Презентация "Хоту сиргэ тулаайах кулунчугу иитии" для участия в НПК "Чугуновские чтения"

• 1 слайд

  
  
  «Хоту сир усулуобуйатыгар тулаайах кулунчугу иитиигэ уол о5о оруола»
  
  
  
  Муома улууһун
  Соболоох орто оскуолатын
  4 кылааһын үөрэнээччитин
  Димиан Гуляев үлэтэ.
  
  Салайааччы: Черёмкина А.Г.
  
  
  
  
  2016
  
  Саха Республикатын үөрэҕин министерствота
  «Муома оройуонун үөрэҕин управленията» МКТ
  «Соболоох орто уопсай үөрэхтээһинин оскуолата» МБҮӨТ
  
  

• 2 слайд

  Мин Гуляев Димиан диэн ааттаахпын, Муома оройуонун Соболоох орто оскуолатын төрдүс кылааһыгар үөрэнэбин. Тыа сиригэр олорор уол оҕо үлэтэ үгүс. Муома оройуонугар кулун тутар ыйга 2014 с. ыытыллыбыт
  1 Региональнай
  “Чугуновскай ааҕыылар» НПК кыайыылааҕын үрдүк аатын сүкпүтүм. Ол үлэбэр “Тыа оҕото күннээги түбүгэ” диэн хайысханы сырдаппытым. Билиҥҥи үлэбин “Хоту сир усулуобуйатыгар тулаайах кулунчугу иитиигэ уол ого оруола” диэн хайысханан суруйдум.
  

• 3 слайд

  Сыала: кыра эрдэхтэн тулаайах кулунчугу сатаан иитии дьоҕурдарыгар бэйэни үөрэтии.
  Чинчийэр объегым: тулаайах кулунчук.
  Соруга: тулаайах кулунчугу иитиигэ уол оҕо оруола.
  Сабаҕалааһын: уол оҕону тулаайах кулунчугу хайдах көрөргө-харайарга үөрэтэххэ, оҕо кыра да сааһыттан бу үлэҕэ үөрэнэр, элбэҕи сатыыр буолар.
  Чинчийии: Тулаайах кулунчугу иитэри кэтээн көрүү;
  бэйэ үлэтин холобуругар үлэни ырытыы, тэҥнээһин;
  үлэлииргэ үөрэнии.
  
  
  

• 4 слайд

  Мин кыра эрдэхпиттэн сылгы күрүөтүттэн арахсыбаппын. Сылгыһыт үлэтэ үгус сыраны эрэйэрин биллим, аҕабар мэлдьи көмөлөһөбүн. Сылгыһыт үлэтиттэн биир үлэни син биллим дии санаатым. Сайын аайы, тыа кыыла кырдьагастар элбээн, сылгыга улахан хоромньуну таһаараллара угэскэ кубулуйда. Ол түмүгэр тулаайах кулунчуктар хаалаллар. Онон хас сайынаайы өссө эбии үлэ баар буолар.
  Тулаайах кулунчугу иитии. Сүрдээх түбүктээх үлэ эбит, үгүс сыраны-сылбаны, бириэмэни эрэйэр үлэ эбит.
  
  Хотун диэн биэбит от ыйын
  са5аланыыта тереебутэ
  Уонтан тахса хонон баран биэбит сутэн хаалбыта, кулунчугу бэйэбит иитэргэ куhэллибиппит.
  

• 5 слайд

  Илииттэн аһатыы түбүктээх ол гынан баран учуэй түмүктэрдээх. Аһатар киһи кулунчукка ийэ кэриэтэ буола түһэр эбит. Наһаа атаахтатар – тараҥнатар наадата суох. Кэмигэр сөпкө дьарыйан биэриэххэ наада. Оччоҕуна сурдээх үчүгэй сылгы буола улаатан тахсар.
  Тулаайах кулунчугу маҥнай утаа соҕотох хааллаҕына атын биэҕэ сыһыарыахха сөп. Сороҕор оҕолорун сүтэрбит биэлэр баар буолааччылар. Оннук биэҕэ бастаан кулуну аттыгар баайаллар. Өлбут кулунчук тириитинэн бүрүйүөххэ сөп, 24-36 чаас устата бүрүйэ сылдьыахтааххыт. Дьэ онтон сыыйа эмэргэ үөрэтэллэр эбит. Ол сатамматаҕына дьэ туппахха үөрэтиэххэ сөп.
  Туппах ол аата суоскаттан аһатыы. Кыра оҕо суоската оруобуна бассар эбит. Күүскүнэн эмтэрэ үөрэтии саамай наадалаах. Аны хас иккилии чаас буола-буола эмнэрэллэр, туун эмиэ. Онон сүрдээх сыралаах үлэ.
  
  
  

• 6 слайд

  Ынах үүтэ барсыбат. Ол оннугар сэппэрээтэргэ араарыллыбыт обрат үүккэ саахар, кальций эбиэххэ сөп.
  Кыра оҕо иһэр үүтэ ордук бассар. Дозата даҕаны оруобуна бассар. Биһиги Nestle NAN үүтү иһэртибит, сыаналаах соҕус да буоллар. Үүппүт араастаах: NAN сухая молочная смесь для недоношенных и маловесных детей с рождения; NAN Гиппоаллергенный, предупреждает развитие аллергии, способствует укреплению иммунитета; NAN способствует укреплению иммунитета и оптимальному развитию мозга и зрения.
  Кефир иһэрдэр этибит сайыҥҥы өттүгэр. Обрат үүтү сылаас сиргэ туруордахха аһыйан бөлөнөх буолар, ону саахардаан иһэрдэр этибит.
  Эбиэһи оргутан, үлүннэрэн ол уутун уонна хааһытын сиэтээччибит.
  Кормовой тууһу (Кэмпэндээйи тууһун) салатааччыбыт.
  Лизунок диэн сылгыларга аналлаах пищевая добавка эмиэ салатааччыбыт.
  Уонна саахардаах уу. Билигин боростуой ууну иһэргэ үөрэннэ.
  

• 7 слайд

  Икки суоскаттан аhатар ордук, уутугэр кыра хайагастаах о5о суоската оруобуна бассар, хааhытын, кефирин киэн хайагастаах суосканан иhэрдэр ордук. Эбиэhи кураанахтыы бэриллибэт эбит, куртагар киирэн уллэн хаалар, оччого кулунчук ыалдьар, онон биир курууска эбиэhи икки литр ууга оргуттахха хааhы буолар, ону саахардаан биэрээччибит. Суоскаттан арааран сыыйа иhиттэн аhатарга уерэтиэххэ наада. Кефири, ууту кутан иhэрдээччибит, кэлин сыыйа ууга, кураанах эбиэскэ кеhереллер.
  

• 8 слайд

  Дьэ итинник рационунан аһатар буоллахха кулунчугу иитиэххэ сөп. Аҥардас бу сайын биһиги дэриэбинэбитигэр 4 тулаайах кулунчук хаалбыта. Биллэн турар төрдүөн тус туһунан иитиллибэттэрэ. Ону мин кэтээн көрдум. Үс кулунчук ыам ыйыгар төрөөбүттэрэ, биир бириэмэҕэ аҕыйах хонук быысаһан тулаайах хаалбыттара.
  Биир ыал ынах үүтүгэр кыра кыралаан чаастатык аһаталлар этэ. Эмиэ кефир, хааһы. Ас тобоҕун барытын сииргэ үөрэппиттэрэ, сүрдээх бор убаһа буолан турар.
  Иккис ыал куҥҥэ иккитэ эрэ дэлэччи ынах үүтүн биэрэр этилэр, онтукалара атырдьах ыйыгар өлбүтэ.
  Үһүс ыалга кулунчуктара күҥҥэ түөртэ аҥардас ынах эрэ үүтүгэр уонна окко турбута. Убаһалара билигин тыыннаах, ол гынан баран сүрдээх хачаайы буолан тураахтыыр. Кыһыны хайдах туоруур.
  Биһиэнэ олус ороһулаан, от ыйын саҥатыгар төрөөбүтэ эрээри этэҥҥэ кыстыкка киирдэ. Кыратыгар суоскаттан аһыыр этэ, онтон сыыйа иһиттэн аһыырга үөрэппиппит. Билигин даҕаны күҥҥэ иккитэ оҕо үүтүн иһэр. Чэ уонна от, эбиэс, туус сиир. Киэҥ күрүөҕэ хаһан аһыырга үөрэнэн эрэр.
  Туппах кулунчук аһыыр иһитэ ыраас буолуохтаах, тоҕо диэтэргит кулунчук ыарыыга ылларымтыа, инфекция киирдэҕинэ истэрэ ыалдьан өлүөхтэрин сөп. Онон иһити-хомуоһу сууйа сылдьыахха наада. Тулаайах кулунчугу хайдах көрөрү-харайары дьоммун батыһа сылдьан, көрдүм-иһиттим, элбэххэ үөрэнним.
   
  

• 9 слайд

  Аҕам Гуляев Дмитрий Ильич Уус Алдантан төруттээх, удьуор сылгыһыт. Муомаҕа олохсуйбута отучча сыл буолан эрэр. Сыспай сиэллээҕи иитиинэн дьарыктанар, убайым биһиккини сылгыһыт үлэтин араас ымпыгар-чымпыгар үөрэтэр. Эһэм Гуляев Илья Иванович эмиэ сылгыһыт этэ.
  

• 10 слайд

  Кинилэр биһини маннык диэн үөрэттилэр. Саха сылгыта көп түүлээх, кэтит таһаалаах, толору истээх-үөстээх, бор тымныыны тулуйумтуо, модьу – таҕа. Кини этэ туохха да тэҥнэммэт минньигэс, хойуу, олус тотоойу элбэх битэмииннээх. Уопсайынан саха дьонун саха оҥорбут, аһаппыт, таҥыннарбыт, көлө буолбут, мииниллэр миҥэ буолбут сылгы.
  Сылгы тириитэ наһаа ичигэс сон, этэрбэс, ыстаан, бэргэһэ буолар. Сиэлинэн, кутуругун кылынан араас элбэх көбүөрдэри, түбэтиэйкэлэри өрөн, быаны-туһаҕы, ситиилэри өрөн-хатан оҥороллор. Араас массаастыыр тэриллэри оҥороллор. Сылгы туйаҕын сууйан-тараан, кыһан тимэх оҥоһуутугар тутталлар. Сылгы иигэ- сааҕа сөбүлээн сиир оҕуруоппун аһыгар саамай наадалаах удобрение буолар. Сылгы хаһата киһиэхэ күүс биэрэр битэмиинээх ас уонна үлүйүүгэ-тоҥууга көмөлөһөр эмп буолар эбит. Сылгы хараҕынан сүһүөх тымныйыытыгар эмп оҥороллор. Үүтүнэн буоллаҕына киһи доруобуйатыгар олус туһалаах утах оҥороллор. Уопсайынан саха сылгытыттан туттар буоллаххына туга да хаалбат. Саха сирин олус тымныылаах алта ыйдаах кыһынын үксүн атаҕынан хаһан аһаан сыл тахсар. Инньэ гынан сылгыбыт барахсан дьон-сэргэ убаастабылын ылыан ылар.
  Сылгы 11 ый буолан баран дьэ төрүүр. Саас ыам ыйыттан са5алаан, онтон 4 ый буолан баран убаһа буолан баран, күһүн ийэлэриттэн араарыллаллар. Дьэ онтон туттааччылар тутталлар, иитэ хааллараачылар хааллараллар. Убаьа этэ билигин граница таһыгар тиийэ ирдэбилгэ турда.
  Сылгыны иккилии-үстүү буола-буола атын улуустартан, атыыр ылан хаан уларытыахтааххын, оччоҕо сылгын доруобай, үчүгэй төрүөхтээх буолар. Сылгы атыыра сылгы иитиитигэр биир саамай сүрүн оруолу ылар.
  Сылгы үөрэ атыыра хайдаҕыттан тутулуктаах буолар . Атыыра үчүгэй үөр туруга , ыччата уонна кыылга эҥин мээнэ былдьаппат буолар. Аҕам икки үөрүн атыырдарын уларытта, Абыйтан биэстээх соноҕоһу уонна Орто Халыматтан, тэриллиилээх сылгы собуотуттан, эмиэ биэстээх соноҕоһу атыыласта. Кэлии атыырдарбыт Ыччат уонна Алгыс диэн ааттаахтар. Ити хаан атастаһыыта диэн буолар удьуору тупсарыы.
  Сылгы иитиитэ норуот хаьаайыстыбатыгар биир саамай кэскиллээх барыстаах салаа буолар. Мин улааттахпына сылгыны иитэр бигэ эрэллээхпин.
  
  

• 11 слайд

  Аҕабар кыра эрдэхпиттэн көмөлөһөбүн
  

• 12 слайд

• 13 слайд

  Уол оҕону тулаайах кулунчугу хайдах көрөргө-харайарга үөрэтэххэ, оҕо кыра да сааһыттан бу үлэҕэ үөрэнэр, элбэҕи сатыыр буолар.
  Мин бу хайысхаҕа үлэлээн-хамсаан элбэҕи сатыыр буоллум.
   
  

• 14 слайд

  Тулаайах кулунчугу туппах, ол аатан суосканан аһатыы, аһын бэлэмнээһин, аһыырга үөрэтии, аһын арааһын тэрийии төһө да үгүс бириэмэни ыллар, үчүгэй түмүктэри биэрэрин чахчы итэҕэйдим.
  
  

• 15 слайд

  Түмүк
  Дьөһөгөй Айыы оҕото – саха сылгыта – норуоппут иитиллэн кэлбит барҕа баайа, аныгы кэмҥэ иннигэр туттар киэн туттуута. Саха сылгыта – Российскай Федерация тыатын хаһаайыстыбатын национальнай барайыагар киирэн сылдьар төрүт уонна ытык сүөһү. Саха омуга, сылгылаах буолан, бу уйаара-кэйээрэ биллибэт чэҥ муус дойдуну баһылаабыта, тилэри иччилээбитэ. Сылгы сүөһүнү дэлэтиигэ, тулаайах кулунчугу иитии улэтигэр, кэтээн көрүүлэрим, дьон улэтин ырытыыларым, миэхэ элбэх билиини биэрдилэр, олук уурдулар.
  
  

• 16 слайд

  
  Уол оҕо барахсан кыра сааһыттан үлэҕэ эриллэн эр киһи бэрдэ буолуохтаах