Презентация для дошкольников "Дидактикалық ойындар"

Дидактикалық ойындар

«Әуе таяқ»

Балалар екі топқа бөлінеді.Әр топта 5-тен 10 –ға дейін ойыншы. Болады.Екі топқа екі таяқша (жұмсақ)беріледі,жерге түзу сызық сызылады.Ойыншының біреуі ортаға шығады да бір алақанына зат жасырып,екінші қолының жұдырығын бірдей жұмады.
Екінші ойыншы зат жасырылған қолды тапса,ойынды бастаушы сол болады.Сөйтіп қолындағы таяғын жоғары лақтырады.Осы кезде қасындағы таяғын лақтырады да,қасындағы баланың таяғын қағып түсіруі шарт.Таяқты қағып түсірген бала өз тобына ұпай әкеледі.

Қара құлақ

Ойынға 5-10 бала  қатысады.Олар оңаша жерге топталып өз араларынан бір баланы қазық етіп белгілейді.Қазық тұрған жерінде қозғалмай тұрады.Басқалары әрі кетеді.Содан кейін ойынға қатысушылапр қазықты алыстан қоршап бірте-бірте жақындай түседі
Таяп келіп мынау кім? –деп бір-бірінен сұрасады.Біреуі ойбай бұл қарақұлақ  қой!-деп қаша жөнеледі.Қалғандары да –қарақұлақ,қара құлақ!-деп бытырай қашады.Қарақұлақ біреуін ұстау үшін тұра қуады.Ұсталған бала қарақұлақ болып,ойын әрі қарай  жалғасады.

Алақан соқпақ

Ойынға қатысушы балалар үйге немесе оңаша жерге жиналады да дөңгелене отырады.Орталарынан бастаушы белгілейді.Оған сүлгі (орамал)беріледі.Бастаушы шеңбер ішін айнала жүріп біреуге –Алақанды тос!-дейді.Ол тосқан кезде бастаушы оның  алақанына сүлгіні тигізіп-Сүлгі  қайда?-деп сұрайды.Сонда ойыншы «анада» -деп бір баланың атын атайды.АКты аталған ойыншы орнынан тұрып алақанын тосады.Бастаушы-сүлгі қайда?-деп атын айтады.Ойын осы ретпен жалғаса береді.Жақсы өлең айтып ән салғандар ұпай жинайды.

 Атқаума

Ойынды 6 бала 3-3-тен бөлініп ойнайды.Бір бала сол қолымен өзінің оң қолының білезігінен ұстайды.Содан кейінгілері де солай істейді де  бір-бірімен қолдарын айқастырады.Үшінші бала көзі таңыулы күйде  екінші баланың айқасқан қолына отырады..Қолдасып тұрған балалар:-Атқаума,атқаума –деп қаумалай көтерген бойы мөлшерлі жерге дейін жетеді.Бірінші бала ақ сандық,көк сандық десе,көзі таңулы бала  -көк сандық ,көк сандық деп жауап береді.Қаумалап келе жатақан балалар :

Бақа,бақа балпақ
басың неге жалпақ?
Бұтың неге талтақ
Көзің неге тостақ
Бұған көзі таңулы бала былай деп жауап береді.:-
Темір терсек көп киіп
Басым содан жалпақ
Теуіп ,теуіп қашырды
Бұтым содан тостақ!
Балалар қолдарын жіберген кезде бала құлап түссе,айып тартады.Құламай тік түссе қалған текі бала көтеріп жүре береді.

Сақина жасыру

Ойынды өткізуші және сақина  жасырушы бала белгіленеді.Қалған ойыншылар жерге отырып тізілерініғң үстіне алақандарын жаяды.Бастаушы жұлулы қолын әрбір ойыншың алақанына салысымен,ол бала алақанын жаба қояды.Бастаушы бір баланың алақанына сақина салысымен, ойыншылардың біреуінен-«Сақина кімде»-деп сұрайды.Ол сақинаның кімде екенін білсе сол баламен орнын  ауыстырады.Ал білмесе ол өз өнерін көрсетеді.Ойын басқарушы ойынды осылай жалғастыра береді.

Белбеу соқ

Ойыншылар екі-екіден жұптасып шеңбер жасап тұрады.Бір  белбеуді алып екіншісін қууға тиіс.
Қашып жүрген бала шеңбердегі жұптасып тұрған екі баланың алдына келіп тұрады.Артық қалған  үшінші бала қаша жөнеледі.ойыншы оны қуып жетіп белбеумен соғады да,өзі де бір жұптың алдына тұра қалады.Оның орнына келесі ойыншы шығып,ойынды жалғастыра береді.Белбеу ең соңында кімде қалса сол ойыншы жеңіліске ұшырайды да өз өнерін көрсетеді.

 Арқан түю.

Балалар шеңбер жасап тұрады. Қолында арқаны бар жүргізуші топ арасынан шығады да:-ойын бастайды –деп дауыстайды.Сонан соң арқанның түйілмеген басын ұстан шеңбер бойымен айналады,арқанды балалардың аяқтарының астынан жібереді.балалар арқан үстімен секіріп тұрады.Кімде-кімнің аяғына арқан ілініп,секіре алмай қалса ол бала ойынды тоқтатып өнер көрсетеді,тақпақ,өлең айтады немесе билеп береді.Ойын осылай жалғаса береді.

Допты қуып жет

Ойын мақсаты: балаларды шыдамды,сабырлы қалыпта берілген белгіні тыңдауаға,тез жүгіругі,түсетеріңн көлемін ажырата білуге баулу.
Ойынның  шарты:бұл ойынға 5-6  бала, тәрбиеші басқаруымен қатыса алады.Тәрбиеші доптарды себетке салып алып,балалрдың алдына домалатып жібереді.»Допты қуып жет»деген белгі бойынша ,балалар допты ұстап алып тәрбиеші ұстап тұрған себетке салуы керек.
к/құралдар:   түрлі-түсті ,үлкен-кішілі доптар.

Тышқан мен мысық

Ойын мақсаты:балаларды шапшаң әрі шыдамды,ұйымшылдықққа үйрету.
Ойын шарты: Бұл ойынға топ балары бәрі тегіс қатыса  алады.Балаларды (қақпа қалың) дөңгелене тұрғызып,ортаға тәрбиеші көмегімен тышқанмен мысық сайланады.Мысық тышқанды қуып ұстап алуы керек.Дөңгелене тұрған балалар тышқанды яғни мысықтан құтқару үшін,қақпадан тышқанды шығарып діберіп мысықты шығармауға тырысады.Мысық тышқанды ұстау үшін шапшаңдық керек.Мысық тышқанды ұстап алса,ойынға келесі жаңа балалар қатыса отырып алмаса береді.
К\құралдар: мысық,тышқан бетперделері.

Ойын балалар үшін айналадағыны танып-білу тәсілі болып табылады. Оның негізгі ерекшелігі – балалар үн-түнсіз ойнамайды, тіпті, жалғыз болғанның өзінде де сөйлесіп жүреді. Ойын процесінде сөйлесу үлкен рөл атқарады. Сөйлесе жүріп, балалар пікірлесіп, әсер алысады, ойынның түпкі ниеті мен мазмұнын анықтайды. Ойын – бала үшін нағыз өмір. Ойын әрекетінде баланың психикалық қасиеттері мен жеке басының ерекшеліктері әлдеқайда тез қалыптасады, яғни ол арқылы бала білім алады. Бала зейінін қажет ететін, әдейілеп ұйымдастырылған ойындар бүлдіршіннің ақылын, дүниетанымын кеңейтеді, мінез-құлқын, ерік-жігерін сомдайды.

Психологтардың айтуынша, бала ойын үстінде қандай болса, өскенде, еңбекте де сондай болады. Ойын – адамның өміртанымының алғашқы қадамы. Дидактикалық ойын – балалардың оқу әрекетін жандандырып, оқуға деген ынтасын арттыратын маңызды құрал. Оның нәтижесі – балалардың білімді игеруде, ақыл-ой қызметін дамытуда, өзара қарым-қатынас жасауда жеткен жетістіктерінің көрсеткіші. Әрбір сабақта тиімді әдіс-тәсілдерді пайдалануға, түрлендіріп ұйымдастыруға тырысамын. Сөздік-қимылды ойындар, мақал-мәтелдер, жұмбақтар, санамақтар, тақпақтар, ертегілер және суретті кітапшалар қолдану балалардың қиялын шарықтатып, дамытады.
Тіл дамыту, көркем әдебиет сабақтарында “Ғажайып қоржын”, “Кім не істеді?”, “Дыбысына қарап таны”, “Төлдерін ата”, т.б. ойын түрлерін пайдалану арқылы балалардың сөздік қоры молайып, есте сақтау қабілеті дамитынын байқадым. Математика сабақтарында қолданған “Кім тапқыр?”, “Сиқырлы сандық”, “Қай сан жоқ?”, “Тез жина”, “Қай пішін жоқ?” сияқты ойындар барысында қызығушылығы туып, белсенділігі артатынын және логикалық ойлау қабілеті дамитынын аңғардым. Ал айналамен танысу сабақтарында қолданған “Қай мезгіл?”, “Жеміс жинау”, “Не қайда өседі?”, “Жапырағынан таны”, “Кім жылдам?”, т.с.с. ойындардың тапсырмаларын орындау кезінде балалар өздерін еркін сезінеді, ізденімпаздық, тапқырлық әрекеті байқалады және табиғатты аялауға, қорғай білуге үйренеді. Дидактикалық ойындар балаларды ұйымшылдыққа, достыққа, әдептілікке, мейірімділікке, үлкендерді қадірлеуге, құрметтеуге баулиды. Балалар алған білімдерін ойын барысында көрсете білуге, бір-бірімен қарым-қатынас жасауға, әділ болуға, қиындық кезінде көмектесуге, өз ойларын жеткізе білуге, қиялының дамуына, қиындықты ақылмен жеңе білуге жаттығады. Ойын барысында балаларды анық, асықпай сөйлеуге және айтқан сөзді, сөйлемді дұрыс түсініп қабылдай білуге, байланыстырып сөйлеуге дағдыландырамын. Баланың ойыны ересек адамдардың еңбегіне еліктеуден өрістеп, бара-бара шын мәніндегі еңбекке айналады. Осының бәрі баланы мектепке даярлайды.

Ойын – балалар үшін қоршаған ортаны танып-білудің ең жеңіл де ұтымды тәсілі. Сюжетті-рөлді ойынның ерекшелігі сол, оны балалар өздері жасайды. Мысалы, “Дүкен” ойнағанда балалар сатушы мен тұтынушының, “Кітапханада” кітапханашы мен оқырман, “Отбасыда” әке мен бала немесе ана мен бала, “Емхана” ойынында дәрігер мен науқастың әрекеттеріне еліктейді. Көптеген балалар дәрігерлерден қорқады. Бала санасында дәрігерлердің жағымды бейнесін құруға көмектесетін – “Емхана” ойыны. Ол үшін емделуші мен дәрігер рөлдік ойынын пайдаланамыз. Дәрігер міндетті түрде ақ халатта болуы керек және тәрбиешінің өзі болғаны абзал. Келесіде дәрігер мен науқастың рөлдерін ауыстыруға да болады. Оған заттар дайындалады: дәке, мақта, дәрілер, т.б. Балаларға ойын барысында шын дәрілерді, инесі бар шприцті беруге мүлде болмайды, тіпті, бала тәрбиешілердің көз алдында болса да рұқсат етілмейді. Қазіргі кезде дүкендерден “Емхана” ойынына арналған көптеген ойыншықтарды кездестіруге болады. Олар пластмассадан жасалған және өте қолайлы. 
Балаларға “103” жедел жәрдемге қоңырау шалуды үйрете отыра, ойын барысында ненің қауіпті және ненің қауіпсіз екенін түсіндіріп отырамын. Қуыршақтың іші ауырған болса, ең алдымен себебін анықтап аламыз. Себептері мынадай болуы мүмкін: қол жумай тамақ ішуі, жемістер мен көкөністерді шала жуып жеуі, кез келген затты ауызына салуы сияқты жайттар. Аю аяғын жарақаттап алған болса, жол үстінде ойнауы, оның абайсыздығы, т.б. Мұның тигізер кесірін де айта кету артық етпейді. Мысалы: олар енді ұзақ уақыт ауруханада жатады. Кей жағдайларда мүгедек болып қалу қаупі де бар деп түсіндіре кеткен жөн. Осы ойынды ойнау барысында балалар дұрыс, қате әрекеттерді ажыратуға үйренеді, мейірімділік, қайырымдылық, жанашырлық, қамқорлық сияқты сезімдері оянады. 
Міне, осындай және басқа да сюжетті-рөлді ойындар барысында балалардың танымдық қабілеті қалыптасады, балалар өзін-өзі танып, ойы шыңдалады, қоғамдық тәжірибені меңгереді, ұжымдық қарым-қатынасқа үйренеді.

Түрлі- түсті моншақтарды  тізбектеу. 

Мақсаты: Ойындар арқылы балалардың білім және білік дағдыларын қалыптастыру. Моншақтарды сыртқы белгілеріне қарай ажыратуға үйрету. Ойындар арқылы баланың қызығушылығын туғызу және моншақтардың түсін,көлемін, пішінін тану арқылы ақыл-ой белсенділігін арттыру. Қол мен саусақ ұштарының қимылдарын дамыту.

Әдіс-тәсілі: Түсіндіру, көрсету,ойын, саусақ жаттығулары,салыстыру.

Қажетті құралдар: Үш түрлі-қызыл, көк, ақ түсті моншақтар, үш түрлі түсте боялған  үш түрлі макарон өнімдері, жіптер, қапшықтар, сандықша, қуыршақ.

Барысы:  Балалар жартылай шеңберге отырады.

Кел, ойнайық, ойнайық,

Текке қарап тұрмайық.

Ойын ойға жетелер,

Ойынға бір тоймайық.

Осы кезде қуыршақтың жылаған дыбысы естіледі- балалар тыңдаңдаршы біреудің жылаған дауысы естіледі ме?   Бұл кім екен? Ой, балалар қараңдаршы мына жерде қуыршақ жылап отыр.

-Қанекей, бірге білейікші қуыршақ неге жылап отыр екен?

Балалар, мынау біздің өзіміздің қуыршақ Сәуле ғой.

Сәуле, не болды саған?   Неге жылайсың?

Ой-ой-ой, сенің моншақтарың мойыныңнан үзіліп, жерде шашылып қалыпты ғой. Балалар Сәуле моншағын үзіп алып,жылап отыр екен.Сәулеге көмектесеміз бе?

Моншақтарын жіпке тізіп берейік. (Жерде шашылып жатқан мұз моншақтарды жинап, балаларға үлестіріп беру.)

-Балалар бұл моншақ ерекше екен. Мұқият қараңдаршы, бұл неден жасалынған. (Балалар моншақтың мұз екенін айтады)

-Дұрыс айтасыңдар,  бұл мұздан жасалынған моншақтар.

Ой, мына мұз қолымызда еріп барады ғой. Біздің алақанымыз жылы болғандықтан мұз еріп жатыр,  мұз судан пайда болатынын біз жақсы білеміз.  Қыс мезгілінде қар жауып, күн суытқандықтан сулар қатып  мұзға айналады. Қазір қыс мезгілі аяқталып, көктем мезгілі басталды, күн жылынып,қарлар күн шуағымен еріп жатыр.  (Алақандағы мұз моншақ еріп кетеді)

-Мына алақанымыздағы қуыршақ Сәуленің мұз моншақтары еріп кетіп, тіптен жоқ болып кетті ғой. (Сәуленің жылаған дауысы естіледі)

-Қуыршақ Сәуле сен жылама біз саған көмектесеміз. Балалар, Сәулеге қалай көмектессек болады?  Сәулеге моншақты қалай, неден жасап берсек екен? Сәулені қалай жұбатсақ екен, а? (Тәрбиеші ойланып тұрады) Тәрбиешінің көзі бұрыштағы сандықшаға түседі.

-Мынау Забида әжеміздің сандығы емес пе? Бұның ішінде бізге қажетті құралдар бар ма екен, көрейікші.

Мұнда көптеген қапшықтар тұр ғой. Қапшықтың ішінде не болды екен а? Мен сендерге қапшықтарды таратып беремін. Сендер оның ішіндегі затты сипап сезу арқылы

не зат екенін танып беріңдер?

1. Дидактикалық ойын: «Сиқырлы қапшық» Мазмұны: Балалар қапшықтар ішіндегі үлкен- кіші моншақтарды  саусақпен ұстап сезу арқылы ажыратады.

Балалар, біз моншақтармен жүмыс жасамас бұрын саусақтарымызды жаттықтырып алайық.

Саусақ жаттығуы:

Қолымыздағы жалғыз моншақты алақанымызға салып, қос алақанмен айналдыру, қыздырып алу;

Моншақтарды басбармақпен басқа саусақтарды ауыстыра отырып ұстау.

Қос саусақ арасымен  моншақты  қысып ұстау;

-Балалар, енді біз Сәулеге қапшықтағы моншақтарды тізіп беру үшін мына шимай жолдар арасынан өтуіміз керек. Сол кезде ғана біз қуыршақ Сәулеге көмектесе аламыз.

2. Дидактикалық ойын: «Моншақтың саяхаты» ойыныМазмұны: Шимай жолдар арасымен жалғыз  моншақты саусақтарымен итеріп, жүру арқылы моншақты көтермей домалату.

Жасалу жолы:

Қабатталған екі картон қағаздың бірінші бетінің (моншақ басқа жаққа домалап кетпеу үшін) шимай жолдары кесіліп алынған, сол жолмен моншақты домалатады.

-Жарайсыңдар, балалар, енді бізге сандықшадағы басқа да моншақтарды алуымызға болады. мына моншақтарға назар аударайық. Қандай керемет моншақтар. Бұл біздің кәдімгі тағам жасайтын макарон өнімдерінен жасалған әр –түрлі моншақтар.  Бұл моншақтарды түстеріне, көлемдеріне қарай, дәл суреттегідей етіп, тізбектейік.

3. Дидактикалық ойын: «Макарон моншақтар» Мазмұны: әр балаға макарон өнімдерінен  тізбектелген моншақтар суреттері беріледі.Суреттегідей етіп, әр-түрлі түсте боялған  үш түрлі көлемдегі макарон өнімдерінен жасалған моншақтарды жіпке тізбектейді.

Саусақ жаттығуы: «Түтікше»

Қолдарын жұдырықтайды, жұдырық арасымен моншақтарды өткізеді, саусақтарының икемділіктерін  арттырады.

-Ал, балалар мына моншақтарды қараңдаршы, өзі сондай кішкене, сүйкімді, әдемі моншақтар екен. Біздің қуыршақ Сәуле  қонаққа барғанда киетін көйлегіме сәйкестендіріп,  моншақ жасап беріңдерші,- деп, өтініп жатыр. Мына түрлі-түсті моншақтарды тізбектеп, Сәулеге тағы да әдемі моншақ жасап берейік.

Мен әдемі моншақпын,

Нүктелерім бар сонша көп.

Ақылың болса адаспай,

Тізбектеші шатаспай.

— балалар, біз енді нүктелер саны мен түстерге қарап моншақты тізбектейміз.(Балаларға домалақ пішінде  түстер және  оның астында нүктелер (үш нүктеге дейін) саны көрсетілген суреттер таратылады)

4. Дидактикалық ойын «Моншақты жина» Мазмұны:  домалақ пішінде  түстер және  оның астында нүктелер (үш нүктеге дейін) саны көрсетілген, сол нүктелер санына сәйкестендіріп берілген түстегі моншақты тізбектейді.

Мысалы:  Қызыл домалақ түс, оның астында екі нүкте қойылған бала екі қызыл түсті моншақты жіпке өткізеді.

Ақ домалақ түс, оның астында үш нүкте қойылған бала үш ақ түсті моншақты жіпке өткізеді.

Көк домалақ түс, оның астында бір нүкте қойылған бала бір көк түсті моншақты жіпке өткізеді. Осылайша екі рет суретте берілгендей етіп қайталайды.

Балалар  нүктелер санына сәйкестендіріп,  түстерін ажырата отырып моншақты тізбектейді.

Қорытынды.

-Жарайсыңдар,  балалар сендер моншақтарды  жіпке сабақтай алдыңдар. Түстерін ажыраттыңдар.

Қуыршақ Сәуле бізге өте қатты қуанып қалатын болды. Балалар, енді жасаған моншақтарымызды  қуыршақ Сәулеге сыйға тартайық. (Балалар бірнеше моншақты қуыршақтың мойынына тағады.) Қуыршақ ризашылығын білдіріп, рахметін айтады.

Тақырыбы: «Дидактикалық ойындар арқылы балаларды 
еңбекке тәрбиелеу» 
Еңбек тәрбиесі қашан да ең маңызды қоғамдық міндеттердің бірі болып табылады. Сондықтан жас жеткіншектің жан-жақты өсіп дамуы үшін бірден-бір қажетті нәрсе – еңбек екендігін айқын аңғарамыз. А.С. Макаренко «Балаларды еңбекке қай жастан тәрбиелеу керек?» деген сұраққа «мүмкіндігінше ертерек бастау керек» деп көрсетті. Ал баланы еңбекке тәрбиелеудің бастапқы ұясы – үй, сосын балабақша. Бұл ретте ата-ананың, балабақша тәрбиешілерінің орны бірінші кезекке қойылады. Бала кез келген сәтте үйдегі адамдарға, алдындағы тәрбиешісіне еліктейтін болғандықтан, олар өздерінің бала алдындағы іс-әрекет, қимылдарына ерекше мән беруі керек. Балалар сол үлкендерден көргенін жасауға талпынады. «Өзім киемін», «өзім істеймін» сияқты дамылсыз әрекеттеріне мүмкіндік беріп, қолдап отырған дұрыс. Өйткені, дәл осының өзі еңбек нышанының алғашқы бастамасы. 
Педагогтың айқын ұстанымының бірі – балаға белсенді және өзіндік тәжірибені жинақтау үшін және белгілі бір еңбек дағдыларын жетілдіруге көмектесу (баланың жас ерекшелігіне сай). 
Баланың еңбек тәрбиесін ұйымдастыруда басты бағыт болып ойын қала береді, ол мектеп жасына дейінгі баланың логикалық өзіндік дамуына әсер етеді. Педагогикалық іс-әрекеттерде ойын тәсілдерін қолдану барысында өзіндік қызығушылық пайда болатыны бізге мәлім. Ойын барысында бала мен тәрбиеші арасында қызығушылықтары түйіседі. Баланың өзіндік дамуында міне, сондықтан да ойын арқылы оқыту тиімді болып табылады. 
Бала мен тәрбиеші арасындағы қатынас формасы қызметтестік болып табылады. Бағдарлама бала тәрбиесінде еңбекті ойлау құралы ретінде қарастырады, себебі еңбек тәрбиесі баланың ойлауына, зейініне, тапқырлығына, шығармашылық қиялына, өз жұмысын жоспарлауына септігін тигізеді. 
Педагог ойын арқылы балада еңбек тәрбиесінің сұрақтарын қарастыруға, қоршаған ортадағы сұлылықты көруге, адам қолымен жасалып шыққан туындыларды байқап, бағалауға және кемшіліктерін жойып, сұлылыққа ұмтылуға үйретеді. 

Сәбилік шақ 
«Қуыршақтарға арнап дастархан әзірлейік» 
дидактикалық ойыны 
Мақсаты: балаларды дастарханды дұрыс, мәдениетті әзірлеуді үйрету. Үстел жаюға арналған заттардың атын атату. Этика (әдеп) ережелерімен таныстыру: қонақтарды қарсы алу, сыйлықтарды қабылдау, үстелге шақыру, дастарханда өзін-өзі ұстауы. Балалардың адамгершілік тәрбиелерін қалыптастыру. Достық қарым-қатынастарын жетілдіру. 

Ойынның барысы: 
Тәрбиеші топқа әдемі киінген қуыршақпен кіреді. Балалар қуыршаққа қарап, оның киімдерін жеке-жеке атайды. Тәрбиеші балаларға қуыршақтың мерекелік дастарханын әзірлеуге көмектесуін ұсынады. (Қуыршақтың жиһаздары мен ыдыстары қолданылады.) 
Тәрбиеші балалармен бірге қызметтердің кезеңдерін орындайды (қол жуу, дастарханды үстелге жаю, үстелдің ортасына гүлі бар ваза қою, нан салатын ыдысты және сүлгі салатын ыдысты қою, шыны мен тарелкаларды дайындау, олардың қасына қасық, шанышқы, пышақты орналастыру). Содан кейін қонақтарды қарсы алу кезеңі орындалады. Балалар қуыршақтарды орындарына отырғызады. 
Ересек мектеп жасына дейінгі балалар дастархан әзірлеуді толық меңгеруі үшін кезекшілік кезіндегі суреттерді көрсетуге болады. Балалар суреттерді рет ретімен қоюы керек. Дастархан әзірлегенде ыдыстарды қоюдың реттілігін білуі керек. 

«Әсем не істегісі келеді?» 
дидактикалық ойыны 
Мақсаты: балаларға кейбір еңбек түрлері туралы айтып, оларға керекті материалмен, құрал-жабдықтармен және оларды қандай жұмыстарда қолданылатынын таныстыру. 
Ойынның барысы: 
Тәрбиеші балалармен Әсем атты қуыршақтың атынан сөйлеседі. 
- Әсем менен елеген, су құйылған шелек және сабын сұрады. 
Қуыршақтың атаған заттарын береді. 
- Қалай ойлайсыңдар, ол мына заттармен не істейді? 
- Жуады. 
- Дұрыс. Енді Әсем кастрюль, сүт, қант, тұз және бидай алды. Әсем не істегелі тұр? 
- Қуыршақ тамақ істегелі тұр. 
- Тамақ қалай аталады? 
- Бидайдан көже. 
Бұл ойын түрінде басқа да еңбек әрекеттері және ойынға байланысты заттардың сәйкес болуы. Сәбилерге мына заттарды: үтік, қуыршақтың киімдерін үтіктейтін орын, шелек және суқұйғыш – ол гүлдерді суғаруға арналған. 
Бұл ойынды ересек топтарда өткізсе, тәрбиеші картинадағы заттардың суреттерін қолданып, немесе көрнекіліксіз де балаларға қиындатылған еңбек түрлерін тапқызады. Мысалы: пышақ, түрлі түсті қағаз, желім, сызғыш, қарындаш – кітапты жапсыру, қорапты жөндеу, атрибут. 
Ойын біраз қиындады: бір бала затты тақтаға салады, ал басқалары еңбек түрін анықтайды немесе барлық балалар бір уақытта түрлі түсті қағазға сурет салады, одан кейін бір – біріне суретті көрсету арқылы еңбек түрін анықтайды. 

«Бұл кімге керек?» 
дидактикалық ойыны 
Мақсаты: балаларға заттарды бүктеу түрлерімен және олардың еңбекте қолданылуы туралы түсіндіру, мамандықтармен таныстыру. 
Ойынның барысы: 
Тәрбиеші балаларға әр түрлі заттарды айтады, аттарын ататып, сол туралы, қандай мақсатта қолданылатынын сұрайды. 
Мысалы: -Мынау ожау, ол аспазшыға тамақты араластыруға, көжені, компотты құюға керек. Ойын өтпес бұрын ересек жастағы балаларға әр түрлі суреттегі бейнелер мен заттарды таңдап алады. Мысалы: тістеуік, балға, кофе қайнатқыш, шаңсорғыш, штурвал, компьютер, микрофон, сантиметр өлшейтін, микроскоп, телескоп. Балалар картинаны алып, адамдардың мамандықтарын атап, бейнеленген заттарды өз еңбектерінде қолданады. 

«Жұмысты таңдаймыз» 
дидактикалық ойыны 
Мақсаты: балаларға адамдардың мамандықтарымен таныстыру, балаларға таныс емес мамандықтарды бақылату, кез келген мамандыққа адамдардың еңбекке деген қызығушылығын ояту. 
Ойынның барысы: 
Тәрбиеші балалармен бірге дөңгелек жасап, тақпақ айтып жүреді: 
Бірге достықпен өсеміз, 
Жұмысты бірге таңдаймыз. 
Ғарышкер боламыз, 
Ракетаны ұшырамыз. 

Балалар ұшқан ракетаның дауысын салады, тәрбиешінің айтуымен. 
Капитан болып барамыз, 
Кемені жүргіземіз. 

Капитанның дүрбімен қалай қарайтынын көрсетеді. 
Тікұшақшы боламыз, 
Тікұшақты ұшырамыз. 

Шеңбер жасап, жүгіріп қолымызды басқа қоямыз. 
Ойынды ересек топтағы балалармен де ойнатуға болады, олар өз еріктерімен сәйкес қимылдарды жасай алады. 

Ұшқыш болып барамыз, 
Ұшақпен ұшамыз. 

Комбайнмен барамыз, 
Комбайнды айдаймыз. 

Өрт сөндірушімен барамыз, 
Өрт сөндіруді бастаймыз. 

«Неге (не үшін) оны істеу керек?» 
дидактикалық ойыны 

Мақсаты: еңбекке қажеттіні қалыптастыру, білімде еңбек жағдайларын кеңейту. 
Ойынның барысы: 
Тәрбиеші сәбилерге бейнелі заттарды көрсете отырып сұрайды. Балалар неге не үшін керек екенін білуі керек. 
- Не үшін тамақтандырады ... (құсты) 
- Не үшін жуады ... (тарелканы) 
- Тазалайды ... (кілемді) 
- Жуады ... (көйлекті) 
- Үтіктейді ... (жейдені) 
- Ауыстыру ... (төсек орынды) 
- Жуындыру ... (балаларды) 
Ересек топтағы балаларғы сұрақтарды сәл қиындатады. 
- Жерді неге қашайды ... (дән) 
- Отырғызу...(картоп) 
- Бүркіп шашу...(алманы) 
- Дүкеннен сатып алу...(нан, сүт, шұжық, жемістер) 
- Сынған ойыншықты жөндеу. 
- Күнделікті үйді жинау. 
- Өз - өзіне қарау.

Семей қаласы, «№6 «Нұрсәуле» ясли – бақшасы» КМҚК тәрбиешісі Қомаева Маржан Сейфуллаевна. 

Әлем бала өміріне біртіндеп кіреді. Бала ең алдымен оны үйде, балабақшада не қоршап тұрғанын ұғынады. Біртіндеп өмірден алған тәжірибесі көбейеді. Мектеп жасына дейінгі балалар өзінің айналасындағы қоршаған ортамен танысуға өте құштар. Бұл баланың бірнеше сұрақтар қоюына әкеліп соғады. Яғни, балаға әлем аздап ғана сырын ашса, онда баланың білуге деген құштарлығы арта түседі. Ойын–баланың бірінші әрекеті, сондықтан да оның мән–мағынасы ерекше. Қазақ халқының ұлы ойшылы Абай Құнанбаев: «Ойын ойнап, ән салмай, өсер бала бола ма?», - деп айтқандай, баланың өмірінде ойын ерекше орын алады. Мектеп жасына дейінгі балалардың зейіні тұрақсыз болады. Оларды біркелкі жұмыс тез жалықтырады. Сондықтан олардың зейінін үнемі қажетті бағытқа аудару үшін ойын түрінде жүргізу қажет. Өйткені ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінде алған білімді ойынмен тиянақтау білімнің беріктігіне негіз қалайды. 
Ойын барысында баланың жеке басының қасиеттері қалыптасады. Баланың қуанышы мен реніші ойында айқын көрінеді. Ойын кезіндегі баланың психологиялық ерекшелігі мынада: олар ойланады, эмоциялық әсері ұшқындалады, белсенділігі артады, ерік қасиеті, қиял елестері дамиды, мұның бәрі баланың шығармашылық қабілеті мен дарынын ұштайды. Мектеп жасына дейінгі балалар көргендерін, байқағандарын, айналасынан естігендерін ойын кезінде қолданатын байқауға болады. Ойын айналадағы болмысты бейнелейді. Ойын барысында балалар дүниені тани бастайды, өзінің күш жігерін жұмсап, сезімін білдіруге мүмкіндік алады, адамдармен араласуға үйренеді. 
Сондықтан да ойшыл ұлы адамдар балаларды ойын арқылы оқыту керек деген ойға келді. Ойын арқылы оқыту, бұл ой көптеген оқытушылар мен тәрбиешілерді қызықтырды. Грузин педагогы Ш.А.Амонашвили ойын арқылы балаларға өте қиын әлемдік танымды түсіндіре білді. Ш.А.Амонашвили өз оқушыларымен ойын ойнағанда өзін балалармен бірдей қоя отырып, олардың көңіліне, ойына, санасына пайдалы ұғымды беріп, өз ісіне сенімді болып, қиындықтарды жеңе білуге үйретті–баланың көздерінде білімге деген құштарлықты байқады. Ойын арқылы оқытудың арқасында дидактикалық ойын пайда болды. Берілген ойындарды қолдану іс-әрекеттің әсерлігін арттырып, балалардың логикалық ойлауын, математикалық қабілеттерін дамытады. Бұл ойындарды тәрбиешінің шығармашылықпен түрлендіре отырып, балалардың психофизиологиялық ерекшеліктерін ескеріп, жаңа тақырыпты өткенде, өтілген материалды қайталағанда, білімді тиянақтау кезінде іс-әрекеттің мазмұнына сай пайдалануға болады. Сондықтан, бұндай ойындар ойнау балалардың ойлау, қабылдау, еліктеу қабілеті және заттардың түрін, түсін, көлемін ажырата білуін дамыта түсу үшін өте қажет. 
Дидактикалық ойындарда міндетті түрде екі бала қатысатын ойындар түрін пайдаланған тиімді. Ойын арқылы оқыту үшін дидактикалық ойындар құрылған. Балаларға тапсырмалар ойын түрінде беріледі, бұл дидактикалық ойындардың негізгі ерекшеліктері. Балалар ойнау арқылы белгілі бір білім, білік, дағдыларды және ойын әрекеттерін меңгереді. Әр дидактикалық ойынның танымдылық және тәрбиелік мазмұны болады. 
Ұсынылып отырған құралда балалардың математика пәніне қызығушылығын арттыру мақсатында дидактикалық ойындар; қазақ ақын–жазушыларының санға байланысты санамақтар, жаңылтпаштар; сергіту сәттері; іс-әрекеттің конспектісі берілген, не үшін ойынды ұйымдастыру керек және тәрбиешінің алға қойған мақсатына қалай жету деген сұрақтардың негізінде құрастырылған. Ойындардың тиімділігі көп жағдайда тәрбиешінің көңіл–күйіне де байланысты болады. Әр ойынды өткізген кезде тәрбиешіге шығармашылық қажет. 
Мектеп жасына дейінгі балалар мекемелерінде балалармен өткізілетін математиканың алғашқы ұғымдарын қалыптастыру іс-әрекетте ойынның мынадай түрлерін пайдалануға болады: 
1) дидактикалық ойындар–логикалық ойлауын, математикалық қабілеттерін дамыту. 
2) санға байланысты санамақ, жаңылтпаштар, жұмбақтар–балалардың сандарды танып білуін, тілдерін жаттықтыру, есте сақтауын, ойлау қабілеттерін дамыту. 
3) математикалық сергіту сәттері–кеңістікті бағдарлау, қимыл қозғалысты дамыту. Құралда дидактикалық ойындар мазмұны, ойынды ұйымдастырудың әдіс–тәсілдері көрсетілген. Олар балалардың зейінін, есте сақтауын, байқағыштығын, көзбен мөлшерлеуін, тапқырлығын дамытуға, математикалық білімдерін, икемділіктері мен дағдыларын, заттарды түсі, өлшемі, пішіні бойынша топтастыруға, салыстыруға, ажыратуға, кеңістік пен уақытты бағдарлауға үйрету. Балалардың логикалық ойлау, қабылдау, есте сақтау қабілеттерін, зейінін, қолдың ұсақ моторикасын дамытуға арналған. Жоғарыда айтылған мақсаттарды шешуде нәтижесі ұтымды болу үшін балалардың қарапайым математикалық түсініктерін қалыптастыруда дидактикалық ойындардың жинағын ұсынамын. 

І. Дидактикалық ойындар 

Геометриялық пішіндерге арналған дидактикалық ойындар 

Мақсаты: Балаларға біреуі артық немесе кем санды тауып, атауды үйрету. 
Көрнекілік: Ою-өрнектер, геометриялық пішіндер салынған карточкалар жиынтығы, геометриялық пішіндер. 
Барысы: Балалар геометриялық /ұшбұрыш, шаршы, дөңгелек және с.с./ пайдаланып, мұғалімнің тапсырмасына үндеместен жауап беруі тиіс. 
Тәрбиеші тапсырма береді, балалар оны орындайды.: 
а/дөңгелектерден біреуін артық етіп, ұшбұрыштарды қойыңдар /үш дөңгелек салынған сандық карточканы көрсетеді/; 
б/мұндағы дөңгелектерден біреуін кем етіп, шаршыларды қойыңдар /бес дөңгелек салынған сандық карточканы көрсетеді/; 
в/дәл осындай пішінді көрсетіңдер /дөңгелекті көрсетеді/және осыларға сәйкес тапсырмаларды көрсетіндер. 
Ойын соңында қорытынды шығарылады. Қатені аз жіберген қатар ұтып шығады.Ойынның барысында балалардың зейіні, қол қимылының жылдамдығы, дәлдігі қалыптаса бастайды және санауды, біреуі артық немесе кем санды тауып, оны атауды үйренеді. 

«Дәл осындай пішінді тап» 

Ойынның мақсаты: геометриялық пішіндер жайлы білімдерін бекіту, пішіндерді атауға, ажыратуға, салыстыруға жаттықтыру. 
Ойынның құрал-жабдықтары: бала саны бойынша құлыптың суреттері, геометриялық пішіндер. 
Ойынның мазмұны: алдарындағы сиқырлы құлыпты ашуды ұсыну. Құлыптың кілттері де сиқырлы, геометриялық пішіндерден құралған екенін айту. Әр бала құлыпқа сай келетін кілтті алып, құлыпты ашады. 

«Үйдің есігін жабайық» 

Ойынның мақсаты: заттарды өлшемі бойынша салыстыруға, жуан және жіңішке заттарды ажыратуға жаттықтыру. Ойлау қабілетін дамыту. 
Ойынның құрал-жабдықтары: үйдің, есіктің суреттері. 
Ойынның мазмұны: қағаздан қиылған, есігі жоқ үйдің суретін балаларға тарату. Жуан және жіңішке есіктерді үйдің өлшеміне сай келтіріп салуды ұсыну. 

«Вагондарға дөңгелек таңдау» 

Ойынның мақсаты: геометриялық пішіндерді ажыратуға, қасиеттерін білуге жаттықтыру, ойлау қабілетін дамыту. 
Ойынның құрал-жабдықтары: қағазға салынған вагондар, әртүрлі геометриялық пішіндер. 
Ойынның мазмұны: Балалар вагондарға лайық дөңгелектерді әртүрлі пішіндердің ішінен табады. 

«Үй құрылысының ретін көрсет» 

Мақсаты: түстерді ажыратуға жаттықтыру; ойлау қабілеттерін, қабылдау, ес, зейін процесстерін дамыту. 
Құрал-жабдықтары: баланың саны бойынша әртүрлі түсті жолақтар, пішіндер, үй суретінің үлгісі. 
Мазмұны: Балаларға үйдің суретінің үлгісін көрсету. Балаларға әртүрлі жолақшаларды, пішіндерді таратып беру. Үлгіге қарап осы пішіндерден үйді құрастыруды ұсыну. 

«Бет орамалға лайық жамауларды табу» 

Мақсаты: геометриялық пішіндерді ажыратуға, салыстыруға жаттықтыру; логикалық ойлау қабілеттерін дамыту. 
Құрал-жабдықтары: бала саны бойынша қағаздан жасалған бет орамалдардың үлгісі, әртүрлі пішіндер. 
Мазмұны: Балаларға бет орамалдардың үлгісін таратып беру. Алдарындағы пішіндердің ішінен әр орамалға лайық жамауды табуды ұсыну. 

« Жұбын тап» 

Мақсаты: геометриялық пішіндерді ажыратуға, салыстыруға жаттықтыру; білімдерін бекіту, ойлау қабілеттерін дамыту. 
Құрал-жабдықтары: әртүрлі ретте орналасқан геометриялық пішіндердің суреттері. 
Мазмұны: Балаларға геометриялық пішіндер орналасқан суреттерді тарату. Үлгі ретінде бір суретті көрсетіп, дәл осындай суреттін жұбын табуды ұсыну. Суреттердің дұрыстығын тексеру үшін оларды салыстыру. 

«Әдемі кілемшелер» 

Ойынның мақсаты: бөліктерден кілемше жасауға үйрету; қабылдау, ес, зейін процесстерін дамыту; ұйымшылдыққа тәрбиелеу. 
Ойынның құрал-жабдықтары: қағаздан жасалған кілемшелер, геометриялық пішіндер. 
Ойынның мазмұны: Балалар геометриялық пішіндерді берілген кілемшелердің үстіне қойып, құрақ құрайды. 

«Таныс пішіндер доминосы» 

Ойынның мақсаты: геометриялық пішіндер жайлы білімдерін бекіту; көп заттың ішінен біреуін таңдауға жаттықтыру. 
Ойынның құрал-жабдықтары: пішіндер бейнеленген суреттер. 
Ойынның мазмұны: Балаларға суреттерді таратып беру. Жүргізуші бірінші суретті үстелдің ортасына қояды, қалған балалар сурет сәйкес өзінің суретін қояды, суретте бейнеленген пішінді атайды. Ойын осылай жалғаса береді. 

«Гараждар» 

Ойынның мақсаты: геометриялық пішіндер жайлы білімдерін бекіту; ойлау қабілеттерін дамыту; жағымды көңіл-күйлерін қамтамасыз ету. 
Ойынның құрал-жабдықтары: бала саны бойынша суреті бар рульдер, дәл сондай суреті бар гараждар. 
Ойынның мазмұны: Балалар жүргізуші болады. Қолдарына суреті бар рульдерді таратып беру. Белгі бойынша балалар көліктерін жүргізіп ойнайды. «Көліктеріңді гараждарыңа апарып қойыңдар» - деген кезде, рульдегі суретіне ұқсас суреті бар гараждың жанына барып тұра қалады. 

«Өз үйіңді тап» 

Ойынның мақсаты: түстерді ажыратуға жаттықтыру; қабылдауын дамыту; ойынның ережесін сақтауға үйрету. 
Ойынның құрал-жабдықтары: түрлі-түсті дөңгелектер. 
Ойынның мазмұны: Балаларға түрлі-тісті дөңгелектер тарату, түсін атау. Үйлерін көрсету. Белгі бойынша балалар дөңгелектерінің түсі бойынша үлкен шеңберлерге тұра қалады. 

«Зейінді бол» 

Мақсаты: Күрделі геометриялық суреттен үшбұрышты, төртбұрышты, шеңберді көрсете білу. 
Көрнекілік: Геометриялық пішіндер кескінделген суреттер /5–сурет/. 
Барысы: Тәрбиеші көрсеткіш таяқшамен бірінші /екінші, үшінші, төртінші, бесінші, алтыншы/ суретті нұсқап, балаларға мынадай сұрақ қояды: Суреттен қандай таныс пішінді көресіңдер? Әрбір суретте өзара ұқсас неше пішін бар? 
Есептеу кезінде аз қателескен қатар ұтып шығады. 

«Мынау қай пішін?» 

Мақсаты: Геометриялық пішінді сипалап анықтау арқылы айта білу. 
Көрнекілік: Картоннан жасалған геометриялық пішіндер 5–түрі. 
Барысы: Бала топқа қарап тұрып, қолын артқа ұстайды. Тәрбиеші оның қолына геометриялық пішінді ұстатады. Бала оны сипап байқап, балаларға көрсетпей атын атайды. 

«Кім зейінді?» 

Мақсаты: Белгілі геометриялық пішіндерден әртүрлі нәрселер құрастыру. 
Көрнекілік: Сіріңке қорабында таратпа геометриялық пішіндер. 
Барысы: Тәрбиеші төмендегі бейнелерді геометриялық пішіндерден алып бейнелер құрайды. Жылдам болған бала мадақталады. 

«Қандай пішін шықты?» 
Мақсаты: Таяқшалардан таныс геометриялық пішіндер құрастыра білу. 
Көрнекілік: Әрбір балаға 10 данадан санағыш таяқшалары 
Барысы: Тәрбиеші балаларға үш таяқша алып, олардан пішін құрастыруды ұсынады. Қандай пішін шықты? Енді төрт таяқша алып, пішін құрастыру ұсынылады. 
Қандай пішін шықты? Тәрбиеші тағы да бір таяқша алып, оны шаршының, төртбұрыштың үстіне қоюды ұсынады. Қандай пішін шықты? 

«Біркелкі пішіндерді сана» 
Мақсаты: Пішіндерді танып, топтастыра білуге үйрету. Ойлау қабілетін, қол қимылын жаттықтыру. 
Көрнекілік: Геометриялық пішіндер суреттері бар, таратпа суреттер. (15 дана) 
Барысы: Әр балаға пішіндер суреттері бар, суреттер таратылып беріледі. Суреттерден біркелкі пішіндерді санап атау. 

«Бос торларды сәйкес пішіндермен толтыр» 
Мақсаты: Геометриялық пішіндерді танып, атай білуге үйрету. Бос торларды сәйкес пішіндермен толтырту. 
Көрнекілік: Әр балаға жеткілікті таратпа суреттер. 
Барысы: Балаларға суреттер таратылып беріледі. Суреттердегі бос торларды сәйкес пішіндермен толтыр. 

«Қандай пішін жетіспейді?» 

Мақсаты: Геометриялық пішіндерді атай білуге үйрету. Қай пішін жетіспейтінін тапқызу. 
Көрнекілік: Геометриялық пішіндер. (Қораптан алу) 
Барысы: Тақтаға геометриялық пішіндер қойылады. Балаларға көздеріңді жұмыңдар деп, бір пішінді алып қояды. Балалар қай пішін жетіспейтінін табады. 

«Пішіндерді боя» 

Мақсаты: 1.Түстерді тани білуге үйрету. 
2.Ойын элементтерін пайдалана отырып математикаға қызығушылықтарын арттыру. 
Көрнекілік: Геометриялық пішіндер 
Барысы: Балаларды ұйымдастырып, оларға ақ бет қағаздағы пішіндердің суреттері таратылып беріледі. Бұл суреттегі пішіндер боялмаған. Тәрбиеші балаларға тақтаға боялған пішіндерді ұсынады. Балалардың міндеті сол тақтадағы түстеріне қарап алдарындағы пішіндерді сондай түспен бояйды. Мұндай ойын балалардың түсінулерін және шапшаңдықтарын шыңдайды. 

Өлшемдер туралы дидактикалық ойындар 

«Сиқырлы суреттер» 

Ойынның мақсаты: балалардың логикалық ойлау қабілетін, ес, зейін, қабылдау процесстерін дамыту. 
Ойынның кұрал-жабдықтары: әр түрлі сурет бөлінділері. 
Ойынның мазмұны: Балалар алдарындағы үлгі бойынша бөлінділерден сурет құрайды. Сурет бойынша әңгіме құрауды ұсыну. 

«Сиқырлы қапшық» 

Ойынның мақсаты: заттарды белгілі бір қасиеттері бойынша салыстыруға, топтастыруға үйрету. 
Ойынның құрал-жабдықтары: түсі, өлшемі, пішіні бойынша әр түрлі ойыншықтар. 
Ойынның мазмұны: Балалар «Сиқырлы қапшықтың» ішіндегі затты ұстап көріп, пішінін анықтайды, ойыншықты алған соң атын атап, түсін айтады. 

«Көзіңді жұмып, қолыңмен анықта» 

Ойынның мақсаты: Ұзын-қысқа, жуан-жіңішке, үлкен-кіші ұғымдарын бекіту. 
Ойынның құрал-жабдықтары: қарындаштар, таяқшалар. 
Ойынның мазмұны: Балалар сипап – сезу арқылы заттың ұзын - қысқалығын анықтау. Ұзындығы әртүрлі қарындаштар алынады. Жүргізуші бір баланы шақырып, оған «көзіңді жұм да, қарындаштың ұзын-қысқалығын анықта» деген тапсырма береді. 

«Зейінді бол» 

Ойынның мақсаты: Биік және аласа ұғымдарын бекіту; логикалық ойлауын дамыту. 
Ойынның құрал-жабдықтары: биік және аласа заттар бейнеленген суреттер немесе ойыншықтар. 
Ойынның мазмұны: Балаларға биік және аласа заттардың суреттерін немесе ойыншықтарын қарастыруды ұсынады. Әр суретте не бейнеленгенін анықтау. Биік затты көрсеткенде балалар орындарынан тұрады, аласа затты көрсеткенде бастарын төмен түсіреді. 

«Ұзын-қысқа» 

Ойынның мақсаты: өлшемдердің қасиеттерін қабылдауға үйрету; тапсырманы орындауға жаттықтыру. 
Ойынның құрал-жабдықтары: ұзын және қысқа жолақшалар. 
Ойынның мазмұны: Балаларға ұзын және қысқа жолақшаны көрсету. Өлшемін анықтау. Жолақшаларды таратып беру. Үстелдің үстіндегі жолақшалардың ішінен ұқсас жолақшаны табуға тапсырма беру. 

«Шамдар» 

Мақсаты: қасиеттері бойынша заттарды топтастыруға, түстерді, өлшемдерді ажыратуға жаттықтыру; зейіндерін дамыту. 
Құрал-жабдықтары: бала саны бойынша әртүрлі шамдар 
Ойынның мазмұны: Балаларға шамдарды таратып беру, шамдардың түсін, өлшемін анықтауды ұсыну. Балалар тәрбиешінің шамын өздерінің шамдарымен салыстырады. Белгі бойынша тәрбиешінің шамына ұқсас шамдары бар балалар ортаға жүгіріп шығады.

«Қолымда не бар? 

Ойынның мақсаты: ұзын-қысқа, жуан-жіңішке , үлкен-кіші, оң-сол жайлы білімдерін бекіту. Түйсіну сезімдерін дамыту. 
Ойынның құрал-жабдықтары: ұсақ тастар, жаңғақтар. 
Ойынның мазмұны: Баланың қолына үлкендігі әртүрлі заттарды ұстату. Мысалы, үлкен және кіші тастар. Бала қолына қарамастан, сипап-сезу арқылы үлкен-кіші заттың оң және сол қолында екенін анықтайды. Қалған балалар оның жауабынын дұрыстығын тексереді. Жуан-жіңішке, ұзын-қысқа өлшемдері бойынша жұмыс осылайша жүргізіледі. 

«Қуыршақ қонаққа дайындалуда» 

Ойынның мақсаты: ұзын-қысқа, жуан-жіңішке, ұзындығы бірдей деген өлшемдерді салыстыруға жаттықтыру. 
Ойынның құрал-жабдықтары: ұзындығы, жуандығы, түсі әртүрлі ленталар. 
Ойынның мазмұны: Қуыршақ қонаққа барады, киімін киюге, шашына бантик таңдауға көмектесуді ұсыну. Көп бантиктердің арасынан ұзындығы бірдей екі бантикті табу керек. Әдемі бантиктермен қуыршақтың шашын әсемдеу. 

«Тапсырманы орында» 

Ойынның мақсаты: үлкен және аз заттарды ажыратуға жаттықтыру. 
Ойынның құрал-жабдықтары: үлкендігі әртүрлі ойыншықтар. 
Ойынның мазмұны: бір баланы ортаға шақырып, оң қолына үлкен ойыншықты, сол қолына кішкентай ойыншықты ал деп тапсырма береді. Ойын осылай жалғаса береді. 

«Қай қолымда көп» 

Ойынның мақсаты: аз және көп заттарды ажиратуға, салыстыруға жаттықтыру; ойлау қабілеттерін дамыту. 
Ойынның құрал-жабдықтары: әртүрлі ұсақ заттар–моншақтар, түймелер 
Ойынның мазмұны: ортаға бір баланы шақырып, оң және сол қолына көп және аз заттарды ұстатады. Бала алдымен көз мөлшерімен қай қолда зат көп, қай қолында аз зат бар екенін анықтайы. Одан кейін заттарды қатарымен қойып, қай қатарда көп, қай қатарда аз зат тұрғанын салыстырады. 

«Сипаттамасы бойынша тап» 

Ойынның мақсаты: ұзын-қысқа, кең-тар, биік-аласа ұғымдарын бекіту. 
Ойынның құрал-жабдықтары: жануарлардың, құстардың ойыншығы. 
Ойынның мазмұны: балалар аю, түлкі, қасқыр, қоянның ойыншықтарын қарастырады. Әр ойыншықты анықтап атын атайды. Ойнаушылардың біреуі бөлмеден шығып кетеді, басқа ойнаушылар ойыншық туралы жұмбақ құрастырады. Жұмбақ құрастырғаннан кейін жұмбақты шешетін баланы шақырады. 

«Көп және біреу» 

Ойынның мақсаты: көп және біреу қатынастарын білуге үйрету; заттардың тең, тең емес топтарын салыстыру. 
Ойынның құрал-жабдықтары: көп және бір зат бейнеленген суреттер. 
Ойынның мазмұны: балалар берілген суреттерді қарастырады. Көп зат және бір зат бейнеленген суреттерді бөліп, екі жаққа қояды. 

«Түрлі-түсті жолақтар» 

Ойынның мақсаты: түстерді атауға, салыстыруға жаттықтыру; берілген тапсырманы орындауға ынталандыру; достық қарым-қатынастарын тәрбиелеу. 
Ойынның құрал-жабдықтары: қағазға желімделген әртүрлі жолақшалар. 
Ойынның мазмұны: балаларға жолақшаларды көрсету, түстерін атау. Берілген жолақшаның түсі бойынша үстелдің үстіндегі дәл осындай жолақшаны табу. 

«Ұзын және қысқа» 

Ойынның мақсаты: өлшемдердің қасиеттерін қабылдауға үйрету; тапсырманы орындауға жаттықтыру. 
Ойынның құрал-жабдықтары: ұзын және қысқа жолақшалар. 
Ойынның мазмұны: балаларға ұзын және қысқа жолақшаны көрсету. Өлшемін анықтау. Жолақшаларды таратып беру. Үстелдің үстіндегі жолақшалардың ішінен ұқсас жолақшаны табуға тапсырма беру. 

Кеңістіктер туралы дидактикалық ойындар 

«Кеңістік» 

Мақсаты: балаларды кеңістікті бағдарлауға жаттықтыру; ойлау қабілеттерін, қабылдау, зейін процесстерін дамыту. 
Құрал-жабдықтары: әртүрлі заттар бейнеленген суреттер. 
Мазмұны: Балалардың алдында үлкен бөлменің суреті тұрады. Балаларға суреттерді таратып беру. Суреттерді орындарына орналастыруды ұсыну. Мысалы, балықты аквариумға салу, гүлді үстелдің үстіне, суретті қабырғаға ілу. Ойын осылай жалғаса береді. 

«Жоғарыда-төменде» 

Ойынның мақсаты: жоғары–төмен ұғымдарын пысықтау. Байқағыштықты, зейін, қиялды дамыту. 
Ойынның құрал-жабдықтары: құстардың, жануарлардың суреттері. 
Ойынның мазмұны: Бала қораптың ішінен бір суретті алып, атын атап, орнын анықтап үлкен суретке бекітеді. Мысалы, ұшақ жоғарыда аспанда ұшады, балық төменде су ішінде жүзеді. 

«Оң және сол» 

Ойынның мақсаты: үлкен және аз заттарды ажыратуға жаттықтыру. 
Ойынның құрал-жабдықтары: үлкендігі әртүрлі ойыншықтар. 
Ойынның мазмұны: Бір баланы ортаға шақырып, оң қолына үлкен ойыншықты, сол қолына кішкентай ойыншықты ал деп тапсырма береді. Ойын осылай жалғаса береді. 

«Суреттерді орналастыр» 

Ойынның мақсаты: заттарды топтастыруға жаттықтыру, өз бетінше тапсырманы орындауға дағдыландыру, ойлау қабілетін дамыту. 
Ойынның құрал-жабдықтары: тор көз салынған қағаз беттері, әртүрлі суреттер. 
Ойынның мазмұны: Балалар берілген суреттерді әр бағанмен жолға олардың бірі ғана келетіндей етіп, шаршы тор көздерге орналастырады. 

«Танып ал да, атын ата» 

Ойынның мақсаты: заттың түр-түсін, пішінін, атын атауға жаттықтыру; сөздік қорын молайту; ойлау қабілетін дамыту. 
Ойынның құрал-жабдықтары: әр түрлі ойыншықтар немесе суреттер. 
Ойынның мазмұны: Балаларға әртүрлі ойыншықтарды көрсету. Ортаға бір-бір баладан шақырып, бір ойыншықты алып, оның түр-түсін, пішінін, қасиетін анықтауды және сол ойыншық жайлы әңгіме құрауды немесе тақпақ айтып беруді ұсынады. 

«Тәулік бөліктері » 
Ойынның мақсаты: тәулік бөліктері жайлы білімдерін бекіту; тәулік бөліктерін атауға, ажыратуға жаттықтыру. 
Ойынның құрал-жабдықтары: суреттер 
Ойынның мазмұны: Балалар кезектесіп суретті алып, тәуліктің қай бөлігі екенін айтады, сол сурет бойынша әңгіме құрайды. 

«Сипаттамасы бойынша тап» 

Мақсаты: Ұзын-қысқа, кең-тар, биік-аласа, үлкен-кіші ұғымдарын бекіту. 
Көрнекілік: Топтағы жануарлар бейнелейтін ойыншықтар. 
Ойынның мазмұны: Сөреге аю, қоян, қасқыр, түлкі т.с.с 5-6 ойыншықтар қояды. Әрбір ойыншықтарды анықтап қарап, атын қайталайды. Балалардың біреуін бөлмеден шығарып, ойыншықтар туралы жұмбақтар құрастырады, м: «Ұзын құлақ, қыли көз, қысқа құйрық-бұл қай аң? Жұмбақтарды құрастырып болған соң, баланы шақырады. Егер ол жұмбақ дұрыс шеше алмаса, қолына сол ойыншық беріледі де, жұмбақ қайта айтылады. 

«Қалай жүріп, нені тапқың келеді?» 

Мақсаты: Кеңестікті бағдарлай білуге үйрету. Оң-сол, алдында- артында ұғымдарын бекіту. 
Көрнекілік: Кез-келген ойыншықтар немесе суреттері. 
Ойынның мазмұны: Тәрбиеші ойыншықтарды топтың әр жеріне қояды: баланың оң жағына-машина, сол жағына-доп, алдына-қуыршақ, артына-зымыран қойып былай дейді: «алдыңда қуыршақ, оң жағында машина, сол жағыңда доп, артыңда зымыран, қалай жүріп, нені тапқың келеді?» 

«Доппен ойнау» 

Мақсаты: «Жоғары-төменде», «астында-үстінде», «сол жақта-оң жақта» ұғымдарын бекіту. 
Көрнекілік: доп. 
Ойынның мазмұны: 1-вариант. Балалар екі командаға бөлінеді. Жіп керіліп, оның екі ұшынан ұстап тұруға болады. 
«Доп төменде» деген бұйрық берілісімен екі бала /әр командадан/ бірден допты жіптің астынан алып өтеді де, «доп жоғарыда» деген бұйрық берілісімен жіптің үстінен лақтырады. Әрі қарай ойынды ойыншылардың келесісі жалғастырады. Ешқандай қате жібермеген команда ұтып шығады. 
2-вариант: Балалар сапқа тұрады. Доп бірінші баланың қолында «доп оң жақта» деген бұйрық айтылғанда доп оң жаққа беріледі. «Тоқта» деген бұйрық бойынша допты сапта тұрған балалардың біреуі ұстап қалады. «Доп сол жақта» деген бұйрық бойынша доп сол жаққа беріледі. 
Тапсырманы дәл әрі тез орындаған балалар жеңімпаздар атанады. 

«Ойыншықты тап» 

Мақсаты: Кеңістікті бағдарлай білуге үйрету. 
Көрнекілік: Топтағы ойыншық. 
Ойынның мазмұны: Тәрбиеші ойыншықты тығып қойып, бір баланы тақтаға шақырады. Тәрбиеші нұсқауымен, мысалы: 1 адым алдыға оңға бұрыл, 2 адым алдыға тура жүр деп ойыншыққа дейінгі жолды айтып отырады. Бала айтылған нұсқаумен дұрыс жүріп отырса, ойыншықты табады. 

«Жоғарыда–төменде, биік-аласа» 

Мақсаты: жоғары- өмен, биік-аласа ұғымдарын пысықтау. 
Көрнекілік: Көгілдір аспан, жасыл алқап, өзен бейнеленген сюжетті суретті плакат тақтада. Қорапта ұшақтың, құстар түрлері, балық түрлері, аңдар түрлері қатырма қағаздан жасалған. 
Барысы: Тақтаға бір бала шақырып қораптағы бір бейнені алып, атын атап, орынын анықтап сюжетті суретке іледі. Мысалы: Ұшақ жоғарыда-аспанда ұшады, балық төменде-су ішінде жүзеді, - деп сипаттап айту керек. 

Сандық құрамды ажыратуға арналған ойындар 

«Карточкаға қандай сан жазылған?» 
Көрнекілік: Суретті карточкалар. 
Барысы: 
1 вариант: Тәрбиеші карточканың бетіндегі 2 түсті дөңгелекті төмен қаратып қолына ұстап тұрады да, балаларға былай дейді: «Карточкада екі сан» бейнеленген. Егер оларды қоссақ 5 болады. Карточкада қай сандар бейнеленген? «Балалар түрліше жауап береді». Балалардың біреуі карточкада жазылған сандарды атаған кезде тәрбиеші карточканы топқа көрсетеді. 
2 вариант: «Егер тоғыздан біреуін кемітсендер, сендер менің қолымдағы санды табасындар». Балалар бұл санды атайды. Жауабын бірнеше баладан сұрау керек. Тәрбиеші сандық карточканы балаларға алдын ала көрсетеді. 
Бірінші болып дұрыс жауап берген бала ұтып шығады. 

«Автобус» 
Мақсаты: Санның құрамын пысықтау. 
Көрнекілік: Сандық карточкалар. 
Барысы: Алаңға бормен тікбұрыш /автобус/ сызылған. Екі бала бақылаушылар болып, бетіне «5»цифры жазылған үлкен карточканы ұстап тұрады. «Автобусқа» сандық карточкаларында бейнеленген дөңгелектердің қосындысы 
5 болатын /жол ақысы/ балалар ғана жұптасып отырады.Ойын басталды дегеннен кейін әрбір бала өз сыңарын іздеп табуға тырысады /2 және 3, 3 және 25, 1 және 4, 4 және 1/. Жұптар бірінен соң бірі сапқа тұрады, «автобусқа» кіреді, өздерінің сандық карточкаларын көрсетеді, ал «бақылаушылар» жұптардың дұрыс таңдалуын тексереді. 

«Сан құрастыр» 

Мақсаты: Санның құрамын пысықтау. 
Көрнекілік: Суретті карточкалар. 
Барысы: Тәрбиеші бетіне бір сан, мысылы «6» саны жазылған карточканы көрсетеді. Әрбір бала қосындысы «6» санын құрайтын екі сандық карточкаы көрсетуі тиіс. 
Мысалы: бір карточкада 5 дөңгелек, екіншісінде–1 дөңгелек, біреуінде–3, екіншісінде-3 шаршы және с.с. 

«Ою құрастыру» 

Көрнекілік: Бірнеше бөліктерге бөлінген ою элеметтері. 
Мақсаты: Балаларды сандардың ретін, құрамын оңай табуға, таңбаны айыра білуге дағдыландыру. 
Барысы: 
1-вариант. Оюдың элементтерін жекелеп қиып, мысалы 4 қошқар мүйізді 2-ге бөліп, 8 бөлікті балаларға таратып береді. Түстерін сәйкестендіру, бөліктерін қиюластыру арқылы ою-өрнек құрастырылады. 
2 вариант. Ою бөліктерінің келесі бетіне сан жазылады. 
Өрнекті құрастыру санға сәйкес орындалады. 

«Поезд құрастыр» 

Мақсаты: 1-ді қосу таблицасын қайталату. 
Көрнекілік: 1-ді қосу таблицасы берілген карточкалар, 0+1, 1+1, 2+1, т.с.с. 
Барысы: Тәрбиеші карточкаларды балаларға таратып береді, оларды вагондар, ал бір баланы тепловоз деп тағайындайды. Балалар қолдарындағы карточкаларына қарай отырып, алдымен «тепловозға» ретімен тіркелуі тиіс. 

«Заттарды сана» 

Мақсаты: 1.Балалардың назарын дамыту, байқағыштықтарын арттыру. 2.Көкеністер санымен сандарды тауып қою. 3.Ойын арқылы көкеністер түрлері туралы білімдерін бекіту. 
Көрнекілік: Көкеністер суреттері, сіріңке қорабындағы сандар. 
Барысы: Тәрбиеші балаларға көкеністердің суреттерін таратып береді. Бір суретте бірнеше көкеністер түрлері болуға тиіс. Балаларға қойылатын талап көкеністер санын анықтау. 

«Дыбыс арқылы санды тап» 

Мақсаты: Есту мүшелері арқылы баланың ойлау қабілетін анықтау. 
Көрнекілік: Сіріңке қорабындағы таратпа сандар. 
Барысы: Тәрбиеші қарындашпен үстелді дыбыс шығатындай етіп тықылдатады. Балалар тыңдап отырып алдарындағы цифрларынан тиісті санды көрсетеді. 

«Тез ойла» 

Мақсаты: 1.Балалардың заттарды салыстыру, оң жақ, сол жақ сияқты түсініктерін дамыту. 2. Кеңестікті бағдарлай білуге үйрету. 3. Ойын арқылы шапшандыққа, тез ойлауға баулу. 
Көрнекілік: Топтағы заттармен. 
Барысы: Тәрбиеші балаға өзінің алдында, оң, сол жақтарында нелер тұрғанын айтқызу. Кеңістікті бағдарлай білуге үйрету. 

«Қанша? Қандай?» 

Мақсаты: 1. 10–ға дейін санауды бекіту. 
2. 1-ші, 2-ші ұғымдарымен таныстыру. 
Көрнекілік: Сандар («Шалқан», «Бауырсақ» ертегісі бойынша) 
Барысы: Әр топтағы заттардың санын анықтау. Қораптан керекті санды алып қойып, ертегіні әңгімелеу, сандармен ретін анықтау. «Шалқан» ертегісі бойынша атасы бірінші, апасы екінші, қызы үшінші, т.б. пайдалана кетуге болады. 
«Әрі қарай кері сана» 

Мақсаты: 10 көлеміндегі сандарды кері қарай санауды қайталау. 
Көрнекілік: Доп, сандық карточкалар. 
Барысы: Тәрбиеші көлемдегі санды көрсетеді де, бір баланың атын атап: «Әрі қарай кері сана» - дейді. Ол : «Тоғыз, сегіз, жеті» деп санай бастайды.Тәрбиеші балалардың біреуіне қарап, доп лақтырады. «Жеті» - дейді. Допты тосып алған бала «үш, екі, бір» деп жалғастырады. 

«Жазылмай қалған сандарды ата» 

Мақсаты: 1. Балалардың сандардың реті туралы білімдерін бекіту. 2.Ойын ойнау арқылы байқағыштыққа, тез орналастыруға баулу. 3.Ойын элементтерін пайдалана отырып математикаға қызығушылығын арттыру. 
Көрнекілік: 15 дана сіріңке қорабындағы сандар. 
Барысы: Тәрбиеші балаларға текшелер таратып береді. Ол текшелерде сандар жазылады, сандар ретімен толық жазылмайды. Мысалы: 1 3 6 8 9. 
Балалардың міндеті сол қолдарындағы текшелерден жазылмай қалған санды анықтап атау. Егер сандар ретін анық атап шықса, жұлдыздармен марапатталады. Ал егер сандар қатарындағы жоқ санды таба алмаса, текшедегі бар сандардың құрамын анықтайды. 

«Қуыршақтардың сыйлықтары» 

Мақсаты: 1. Сандар мен олардың құрамы туралы білім беру. 
2. Ойын ойнау арқылы шапшандыққа, өз бетімен жұмыс жасау дағдыларын дамыту. 
Көрнекілік: Қуыршақ, шарлар. 
Барысы: Қуыршақтың сыйлық шарлары таратылып беріледі. Балалар ол шарларды үрлеп, қандай түсін және қанша екенін айтады. Үрленетін шарлардың түстері үш түрден аспауы керек. Шардың санымен артық, қандай түсті шардың кем екенін балаларға айтқызу. 

«Жәндікте неше аяқ бар?» 

Мақсаты: 1.Балалардың санау және есептеу дағдыларын қалыптастыру. 2.Жәндіктер туралы түсініктерін жаңарту. 3.Ойын элементтерін пайдалана отырып математикаға қызығушылықтарын арттыру. 
Көрнекілік: Ойыншық жәндіктер 
Барысы: Тәрбиеші балаларға бірнеше суреттер таратып береді. Бұл суреттерде әртүрлі жәндіктер суреттеледі. Балалардың міндеті осы суреттегі жәндіктердің қанша аяғы бар екенін анықтау. Ол үшін суреттердегі жәндіктердің аяқтарын санап сол суреттің астына кеспе цифрлар арқылы белгілеп отырады да соңынан ең аяғы көп жәндіктің суретін салу ұсынылады. 

«Нешінші?» 

Мақсаты: «Нешінші?» ұғымын қалыптастыру. 
Көрнекілік: Топтағы 10 түрлі ойыншықтар. 
Барысы: Тақтаға 10 түрлі ойыншықтар суреті ілінеді. Ортаға бір бала шығып, қатардан бір ойыншықты алады. Балалар қатардан нешінші затты алғандығын алақандарын шапалақтау арқылы көрсетеді. Ойыншықтың атын атау керек. Ойын барысында «нешінші?» деген ұғымды қалыптастыру. Балалардың сөздік қорын дамыту, қызығушылығын арттыру. 

«Қай қолымда көп?» 

Мақсаты: Заттардың екі жиынтығын салыстыра білуге үйрету. 
Көрнекілік: Асықтар, топтағы ұсақ заттар. 
Барысы: Балалар екі топқа бөлінеді, оның әрқайсысы алма-кезек тәрбиешінің үстеліне өз өкілін жібереді. Бір бала қолын артына ұстайды. Алдымен тәрбиешінің одан соң балалардың бірі оның қолына текше, түйме әртүрлі ұсақ нәрселерді ұстатады. Бірақ ол бір қолда көп, екіншісінде аз болуы керек. Бала алдымен көз мөлшерімен нәрсенің қолында көп екенін анықтау. Қай қатарда көп, қай қатарда аз екенін салыстыру керек. 

«Қол соғу» 

Мақсаты: Тез, дәл қимыл жасау, есту қабілетін жетілдіру, ретімен санауды, қанша, қанша болса сонша ұғымдарын қалыптастыру. 
Көрнекілік: Тәрбиешінің және әрбір баланың алдына тілі бар дөңгелек/1-сурет/ . 
Барысы: 
1-вариант: Тәрбиеші қол соғады. Балалар санайды. Тақта алдына шақырылған бала тәрбиешінің неше рет қол соққанын айтуы немесе дөңгелектің тілін саны сонша қара дөңгелекшелер тұрған бөлікке қаратып қоюы тиіс. 
2-вариант: Ойын күрделенеді. Балалар үндемей, қол соғу санын есептейді, әрқайсысы дөңгелек тілін өздігінен жылжытады. Тәрбиеші қатарларды аралап, ойын ережесінің дұрыс орындалуын тексереді. 
Ойын екі-үш рет қайталанған соң, қорытындысы шығарылады. Ойыншылары қателеспеген қатар ұтып шығады. 

«Өзара айырмашылығын тап» 

Мақсаты: 1.Суреттерді салыстыра отырып, айырмашылығын тапқызу. 
2.Сөйлеу дағдыларын қалыптастыру, ойлау қабілетін жетілдіру. 
Көрнекілік: бала санына (15 дана) суреттер жинағы. 
Барысы: Әр балаға суреттер таратылып беріледі. Суреттерді салыстыра отырып, айырмашылығын тапқызу. 

«Қанша болса, сонша» 

Мақсаты: Сандарды тани білуге үйрету. Берілген тапсырманы дұрыс орындай білуге жаттықтыру. 
Көрнекілік: Сандық карточка.( «Кеспе сан» қалтасынан алу) 
Барысы: Тақтаға 3 бала шығарып, сандық карточканы көрсетіп, карточкада қандай сан тұрса, сонша қимыл көрсету. Тапсырманы сандарды өзгерте отырып, 2-3 рет қайталау. 

«Керісінше айт» 

Мақсаты: Тәулік жөнінде түсініктерін кеңейту. Қарама-қарсы мағыналы сөздермен жауап бере білуге үйрету. 
Көрнекілік: доп 
Барысы: Балаға допты беріп қарама-қарсы мағыналы сөзбен жауап беруді сұрайды. Мысалы: «таң» десе, бала «кеш» деп жауап береді. 

«Неше саңырауқұлақ немесе көкеністер?» 

Мақсаты: Артық-кем ұғымдарын бекіту. 
Көрнекілік: Кәрзеңке, санырауқұлақтар, көкеністер. (15 дана) 
Барысы: Тәрбиеші балаларға былай дейді : «Саңырауқұлақтың саны үштен кем, бірден артық. Неше саңырауқұлақ бар? Кәрзеңкеге көкеніс түрлерін салғызып жаттығуды қайталайды. 

«Апта күндері» 

Мақсаты: Апта күндерін атап, есте сақтай білуге үйрету. 
Көрнекілік: Апта күндерін шартты түрде белгілейтін 1-ден 7-ге дейін дөңгелектермен дайындалған карточка. 
Барысы: Арнайы дайындалған карточканы көрсетіп, таныстыру. Апта күндерін атату, карточканы таратып беру. Тақтаға шыққан бала карточкаға сәйкес өз апта атын білу керек. Тәрбиеші бұйрығымен, «дүйсенбі» бір адым алдыға десе, тұрып қалмай алдыға шығу керек. Бұдан соң балалар кезекпен ауысып тақтаға шығады. 

«Қиындыларды дұрыс бөл» 

Мақсаты: Қиындыларды түсі мен ұзындығы бойынша айыра білуге жаттықтыру. 
Көрнекілік: Әрбір балаға ұзындықтары мен түсі әртүрлі, мысалы: 2 қызыл, 1 жасыл, 2 сары, ең ұзын-сары, ең қысқа-қызыл, ұзындықтары бірдей: қызыл, жасыл, сары қиындылар жиынтығы. 
Барысы: бірнеше тапсырмадан тұрады. 
1- тапсырма: балаларға барлық қызыл қиындыларды сол жаққа, сары қиындыларды оң жаққа, жасыл қиындыларды ортаға қоюды тапсырады. 
2- тапсырма: бірдей қиындыларды бірінің үстіне бірін тізіп қою. 
3- тапсырма: оң жаққа ең ұзын, сол жаққа ең қысқа қиындылар қою. 
4- тапсырма: қиындылардың ең қысқасынан бастап, ең ұзынына қарай реттеп, бір қатарға қою. 
Тапсырманы дұрыс орындаған столдағы балалар жеңімпаз атанады. 

«Қандай сандар жетіспейді?» 

Мақсаты: Сандарды тани білуге, аталған сан арасындағы санды атай білуге үйрету. 
Көрнекілік: сіріңке қорабындағы таратпа материалдағы сандар. 
Барысы: тәрбиеші екі санды атайды, мысалы: 3-5 десе, балалар қораптан сол сандарды алып, ортасындағы санды қою керек. 

«Көрші–көрші» 

Мақсаты: Сан құрамын атап, неше бірліктен тұратынын, сандарды салыстыра білуге үйрету. 
Көрнекілік: Кеспе қалтадағы сандық карточкалар: 1-10. 
Барысы: Тәрбиеші бір санды атайды, м:7 санын. Тақтаға бір бала шығып аталған санды «кеспе қалтадағы» сандар арасынан 7 санын алып қояды. Тәрбиеші: осы санның көршілерін көрсетіндер дегенде , екі бала шығып 6 және 8 санын көрсетеді. Әр бала өз санын түсіндіру керек, м: 7 саны 6 санынан 1-уі артық, 8 санынан 1-уі кем, 7 бірліктен тұрады. 

ІІ. Санамақтар 

Бес саусақ 

Бас бармақ бауға барды, 
Бір дегенім бүркіт, 
Қалады аңдар үркіп. 
Екі дегенім есік, 
Білмейді ол есеп. 
Үш дегенім үкі, 
Ұстап жеді түлкі. 
Төрт дегенім тиін. 
Бес дегенім бұлбұл, 
Сайрағанда дүл–дүл. 
Алты дегенім арғымақ, 
Бір дегенім таяқ қой, 
Дөңдеу жерден қарғымақ. 
Жеті дегенім жайын 
Жайынның жейміз майын. 
Сегіз дегенім серке. 
Енесіне ерке. 
Тоғыз дегенім–түлкі, 
Жүрген жері күлкі. 
Он дегенім оймақ, 
Осымен сөзді қоймақ.. 
(Т.Қанаев) 

Санамақ 

Екі көз бен қос құлақ 
Бір бас пенен бір мұрын 
Нешеу болды қос шырақ, 
Санап шығар кім бұрын?! 
Екі аяқ пен екі қол, 
Бір ауыз бен бір тілің... 
Нешеу болды қане, бол, 
Санап шығар кім бұрын?! 
Сұқ саусағым суға барды 
Ортаң қолым орақ орды. 
Аты жоғым ағаш жарды, 
Жұмсамапты алақаным, 
Тек шынашақ–балапанын. 

(М. Қуанышбеков) 

Топ, топ, добым 

Топ, топ, добым домалақ, 
Топ, топ, добым домалақ, 
Қайда кеттің домалап 
Қайда кеттің домалап 
Бір, екі деп екі ұрдым, 
Шатырға сен секірдің. 
Үш, төрт, бес деп үлгердім, 
Ішіне ендің гүлдердің. 
Алты, жеті дегенде. 
Жаттың шаршап еденде. 
Сегіз, тоғыз дегенде, 
Сайға сырғып жөнелдің. 
Топ, топ, добым домалақ, 
Қайда кеттің домалап. 

Бір апта 

Дүйсенбіде доп ойнадық қорада, 
Сейсенбіде серуен құрдық далада. 
Сәрсенбіде сурет салдық сәнді етіп, 
Бейсенбіде би биледік әндетіп. 
Жұма күні жидек тердік қыратта, 
Сенбі күні кино көрдік клубта. 
Жексенбіде үйде болып дем алдық, 
Осылайша өте шықты бір апта. 

Санамақ 

Оң қолымда бес саусақ, 
Сол қолымда бес саусақ. 
Қосып едім екеуін, 
Болып шықты он саусақ. 
Оң аяқта бес бақай, 
Сол аяқта бес бақай. 
Қосып едім екеуін 
Болып шықты он бақай 

Беске дейін санау 

Бірді бірге таяп қой. 
Екеу болар қос таяқ , 
Цифры оның тап мына 
Ұқсайды бір аққуға, 
Екі мен бір – болар үш, 
Цифры оның – ұшқан құс. 
Үш пен бірің төрт екен. 
Төртеу санның көркі екен. 
Төрт аяқпен жануар, 
Стол, төсек... тағы бар.. 
Төрт аяқпен нық тұрар 
Төрт бірлікті ұқтырар 
Бес дегеннің цифры Қарап тұрсаң оп–оңай. 
Үштің басын қайырып, 
Қоя салған жай бұрап. 

(Ә. Табылдиев) 

ІІІ. Жаңылтпаштар 

Бір ақ шымшық, 
Екі ақ шымшық. 
Үш ақ шымшық, 
Төрт ақ шымшық. 

Пеш үстінде бес мысық, 
Пеш ішінде бес мысық 
Бес күзетші.. бес пысық. 

Үш кіші ішік піштім, 
Бес кіші ішік піштім 
Неше кіші ішік піштім. 

Ұшып кетті үш құс, 
Ұшып келді ұшқыш. 

Есет атам ет асатар, 
Ет асатса, бес асатар. 

Аппақ, аппақ, бәрі аппақ, 
Ақ қар аппақ, бәрі аппақ. 
Ақ бұлт, қырау, мақта аппақ 
Ақ сүт, айран, қант та аппақ. 

Бес түп алма, 
Бестік алғандыкі. 
Төрт түп алма , 
Төрттік алғандыкі. 

ІV. Жұмбақтар 

Жаңылмастан жетеуі, 
Кезек қызмет етеді. 
(Аптаның 7 күні) 

«Бәрі нешеу» 
Асан ,Айша екеуі, 
Қос қуыршақ, 
Бір құлыншақ, 
Екі ойыншық 
Құстай ұшып, 
Үйден шықты. 
(Жетеу) 

Дүкеннен көп сабын алдым, 
Оның және қабын алдым. 
Екі дептер бір қарындаш, 
Тіс ысқышты тағы алдым. 
Есептеші сонда бәрі 
Қанша болды қолда бәрі? 
(Алтау) 

Туысқан бес кісі, 
Бірінен-бірі кіші 
Бәрінің аты бір 
Ең кішісі шеткісі 
(бес саусақ) 

Бес балада бір бешпет, 
Бір киініп, бір шешпек. 
Оң жағымда бес сарбаз, 
Сол жағымда бес сарбаз. 
(он саусақ) 

Табақта бес алма, 
Қолымда екі алма. 
Қосқанда барлығы 
Болады неше алма? 
Бір алма апама, 
Бір алма атама. 
Екі алма беремін 
Мамам мен папама. 
Нешеуі қалады табақта? 
(үшеу) 

Бір үйде біз нешеуміз 
Кел санайық екеуміз: 
Бас бармағым–папам, 
Балаң үйрек- апам, 
Ортан терек- ағам, 
Шылдыр шүмек, 
Титтей бөбек сен 
Бір үйде біз нешеуміз? 

V. Бой сергіту сәтінде пайдаланатын математикалық тақпақтар 

1.Оңға, оңға түзу тұр, 
Солға, солға түзу тұр. 
Алға қарай бір адым 
Жоғары, төмен қарайық, 
Орнымызды табайық. 

2.Сағаттың тіліндей, 
Иіліп оңға бір. 
Сағаттың тіліндей 
Иіліп солға бір 
Сағатқа қарап ап 
Жаттығу оңай-ақ. 

3.Қақпаға туралап, 
Теп допты, оң аяқ 
Қақпаға туралап, 
Теп допты сол аяқ, 
Оң аяқ, сол аяқ 
Жаттығу оңай-ақ. 

4.Доп безек қағады, 
Секіріп еденде 
Біресе жоғары 
Біресе төменге 
Жаттығу оңай-ақ. 

5.Қарлығашқа ұқсайық 
Қане қанат жасайық 
Қарлығаш боп ұшайық, 
Ұшып-ұшып алайық.. 

6. 1, 2, 3 
Дем аламыз жинап күш. 
«5»- тік баға аламыз 
Қуанып үйге барамыз. 

7. Ал балалар тұрмайық, 
Алақанды ұрайық. 
Бір отырып, бр тұрып 
Біз тынығып алайық. 

8. Тік ұста бойыңды 
Жоғары соз қолыңды. 
Соз қолыңды тағы да, 
Жеткіз жираф мойнына. 

9. Оң қолымда бес саусақ, 
Сол қолымда бес саусақ. 
Алақанды ашамыз 
Бесті беске қосамыз. 
Кел санайық ал мұны, 
Нешеу болды барлығы? 
Оң қолымда бес саусақ, 
Сол қолымда бес саусақ. 
Жасырып ем бесеуін, 
Қалды мұнда нешеуі? 
Бесеу екен қалдығы, 
Нешеу еді барлығы? 

10.Сол аяқ, оң аяқ, 
Кезек оны тебеді. 
Ол тынымсыз домалап, 
Зыр жүгіре береді. 

Қарапайым математикалық ұғымдарды қалыптастыру кезінде пайдаланатын дидактикалық ойындардың 
ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінің үлгісі 

Ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінің тақырыбы: «Осындай пішінді тап» 
Ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінің мақсаты: Балалардың геометриялық пішіндер туралы алған білімдерін бекіту. Назар аударуын, ойлау қабілетін, есте сақтау қабілетін дамыту. 
Көрнекіліктер: Геометриялық пішіндер, ұшбұрыш, дөңгелек, шаршы, суреттер, ойыншықтар, геометриялық пішіндердің суреті бар жолдар. 
Ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінің барысы: 
Тәрбиеші: Балалар бүгін бізде «Ойнайық та ойлайық» вариатиптік сабағынан «Осындай пішінді тап» тақырыбында іс-әрекет өткіземіз. Біздің бұл іс-әрекетімізге көп қонақтар келіп отыр екен, қане қонақтармен амандасып алайық. 
Балалар: Сәлеметсіздер ме? 
Қонақтар: Сәлеметсіңдер ме! 
Тәрбиеші: іс-әрекетті бастамас бұрын геометриялық пішіндерді есімізге түсіріп алайық деп, тәрбиеші төбеде ілініп тұрған пішіндерді көрсетіп сұрайды. Мынау қандай пішін? 
Балалар: Мынау үшбұрыш. 
Тәрбиеші: Ал, мынау қандай пішін? 
Балалар: Бұл дөңгелек. 
Тәрбиеші: Мынау ше? 
Балалар: Мынау шаршы. 

Осы кезде Дымбілмес келеді. Қолында геометриялық пішіндерден құралған мысықтың суреті бар. 
Тәрбиеші: Бұл кім болды екен бізге қонаққа келген, балалар сендер білесіңдер ме? 
Балалар: Ол–Дымбілмес қой. 
Дымбілмес: Мен күн елінен келдім. Ойнап жүріп, мына суретті тауып алдым. Балалар сендер білесіңдер ме? Білсеңдер маған көмектесіңдерші. Мынау ненің суреті екенін айтындаршы? 
Балалар: Бұл геометриялық пішіндерден құрастырылған мысықтың бейнесі. 
Тәрбиеші: Мысықтың басы қандай геометриялық пішіннен жасалған? 
Балалар: Дөңгелек. 
Тәрбиеші: Тағы қандай мүшелері дөңгелектен жасалған? 
Балалар: Көзі, аяғының басы, құйрығы–шаршыдан жасалған. 
Тәрбиеші: Ал құлағы ше? 
Балалар: Құлағы-үшбұрыштан жасалған. 
Тәрбиеші: Дұрыс балалар, ал Дымбілмес ұқтын ба? 
Дымбілмес: Иә, үшбұрыштан, шаршыдан, дөңгелектерден жасалған мысықтың суреті 
Тәрбиеші: Балалар мысық қайда тұрады? 
Балалар: Үйде тұрады. 
Тәрбиеші: Ендеше мына геометриялық пішіндерден үй құрастырайық. Дымбілмес сен де балалармен бірге болып білмегеніңді үйреніп ал. 
Дымбілмес: Жарайды, осындай білгір балалармен болғаныма мен өте қуаныштымын. 
Балалар: Құрастырады. 
Тәрбиеші: Қандай геометриялық пішіндерден құрастырдыңдар? 
Балалар: Үшбұрыш және шаршыдан құрастырдық. 
Тәрбиеші: Балалар, кәне барлығымыз бірігіп «Өз үйіңді тап» деген ойынды ойнайықшы.
Ойын «Өз үйінді тап» Үш жерде үш түрлі геометриялық пішіндер қойылады. Балалардың қолында әр түрлі пішіндер таратылып беріледі, әуен қосылады. Балалар әуен ырғағымен билейді, әуен тоқтаған кезде балалар қолдарындағы пішінге сәйкес пішінін тауып, қасына тұруы қажет. Осылай ойынды бірнеше рет қайталаймыз. 
Тәрбиеші: Өте жақсы енді мына пішіндерге қарайықшы, сендер маған айтыңдаршы, мен көрсеткен пішіндердің қандай түсті екенін. 
Балалар: Шаршы түсі сары, дөңгелек түсі көк, үлкен шаршы түсі қызыл, үшбұрыш түсі сары, үлкен дөңгелек түсі жасыл,т.с.с. 
Тәрбиеші: Жақсы. Енді маған мына ойыншықтардың ішінен дөңгелекке ұқсас ойыншықты атаңдаршы. 
Балалар: Дөңгелекке ұқсас–доп, алма, сағат, тарелка. 
Шаршыға ұқсас–кітап, сандық, машинаның кузовы. Үшбұрышқа ұқсас–пирамида, шырша. 
Тәрбиеші: Сендер балалар өте жақсы біледі екенсіңдер. Сендер геометриялық пішіндерден не құрастырдыңдар? 
Балалар: Үй құрастырдық. 

Тәрбиеші: Сол құрастырған үйлеріңнің есігінде құлып бар екен, соны ашайық. Ол үшін құлыптағы пішіндерге ұқсас пішінді тауып үстіне қоюымыз керек, сонда ғана ашылады. Әр баладан сұрау: қолдарында қандай кілттің барын. Енді сол кілттеріңді қолдарыңа алып, мына жердегі жолдармен жүрейік. Жолдар да сыйқырлы. Бір жолдың үстінде дөңгелек пішін, екіншісінде шаршы, үшіншісінде үшбұрыш бейнеленген. Кімнің қолында қандай пішін болса, сол жолмен жүреді. Іс-әрекет соңында балаларды мақтап, мадақтап балаларға геометриялық пішіндерден бейнеленген медальдар тарату. 

Ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінің тақырыбы: «Ойлау әлеміне саяхат» 
Ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінің мақсаты: Білімділікке бейімдеу бағытында сандардың қатарын ауызша санауға жаттықтыру оңға, солға, 1 таңбалы, 2 таңбалы сандарды ажыратуға, көршілес сандарды табуға жаттықтыру, жыл мезгілдерін, апта күндерін, ретімен атауға, тақпақтар айтуға үйрету. Геометриялық пішіндер мен денелерді табуға үлкен, кішіні салыстыруға бейімдеу. Жұмбақтар қисынды есептерді бере отырып ойлау, есте сақтау қабілетін дамыту. 
Көрнекіліктер: Геометриялық фигуралар, сан тізбектері, ертегілер кейіпкерлері бейнеленген суреттер, карточкалар. 
Ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінің түрі: Түсіндіру, сұрақ жауап, әңгімелесу. 
Ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінің барысы: 
Бөлмеге Мадияр кіреді. 
- Бұл қай жер? Мен оларға жедел хат жіберген едім. Енді не істедім, барып іздеп келейін. 
Балалар кіреді. 
Тәрбиеші: Сендер, Мадиярды көрдіңдер ме, ол биыл мектепке барғысы келіп, сендерден көмек сұрап, жедел хат жіберген еді. Енді өзі жоқ. 
Осы кезде Мадияр кіреді. 
- Қайда жүрсіңдер? Уақыт таяп қалды «ойлау әлемі» аралына біз енді баруға үлгермейміз. Сағат неше болды? 
Тәрбиеші: Сәлеметсің бе Мадияр? Неге барлығымен амандаспайсың? Сен асықпа, саған көмектеседі. «Ойлау әлемі» аралына неге барғың келеді? 
Мадияр: Ол аралда сиқырлы кітап бар. Ол кітапсыз мектепке алмайды. 
Тәрбиеші: Балалар көмектесеміз бе? 
Мадияр: Әрине көмектесеміз? 
Тәрбиеші: Ол аралға бару үшін көптеген тапсырмалар орындау керек. Сен абыржыма балалар көмектеседі. 
1 тапсырма: 
А) суреттерді сана, жанына сандарды қой. 
Б) бір таңбалы сандарда ата. 
В) геометриялық пішіндерден үй, машина құрастыр. 

2 тапсырма: 
Неге үшбұрыш, төртбұрыш, дөңгелек, шаршы дейміз? 
Тәрбиеші: балалар, мына суреттерге қарап, қай ертегіден екенін айтып беріңдерші және кейіпкерлердің қанша екенін санаңдар. 
Балалар: 7 кейіпкер. 
Тәрбиеші: 7 санының қасиеті туралы кім біледі? 
7 ата: әке, бала, немере, шөбере, шөпшек, немене, туажат. 
7 қазына: ержігіт, сұлу қыз, ақыл, білім, арғымақ, ат, құмай тазы, қыран бүркіт, берен мылтық. 
7 жұт: құрғақшылық, жұт, оба, соғыс, жер сілкіну, сел жүру. 
Тәрбиеші: Өте жақсы. 
Сергіту сәті: Допты лақтырып сұрақ қою. 
Сұрақ: бір жылда неше жыл мезгілі бар? 
Балалар: бір жылда 4 жыл мезгілі бар. 
Сұрақ: жыл мезгілдерін атап беріңдер. 
Балалар: жаз, күз, қыс, көктем. 
Сұрақ: қазір жылдың қай мезгілі? 
Балалар: көктем. 
Сұрақ: көктем айларын айтып жіберіңдерші? 
Балалар: наурыз, сәуір, мамыр. 
Сұрақ: наурызда, мамырда қандай мерекелер болады? 
Балалар: 8 наурыз аналар күні, 1 мамыр достық күні, 9 мамыр жеңіс күні. 
3 тапсырма: 
Тәрбиеші: бір аптада неше күн бар? 
Балалар: бір аптада 7 күн бар. 
Тәрбиеші: енді осы 7 күнді атап беріңдер? 
Балалар: дүйсенбі, сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі, жұма, сенбі, жексенбі. 
Тәрбиеші: Өте тамаша. Бүгін қай күн? 
Балалар: дүйсенбі, 1 ші күн. 
4 тапсырма: Ойлау есептерін шешейік: 
Аулада бес үйрек, Екі түйе, екі жылқы, 
Қорада үш үйрек. Екі сиыр, екі ешкі 
Бір үйрек тығылды, Бір қоян, бір түлкі 
Бір үйрек жығылды Табалмасаң күлкі (10) 
Қалғаны нешеу? (6) 

Қолымда үш алма Жанып тұрған төрт шамның 
Табақта екі алма Екеуі сөніп қалды, нешеуі қалды?(2) 
Қосқанда болады 
Неше алма? (5) 

5 тапсырма: батпаққа батпай мына іздерді басып шығуымыз керек, егер сандарды ретімен дұрыс бассаңдар, яғни балалар: 1,2,3,4,5,6,7,8,9,10 сандарын ретімен басады.
Тәрбиеші: міне, балалар сендер «Ойлау әлемінеде» жеттіңдер. 
Мадияр: балалар көмектескендеріңе көп рахмет. 
Тәрбиеші: балалар бұл араға біз кітап іздеп келдік. Қане, іздейік. Ол үшін мына тастың оң жағына қарай үш қадам, солға екі қадам жасау керек. Тастың астын қара кітап жатыр. Кітапта жазулар бар екен. 
Тәрбиеші: әріптер қандай түспен жазылған? 
Балалар: қызыл, қара. 
Тәрбиеші: неге? 
Балалар: себебі, әріптер дауысты және дауыссыз деп екіге бөлінеді. Тәрбиеші: ендеше мына гүлді қараңдар. Қанекей алып оқиық. 
Балалар оқиды: АР-А, А-УА, А-НА, А-ТА, А-ЛА, БАЛ-А. 
6 тапсырма: мына сөздердің қарама қарсы мағынасын тап: 
Ақ қара; үлкен кіші; ұзын қысқа; жылы суық; жақсы жаман; таза лас; қалың жұқа; жуан жіңішке. 
Тәрбиеші: мына сөздерді кім оқиды? 
Балалар: ө-те жақ-сы 
Сау бо-лың-дар. 
Тәрбиеші: ендеше сандарды кері ретімен басып қайтайық. Сау болыңыздар қонақтар, деп іс-әрекетімізді аяқтаймыз. 

Ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінің тақырыбы: «Кеңістікті бағдарлау» 
Ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінің мақсаты: балаларды кеңістік қатынастарымен (оң-сол, астында, үстінде, арасында) таныстыру; балаларды заттың көлеміне қарай салыстыруға үйрету (жоғары-төмен, ұзын-қысқа). Логикалық ойлауларын жетілдіру, қоршаған орта туралы түсініктерін кеңейту. 
Көрнекіліктер: тақтаға ілінетін құралдар өзен, қоян, биік қарағай мен аласа шырша, тиін, кірпі, екі шымшық. 
Үлестірмелі материалдар: 
1. Жұмыс дәптерлері; 
2. Түрлі-түсті қарындаш. 
Ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінің барысы: 
Дәптермен жұмыс. 
- Айша, Әлия, Әнел деген үш қыз өмір сүріпті. Айша-ең ұзыны, Әлия- оң жақта тұр, Әнел-сол жақта тұр. 
- Қыздардың қайсысының бойы қысқа? Ең ұзын қыздың аты кім? Айшадан қысқа қыздың аты кім? 
- Әр қыздың қай үйде тұратындығын ойлап табыңдар да, олардың үйіне қарындашпен жол салыңдар. 
- Биік үй қай жақта? (сол жақта) 
- Одан аласа үй қай жерде? (олардың ортасында) 
Бір күні Айша, Әлия, Әнел орманға барады. Өзенге жақындап келіп, олар мынаны көрді: өзен жағасында екі ағаш өсіп тұр екен, оның аласасы шырша да, одан биігі - ұшы әрең көрінетін қарағай. 
Суреті тақтаға ілінеді. 
- Шырша қай жерде орналасқан? Қарағай ше? 
- Орманда қыздардың нені кездестіргенін жұмбақты шешу арқылы табыңдар. 
Жұмбақтар: 
Үсті толы ине, 
Бірақ та іс тігіп, 
Қадамайды түйме. 
(кірпі) 

Бұтақтарға секіріп, 
Әр жерден қылт етеді. 
Кейде жаңғақ кеміріп, 
Жоғары өрлеп кетеді 
(тиін) 

Қорыққанда жел аяқ 
Отырғанда томардай-ақ. 
(қоян) 

Тәрбиеші аңның немесе құстың тұрған орнын айтады, ал балалар тақтаға оны қояды. 
- Қоян шырша мен қарағайдың арасында отыр. 
- Тиін қарағайда отыр. 
- Кірпі шыршаның үстінде жүр. 
- Қоян қызды көріп, қорқып кетті де шыршаның артына жасырынды. 
- Кірпі қарағайдың түбіне жорғалап кірді. 
- Ақ тиіндер төменге түсті. 
Сергіту сәті: «Алыптар мен ергежейлер» 
Бұл орманда алыптар (балалар қолдарын жоғары көтеріп, аяқтарының ұшымен тұрады) және ергежейлілер (балалар жүрелеп отырады) өмір сүріпті. Содан соң бұл қимылды тәрбиешінің айтуымен жылдам орындайды. 
Дәптермен жұмыс. 
Қыздар орманда серуендеді және толы себетпен үйлеріне қайтты. Айша себетін биік түбірге, Әлия бір түбір төмен, ал Әнел аласа түбірге қойды. Қыздарды өзінің себетімен сызық арқылы қос. 
- Әр қыз не жинады? 
Іс-әрекетті тәрбиеші қорытындылайды. 

Дидактикалық ойын балаға білім берудегі әсер етудегі ең негізгі бір түрі, өйткені ойын балалардың негізгі іс әрекеті. Балалардың қарапайым математикалық ұғымдарын қалыптастыруда дидактикалық ойындардың алатын орны ерекше. Пішіндерді өткен кезде шар, куб, «не домалайды, не домаламайды?» ойыны арқылы осы екі пішіннің ерекшелігі, қасиеті туралы түсіндіру өте тиімді. Білім берудегі дидактикалық ойындарды нәтижелі қолданудағы негізгі шарты: ол ойын таңдаудағы бірізділікті сақтау, келесі дидактикалық принциптер міндетті түрде ескеруі керек; түсініктілік, қайталанылуы, тапсырмаларды біртіндеп орындау. Баламен іс әрекет түрінде өткізілсе, тапсырмалар оңай орындалып, алға қойған межеге жету оңай болады. Ертегі кейіпкерлеріне, ойыншық кейіпкерге көмектесу баланың қызығушылығын оятып, бәсекелестігін арттырады. Сондай-ақ, ойлау, тапқырлық қабілетін дамытып, адамгершілік, мейірімділік қасиеттерін оятады. Іс-әрекетке Дымбілместі қатыстыру баланың алған білімін еске түсіріп, сол Дымбілмеске үйрету арқылы қабілетін арттырады. Дымбілмеске қарай отырып өз жұмыстарын бақылай білуге, қате жіберіп алмауға деген қырағылықтарын арттырады. 
Ойын арқылы балаларды геометриялық пішіндердің ортақ белгілері (дөңгелектенген, бұрышты) бойынша біріктіру туралы алғашқы түсініктерін қалыптастырамыз. Уақытты бағдарлауға үйрету үшін тәулік бөліктері, апта күндері, жыл мезгілдері және айлары туралы санамақтар, жаңылтпаштар, жұмбақтарды кеңінен пайдаланамыз. Бұл арқылы баланың ойлау, есте сақтау қабілеттері мен тілін дамытуды көздейміз. 
Қарапайым математикалық ұғымдарды қалыптастыру бөлімі бойынша «Таным» білім саласындағы мақсаттар мен міндеттерді іске асыру үшін зейіндерін, есте сақтау қабілетін, логикалық ойлауын дамытуға арналған әлеуметтік ойындарды қолдану қажет. Ойын ойнату кезінде мына кеңестерді естеріңізде ұстаңыздар: 
1. Ойын балаға да, үлкендерге де қуаныш әкелуі қажет. 
2. Баланы ойынмен қызықтырыңыз, бірақ оны ойнауға мұқтаждамаңыз, ойын тапсырмаларымен ашуға дейін қысым көрсетпеңіз. Ойын кезінде баланы ренжітіп алмаңыз. 
3. Баланың қызығулары «толқынмен» өтеді. Сондықтан, балада ойынға қызығушылығы басылғанда, ол ойын туралы екі айға, тіпті көпке дейін «ұмытыңыз», сосын оны бала «кездейсоқ» есіне түсірсін. 
4. Ойын кезінде күштеу жағдайын болдырмау керек. Баланың белсенді қимылдарын тоқтатпаңыз. 

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: 
¬ 
1. Артемова Л.В. Дидактикалық ойындар. ¬– М., 1992. 
2. Богуславская З.М., Смирнова Е.О. Мектепке дейінгі жастағы балаларға арналған дамыту ойындары. – М., 1991. 
3. Дүйсенбай Е. Санамақ. – А., «Ана тілі», 1996. 
4. Колесникова Е.В. 3-4 жас балаларына арналған математика. – М., 2008. 
5. Леушина А.М. Математикалық түсініктерді қалыптастыру. –А., «Мектеп», 1982. 
6. Мәжитқызы Р. Қызықты математика. – А., 1996. 
7. Никитин Б.П. Дамытушы ойындар. – М., 1994. 
8. Новикова В.П. Балабақшадағы математика – М., 2003. 
9. Нұрсейітова С. Оқушылардың сабақтан тыс әрекеттері. //Бастауыш мектеп. - 2003. №10. - 4 б. 
10. Отер Е. Білікті жетекшілік қажет //Қазақстан мектебі. -2002.-№3.-36 б. 
11. Сансызбайқызы М. Балдырғандарға арналған қызықты математикалық тапсырмалар. – А., «Рауан»,1993. 
12. Сатимбекова М.С., Наурызбаева Ә.Н., Әуелбекова: Математика әдістемелік құрал. –А., «Алматы кітап» ЖШС, 2005. 
13. Сербина Е.В. Бөбектерге арналған математика. – М., 1992. 
14. Шәмшиева Г. Сабақтан тыс жұмыстардың берері көп // Қазақстан мектебі. -2001. №2. - 45 б.

"Ұлттық ойындар" МДМ тәрбиешілеріне арналған көмекші құрал

Кіріспе
Қоғамның қазіргі даму кезеңінде мектепке дейінгі ұйымдардың оқу тәрбие процессінде балаларды жан жақты дамыған жеке тұлға ретінде тәрбиелеуді жүзеге асыруда, балалардың мінез құлқын қалыптастыруда ұлттық педагогиканың алатын орны зор, оның ішінде ойынның рөлі ерекше. Балаларды ойын арқылы тәрбиелеу бүгінгі күннің өзекті мәселесі, осыған сәйкес дәстүрлі кұндылықтар негізінде жан жақты дамыған жеке тұлғаны тәрбиелеудегі мектепке дейінгі ұйымдарда балаларды ұлттық ойындар арқылы тәрбилеуді қалыптастыру. Қазақ халқының ұлттық ойындары негізінде балаларды адамгершілікке тәрбиелеу. Балаларды ұлттық ойындар негізінде тәрбиелей отырып, жан жақты дамыған тұлғаны қалыптастыру.
Іс-тәжірибенің міндеттері :
- Мектепке дейінгі ұйымдарда балаларды тәрбиелеуде ұлттық ойындарға байланысты әдебиеттермен таныстыру, оларды жүйелеу, картотека жасау.
- Балалардың жас ерекшеліктеріне байланысты ұлттық ойындарды жинақтау.
- Белсенділік орталықтарында ұлттық ойындарды қолдану әдіс- тәсілдерін нақтылау.
- Жеке тұлға бағдарламасының негізгі элементтеріне сәйкес ұлттық ойындарға тәрбиелеу.
Іс-тәжірибенің нәтижесі:
- Балаларға ұлттық ойындарды пайдалана отырып қоршаған орта туралы білім алумен қатар , күнделікті балалармен жүргізілетін оқу тәрбие жұмыстарында алған білімдерін ұлттық ойын арқылы толықтырылып отырады. Ұлттық ойындардың шарттарын біледі, қиындықтарды жеңуге үйренеді. Оқу іс-әрекеті барысында ұлттық ойындарды кең түрде қолдану тиімді екеніндігі анықталады.
Халық ойынды тәрбие құралы деп таныған. Ойынды оқу іс-әрекеті барысында қолдану балалардың ой өрісін жетілдірумен бірге өз халқының асыл мұраларын бойына сіңіріп кейінгі ұрпаққа жеткізе білуге көмектеседі. Ойын арқылы бала қоршаған ортаны өз бетінше зерделейді. Сөйтіп өзінің өмірден байқағандарын іске асырып, қоршаған адамдардың іс-әрекетіне еліктейді. Соның нәтижесінде өзі көрген жағдайларды отбасылық тұрмыс пен қызмет түрлерін жаңғыртады. Мәселен қазақтың ұлттық ойындары: арқан тартыс, орамал тастамақ, қыз қуу, бәйге, алтын сақа т.б. балалардың еңбекке деген қарым қатынасы мен қабілеттілігін арттырады. Оқу үрдісінде ұлттық ойын элементтерін пайдалану оқу іс-әрекетінің тақырыбы мен мазмұнына сай алынады. Сонда ғана оның танымдық, тәрбиелік маңызы арта түседі. Балаларды көбіне «Сиқырлы қоржын», « Көкпар» секілді ұлттық ойындарға қатыстыру өте тиімді екеніне көз жеткізу қиын емес. Бұл ойындарды жаңа материалды бекіту немесе қайталау кезінде қолдану керек деген пікір бар. Бала ойынның үстінде не соңында өзінің қатысу белсенділігіне қарай түрлі баға алуы мүмкін. Тәрбиеші әр баланың еңбегін бағалап, ынталандырып отыруы тиіс. Оның тәрбиелік маңызы мынада, ол баланы зеректікке, бірлікке баулиды. Бабаларымыздың асыл қазыналырына деген көз қарасын құрметтеуге, сөз әсемдігін сезінуге үйретеді. Батылдыққа, өжеттікке тәрбиелейді. Ендеше еңбекке баулы сабағын ұлттық ойындар арқылы сабақтастырып түсіндіру, пән тақырыптарын жылдам меңгеруге ықпал етеді. Баланың сөздік қорын байыта түседі.
Ұлттық ойындарды жанұя тәрбиесінен бастап, балабақшада түрлі тәрбиелік шараларда қосымша материал ретінде пайдалану қажет. Мен ұлттық ойындарды балаларға серуендерде, оқу іс-әрекеті барысындағы , бой сергіту кезінде, ертеңгіліктерде, спорттық шараларда ойнауға ұсынамын.
Осындай мақсатта мен өзімнің әріптестеріме көмек ретінде осы әдістелік нұсқаулықты ұсынып отырмын. 
Ұлттық ойындардың бала тәрбиесінде алатын орны ерекше. Балабақша балалары болашақ иесі болғандықтан дүниежүзілік мәдениетті танитын, өзінің төл мәдениетін білетін, сыйлайтын, рухани дүниесі бай, саналы ойлайтын деңгейі жоғары білікті болуы міндетті. Ата-бабаларымыздың ғасырлар бойы жинақтаған тәжірибесін, мәдениетін жасөспірімдер бойында саналы сіңіріп, қоршаған ортадағы қарым-қатынасын, мінез-құлқын, өмірге деген көзқарасын, бағытын дұрыс қалыптастыру тәрбиеге байланысты. 
Мектепке дейінгі мекемелерде адамгершілік тәрбиесіне тәрбиелеу және білім беру үрдісінде әр түрлі іс-әрекеттер арқылы жүзеге асырылады. Олармен ойынның әр түрін ұйымдастыра отырып, бір-біріне деген қайырымдылық, мейірімділік, жанашырлық, достық, жолдастық сезімдерді тәрбиелеуге болады. Ал балаларды қоршаған ортамен таныстыру, тіл дамыту, табиғатпен таныстыру, бейнелеу өнері оқу іс-әрекетінде өлі-тірі табиғатқа деген сүйіспеншілік, үлкендердің еңбегіне қызығу мен сыйластық сияқты адамгершілік сапалары қалыптастырылады. 
Қазақ ауыз әдебиетіндегі, әсіресе, балалар фольклорын дамытушы негізгі бір сала – балалар ойыны. Ойын – балалар өмірінің нәрі, яғни оның рухани жетілуі мен табиғи өсуінің қажетті алғы шарты және халықтың салтын үйренуде, табиғат құбылысын тануда олардың көру, есту, сезу қабілеттерін, зейінділік пен тапқырлықтарын дамытады. «Адам өркениетке бейім болуы үшін балалық шақты бастан кешуі міндетті, егер ойын мен қызыққа толы балалық шақ болмаса, ол мәңгілік жабайы болып қалған болар еді» деп К.Чуковский бала денесінің дамуы мен ой-дүниесінің өркен жаюы ойынға тікелей тәуелді екендігін атап көрсеткен. 
Қазақ халқының жылдар бойы атадан балаға жалғасып, қалыптасқан ұлттық дәстүрі, әдет-ғұрпы, тәрбие мектебі бар. Баршамызға белгілі, ойын арқылы баланың дене құрылысы жетіліп, өзі жасаған қимылына сенімі артады. Баланың бойында ойлау, тапқырлық, ұйымдастырушылық, шыдамдылық, белсенділік қасиеттер қалыптасады. Ойын дегеніміз – жаттығу, ол арқылы бала өмірге әзірленеді. 
Ойын үстінде бала бейне өмірдің өзіндегідей қуаныш, реніш сезіміне бөленеді. Бірақ бала одан ойын екенін білмейді деген түсінік тумайды. Сондықтан шындықтағыдай «сөйтейік, бүйтіп көрейік» деуі, олардың «ойынды ойын» деп түсінуінде жатыр. 
Осыдан келіп ойын туралы мынандай тұжырым жасалады : 
а) ойын - тәрбие құралы, ақыл-ойды, тілді ұстартады, сөздік қорды байытады, өмірді танытып, сезімді кеңейтеді тәрбиелейді. 
ә) ерік және мінез қасиеттерін бекітеді, адамгершілік сапаны жетілдіреді. 
б) ұжымдық сезім әрекеттері өсе түседі. 
в) эстетикалық тәрбие беру - өнерді, көркемдікті түсіндіру құралына айналады. 
г) еңбек тәрбиесін беру мақсаттарын шешуге мүмкіндік береді. 
д) дене күшінің жетілуіне көмектеседі - ойын баланы жан-жақты жарасымды тәрбиелеудің психологиялық және физиологиялық негіздері болып табылады. 
Ойынға тек ойын деп қарамай халықтың асыл қазынасы, бір жүйеге келтірілген тамаша тәрбие құралы деп қараған орынды. Бұл пікіріміз жалаң болмас үшін заманымыздың заңғар жазушысы, ұлы ойшылдарымыздың бірі Мұхтар Омарханұлы Әуезовтің мына бір пікірін еске ала кетейік: «Біздің заманымыздың өмір кешкен ұзақ жолында өздері қызықтаған алуан өнері бар ғой. Ойын деген менің түсінуімше, көңіл көтеру, жұрттың көзін қуантып, көңілін шаттандыру ғана емес, ойынның өзінше бір мағыналары болған». 
Халқымыз ұлт ойындарында ұрпақ қамын ойлаған, бір жүйеге келтіріліп өрнектелген ой мен әрекеттің, құпия философияны түсінуге жетелейтін адамгершілік үлгі-өнегенің желісі бар. Жас бала ойынға алдымен үйренуші, көруші өсе келе соған белсенді қатынасушы келесі кезеңді үйретуші, жаттықтырушы, ұлғая келе көруші жанкүйер ретінде қатынасады. Кейінгі кезде ұлт ойындарына көңіл бөлмеу нәтижесінде, көбі ұмыт болып, мүлде жоғалуға жуық. 
Ұлт ойындарын жанұя тәрбиесінен бастап, балабақшада түрлі тәрбиелік шараларда қосымша материал ретінде пайдаланып келеміз. 
Ұлттық мұраның бай қазынасының бірі – халықтың ұлттық ойындары көп салалы, көп қырлы құбылыс, ол тек ойындық сала 
емес, мәні жағынан да балабақша тәрбиеленушілерінің рухани өресі кең өсіп – жетілуіне, эстетикалық мәдениетін қалыптастыруға тәрбиелейтін негізгі құралдардың бірі. Ұлы педагог В.Сухомлинский «Ойынсыз, музыкасыз, ертегісіз, шығармашылықсыз, қиялсыз толық мәніндегі ақыл-ой тәрбиесі болмайды» дейді, демек, шәкірттің ақыл-ойы, парасаты ұлттық салт-сананы сіңіру арқылы байи түспек. Фольклортанушы ғалым Ә.Диваев «Қазақ балаларының ойындары» деген еңбегінде адамның жас ерекшелігін үш топқа бөледі: «...өмірге келгеннен бастап жеті жасқа дейінгі бала, жеті жастан он бес жасқа дейінгі балалар, он бес пен жиырма жас аралығындағы жастар...». Осының негізінде қазақтың ұлттық ойындарын үш топқа бөліп қарастырып, бірінші топқа, сол жастағыларға лайықты: «санамақ, тәй-тәй, айгөлек, соқыр теке, қуырмаш, алақан соқпақ, ақ серек-көк серек» т.б. ойындарын, ал одан кейінгі топқа: «тақия тастамақ, тартыс, сиқырлы қоржын, бәйге, көкпар, асық, хан талапай, теңге алу, қыз қуу, орамал тастамақ, ақсүйек, күрес» т.б. ойындарын жатқызуға болады. Мұндай ойындар баланы тез ойлауға, тапқырлыққа баулып, жаңа тақырыптарды жылдам меңгеруге ықпал етеді, сөз тіркесіне, ұйқастыруға дағдыландырады. 
Ұлт ойындары – ата-бабамыздан бізге жеткен, өткен мен бүгінгіні байланыстыратын баға жетпес байлығымыз, асыл қазынамыз, сондықтан оны күнделікті оқу-тәрбие үрдісінде пайдаланудың заманымызға сай ұрпақ тәрбиелеуге пайдасы орасан зор екендігі сөзсіз. Ұлттық ойындардың адамға тигізетін пайдасын халық ертеден-ақ білген. Алғашқы қауымдық құрылыс, ертедегі тайпалардың одаққа біріккен дәуірлері ұлт ойындарының едәуір дамыған кезеңі болды. Көшпелі өмір кешіп, мал баққан тайпалардың көзін ашқаннан көрген театры да, өнері де, көңіл көтерер қызығы да осы ұлт ойындары еді. 
Халық арасында «Денсаулық – зор байлық» деп тегін айтылмаған. Бұл арқылы халық даналығы тіршіліктің негізгі көзі осы денсаулық екенін тағы ескертеді. Адамның денсаулығы жас кезінен бастап қалыптасуы керек. Демек, кезінде ойындарды көп ойнап, жүгіріп, далада, таза ауада жүру – жас организмнің дұрыс та сергек өсуінің көзі. Онымен бірге бүлдіршіндер ойын ойнаған кезде көпшіл, Отанның болашақ азаматы болуға, халқына адал қызмет етуге бағыт алады. 
«Бесік жырынан» бастап ұлт ойындарының барлығы халық тәрбиесінің көзі. Қай дәуірдің ұрпағына болмасын тіршілік жолына бағыт сілтеп, өмірге аттандырады. Халық жырлары ата-ананың балаға қойған бірінші сенімі, тілек-талабы. Мұның бәрі баланы ойната, көңілдендіре, бойларын сергіте жүріп айтылады да, өміріне рухани азық болатын өнегелі де ілтипатты сөздерді жас кезінен құлақтарына құя береді. Ал ойындар болса баланың осы айтылған өнеге-өсиет сөздерін күнделікті тіршілікте тәжірибе жүзінде іске асырудың құралы болды. Айталық, ойын үстінде осы айтылған өнеге-өсиет бастан аяқ қолданылады, осы негізде оның бойында адамдық қасиеттер қалыптаса бастайды. Демек, ойын әр түрлі әрекетке қозғалысқа, денешынықтыруға ғана төселдіріп қоймай, өмірдің рухани азығы – үлкеннің барлық қасиетін, яғни баланың жан-жүйесіне әсер ететін этикалық, эстетикалық тәрбиені қабылдауға қалыптастырады. 
Ұлттық ойынның бірі – «Ұшты-ұшты». Бұл ойынға ересек балалар мен кішкентай балалар да қатысса қызықтырақ болады. 
Ойын ережесі : Бір бала ортаға шығып жиналғандарды дөңгелете, өзіне қаратып бір қатарға отырады. Содан кейін ойынның ойналу тәртібін түсіндіреді. Сөйтіп ойынды бастайды. Ойын жүргізуші «Ұшты-ұшты бөдене ұшты» деп қолын көтереді. Сол кезде ойнаушылар тыңдап отырады да ұшатын затқа олар да қолдарын көтереді. Ұшпайтын затты ұшты деп қолын көтерсе, ойын жүргізушімен бірге қолдарын көтерген ойыншылар жазасын тартады. Ал ұшатын затты айтқанда, қолдарын көтермей қойса онда да жаза тартады. Сондықтан ойын жүргізушінің әр айтқан сөзіне өте сақ болу, қырағы болу керек.Ойын жүргізуші ұшатын зат пен ұшпайтын затты ұйқастырып айтып ойыншыларды ылғи да жаңылдырып отыруға тырысады. Тіпті көпшілікке таныс емес құстардың атын айтып та, ұшатын жәндіктердің атын айтып та жаңылдыруға болады. Мысалы, ұшты-ұшты кекілік ұшты, ізінше кекілік ұшты, қарға ұшты – сырға ұшты, көбелек ұшты – ебелек ұшты, тауық ұшты - уық ұшты, қаршыға ұшты - қанжыға ұшты деп жалғаса береді.
Жалпы ұлттық ойындарды мынадай төрт топқа бөлуге болады:
1. Аңға байланысты ойындар: «Ақсерек-көксерек», «Аңшылар», «Аңшылар мен қояндар», «Ордағы қасқыр». 
2. Малға байланысты ойындар: «Асау көк», «Бура-қотан», «Көк сиыр», «Соқыр теке», «Түйе мен бота». 
3. Түрлі заттармен ойналатын ойындар: «Ағаш аяқ», «Аққала», «Ақсүйек», «Арқан аттау», «Арқан тартыс», «Асау мәстек», «Асық», «Жаяу көкпар», «Күміс ілу», «Қыз қуу», «Орамал тастамақ», «Түйілген орамал».
4. Зеректілікті, ептілікті және икемділікті қажет ететін ойындар: «Айгөлек», «Айдапсал», «Аударыспақ», «Бағана өрмелеу», «Бөріктастамақ», «Жасырынбақ», «Жаяу жарыс», «Көкпар», « Ұшты-ұшты».
Халық ойындарын оқу іс-әрекет барысында пайдалану баланың алған білімін күнделікті өмірімен берік ұштастыруға қолайлы. Мысалы: есеп сабағында балалардың ой өрісін дамытатын «Санамақ ойыны». Оның басты ерекшелігі баланың ойлау қабілетін жетілдіру. Атау ұйқастарын санау арқылы бала сан үйренеді, санға аты ұқсас заттарды танытып біледі. 
Бір дегенім білім
Екі дегенім егеу
Үш дегенім үкі
Төрт дегенім төсек
Бес дегенім бесік
Алты дегенім асық
Жеті дегенім желке
Сегіз дегенім серке
Тоғыз дегенім торқа
Он дегенім оймақ
Он бір қара жұмбақ 
Мектепке дейінгі жастағы балалардың негізгі ісі ойын болғандықтан оны үйрету барысында олар біртіндеп ойын әрекетінен таным әрекетіне түрлі ойындарды ойнау барысында бейімделуі тиіс. Я.А. Каменский «Ойын айналадағы дүниені танудың тәсілі»- деп атап көрсеткен болатын. Осы сөздің өзінен ақ балалардың танымдық әрекетін қалыптастыруға ойынның 
қаншалықты маңызы бар екенін түсінуге болады. 
Балаларға ұлттық ойындарды үйрету барысында тек қалыптасқан жұмыс түрлерін ғана қолданып қана қоймай, оған өзгеше әр беріп өткізген жөн деп . Ұлттық ойындардан тұратын эстафеталық жарысты мысалға келтірейік. Жалпы эстафета түрінде ойналатын ойындар әрі тартымды, әрі қызықты өтетіні мәлім. Оның үстіне бұл ойындар кезінде балалардың қимыл- қозғалыс деңгейінің әлдеқайда жоғары болатыны дәлелденіп отыр. 
Ересектер тобының балаларын теңдей екі топқа бөліп әр топқа жеке бірінші топқа «Тұлпар» екіншісіне «Сұңқар» деп ат қойылады. Эстафета ойыны залда өткізіледі. Қолданылатын құралдар: ішіне құм толтырылған қапшық белбеу , қазық 1метр, ұзындығы 3-3,5метр арқан . 
Тәрбиеші:- Балалар бүгінгі сендермен ойналатын жарыс түріндегі ойындардың барлығы біздің ата- бабаларымыздан келе жатқан қазақтың ұлттық ойындары. Бүгін біздің бұл жарысымызға «Тазша бала» өз сыйлықтарын алып келіп отыр. Оны жеңіске жеткен топқа береді, әрі жарыстың бас төрешісі де «Тазша бала» болады. «Тұлпар» мен «Сұңқар» бір-біріне жалынды сәлем бергеннен кейін ойын басталады. 
1.Теңге алу ойыны. 
Ойын барысы: Екі топ балалары екі қатар болып, бірінің артынан бірі тізбекке тұрады. Тізбек арасы 3-4метр. Белгі бойынша бірінші тұрған балалар қарсы алдында 5-6метр жерде жатқан теңгені (құм толтырылған қапшық) ат үстінде шауып бара жатып, іліп алып онан әріде 3-4 метр шамада орналасқан межені сағат тіліне қарсы бағытта айналып өтіп теңгені қайтарды өз орнына тастап тізбек соңына беттейді. Өзінен кейінгі әріптесінің қолына қолын тигізген соң, келесі ойыншы аттанады. Ескерту қай топ бірінші аяқтаса сол топ жеңімпаз аталады.
2.Тұмақ ұру.
Ойын барысы : Бұл ойынға қағаздан жасалған қалпақ , белбеу қажет. Белгілі сызықтан он адым жерде қазыққа қалпақты іледі. Ойыншының көзін байлап қолына белбеу береді. Бала адымдап барып, қалпақты үш кезекте ұрып түсіруі қажет. 
3.Арқан түю.
Ойын барысы: Қолында арқаны бар бала шеңбер ортасына шығады да «Ойынды бастадым»- деп дауыстайды. Сонан соң арқанның түйілген жағынан ұстап, шеңбер бойымен айналдырады, ал ойнаушылар болса секіріп тұрып арқанды аяқтарының астынан өткізіп жіберулері қажет. Кімде кім арқанды өткізе алмай аяғына тигізіп алса, айып тартады (тақпақ, мақал мәтел, жаңылтпаш, ән айтады). Сосын ойын жүргізушімен орын алмастырылады. Осылайша ойын 3-4 қайтара жалғасады.
Тәрбиеші: - Балалар бүгінгі жарыстың қорытындысы бойынша «Тұлпар» тобы басым түсті. Сондықтан бұл топ балаларына «Тазша баланың» арнайы даярлаған сыйлықтары беріледі. 
Тазша бала: «Сұңқар» тобы да өте жақсы өнер көрсетті. Келесі жарыстарда олар жеңіске жетеді деп сенемін дейді.
Мұндай ойындарда жас организмнің өсіп жетілуіне қажетті ептілік, жылдамдық арақашықтықты сезіну қоршаған ортаны бағдарлау сияқты қимыл- қозғалыс қасиеттері дамиды.
Ұлттық ойындар
Омпы 
Асықты мұртынан немесе жамбасынан
тұрғызуды «Омпы» дейді. Омпы ойынына 
2-10 балаға дейін қатыса берулеріне болады.
Ара қашықтығы 10-20 адым ( қалаулары бой-
ынша) жерге екі көмбе сызады. Әр қайсысы
көмбенің тең ортасына белгіленген сызық бойындағы көнге екі асықтан тігеді. Ортасына бір асықты омпысынан тұрғызыда. Көм-бедегі сызық бойына кезекке тұрып, қолдарындағы сақалары мен көнге тігілген асықтарды атып түсірулері керек. Атып алған асық- тары өздеріне қалады. Егер омпыға тигізсе, көндегі барлық асық-тарды алады. Неғұрлым көп асық ұтып алғандар жеңіске жетеді. 

Көтермек. 
Ортаға екі бала шығады. Бір- бірлеріне ар-қаларын тіреп тұрып қолдарын шынтақтастыра-
ды. Жүргізушінің белгісінен кейін жерден қай-
сысы бұрын екіншісін көтеріп аласа, ұтқан болып есептеледі. Жеңіске жеткендері ортада қалып, келесі баламен сайысқа түседі. Соңғы жеңімпаз анықталғанша, ойын осылай жалғаса береді.

Түйілген орамал 
Алдымен кез- келген орамалды түйіп- түйіп 
доп тәріздес етіп алады. Бір бала ортада тұрады, қалғандары оны қоршап тұрады. Сыртта тұрған біреуінің қолында түйілген орамал болады. Берілген белгіден кейін ортада тұрған бала осы орамалды сырттағы балалардың қолдарынан алып қоюға әрекеттенеді. Ал сырттағы балалар бір-біріне лақтырып, қашып, ортадағы балаға түйілген орамалды бермеуге тырысулары керек. Орамалды беріп қойған бала ортада жүрген баламен орнын алмастырады. 

Хан алшы 
Ойынға 5-10 балаға дейін қатыса береді. Асық көп болу керек. Көп асықтың ішінен үлкенірек біреуін қызыл түске бояу қажет. Осы асық 
« Хан» болады. Алдымен санамақ арқылы ойын бастаушыны тағайындап алады. Осы бала асықтың бәрін уысына жиып алып, отырған балалардың алдына шашып жібереді. Балалар «Ханның» қалай түскенін байқап отырады. Егер «хан» бүк, шік, тәйкі түссе, ойын бастаушы бала « ханның» түсуіне қарай жақын асықтарды бас бармақтардың көмегі арқылы сұқ саусағымен итере- ыршытып біріне – бірін дәлдей отырып тигізеді.Тигізген асықтарды өзіне алады. Осы арада «ханды» тек ең соңғы өзі сияқты жатқан асықпен атып алуға болатынын ұмытпаған жөн.Ойын бастаушы басқа асықтарға қолымен не асықпен тиіп кетсе, ойынды келесі бала жүргізеді. Ал, егер «хан» алшысынан тұрса, «ханды» әрқайсысы өз қолдарына түсіруге әрекеттенеді. «Хан» кімнің қолына түссе, сол бала жеңіске жетеді. Ойынды да сол жеңген бала бастайды. 

Тақия тастамақ 
Ойынға бірнеше бала қатысады. Балалар, шеңбер жасап отырады. Жүргізуші шеңбердің сыртын айнала жүгіріп жүріп, бір баланың артына білдіртпей тақияны тастап кетеді. Егер сезіп қойсаңдар, жүргізушіні қуып жетулері керек. Ал, жүргізуші қуған
баланың орнына келіп тұра қалуға тырысады. Жүргізушіге жете алмаған бала айыбын төлейді, өнер көрсетеді.


Оқтау тартыс 
Бұл ойынды ойнау үшін де ортаға екі бала 
шығады. Алдымен жерге сызық сызады және сол 
сызықтың екі жағына тұрады. Енді оқтаудың екі 
ұшынан ұстап тартады. Қайсысы сызықтан өтсе, жеңіледі. Ал, күші басым болып тартып алғаны жеңіске жетеді.

Күш сынаспақ 
Бұл ойын стол үстінде екі баланың білек сынасуымен орындалады. Екі бала шынтақтарын столға тіреп қол бастарын айқастырады. Кім білекті столға жықса сол бала жеңіске жетеді. Бірақ баланың қауіпсіздігі қатаң бақыланады. 

Әтеш күрес
Балалар екі топқа бөлінеді.Осы екі топтан екі бала шығып , кәдімгідей күреседі.Оның ең қызығы, басқаша күрестен айырмасы тек жалғыз аяғымен ақсаңдай жүріп, иықтарын қағып күресуінде. Бұл күрес балалардың нық басып,орнықты жүруін жетілдіреді. Күресте бір аяғын тізесінен бүгіп, мата белбеуін байлап тастайды. Қайсысы сүрініп жығылса , сол ұтылады. 

Ақсерек –Көксерек 
Бұл ойынды ойнау үшін балалар екі топқа бөлінеді де, қолдарынан ұстап тұрады. Ара қашықтық 20-30 қадам. 
Бөлінейік екіге,
Тұрайық жолдың шетіне,
Қол ұстасып алайық,
Ажырамастай бекіне.
Бірінші топ: 
- Ойынға бала көп керек,
Қалмасын ешкім өкпелеп.
Ақсерек – Көксерек,
Сіздерге бізден кім керек?
Екінші топ: 
Мықты біздің шебіміз,
Бұздырмаймыз, тегі, біз,
Болса сынап көріңіз,
Күшіңіз бен ебіңіз.
Біздің берік араны, -
Екпінмен соғып қалады.
Бұзса олжа алады,
Бұзбаса тұтқын болады.
Шақырамыз сынаққа,
... – деген баланы.

Аты аталған бала келесі топқа дейін жүгіріп барып ортасынан ұстасқан қолдарды ажыратып кету керек. Егер өтіп кетсе сол топтан бір баланы тобына алып қайтады, өте алмаса сол топта қалады. Ойын осылай жалғаса береді. 

Қыз –қуу 

Балалар арасынан бір ер бала, бір қызды (ағаш атпен) қуады. Бала қызға жетіп қолынан ұстаса ол жеңіске жеткені. Кейде қызды 2 бала да қуады. Қай бала бұрын жетіп қыз қолын ұстаса сол бала жеңіске жетеді. 

Асау мәстек 

Ойын бастаушы арқанды жерден 50 см –дей биік етіп керіп байлайды да қасындағы балаларға былай дейді:
Ер екеніңді білейін 
Ешкі сойып берейін 
Тақия алсаң еңкейіп 
Құламасаң теңкейіп 
Ерлігіңе сенейін 
Ойын шартын қабылдап , ортаға шыққан бала: 
Асау мәстек бұл болса 
Үйретейін көріңіз 
Маған таяқ беріңіз!-дейді де таяқпен арқаннан асылып жердегі тақияны іліп алуы керек. Ойынды келесі бала осылай жалғастырады. 

Соқыр теке 

Балалар дөңгелене тұрады. Бір баланың көзі байланып қойылады. 
Балалар:
-Бота, бұзау, қозы, лақ, 
Қайда кеткен құлыншақ. 
Соқыртеке бақ-бақ 
Мені ізден тап-тап- деп тақпақтайды. 
Содан кейін Соқыртеке (баланың көзі байлаулы) баларды қуалайды немесе балалар оның жанына келіп түртіп қашады.Соқыр теке ұстап алған баланың көзі байланады да ол «соқыр теке» ролін атқарады. Ойын осылайын жалғаса береді. 

Әуе таяқ 

Балалар екі топқа бөлінеді. Әр топта 5-тен 10 –ға дейін ойыншы болады. Екі топқа екі таяқша (жұмсақ) беріледі, жерге түзу сызық сызылады. Ойыншының біреуі ортаға шығады да бір алақанына зат жасырып,екінші қолының жұдырығын бірдей жұмады. 
Екінші ойыншы зат жасырылған қолды тапса, ойынды бастаушы сол болады. Сөйтіп қолындағы таяғын жоғары лақтырады. Осы кезде қасындағы екінші бала таяғымен лақтырылған таяқты қағып түсіруі керек. Таяқты қағып түсірген бала өз тобына ұпай әкеледі. 

Қарақұлақ 

Ойынға 5-10 бала қатысады. Олар оңаша жерге топталып өз араларынан бір баланы қазық етіп белгілейді. Қазық тұрған жерінде қозғалмай тұрады. Басқалары әрі кетеді.Содан кейін ойынға қатысушылар қазықты алыстан қоршап бірте-бірте жақындай түседі. Таяп келіп: - Мынау кім? –деп бір-бірінен сұрасады. Біреуі: - Ойбай бұл қарақұлақ қой!-деп қаша жөнеледі. Қалғандары да:
-Қарақұлақ,қарақұлақ!-деп бытырай қашады. Қарақұлақ біреуін ұстау үшін тұра қуады. Ұсталған бала қарақұлақ болып, ойын әрі қарай жалғасады. 

Алақан соқпақ 

Ойынға қатысушы балалар үйге немесе оңаша жерге жиналады да дөңгелене отырады. Орталарынан бастаушы белгілейді. Оған сүлгі (орамал)беріледі. Бастаушы шеңбер ішін айнала жүріп біреуге –Алақанды тос!-дейді. Ол тосқан кезде бастаушы оның алақанына сүлгіні тигізіп: -Сүлгі қайда?-деп сұрайды. Сонда ойыншы «анада» -деп бір баланың атын атайды. Аты аталған ойыншы орнынан тұрып алақанын тосады. Бастаушы: -Сүлгі қайда?-деп атын айтады. Ойын осы ретпен жалғаса береді. Жақсы өлең айтып ән салғандар ұпай жинайды. 

Атқаума 

Ойынды 6 бала 3-3-тен бөлініп ойнайды. Бір бала сол қолымен өзінің оң қолының білезігінен ұстайды. Содан кейінгілері де солай істейді де бір-бірімен қолдарын айқастырады.Үшінші бала көзі таңыулы күйде екі баланың айқасқан қолына отырады. Қолдасып тұрған балалар:-Атқаума, атқаума –деп қаумалай көтерген бойы мөлшерлі жерге дейін жетеді. Бірінші бала: -Ақ сандық, көк сандық десе, көзі таңулы бала: -Көк сандық , ақ сандық деп жауап береді. Қаумалап келе жатақан балалар : 
-Бақа, бақа балпақ ,
Басың неге жалпақ? 
Бақа, бақа балпақ ,
Бұтың неге талтақ ?
Бақа, бақа балпақ ,
Көзің неге тостақ ?- дейді.
Бұған көзі таңулы бала былай деп жауап береді:
- Темір терсек көп киіп ,
Басым содан жалпақ. 
Су бетінде көп жүзіп, 
Бұтым содан талтақ. 
Ұзақ жолға көп қарап,
Көзім содан тостақ –деп жауап береді.
Балалар қолдарын жіберген кезде бала құлап түссе, айып тартады. Құламай тік түссе жеңіске жетеді.

Сақина жасыру 

Ойынды өткізуші және сақина жасырушы бала белгіленеді. Қалған ойыншылар жерге отырып тізілерінің үстіне алақандарын жаяды. Бастаушы жұмулы қолын әрбір ойыншың алақанына салысымен, ол бала алақанын жаба қояды. Бастаушы бір баланың алақанына сақина салысымен, ойыншылардың біреуінен:-«Сақина кімде»-деп сұрайды.Ол сақинаның кімде екенін білсе сол баламен орнын ауыстырады. Ал білмесе ол өз өнерін көрсетеді. Ойын басқарушы ойынды осылай жалғастыра береді. 

Белбеу соқ 

Ойыншылар екі-екіден жұптасып шеңбер жасап тұрады. Бірі белбеуді алып екіншісін қууға тиіс. Қашып жүрген бала шеңбердегі жұптасып тұрған екі баланың алдына келіп тұрады.Артық қалған үшінші бала қаша жөнеледі.Ойыншы оны қуып жетіп белбеумен соғады да, өзі де бір жұптың алдына тұра қалады.Оның орнына келесі ойыншы шығып,ойынды жалғастыра береді. Белбеу ең соңында кімде қалса сол ойыншы жеңіліске ұшырайды да өз өнерін көрсетеді. 

Арқан түю 

Балалар шеңбер жасап тұрады. Қолында арқаны бар жүргізуші топ арасынан шығады да:-Ойын басталды –деп дауыстайды. Сонан соң арқанның түйілмеген басын ұстан шеңбер бойымен айналдырады, арқанды балалардың аяқтарының астынан жібереді. Балалар арқан үстімен секіріп тұрады. Кімде-кім аяғына арқан ілініп,секіре алмай қалса ол бала ойынды тоқтатып өнер көрсетеді, тақпақ, өлең айтады немесе билеп береді. Ойын осылай жалғаса береді. 

Допты қуып жет 
Ойын мақсаты: балаларды шыдамды,сабырлы қалыпта берілген белгіні тыңдауға, тез жүгіругі, түсетерін, көлемін ажырата білуге баулу. 
Ойынның шарты: Бұл ойынға 5-6 бала, тәрбиеші басқаруымен қатысуымен ойналады.Тәрбиеші доптарды себетке салып алып, балалардың алдына домалатып жібереді. «Допты қуып жет»-деген белгі бойынша , балалар допты ұстап алып тәрбиеші ұстап тұрған себетке салуы керек. 

Тышқан мен мысық 

Ойын мақсаты: Балаларды шапшаң әрі шыдамды болуға, ұйымшылдықққа үйрету. 
Ойын шарты: Бұл ойынға топ балалары бәрі тегіс қатыса алады. Балаларды (қақпа қалың) дөңгелете тұрғызып, ортаға тәрбиеші көмегімен тышқанмен мысық сайланады. Мысық тышқанды қуып ұстап алуы керек. Дөңгелене тұрған балалар тышқанды яғни мысықтан құтқару үшін, қақпадан тышқанды шығарып жіберіп мысықты шығармауға тырысады. Мысық тышқанды ұстау үшін шапшаңдық керек. Мысық тышқанды ұстап алса,ойынға келесі жаңа балалар қатыса отырып алмаса береді. 

Түлкі мен балапандар 

Ойын шарты: Бұл ойынды балалар 7-8 ден бөлініп ойнайды.Топ ішінде бір баланы «түлкі» етіп сайлап,қалған балаларды балапандар деп әрқайсысына бетперде кигізіп ойын ойналады. Ойында балапандар түлкі кейіпкеріне ұсталып қалмауы үшін,тәрбиеші көмегімен белгі бойынша ойынды бастап аяқтауы тиіс. Балалар шапшаң кең бөлмені айнала қашуы тиіс. Түлкіге ұсталған балапан айып төлейді. 

Ұйқыдағы аю 

Бұл ойынға топ балалары 2-ге бөлініп қатысады. 
Ойын шарты: Топ ішіндегі бір баланы аю бетпердесін кигізіп орындыққа отырғызып қояды. Балалар орманда серуендеп келе жатып, ұйқыдағы аюдв көреді. Аю болса балалардың шуылынан (дыбысынан) оянып кетіп, балаларды қуа жөнеледі.Ұстап алған баланы өз мекеніне отырғызып қояды. Ойын қайта жалғаса береді. 

Ат жарыс 

Бұл ойын екі командаға бөлініп ойналады. 
Ойын шарты: Балалар тәрбиешінің «Алға»-деген белгісі бойынша, ат үстіндегі қимылын салып жарысады. Қай команда мәреге тез жетіп келеді. Сол команда жеңімпаз болады. 
17
Үй артында қол ағаш 
Ойынды топ бала болып ойнайды. 
Ойын тәртібі: Қатысушылар бірінің қолынан бірі ұстап дөңгелене тұрады. Ойын бастаушы не белбеу, не орамал алады да , дөңгеленіп тұрған топтың сыртын айнала жүгіріп былай дейді: 
-Үй артында қол ағаш, 
Желбау тартам , есік аш -деп бірнеше қайталайды.
Дөңгелене тұрған балалар: 
- Үй артында қол ағаш 
Жел кірмесін ,ескі аш-деп бірігіп жауап қайтады.
Тұрған балалар ұстасқан қолдарын ажырат пайды. Ол-есік ашпағанның белгісі. 
Енді:
-Үй артында қол ағаш, 
Желбау тартам есік аш-деп жүгіріп жүрген бала өз алдындағы баланың артына ормалмен бір соғып қалады да , орамалды сол балаға тастай сала: 
-Үй артында қол ағаш, 
Озам десең ала қаш-деп өзі сол бетімен жүгіре береді. Осының боларын біліп, әзір тұрған бала да «Қол ағашты ала сала, әлгі балаға қарма-қарсы жүгіреді. Бұл кезде дөңгелене тұрған балалар: 
Үй артында қол ағаш, 
Қол ағаштан ала қаш 
Бұрын келген балаға 
Тездеп барда есік аш,-деп барлық бала хормен айтады. Ойын осылай жалғаса береді.

Қуыр-қуыр қуырмаш 

Оң қолдың бес саусағын бір жерге түйістіреді де, сол қолымен оны бүрмелеп қапсыра ұстайды.Содан соң екінші балаға: 
-Ортаңғы саусағымды тапшы?-дейді. Екінші бала қарап байқап отырады да: Міне.-деп бір саусақтың басынан шымшып ұстап тұрады. Егер екінші бала жасырушының ортаңғы саусағын дәл тапса, ұпайды бірінші бала тартады.Ұтқан бала ұпай алу үшін мына ережелермен сөздерді жақсы білуі керек. 
1. Бас бармақтан бастап шынаққа дейін саусақтардың атын бір түгел атап бередуі: басбармақ, балан үйрек, ортан терек, шылдыр шүмек, кішкентай бөбек. Бес саусағын түгел жұмады.Тағы да бас бармағыннан бастап,былай деп бес саусақты түгел жазады. 
Сен тұр қойыңа бар 
Сен тұр түйеңе бар 
Сен тұр жылқыңа бар 
Сен тұр сиырыңа бар 
Сен кішкентай әлі жас екенсің 
Қазанның қаспағын қырып же де, жыламай отыра тұр. 
Енді осы шынашақтың өзін алақан шұңқырына бүгіп тұқырта ұстайды да: 
Қуыр-қуыр ,қуырмаш 
Балапанға бидай шаш 
Әжең келсе есік аш 
Қасқыр келсе мықтап бас 
Шынашақты шыр айналдырып,баланың алақанын қытықтайды. Осыларды істеп бола беріп: 
-Мына жерде қой бар 
Мына жерде жылқы бар 
Мына жерде күлкі бар - деп баланың білегінен қолтығына дейін түртіп ең соңында мына жерде күлкі бар –деп сәл ғана қытық-қытық деп қытықтайды .

Үш табан 

Бұл ойынды үш-төрт баладан топтап екі-үш жерде ұйым-дастыруға болады. Ойын шарты бойынша әр балаға бір-бірден асық, бір-бір сақа беріледі. Көмбеге бір-бірден асық тіккен әр топтың ойыншылары өз алаңдарында жеке-жеке сақаларын иіріседі. Сақасы алшы түскен бала бірінші болып одан кейінгілері рет-ретімен (тәйке,бүк,ішік) «ұшуға» кіріседі. Ұшу дегеніміз-көмбеден алшақтау жерге барып сақа иіру.Сақасы алшы түскен ойыншы бірден көмбедегі тігіулі асықты атуға жолдама алады. Осылай болмаған жағдайда асық ату бәрі ұшып болған соң бастапқы кезек бойынша жалғасады. Алысқа ұшқан асыққа мергендер тигізе алмаса, көмбеде қалған ойыншыға кезек тиеді. Көздеген асығына дәл тигізіп және оны көмбеге жиегін алып 
өлшегенде үш табан артық қашықтыққа ұшырған ойыншыны қашан келесі асыққа тигізе алмай қалғанша атуды жалғастыра береді. Болмаса атқан асығы үш табаннан аспай қалғанда ғана ойынды тоқтатып, өзінен кейінгі бәсекелесіне кезек беруіне мәжбүр болады. 
Ереже бойынша ұтылған бала ойыннан шығып қалады. Сөйтіп айналасы екі-үш айналымның ішінде әр көмбеден бір-бір жеңімпаз шығып, олар енді орталық көмбеде ақтық (финал) сайысқа түседі. Бұл шешуші жарысқа бірінші, екінші орынға ие болған мергендерге арнаулы жүлделер тапсырылса нұр үстіне нұр. 
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. «Бала мен балабақша» №3, 2010 жыл Республикалық педагогикалық журнал
2. Кел, балалар, ойнайық! – Алматы «Арда» 2006 ж.
3. Қазақтың ұлттық ойындары – Алматы «Рауан» 1991 ж.
4. Ақ сандық, көк сандық – Алматы «Жазушы» 1988 ж.
5. Бала тәрбиесі № 2 2006 ж , № 4 2008 ж