Презентация "Қазақ тілінен ережелер"

Дауысты дыбыстарға арналған фонетикалық талдаудың үлгісі

а,о,ұ,

ы (у)

ә,е,ө,

ү,і,и

а,ә,о,

ө,е,э

ы,і,и,

у,ұ,ү

о,ұ,ү,

ө,у

а,ә,е,ы,

і,и,э

Тіл кейін шегініп,артқа қарай тартылыңқырай түсіп айтылатын дыбыстар.

Тіл алға қарай созылыңқырай түсіп айтылған дыбыстар.

Астыңғы жақтың мүмкіндігінше төмен түсіп,кеі ашылуы арқылы жасалатын дауыстылар

Жақтың сәл-пәл ғана ашылуы арқылы жасалатын дауыстылар

Еріннің дөңгеленіп сүйірленуінен

жасалады.

Ерін екі жаққа тартылып,

езу жиырылады

Дауыссыз дыбыстарға арналған фонетикалық талдау үлгісі

Буын- сөз құрамындағы бір немесе бірнеше дыбыстардың тобы.

Тасымал-жазып келе жатқанда сөз жолға сыймай қалса,тұтас бір буынды екінші жолға көшіруді –тасымал дейді.

2.

Бір дыбысты ашық буын тасымалдауға келмейді.

3.

Й және у дыбыстары бар сөздерді бынға бөлгенде бұл дыбыстар келесі буынның басында келеді және солай тасымалданады. М/ы: да-уыс,са-уат,да-йындық,құ-йын,жу-ын,ти-ын,ти-ін,қи-ын.

4.

Сөзді тасымалдағанда бір әріпті жол соңына қалдыру немесе келесі жолға тасымалдау дұрыс емес. ә-ріп, қ-ала,әрі-п,қал-а.

5.

Екі әріптен құралған я,ю әріптеріне аяқталған сөздер тасымалданбайды. сия,қию,аю.

6.

Аты және әкесінің аты қысқартылып,басқы дыбысы ғана жазылғанда ,фамилясынан бөліп,тасымал жасауғаболмайды.М/сы: Н.А.-Назарбаев,

Н.-А.Назарбаев. деу дұрыс емес.

7.

Қысқартылған өлем атаулары тіркескен сөзінен бөлінбейді. 100-г. 1 -м

8.

Бас әріп немесе бас әріппен алғашқы сөз буыны қысқарған сөздер тасымалданбайды.АҚ-Ш,Т-МД,П-МУ,Қаз-МҰУ деу дұрыс емес.

Омоним

Мағынасы әр түрлі сөздер

Антоним

Мағынасы қарама-қарсы сөздер

Синоним

Мағыналары бірдей сөздер

Айтылуы мен дыбысталуы бірдей,мағыналары әр түрлі сөздер

Мағыналары бір –біріне қарама қарсы сөздер

Мағыналары жағынан бір –біріне жуық,дыбысталуы әр түрлі сөздер.

Мысалы: Жүз

1.Жүз кітап- заттың санынбілдіріп тұр.

2. Жылы жүзді-бет әлпетті білдіретін зат есім

3.Пышақтың жүзі- пышақтың қайралған өткір жағы.

4.Суда жүзу- қимылды білдіріп тұр.

Кіріс

1.жұмысқа кіріс- жұмысты бастау.

2.кіріс кірді- үйге әкелінген табыс

Мысалы:

Өтірік-шын (зат есім);ақ-қара (сын есім); дұрыс-бұрыс;үлкен- кіші;пайда-зиян;ашық-жабық;үлкен-кіші;алыс-жақын,баяу-жылдам, аласа- биік,жоғары-төмен;

Мысалы:Ел-халық,халайық,жұрт,көпшілік,қа-уым,әлеумет (зат есім)

Күшті,қайратты,әлді,мықты,қарулы

Көрікті,келбетті,ажарлы,сымбатты,дидарлы,өңді,көркем,сұлу,әдемі

Сөз тіркестері де синонимбола алады.

М/сы:жүрегі ұшу,жүрегі зу ету,төбе шашы тік тұру,қорқу,шошу,үрейлену.

Түбір мен қосымша

Сөзге көптік мағына береді.

-лар,-лер,-дар,-дер,тар-тер;

Заттың біреуге тиесілі екенін білдереді

Өнер (зат есім)-өнерлі (сын есім);

тәрбие (зат есім)-тәрбиеле (етістік);

Ақ-ақшыл, көл-көлшік; үлкен- үлкенірек,әдемі-әдемірек;

Балалар,күртелер,адамдар,кілемдер,тарақтар,күректер

Тәуелдік жалғау,сөздердің тәуелденуі.

Көпше

Мысал

жалғауы

І

Менің

-м,-ым,-ім

Атам,қаламым,гүлім

Біздің

Атамыз,қаламымыз,гүліміз,

аталарымыз

-мыз,-міз,

-ымыз,іміз

ІІ анайы

Сенің

-ң,-ың,-ің

Атаң,қаламың,гүлің

Сендердің

Аталарың,қаламдарың,гүлдерің

ың,-ің

ІІ сыпайы

Сіздің

-ңыз,-ңіз

Атаңыз,қаламыңыз,гүліңіз

Сіздердің

Аталарыңыз,қаламдарыңыз,гүлдеріңіз

-ыңыз,-іңіз

ІІІ

Оның

-сы,сі,-ы,і

Атасы,гүлі,тәтесі,

Олардың

Атасы,қаламы,гүлі

-сы,сі,-ы,і