари х1ела ца къуруш багьандан, се дирути
дахъал гъай, арукаба ну ца къурушла кьадар г1елавях1, иличил бек1дирех1е
нушала т1ама –гьама.
XVI. Назму буч1ули сари 6 классла ученица
Рабаданова
Маремли.
« Чуду».
Чудура бирар чуду
Чуду бирар къабакъла
Чуйнара велкъунсира
Хъарала чуду нуни
Беркунра хайдакьлизиб
Курегала беркунра
Нуни Ц1удахъарлизиб
Чудура бирар чуду
Чуду ахъушантала
Тяп урхамцада биру
Сагати картошкала
Х1язлис ах1енгу база
Цабагьали буч1уси
«Ахъушан картошка Сар,
Ваши, асес дигуси»
XVII.
Сахаватси тямада
Гьарзаси
авидлизив
Гьарилличу ветиур
Умег1
луга някълизи.
Далайрик1ули сари 11 классла ученица Билалова
Патимат.
XVIII. Писатель бузерила адамтас
дезавик1ули вири.
«Варьала шурми» повестличила буру Ибрагимова
Сапиятли.
Машгьурси писательла творчествализиб хасси мер бурцули саби
бузерила темали. Верх1ц1али ибти дусмазир Дагъистайзир халати дарсдешуни
лертири. Итх1ели барибсири Ч1ирк1ейла Гесра. Варъала шурми бик1уси
повестлизиб кабиркуси анц1букь Ч1ирк1ейлизиб саби. Бузерила геройти
чебаахъес багьандан Г1ях1мадхан сай узес арякьунсири. Илаб бахъал
ялчначил къаршиикибсирии Ихтилатик1ули калунсири. Х1янчи дигути мургьила
някъбар адамтачила г1ях1цад белк1ани х1ядурдарибсири.Сунела повестлизиб
писательли жагьилти стройкабачиб бузахъес жибирули сай. Ч1янк1ли х1ялалси
бузерила Адам талих1чеввиру, ил саби бек1либиубси пикри. Леб иша ца
гьат1и масъала. Г О С т1ашбалтух1ели убла Ч1ирк1ейла ши бархьбатес
г1яг1нисири. Шила бухънаби къаршили дурабухъунтири. Убла шилизир кавлех1е
или жалбяхъибтири. Амма гьар сек1ал г1ур гьунчи дикиб. Илкьяйда
повестлизиб жура – журала кьисматунала халкь чебаахъили саби.
Ч1ирк1ейла ГЭС ла кьадриличила Абу – Бакарли лук1ули сай.
«Балагьлати дири
Варъала шурми
Варъали детаур
Балагьла шурми»
Повестлизир авторли имц1али дузахъули сай бузерила буралаби:
масъала «Берх1или ванза жагабиру, бузерили Адам. Някъ белкъайчи узирив,
кани белкъайчи укин. Мургьила някъбар адамтани шурмачир хъу духъахъу» ва
царх1илтира. Пергер зях1матчибала саби илала « Ч1акала пукьалаб берх1и» ва
« Чехьери» бик1ути повестунира. Илдазир шила хозяйствализир алк1ути
дарсдешуни чедиахъули сари. Г1. Абу – Бакарли бузери дигути адамтачи пахру
бирули сай.
XIX. Х1ушаб далайрик1ули сари
нушачи Г1ях1ладли рак1ибси
Г1ялиева Зубарият.
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.